Istòria de Sodan

Sodan es una region poblada dempuei au mens 60 000 ans per l'óme anatomicament modèrne. Es un país de civilizacion anciana que son istòria foguèt influenciat per sei vesins, especialament Egipte e Etiopia, e per la poissança coloniala britanica. La Republica de Sodan actuala es venguda independenta en 1956. En 2005, sei províncias meridionalas venguèron a son torn independentas e formèron lo Sodan dau Sud.

Preïstòria

Lei recèrcas paleontologicas e arqueologicas an descubèrt de vestigis fòrça ancian indicant una preséncia umana sus lo territòri actuau de Sodan datant d'au mens 60 000 ans. La sedentarizacion acomencèt au milleni VIII av. JC gràcias au desvolopament de l'agricultura e dau norigatge. Aquelei premierei societats sedentàrias foguèron a l'origina de la bastida de vilatges enviroutats de fortificacions de brica. De contactes existèron ambé l'Egipte Auta e la Nubia Bassa foguèt d'ora influenciada per Egipte.

De la conquista egipciana au Reiaume de Meroe

Extension dau Reiaume de Kush entre lei sègles VII e I av. JC.

La populacion e leis estats sodanés de l'Antiquitat Auta son principalament coneguts gràcias ai documents egipcians d'aqueu periòde. Formavan de principats locaus qu'entretenián de liames comerciaus amb Egipte. Au sègle XVI av. JC, leis Egipcians passèron la I^èra cataracta e conquistèron la region fins a la IV^a cataracta. I installèron un vice-rèi eissit de la dinastia faraonica. Aquò favorizèt la difusion de la cultura e dau modèl estatic egipcians. Pasmens, mens nombrós, leis Egipcians installats au sud de la I^èra cataracta, compres lei vice-rèis, se mestissèron ambé lei pòbles nubians e integrèron a cha pauc son aristocracia. Au sègle XI av. JC, aquò entraïnèt la formacion d'un reiaume independent poderós dich Reiaume de Kush ambé Napata coma capitala. Lei rèis kushitas installèron militarament sa dominacion au sud de la I^èra cataracta a la fin dau sègle X av. JC. Puei, vèrs 750, capitèron d'agantar lo litorau mediterranèu e de conquistar lo còr dau territòri egipcian eu meme. I prenguèron lo títol de faraon e dirigiguèron lo país durant un sègle (XXV^a dinastia). Foguèron obligats de se'n retirar dins lo corrent dau sègle VII av. JC. Dins aquò, gardèron lo títol de faraon e lo contraròtle de la Vau de Nil entre la I^èra cataracta e lo nòrd dei montanhas etiopianas. Napata demorèt un temps la capitala d'aquel ensems fins au transferiment dau poder reiau dins la vila de Meroe.

Gràcias a sei tèrras drudas e sei jaciments de fèrre, lo Reiaume de Meroe venguèt un actor important dau comèrci african e mediterranèu, especialament après la conquista d'Egipte per Alexandre lo Grand que permetèt la multiplicacion dei contactes ambé lei navigators grècs. Autra evolucion de remarca, l'influéncia egipciana demeniguèt a cha pauc dins lo corrent dau sègle III au profiech d'una cultura pròpria a Meroe. Per exemple, au sègle II av. JC, lo reiaume aviá adoptat la sieuna escritura — totjorn pas deschifrada a l'ora d'ara — per remplaçar l'escritura ieroglifica.

Per de rasons mau conegudas, lo Reiaume de Meroe acomencèt de declinar au sègle I av. JC, belèu en causa d'una crisi agricòla entraïnada per l'agotament dei tèrras. L'emergéncia dau Reiaume d'Aksum dins lo nòrd de l'Etiopia actuala agravèt la situacion car la poissança aksumita venguèt rapidament un actor major dau comèrci de la Mar Roja e un rivau seriós. La fin dau Reiaume de Meroe es tanben mau coneguda e se situa entre lo sègle I ap. JC e lo sègle IV. D'efèct, vèrs 350, leis Aksumitas semblan aver ganhat una batalha importanta còntra lei Nubians que se devesiguèron alora, ò que s'èran ja devesits a una data desconeguda, entre tres reiaumes independents : lo Reiaume de Nobatia entre lei I^èra e III^a cataractas ambé Faras coma capitala, lo Reiaume de Makuria entre lei III^a e V^a cataractas ambé Dongola coma capitala e lo Reiaume d'Alodia au sud ambé Soba coma capitala. Vengudas d'Egipte, de missions crestianas evangelizèron pauc a pauc aquelei reiaumes a partir dau sègle VI.

Lei Reiaumes de Nubia e d'Alodia

Reiaumes nubians de l'Edat Mejana Auta.

Après la conquista d'Egipte dins lo corrent de la premiera mitat dau sègle VII, leis Arabis assaièron d'avançar au sud de la I^èra cataracta. Pasmens, se turtèron a una resisténcia acarnada dei tres reiaumes nubians e foguèron finalament desfachs en 652. Après aquela revirada, de negociacions permetèron la conclusion d'un acòrd de patz que restaurèt lei cambis comerciaus entre Nubia e Mediterranèa. Aquel acòrd demorèt en plaça fins au sègle XIII.

Dins lo corrent dau sègle VII ò VIII e dins de circonstàncias desconegudas, lo Reiaume de Nobatia foguèt integrat a aqueu de Makuria. L'ensems novèu formèt lo Reiaume de Nubia. Gràcias a son agricultura e seis exportacions d'esclaus negres vèrs Egipte assegurèron sa prosperitat economica. Pasmens, a partir de 1260, leis ambicions dei Mamelocs d'Egipte d'estendre sa dominacion au sud de la I^èra cataracta entraïnèron dei tensions novèlas. En 1272, una incursion nubiana entraïnèt l'acomençament d'una tiera de guèrras vertadieras. Lei Mamelocs prenguèron pauc a pauc l'avantatge e l'autoritat dei rèis nubians s'afebliguèt. Coma per lo Reiaume de Meroe, lo procès de disparicion dau [Reiaume de Nubia]] es fòrça mau conegut. Entre lei sègles XIV e XV, lo país sembla conóisser un declin important que permetèt a de nomadas cushitics (dichs Funjs) e arabis d'ocupar una partida de la region. Aquò i favorizèt la difusion de l'islam e la disparicion progressiva dau cristianisme. L'afondrament de Nubia sembla donc se debanar vèrs la fin dau sègle XV ò au començament dau sègle XVI. Dins totei lei cas, en 1550, l'installacion de garnisons e d'un governador otoman trobèt ges de resisténcia.

Au sud, l'istòria dau Reiaume d'Alodia es quasi totalament desconeguda. Demorèt probablament en patz ambé lei Mamelocs mai, coma Nubia, deguèt faciar l'arribada de nomadas musulmans entre lei sègles XIV e XV. Pasmens, lo reiaume e lo cristianisme i subrevisquèron fins a la conquista militara de la region per lei Funjs au sègle XVI (1504).

Lo Periòde Funj

Vau de Nil au començament dau sègle XVIII.

Lei Funj èran de nomadas d'origina cushitica ò nilotica venguts dau sud de la region dau Nil Blau aprofichant probablament l'afebliment de Nubia per venir s'installar dins la Vau de Nil. Foguèron imitats per de tribüs aràbias vengudas d'Egipte. Militarament pus poderós, lei Funjs vassalizèron leis Arabis e conquistèron pauc a pauc la region. La conquista d'Alodia foguèt probablament l'eveniment major d'aquelei campanhas car un Reiaume Funj (tanben dich Sultanat de Sennar) se formèt a partir de son eiretatge culturau e politic. Pasmens, lei senhors novèus de la region adoptèron l'islam coma religion entraïnant la disparicion dau cristianisme. Autra evolucion importanta, lei tribüs a l'origina de la conquista gardèron un poder important. Ansin, ai sègles XVII e XVIII, la senhoriá dirècta dei sultans funjs installats a Sennar s'estendiá solament dins lo sud dau reiaume. Au nòrd, lei caps arabis gardèron son autonòmia.

Au començament dau sègle XVIII, de revòutas intèrnas dins lo sud afebliguèron la dinastia dei sultans. Badi IV (1724-1747) assaièt de reformar l'armada ambé la creacion d'un còrs important de soudats esclaus mai foguèt reversat per un generau dich Abu Likaylik dau clan dei Hamaj. D'origina desconeguda, aqueu clan — que fasiá partida ni dei tribüs aràbias ni dau pòble funj — gardèt la direccion dau reiaume tot en mantenent oficialament au poder la dinastia funj. Dins aquò, deguèron afrontar una tiera de contestacions intèrnas qu'afebliguèron mai lo sultanat. Ansin, au sègle XIX, lei caps tribüs dau nòrd e lei senhors pus importants dau reiaume èran de facto totalament independents.

Au sègle XVI, lo nòrd dau Sodan actuau interessèt pereu lei Turcs Otomans après sa conquista d'Egipte en 1517. Vèrs 1550, avancèron donc au sud de la I^èra cataracta e conquistèron tot lo territòri fins a la III^a cataracta. Aquò formèt la província de Berberistan onte foguèron installats un governador e de garnisons. Dins aquò, coma la carga de governador venguèt rapidament ereditària, la província se transformèt a cha pauc en estat de facto independent. Lòng dau litorau de la Mar Roja, leis Otomans ocupèron tanben lei vilas e pòrts estrategics de Suakin e de Massaua.

Enfin, dins l'oèst dau Sodan actuau, se formèt lo Sultanat de Darfor au sègle XVII sota la direccion de Solongdungo. Coma l'indica son nom, aquel estat s'islamizèt rapidament e sei caps prenguèron lo títol de sultan. A l'oèst, se turtèt a la poissança militara d'Oaddaï, estat situat a l'èst dau Lac Chad e poissança importanta au sud de Sahara. Au nòrd, deguèt s'aparar còntra leis incursions dei tribüs nomadas dau desèrt e au sud, menava regularament d'expedicions per capturar d'esclaus negres exportats vèrs lo mercat egipcian. Aqueu trafeg assegurèt la prosperitat economica de Darfor qu'agantèt son apogèu dins lo corrent dau decenni 1780 ambé la conquista de Kordufan.

Lo Periòde Turco-egipician

La conquista turco-egipciana

En 1820, lo pacha turc d'Egipte Mehemet Ali decidèt de conquistar la Vau de Nil per i recrutar d'esclaus destinats a son armada e car pensava i trobar de jaciments d'aur importants. Dirigit per son tresen fiu Ismail, lo còrs expedicionari turc rescontrèt ges de resisténcia importanta. Lei caps de Berberistan èran tròp devesits per resistir e la cavalariá dei tribüs dau nòrd dau Reiaume Funj poguèt pas s'opausar a la poissança deis armas de fuòc. Dins lo sud, lo cap dei Hamaj s'enfugiguèt en direccion d'Etiopia e lo sultan Badi VI prepausèt d'espereu sa somission en cambi d'una pension per eu e son ostau. Puei, en 1821, una segonda expedicion turco-egipiciana ocupèt Kordufan onte lei tropas dau sultan de Darfor foguèron vencudas. En revènge, lo còr de Darfor foguèt pas atacat e demorèt independent.

Dins aquò, la somission dei tribüs de la region èra relativa e l'introduccion dau sistèma fiscau egipcian entraïnèt l'insureccion dei clans pus poderós de la Vau. Ismail assaièt de negociar mai foguèt tuat dins l'incendi de son camp. La rebellion foguèt finalament reprimida l'annada seguenta e, en 1824, de renfòrç importants foguèron mandats d'Egipte per installar de garnisons e tenir lo país. En particular, foguèt fondat a la confluéncia dei Nil Blau e Blanc lo fòrt de Khartom que conoguèt un desvolopament rapide e se transformèt en vila.

L'estabilizacion dau Sodan Turco-egipcian

En 1826, Ali Khurshid Agha foguèt nomat governador de Sodan e lo demorèt fins a 1838. Gràcias a l'ajuda d'Abd al-Qadir wad al-Zayn, un captau locau bòn diplomata qu'assegurèt la liason ambé l'aristocracia de la Vau, capitèt de crear una estructura administrativa e d'estabilizar la situacion. En 1835, capitèt tanben de defugir l'establiment dau sistèma de conscripcion egipcian en Sodan en cambi de l'acòrd dei pòbles sodanés de fornir d'esperelei leis esclaus necessaris a l'armada de Mehemet Ali.

Après la partença de Khurshid, l'administracion civila s'afebliguèt en causa de cambiaments recurrents de governadors mai la dominacion militara turco-egipciana se renforcèt gràcias a una tiera de conquistas novèlas. D'efèct, fondèron una importanta basa militara a Kassala que permetèt de sometre pauc a pauc lei Bedjas, pòble installat entre Nil e la Mar Roja, e d'arrestar leis incursions etiopianas. Entre 1846 e 1849, lei Turco-Egipcians obtenguèron pereu lo contraròtle dei pòrts de Suakin e de Massaua de part dau sultan otoman — son senhor teoric — que foguèron dirèctament annexats en 1865. En mai d'aquela expansion orientala, de marins e d'explorators turcs avancèron en direccion dau sud. Aquò donèt naissença a un important comèrci d'evòri e d'esclaus negres en direccion d'Egipte e d'Euròpa.

Lo declin de la poissança turco-egipciana

Empèri Turcoegipcian.

En 1863, sota la pression dei poissanças europèas, leis autoritats egipcianas foguèron obligadas de prendre de mesuras còntra lo trafeg d'esclaus. Una gròssa aumentacion dei drechs de navigacion sus Nil permetèt de descoratjar lei marchands europèus mai leis Egipcians, que tenián de rets d'influéncia ben implantats, poguèron contuniar la tracta sensa dificultat vertadiera. En 1869, la lucha còntra lo comèrci d'esclaus foguèt fisada a un contingent de mercenaris e d'explorators europèus. Aquela fòrça foguèt pereu utilizada per aumentar lei possessions turco-egipcianas lòng de Nil. En particular, en 1871, una flòta dirigida per lo Britanic Charles Gordon conquistèt lo territòri au nòrd dau Lac Albèrt e i creèt una administracion entre 1874 e 1876. En parallèl d'aqueleis operacions, lei Turco-Egipcians ataquèron Darfor que foguèt conquistat en 1874 sota lei conseus d'al-Zubayr Rahma, un marchand d'esclaus originari de la region de Bahr el-Ghazal. Pasmens, al-Zubayr tombèt rapidament en desgràcia e ges de cap foguèt trobat per lo remplaçar. La region tombèt donc dins lo caòs. Aquò foguèt agravat per lei desfachas còntra Etiopia en 1875 e 1876 qu'èra venguda la buta de la politica expansionista egipciana.

En 1877, Ismail nomèt donc Charles Gordon governador generau de Sodan per restablir l'òrdre. Fòrça energic, lo Britanic reprimèt lei revòutas de Darfor e de Bahr el-Ghazal. Pasmens, maucontentèt certanei tribüs en plaçant lo fiu d'al-Zubayr Rahma a la tèsta de Bahr el-Ghazal e aqueu redreiçament foguèt solament provisòri. En 1879, Ismail foguèt despausat e lei Britanics ocupèron Egipte en 1883 que foguèt plaçada sota la tutèla de Londres en causa de sei dificultats financieras. Enterin, Gordon aviá desmissionat en 1880 e l'insureccion madista aviá començat l'annada seguenta.

Lo Periòde Madista

En junh de 1881, un cap religiós influent dich Muhammad Ahmad ibn Abdallah proclamèt èsser lo Madhi e anoncièt son intencion de restaurar la puretat originala de l'islam. Leis autoritats turco-egipcianas assaièron de lo capturar mai s'enfugiguèt en Kordufan onte son movement ganhèt rapidament de partisans au sen dei religiós, dei marchands d'esclaus desirós de perseguir son comèrci e dei nomadas ostils ai Turco-Egipicians e a son sistèma d'impòsts. En 1883, conquistèron El Obeid, capitala de Kordufan, e infligiguèron una desfacha saunosa a un còrs expedicionari egipcian dirigit per lo Britanic William Hicks. En Darfor, lo governador austrian de la region se convertiguèt a l'islam e se someteguèt au Madhi. Enfin, en 1884, una fòrça dirigida per Charles Gordon per protegir la Vau de Nil foguèt assetjada dins Khartom e chaplada lo 26 de genier de 1885. En abriu de 1885, Londres deguèt acceptar de laissar Sodan ai madistas.

Lo Madhi moriguèt en junh de 1885 e designèt Abdallah ibn Muhammad al-Taaishi per lo remplaçar. Son successor prenguèt lo títol de califa, organizèt un estat madista e assaièt de contuniar l'expansion territòriala dau movement. Sei fòrças ataquèron ansin Darfor onte l'anciana dinastia èra a assaiar de restaurar son autoritat, Etiopia e Egipte. Pasmens, aquelei temptativas s'acabèron per de reviradas en 1889 a Wadi Halfa còntra leis Anglo-Egipcians e a Metemma còntra leis Etiopians. Una crisi intèrna de 1889 a 1892, entraïnada per una famina consecutiva a una secaressa, limitèt d'un biais definitiu l'Estat Madista au territòri sodanés. Al-Taaishi organizèt un estat fòrça centralizat e burocratic amb una fiscalitat importanta. Aquò l'alunchèt deis idèas originalas dau Madi mai li permetèt de restablir l'òrdre dins lo país.

Pasmens, lo periòde d'existéncia de l'Estat Madista foguèt relativament brèu car lei Britanics èran totjorn interessats per la Vau Mejana de Nil. En 1896, aprofichant la desfacha italiana d'Adua còntra Etiopia e una opinion publica demandant de venjar Charles Gordon, organizèron una expedicion ben preparada dirigida per Horatio Kitchener. Gràcias a la construccion d'un camin de fèrre, sei soudats ocupèron aisament la region de Dongola e prenguèron Berber en 1897. L'annada seguenta, Abdallah dirigiguèt personalament sei tropas còntra Kitchener mai foguèt durament desfach dins lo relarg d'Òmdurman per la disciplina e leis armas modèrnas dei Britanics. Lo cap madista se retirèt en Kordufan onte foguèt tuat ambé sei darrierei tropas un an pus tard.

Lo Condominium Angloegipcian

La mesa en plaça dau Condominium e de l'administracion indirècta

Sodan coloniau e regions vesinas.

Après sa victòria, Horatio Kitchener foguèt premier obligat de reglar la crisi francobritanica entraïnada per l'arribada de l'expedicion Marchand dins la Vau de Nil. Après un periòde de tension entre París e Londres, foguèt reglada per un acòrd partejant la màger part d'Africa entre lei doas poissanças colonialas. Sodan demorèt dins l'esfèra britanica e foguèt creat lo Condominium Angloegipician per administrar e dirigir lo territòri. D'efèct, coma Sodan èra la proprietat dau sobeiran d'Egipte, protectorat britanic dempuei 1882, lo Reiaume Unit poguèt pas l'annexar dirèctament. En plaça, creèt un regime especiau de sobeiranetat partejada que laissava nominalament la region sota l'autoritat egipciana mai permetiá en realitat ai Britanics de lo dirigir segon sei besonhs. Entre 1900 e 1914, una tiera d'acòrds ambé França, Itàlia, Etiopia, Belgica e Alemanha permetèt de fixar lei frontieras sodanesas que son totjorn a l'ora d'ara lei limits de la Republica de Sodan e dau Sud-Sodan. Enfin, fins a 1916 e una temptativa de rebellion encoratjada per leis Alemands e leis Otomans, un Sultanat de Darfor, autonòm mai tributari, foguèt restablit.

Après la fin de la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918), Londres deguèt faciar l'emergéncia de corrents nacionalistas au sen dei populacions egipcianas e sodanesas. Lei tensions venguèt lèu vivas mai lei nacionalistas arabis foguèron vencuts en 1924. Premier, Londres ordonèt l'expulsion dei soudats egipcians e reprimèt lei mutinariás dei soudats sodanés sensibles ai tèsis independentistas. Puei, lei Britanics negocièron lo sostèn dei caps religiós e tribaus dau país per limitar lo nacionalisme ai classas mejanas dei vilas (foncionaris, marchands... etc.). Ansin, a partir de 1924, lei caps tradicionaus obtenguèron mai de poders, çò que permetèt ai Britanics de recrutar un nombre feble de foncionaris locaus. La prosperitat economica dau periòde (desvolopament de l'aigatge e de la cultura de coton) favorizèt tanben la politica britanica.

Pasmens, aquela administracion indirècta se turtèt a de dificultats qu'anavan aver un ròtle important per la seguida. D'efèct, dins lo nòrd e lo centre, l'autoritat dei caps tradicionaus, principalament lei cheikh dei tribüs, èra afeblida per un sègle de centralizacion turca, egipciana e britanica. Dins lo sud, la situacion èra encara pus malaisada car leis ierarquias tradicionalas èran estadas destruchas per la conquista de la segonda mitat dau sègle XIX. Per sostenir seis aliats sodanés, lei Britanics decidèron donc de renfòrçar — e dins lo sud de crear — una identitat tribala sufisenta per restaurar lo poder dei caps de tribü. Lei desplaçaments de populacion foguèron donc d'ara endavant estrictament susvelhats e defenduts entre lo nòrd e lo sud entraïnant ansin la formacion progressiva de la division futura de Sodan.

L'autonòmia e l'independéncia

Lei dificultats recurrentas de l'administracion indirècta apareguèron clarament tre leis annadas 1930. A la fin dau decenni, lei Britanics foguèron donc obligats de recrutar tornarmai un nombre important de foncionaris locaus que formèron una classa educada e favorabla au nacionalisme sodanés. Pasmens, en causa dau mantenement de la sobeiranetat partejada, aqueu nacionalisme se turtèt a un problema fondamentau : coma eliminar lei Britanics sensa restablir la tutèla egipciana ò coma eliminar la preséncia egipciana sensa renfòrçar la dominacion britanica ? Dos camps opausats se formèron donc dirigits per Ismail al-Azhari (Congrès nacionau dei diplomats favorable a l'union amb Egipte) e per l'eiretier dau madisme, Abd-al-Rahman (partit Umma defendent l'independéncia totala).

De son caire, après la Segonda Guèrra Mondiala, lo Reiaume Unit acomencèt de discutir amb Egipte de l'avenidor de Sodan. Pasmens, lei discussions s'encalèron rapidament en fàcia deis exigéncias egipcianas e Londres decidèt alora d'organizar l'autonòmia dau Condominium. En 1947, foguèt creada una assemblada locala qu'adoptèt un estatut d'autonòmia en 1952. Lo partit Umma ganhèt leis eleccions de 1948.

La situacion se desbloquèt en 1952 ambé lo còp d'estat dau generau Muhammad Neguib en Egipte. D'origina sodanesa, prepausèt un periòde transitòri seguit per un vòte d'autoderminacion. Aqueu plan foguèt acceptat per lei Britanics e la durada de la transicion foguèt finalament limitada a tres ans. A la fin de 1953, lo partit Umma perdiguèt leis eleccions còntra lo Partit nacionau unionista (PNU), successor dau Congrès, e al-Azhari venguèt Premier Ministre. Pasmens, après l'arribada au poder de Nasser en 1954, s'alunchèt a cha pauc de l'unionisme amb Egipte. Sodan se dirigiguèt donc vèrs l'independéncia dins un contèxte ja marcat per de crisis dins lei regions meridionalas onte lo remplaçament dei foncionaris britanics per de Sodanés venguts dau nòrd entraïnèt de mutinariás en 1955. Pasmens, aquò empachèt pas lo procès de transicion de contuniar e Sodan venguèt oficialament independent lo 1^èr de setembre de 1956.

Sodan dempuei l'independéncia

L'estabilizacion malaisada dau país

Tre l'independéncia, lo PNU se fragmentèt e al-Azhari deguèt abandonar la direccion dau govèrn. Foguèt remplaçat per una coalicion eterogenèa que foguèt reversat per un còp d'estat militar dos ans pus tard en 1958. Lo generau Ibrahim Abboud prenguèt lo poder mai deguèt faciar divèrsei movements d'oposicion coma l'Umma d'ara endavant dirigit per Sadiq al-Madhi, lo Partit Comunista qu'èra enebit dempuei 1946 mai fòrça actiu e l'organizacion dei Fraires Musulmans dirigida per Hassan al-Turabi (a partir de 1964). Dins lo sud, sa politica d'islamizacion e d'arabizacion se turtèt tanben a una oposicion viva. En 1963, se fondèt l'Union Africana Nacionala de Sodan (SANU) per defendre leis interès dei pòbles dei províncias meridionalas. Puei, en 1964, una guerilha, dicha Anya Nya, i faguèt son aparicion marcant lo començament de la Premiera Guèrra Civila Sodanesa.

En 1964, leis eveniments dins lo sud destabilizèron l'ensems de la societat sodanesa e de manifestacions importantas, menadas per leis estudiants e lei comunistas, se debanèron dins la capitala. En octòbre, leis esmogudas se generalizèron e lei comunistas organizèron ambé succès una tiera de grèvas generalas. Lo generau Abboud foguèt obligat de laissar lo poder a un govèrn civiu gropant lei comunistas e lei partits tradicionaus. Tre 1965, lei comunistas ne'n foguèron excluchs e son partit èra tornarmai enebit. Pasmens, lei govèrns se succediguèron rapidament sensa èsser capables de resòuvre la guèrra civila dins lo sud ni d'estabilizar lo país. En 1969, lei militars dirigits per lo coronèu Gaafar Nimeiry reconquistèron lo poder amb un còp d'estat.

Lo periòde Nimeiry

Gaafar Nimeiry establiguèt un regime autoritari. Enebiguèt totei lei partits politics e s'apielèt inicialament sus lei comunistas per faciar l'oposicion dei Fraires Musulmans. Deguèt tanben faciar l'ostilitat dei madistas que se reüniguèron sus l'illa d'Aba. En 1970, l'endrech foguèt pres d'assaut e bombardada per l'aviacion (12 000 mòrts). Aquò neutralizèt una partida de l'oposicion islamista mai suscitèt una ostilitat persistenta dins l'opinion. Puei, en 1971, l'aliança ambé lei comunistas se rompèt e lo PC foguèt enebit un còp de mai. Enfin, en 1973, Nimeiry legalizèt son regime ambé l'adopcion d'una constitucion que creèt una republica presidenciala amb un partit unic.

Dins lo sud, Nimeiry obtenguèt un succès important ambé la signatura d'un acòrd de patz ambé la guerilha Anya Nya. Signat en 1972, entraïnèt la creacion d'una region autonòma dau Sud e l'integracion deis Anya Nya au sen dei fòrças regularas. Pasmens, lei dificultats economicas minèron a cha pauc lo regime. En 1976, una temptativa de còp d'estat menat per l'Umma mau capitèt gràcias a una intervencion militara egipciana. Aquò entraïnèt un cambiament important dins la politica de Nimeiry que decidèt de s'apielar d'ara endavant sus leis islamistas. Al-Turabi venguèt son conselhier permetent de neutralizar una partida de l'oposicion.

Dins aquò, lo renforçament de l'autoritat de Nimeiry en Khartom permetèt pas de resòuvre lei problemas economicas. En 1983, l'organizacion deis eleccions foguèt marrit, especialament dins lo Sud. De trèbols i acomencèron e lo govèrn assaièt d'amaisar la situacion en alunchant leis unitats militaras estacionadas dins lei províncias meridionalas. Aquò entraïnèt de mutinariás e la desercion de mai d'un soudat. Puei, se fondèt l'Armada Populara de Liberacion de Sodan dirigida per lo coronèu John Garang. L'insureccion demandèt una autonòmia larga per lo Sud (mai pas l'independéncia) e la partença de Nimeiry que refusèt. Au contrari, renforcèt l'islamizacion dau regime (extension de la lèi islamica a la totalitat de Sodan) entraïnant la Segonda Guèrra Civila Sodanesa (1983-2005).

La represa de la guèrra intèrna afebliguèt mai lo poder centrau. En 1984, una famina agravèt mai son impopularitat e lei Fraires Musulmans venguèron pron poderós per menaçar leis institucions. D'esmogudas grèvas aguèron luòc dins la capitala en 1985 e l'armada prenguèt lo poder en abriu sota la direccion dau generau Siwar al-Dahab.

Lo periòde al-Dahab

Lo generau Siwar al-Dahab mantenguèt la natura autoritària dau regime mai prometeguèt d'eleccions que foguèron ganhadas en 1986 per Sadiq al-Madhi. Lo venceire gardèt lo poder fins a 1989. Gràcias a una ajuda libiana, poguèt contuniar la guèrra còntra lo Sud mai assaièt tanben de negociar un reglament dau conflicte. Aquò entraïnèt son reversament per d'oficiers pròches dei Fraires Musulmans dirigits per lo generau Omar el-Bechir. Al-Turabi retrobèt un ròtle important e lo regime novèu assaièt de formar una republica islamica.

L'independéncia dei províncias dau sud

Esquèma generau de la Segonda Guèrra Civila de Sodan (vèrs 1997-1998).

Lo regime eissit dau còp d'estat acomencèt pauc a pauc d'islamizar la societat sodanesa e contunièt la guèrra còntra l'insureccion sudista. Pasmens, se devesiguèt entre una tendància radicala dirigida per al-Turabi e una tendància pus moderada gropada a l'entorn d'el-Bechir. La perseguida de la guèrra civila ò la dubertura de negociacions venguèt rapidament un subjècte de conflicte entre lei doas alas. Inicialament, aprofichant l'expulsion de la rebellion de sei basas etiopianas après l'afondrament dau regime de Mengistu, lo govèrn sodanés assaièt de reconquistar lei províncias secessionistas. Capitèt de devenir lei movements rebèls entre elei mai lo còr de l'APLS contunièt de resistir.

En 1999, al-Turabi assaièt d'evincir Omar el-Bechir mai sa temptativa mau capitèt. Lo president el-Bechir acomencèt alora de s'alunchar deis islamistas radicaus. Aquò li permetèt de se raprochar pauc a pauc deis Occidentaus e de negociar la fin de la guèrra civila ambé John Garang. Après de negociacions lòngas de 2002 a 2005, una patz foguèt signada laissant au sud una autonòmia fòrça larga e lo drech d'organizar un referendum sus sa sobeiranetat en 2011. John Garang venguèt president dau sud mai moriguèt rapidament dins un accident d'elicoptèr. Sa mòrt laissèt la preponderància ai partisans de l'independéncia dau Sud-Sodan que foguèt votada sièis ans pus tard entraïnant la scission de Sodan.

En parallèl dei negociacions e dau procès d'independéncia dau Sodan dau Sud, Khartom deguèt faciar una multiplicacion dei conflictes intèrnes en Kordufan, dins lei regions orientalas e en Darfor. Aquela darriera crisi èra la pus grèva car opausava de movements fors a de milícias de nomadas baqqaras arabizats. En febrier de 2003, la creacion d'una armada secessionista per leis insurgents entraïnèt una repòsta d'amplor de l'armada sodanesa que comencèt una guèrra vertadiera dins la region. Fòrça saunós, lo conflicte a renforçat l'ostilitat deis Estats Units d'America e de seis aliats occidentaus. En despiech de la signatura d'un acòrd de patz ambé certanei movements de la guerilha, èra totjorn en cors a l'ora d'ara.