Senegal

Senegal
Bandièra Escut d'armas
Imne: "Le Lion rouge"
Devisa: "Un Peuple, Un But, Une Foi"
Capitala e ciutat mai granda Dakar 14° 22′ 00″ N, 14° 17′ 00″ O
Lengas oficialas Francés Wolòf Pulaar
Grops etnics (2019) 39,7 % Wolòfs 27,5 % Fulbe 16,0 % Sereer 4,9 % Mandinka 4,2 % Jola 2,4 % Soninke 5,4 % autres
Gentilici Senegalés, Senegalesa
Superfícia 88en
• Totala 196 722 km²
• Aiga 2,1 %
Populacion 61en
• Totala (2023) 18 032 473 ab.
• Densitat 92 ab./km²
Indicatiu telefonic +221
ISO 3166 SEN, SN
Domeni internet .sn

Senegal (var. Senegau), oficialament la Republica de Senegal, es un estat sobeiran de l'Africa de l'Oèst que confronta Mauritània al nòrd, Mali a l'èst, Guinèa e Guinèa Bissau al sud, aital coma Gàmbia, qu'es gaireben enclavat dins lo territòri senegalés. Es banhat per l'ocean Atlantic a l'oèst.

La capitala n'es Dakar. Lo gentilici es senegalés -esa.

Geografia

Clima

Clima de Senegau.

Lo clima de Senegau es desertic dins lo nòrd e tropicau de savana dins lo sud. La sason umida dura de junh a octòbre amb un maximom en aost. Es marcada dins lo sud mai existís sota una forma reducha dins lo centre. Lei temperaturas mejanas varian segon lei sasons. Son pus frejas durant la sason eissucha e pus caudas durant la sason cauda. Varian de 16 a 30 °C. En causa dau clima desertic, lei temperaturas maximalas pòdon agantar 46 °C durant lei periòdes pus cauds.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Senegal.

Lo periòde precoloniau

Preïstòria e originas

Lo territòri dau Senegau actuau es una zòna de poblament ancian coma lo mostran divèrsei descubèrtas arqueologicas datant deis epòcas paleolitica e neolitica (tombas, megalits, mòtas artificialas... etc.). Fa partida de la region senegambiana qu'es connectada ais autrei regions d'Africa de l'Oèst, çò que favorizèt una mescla importanta de populacions d'origina variada. Pasmens, en causa de la manca de documents escrichs, l'istòria dau periòde es quasi desconeguda fins a la formacion dei premiereis estats de la region a partir dau sègle VIII.

L'Empèri de Ghana

Article detalhat: Empèri de Ghana.

Lo premier estat conegut qu'aguèt una influéncia sus lo territòri senegalés foguèt lo premier dei tres empèris oèst-africans que dominèron lo periòde precoloniau. Dich Empèri de Ghana, se situava entre la vau mejana dau riu Senegau e la bloca de Nigèr. Dominèt la region dau sègle VIII fins au sègle XII e venguèt una poissança economica gràcias a l'esplecha de jaciments d'aur e au comèrci transsaharian. Conoguèt son apogèu dins lo corrent dau sègle XI mai se trocejèt lentament après la destruccion de sa capitala per leis Almoravids.

L'Empèri de Mali

Article detalhat: Empèri de Mali.

Empèri de Mali entre lei sègles XIII e XIV.

A partir dau sègle XIII, lo ròtle de l'Empèri de Ghana foguèt représ per l'Empèri de Mali que capitèt d'unificar lo país entre l'Ocean Atlantic e la bloca de Nigèr durant lo rèine de Uali (vèrs 1255-1270). Lo comèrci transsaharian e la produccion d'aur demorèron la basa de la prosperitat regionala. Pasmens, lo còr de l'Empèri demorèt la vau de Nigèr e l'autoritat imperiala dins lei territòris atlantics foguèt sovent precària.

Ansin, dins lei regions malianas, lo rèi èra pron poderós per fisar lo poder a de governadors mai dins lei regions perifericas deguèt mantenir lei caps tradicionaus en cambi dau pagament d'un tribut annuau. Dins aquel encastre, Senegau, region periferica, foguèt dirigit per lo reiaume vassau de Jolof fondat entre lei sègles XII e XIII per de Wolòfs. Dins aquò, a partir deis annadas 1360, l'Empèri de Mali conoguèt una tiera de crisis de succession que l'afebliguèron. Perdiguèt donc pauc a pauc lo contraròtle de sei vassaus e de sei governadors que formèron d'estats independents ò fòrça autonòms fins a l'emergéncia de l'Empèri Songai.

L'Empèri Songai

Article detalhat: Empèri Songhai.

Africa de l'Oèst durant lo periòde songhai.

Inicialament vassau de l'Empèri de Mali, l'Empèri Songhai aquistèt l'egemonia regionala dins lo corrent dau sègle XV e reformèt rapidament a son profiech la zòna de dominacion e d'influéncia de son predecessor. En Senegau, lo reiaume de Jolof deguèt ansin tornarmai acceptar la senhoriá deis emperaires oèst-africans. Pasmens, en causa de son alunchament a respèct dau centre de l'Empèri, gardèt una autonòmia fòrta. Dins lo corrent d'aqueu periòde, d'autreis estats, egalament vassaus dei Songais, se formèron en Senegau coma Futa Toro.

Dins lo corrent dau sègle XVI, lo desvolopament dau comèrci negrier atlantic destabilizèt prefondament la region. En particular, en 1591, una colona de soudats marroquins destruguèt la capitala de l'Empèri Songai que perdiguèt son importància. Lòng dau litorau, de conflictes intèrnes, motivats per lo besonh d'esclaus ò l'accès ai comptadors europèus, entraïnèron la disparicion deis estats medievaus coma Jolof que s'afondrèt en 1550 (mai subrevisquèt sota una forma reducha).

Lo periòde coloniau

Lo periòde de l'esclavatge

Africa de l'Oèst a la fin dau sègle XVIII.

Fins au sègle XIX, la colonizacion de Senegau — e dau rèsta de l'Africa de l'Oèst — se limitèt a certanei regions litoralas onte leis Europèus installèron de comptadors comerciaus. Senegau foguèt frequentat per leis Olandés, que construguèron un fòrt a Gorée en 1617, per lei Francés, que fondèron son premier comptador en 1639 e Saint-Louis en 1659, e per leis Anglés. Leis Europèus crompavan d'esclaus e de goma en cambi d'armas, de teissuts e de pacotilhas.

En 1677-1678, lei Francés prenguèron lo contraròtle de Gorée e lo litorau senegalés venguèt sa basa d'operacion principala en Africa Occidentala. Maugrat la pression deis Anglés, que conquistèron brèvament certanei comptadors francés durant lo sègle XVIII, França capitèt d'estendre son domeni coloniau gràcias a la fondacion de plusors comptadors e fòrts lòng dau litorau e dau riu Senegau.

Après l'abolicion de la tracha en 1817, lei marchands desvolopèron lo comèrci de produchs novèus, especialament l'arachida, que permetèron de mantenir de beneficis e un trafeg comerciau dins la region. En 1848, ambé la proclamacion de la II^a Republica, l'esclavatge foguèt abolit dins lei possessions francesas. Lei comunas de Saint-Louis e de Gorée foguèt alora dirèctament integradas a la Republica e obtenguèron un deputat a l'Assemblada Nacionala.

La conquista francesa

L'Africa de l'Oèst en 1875.

Colonizacion de l'Africa Occidentala entre 1882 e 1914.

A partir de la fin deis annadas 1840, França adoptèt una politica coloniala expansionista en Africa per cercar de matèrias premieras, trobar de mercats novèus e assegurar son prestigi internacionau. En causa de l'ancianetat de la preséncia francesa dins la region, Senegau venguèt una basa d'aquela expansion. Pasmens, foguèt un procès lòng que durèt fins a la fin dau sègle XIX.

En Senegau, lo governador Louis Faidherbe fondèt Dakar en 1857, placèt sota protectorat divèrsei pichoneis estats de la vau de Senegal e ocupèt la totalitat dau litorau. L'Empèri Tocolor — estat poderós situat dins lo Mali actuau — assaièt de s'i opausar mai foguèt batut en 1857. A partir de 1876, la conquista francesa s'accelerèt e leis expedicions venguèron sistematicas. Sine acceptèt un protectorat en 1877 mai leis autreis estats senegalés refusèron e foguèron destruchs : Futa Toro en 1885, Baol en 1894 e Jolof en 1895. Aquela meteissa annada, París creèt l'Africa Occidentala Francesa per administrar sei colonias d'Africa de l'Oèst. Dakar ne'n venguèt la capitala.

Lo periòde francés

En causa de sa colonizacion precòça, Senegau gardèt una plaça privilegiada au sen de l'Empèri Francés. Entre 1872 e 1887, Saint-Louis, Dakar, Gorée e Rufisque venguèron de comunas francesas e seis abitants aquistèron pauc a pauc lo ciutadanatge francés. Elegiguèron tanben un deputat a l'Assemblada Nacionala. Aquò permetèt l'integracion dei populacions indigènas a la vida politica francesa e un African, Blaise Diagne, foguèt elegit deputat en 1914 avans d'intrar au govèrn en 1917.

En revènge, franc de quauquei comunas « mixtas », la màger part de Senegau foguèt administrat segon lo regime de l'indigenat e somés au trabalh fòrçat, especialament dins lei culturas d'arachidas. En mai d'aquò, durant lei dos conflictes mondiaus, Senegau aguèt un ròtle major dins lo recrutament dei tiralhaires senegalés que formavan l'òssa dei tropas colonialas francesas. Pasmens, gràcias ai progrès sanitaris, la colonia conoguèt un desvolopament important illustrat per la creissença dei vilas e per la formacion d'una elèit africana, generalament relegada ais emplechs subaltèrns.

Vèrs l'independéncia

L'assimilacion, objectiu oficiala de França, demorèt un mite fins a 1946 car, en fòra dei quatre comunas istoricas, lei condicions d'accès au ciutadanatge francés èran fòrça restrictivas e reservadas ai caps tradicionaus, ais ancians combatents, ai foncionaris e ai diplomats. Au contrari, lei caps tradicionaus foguèron mantenguts en plaça e cargats per l'autoritat coloniala de la gestion deis indigèns (requisicions, mobilizacion, impòst... etc.). En mai d'aquò, lo regime de l'indigenat permetiá de condamnar leis abitants sensa procès ò d'impausar de corvadas.

Dins aquò, après la desfacha de 1940, França foguèt obligada de faire de concessions e l'AOF obtenguèt dètz deputats a l'assemblada constituenta de 1946 (cinc per lei ciutadans, cinc per lei « non-ciutadans »). La constitucion novèla aboliguèt l'indigenat, assopliguèt lei condicons d'accès au ciutadanatge e assegurèt una representacion parlamentària ai colonias. Leis elegits africans s'organizèron tanben per defendre l'africanizacion progressiva dei servicis publics e formèron lo Rassemblament Democratic African (RDA).

En 1956, la lèi Deffere organizèt la decentralizacion de l'Empèri Francés ambé la creacion d'assembladas localas elegidas au sufragi universau e de conseus de govèrn. Pasmens, lei limits d'aquela lèi apareguèron rapidament e lo generau de Gaulle preparèt en 1958 un projècte novèu dich Comunautat Francesa. Dins aquel encastre, lei colonias venguèron d'estats associats a França. Dins aquò, la Comunautat mau foncionèt e la màger part de sei membres demandèron, e obtenguèron, l'independéncia totala ò « l'independéncia au sen de la Comunautat » en 1960.

Senegau assaièt sensa succès de formar una Federacion de Mali ambé Mali avans de venir un estat independent au sen de la Comunautat Francesa lo 20 d'aost de 1960. Pasmens, la Comunautat arrestèt de foncionar en 1960-1961. L'independéncia senegalesa venguèt donc rapidament totala e reconeguda per la comunautat internacionala e per París.

Lo Senegau independent

Lo periòde Senghor

Léopold Sédar Senghor, figura majora dau RDA e de l'Union Progressista Senegalesa (UPS), venguèt president de Senegau en 1960 e lo demorèt fins a 1980. Mantenguèt lo país sota l'influéncia de França — que garda una importanta basa a Dakar — e dirigiguèt lo país d'un biais autoritari. En particular, arrestèt lo Premier Ministre Mamadou Dia en 1962, l'UPS venguèt partit unic en 1966 e mantenguèt una administracion basada sus la reconóissença de l'autoritat dei caps locaus.

Après de trèbols a la fin deis annadas 1960, lo clima se destendèt dins lo corrent de la decennia seguenta ambé la nominacion d'Abdou Diouf coma cap dau govèrn. Mamadou Dia foguèt liberat en 1974 e tres autrei partits, especialament lo Partit Democratic Senegalés (Partit Democratic Senegalés d'Abdoulaye Wade, foguèron autorizats. En 1976, l'UPS cambièt son nom per venir lo Partit Socialista.

De Diouf a Wade

Fatigat, Senghor laissèt lo poder a Abdou Diouf. Son periòde foguèt marcat per una crisi entraïnada per la demanda dei confrariás religiosas, gropant la màger dei caps tradicionaus, d'introdurre l'ensenhament religiós dins l'ensenhament public. De problemas economics e l'adopcion de politicas d'austeritat compliquèron la situacion e de manifestacions importantas demandèron la demission dau president en 1989. Fins a 2000, d'eleccions fòrça contestadas permetèron a Wade de gardar lo poder. Pasmens, foguèt finalament obligat de laissar lo poder a Abdoulaye Wade a l'eissida dau segond torn de l'eleccion presidenciala de 2000.

En parallèl, lo país deguèt faciar la question de Casamança, region situada au sud de Gàmbia, que demandèt son independéncia a partir de 1980. Après la revirada de manifestacions organizadas per lo Movement dei Fòrças Democraticas de Casamança, una guerilha se formèt en 1990 entraïnant una guèrra civila ambé de combats esporadics (5 000 mòrts, generalament de civius tuats per de minas) e, dempuei 2004, de temptativas malaisadas de negociar un acòrd de patz.

Lo periòde Wade durèt fins a 2012. Adoptèt una constitucion novèla en 2001 e ordonèt divèrsei grands trabalhs per redreiçar l'economia. Pasmens, lei dificultats economics e leis escandòls politics (naufragi dau Joola) persistiguèron entraïnant grèvas, esmogudas e boicòts deis eleccions. Ansin, en 2012, après de manifestacions violentas, Abdoulaye Wade deguèt a son torn acceptar sa desfacha e laissar lo poder a Macky Sall.

Senegau dempuei 2012

Senegau es dirigit per Macky Sall dempuei 2012. Son partit, l'Aliança per la Republica, ganhèt tanben largament leis eleccions legislativas amb un programa de reduccion deis inegalitats entre leis òmes e lei fremas, de lucha còntra lo caumatge e de lucha còntra la corrupcion. Pasmens, lo país continua de faciar de dificultats importantas illustradas per l'instabilitat governamentalas (tres Premiers Ministres en 2012-2015).

Economia

De veire: Economia de Senegal.

Ligams extèrnes

Senegal

Nòtas & referéncias

<references>