Politeïsme

Cortegi dei divinitats majoras de la religion politeïsta grèga de l'Antiquitat.

Un politeïsme es una doctrina religiosa ò un sistèma de pensada fondat sus la cresença de l'existéncia de plusors dieus. Es sovent opausat au monoteïsme e au panteïsme. Lei religions politeïstas èran majoritaris durant l'Antiquitat sus totei lei continents, mai foguèron victimas d'un important fenomèn de regression a partir de l'Antiquitat Tardiva en causa dau desvolopament e de l'expansion dau cristianisme e de l'islam. Pasmens, lei politeïsmes d'Asia dau Sud e d'Extrèm Orient an globalament resistit e son totjorn fòrça vivaças dins lo mond actuau.

Se fòrça politeïsmes, formalament diferents, an existit dins lo corrent de l'istòria, aquelei religions presentan un ensemble de trachs quasi sistematicament presents. Ansin, son generalament fondats sus una mitologia susceptibla d'evolucionar e sus de panteons constituïts de dieus, egalament susceptibles d'evoluïr, definits per un ò plusors domenis de competéncia. Aquò a sovent menat a la formacion d'arquetipes divins presents en mai d'una religion politeïsta coma lei divinitats creatritz de l'Univèrs, lei divinitats liadas a la mòrt ò lei divinitats liadas a la feconditat. Una autra caracteristica dei politeïsmes es sa capacitat importanta d'adoptar de divinitats originàrias d'una autra religion.

Istòria

Durant l'Antiquitat Auta, lei politeïsmes semblan de predominar dins totei lei civilizacions aguent laissat de vestigis permetent d'estudiar sei crèires (Mesopotamia, Egipte, Ititas, China, Mesoamerica, etc.). A aquela epòca, lo monoteïsme èra un fenomèn rar. Lo pus conegut es aqueu deis Ebrieus que veneravan Yahve. Pasmens, aqueu dieu es probablament una evolucion d'Èl, cap dau panteon de la ciutat d'Ugarit. Vengut dieu protector deis Ebrieus, son culte excluguèt pauc a cha pauc leis autrei dieus avans de'n negar l'existéncia entre lei sègles VIII e VI avC. Pasmens, se lo monoteïsme ebrieu, vengut lo judaïsme, resistiguèt ais autrei religions, son influéncia demorèt limitada fins au desvolopament dau cristianisme.

Lo cristianisme e, pus tard, l'islam foguèron lei dos agents majors de la regression dei politeïsmes qu'es observada dempuei la fin de l'Antiquitat. Lo premier factor qu'explica aqueu succès es l'universalisme e l'egalitarisme dau messatge d'aquelei religions, pus sedusent que dei religions politeïstas que favorizavan sovent l'elèit capable de participar financierament e materialament au culte. Lo segond es l'expansionisme d'aquelei religions qu'aprofichèron un ensemble de conquistas militaras per s'impausar en Euròpa, en Orient Mejan, en America, dins una partida d'Asia e dins la màger part d'Africa. D'efiech, tant lei crestians que lei musulmans i destruguèron lei cultes politeïstas rescontrats car son pas compatibles amb lo concèpte de « dieu unic » caracteristic dei monoteïsmes abraamics.

Dins aquò, aquela expansion dau monoteïsme foguèt pas totala. D'efiech, leis Estats estructurats presents en Asia avián una « prefondor » culturala sufisenta per resistir a l'adopcion dirècta dei monoteïsmes. Per exemple, se China foguèt conquistada mai d'un còp per d'envaïsseires estrangiers, son influéncia culturala e intellectuala èra pron importanta per assegurar la conversion rapida dei venceires a sei concepcions e a sei crèires. De fenomèns analògs aguèron luòc en Corèa, en Japon e, dins una mendra mesura, en Vietnam. En Índia, l'indoïsme èra pron estructurat per resistir e plusors Estats indós, coma l'Empèri de Vijayanagara, aguèron una influéncia sufisenta per limitar lei conversions.

Leis aspèctes dau politeïsme

Lei sistèmas politeïstas son fòrça divèrs e son pas totjorn corrèctament coneguts car mai d'una religion anciana es unicament estudiada per lo mejan de vestigis arqueologics. De mai, la plaça d'una divinitat au sen d'un ensemble de mites es pas necessariament accessibla au legeire modèrne. Dins aquò, es possible d'observar de ponchs comuns a la màger part dei politeïsmes.

Lo partiment dei domenis d'influéncia e de competéncia

Dins un sistèma politeïsta, i a sovent un partiment dei domenis d'influéncia e de competéncia dei dieus. Aqueu partiment pòu èsser :

• territòriau dins lo cas d'una divinitat que tèn de poders sus un territòri donat. Per exemple, es lo cas dei chenghuang chinés que son generalament d'eròis divinizats encargats per una divinitat superiora d'assegurar l'òrdre dins una circonscripcion definida.
• etnic per una divinitat protectritz d'un pòble ò d'una populacion donada. Per exemple, durant l'Antiquitat, Marduk èra considerat coma lo protector de la vila de Babilònia.
• professionau per lei divinitats estacadas a un mestier ò a una activitat economica. Per exemple, dins la mitologia astèca, Yacatecuhtli èra lo dieu dau comèrci, dau tròc e dei negociants.
• liada a un fenomèn naturau ò un eveniment important coma la mòrt, lo maridatge ò l'ulhauç. Per exemple, la divessa preislamica Dhat-Badan èra estacada a l'oasís.

Generalament, lei divinitats pus importantas acampan plusors foncions. Per exemple, en Grècia, Atena èra la divessa de la saviesa, de la guèrra (au sens tactic e estrategic), deis artesans, deis artistas e dei mèstres d'escòla. Lei divinitats menoras ò purament localas an puslèu de ròtles precís.

La fluiditat dei mitologias

Article detalhat : Mitologia.

L'ensemble dei dieus que constituïsson un politeïsme es dich panteon. Una caracteristica frequenta dei panteons es l'existéncia de relacions familialas e sociala entre lei divinitats. Lei panteons pòdon ansin variar segon dos mecanismes similars. Lo premier es l'existéncia de dieus locaus mai ò mens susceptibles de remplaçar una autra divinitat. Lo segond es de variacions dins lei relacions interdivinitats. Per exemple, en Chipre, Zèus èra vist coma un dieu ciclic qu'èra defuntat sus l'illa. Lo mont Iuktas èra presentat coma sa tomba. Aquelei variacions entraïnan generalament de modificacions dei racòntes mitologics. Un panteon es generalament dirigit per una divinitat superiora coma Enlil en Mesopotamia, lo Cèu dins la religion tradicionala chinesa ò Nzambi dins lei religions tradicionalas africanas

Enfin, una darriera particularitat dei politeïsmes es sa capacitat a s'adobar deis autrei politeïsmes. Ansin, lei cas de transferiment de divinitats son frequents. Per exemple, dins leis Andes, leis Incas impausavan lo culte dau Dieu-Soleu, mai laissavan lei pòbles vencuts gardar sei dieus tradicionaus. En Mediterranèa, pendent l'Antiquitat, lo culte de la divessa egipciana Isis se difusèt dins l'Empèri Roman.

Lei arquetipes de divinitats politeïstas

Una consequéncia dei ponchs comuns partejats per lei diferentei formas de politeïsmes es l'aparicion de divinitats tipe que tènon d'atribucions mai ò mens similaras :

• lei dieus creators son responsables de la creacion de la Tèrra, dau mond ò de l'Univèrs. Aquelei divinitats pòdon aver d'estatuts fòrça variables anant de dieus primordiaus alunchats de la societat umana (e pauc venerats) a de dieus pus presents assegurant de pretzfachs importants au sen d'un panteon (per exemple, amb lo títol de rèi dei dieus).
• leis eròis son generalament d'èssers umans, sovent divinizats après sa mòrt, que son a l'origina d'una descubèrta ò d'una invencion aguent permés l'emergéncia de la civilizacion. Prometèu es un exemple caracteristic d'aqueu tipe de personatges.
• lei divinitats liadas a la mòrt que s'ocupan generalament de l'amna dau cresent. Lei foncions tengudas son fòrça variablas (guida, jutge, rèi dau mond dei mòrts, etc.) e pòdon menar a la formacion de plusors divinitats liadas a la mòrt au sen d'un meteis panteon. Per exemple, dins la mitologia egipciana, mai d'un desenau de dieus son implicats per guidar lo defuntat, lo jutjar e, segon la decision, lo menar vèrs lo reiaume dei mòrts ò lo devorar..
• lei divinitats liadas a l'amor, a la feconditat e au maridatge. Coma per la mòrt, la multitud d'elements diferents entraïna sovent una multiplicacion dei divinitats encargadas de gerir aquelei domenis. An sovent de ròtles importants coma Nzambici en Africa Centrala. Lo cas grèc es pereu un exemple caracteristic amb lei divessas Èra e Afrodita.
• lei divinitats celestialas, solaras e lunaras que rèinan sus de domenis importants (lo cèu, la nuech, etc.) e qu'explican lo foncionament de l'Univèrs (alternància dei cicles jorn/nuech, etc.). Pòdon aver de ròtles centraus coma Inti dins la religion inca ò Amaterasu dins lo shintoïsme japonés.
• lei divinitats elementàrias, especialament aquelei liadas a l'aiga, son egalament un factor d'explicacion dei fenomèns observats dins la natura. Poseidon, die grèc dei mars, deis oceans e dei tèrratrems, es una divinitat caracteristica d'aquela categoria.
• lei divinitats liadas ais arts, a la sciéncia e ais activitats productritz. Son generalament fòrça nombrosas au sen d'un panteon. Per exemple, leis Astècs avián quatre dieus dau gròs blat : Iztacuhca-Cinteotl per lo blanc, Cozauhca-Cinteotl per lo jaune, Tlatlauhca-Cinteotl per lo roge e Yayauhca-Cinteotl per lo negre. Aquò illustra l'importància d'aquela cereala dins l'alimentacion deis abitants de la region.

Dualisme e politeïsme

Article detalhat : Dualisme.

Lo dualisme religiós designa una doctrina basada sus la coexisténcia entre dos principis ò doas divinitats fondamentalas que representan respectivament lo ben (sovent associat a l'amna e au mond espirituau) e lo mau (sovent associat au còrs e au mond materiau). Lo catarisme tardiu, mai que mai aqueu present en Itàlia après la Crosada, es un exemple de religion d'aqueu tipe. Un dualisme es formalament un politeïsme car reconéis l'existéncia de mai d'un dieu. Pasmens, lei dualismes son generalament considerats coma un cas particular car sei principis teologics son pus pròches d'aquelei dei monoteïsmes actuaus.

Lei politeïsmes principaus

Lei religions actualas

L'indoïsme

Article detalhat : Indoïsme.

L'indoïsme es una dei religions politeïstas pus importantas dau mond actuau amb mai d'un miliard de fidèus. Eissit dei crèires vedics, es devesit en plusors corrents e pòu aisament formar de sincretismes amb d'autrei religions. Pasmens, l'existéncia dei tres divinitats majoras de la Trimurti (Brahma, Vishnu e Shiva) es generalament reconeguda. De divinitats menoras complètan aquela trinitiat. Forman una ret complèxa de divinitats creadas ò engendradas per lei dieus majors, de creaturas subrenaturalas e d'objèctes deïficats. De mai, un sistèma d'atributs permet de precisar la competéncia dei divinitats evocadas.

• 
  Temple indó de Sri Ranganathaswamy
• 
  Vestigis d'un temple indó en Indonesia
• 
  Ofèrtas durant una ceremònia religiosa
• 
  Ofèrta tradicionala de flors
• 
  Estatua de Shiva

La religion tradicionala chinesa

Article detalhat : Religion tradicionala chinesa.

La religion tradicionala chinesa es un autre politeïsme major dau monde actuau car impregna lo comportament de la màger part de la populacion chinesa. Dins aqueu sistèma, existís una mena de burocràcia celestiala, similara a aquela de l'Empèri, qu'es compausat de dieus generalament competents per una region e un domeni precís. De creaturas subrenaturalas existisson tanben. Pasmens, la burocràcia celestiala es pas un sistèma complèt, reconegut per cada cresent. Es puslèu un ensemble de règlas que permet de facilitar la representacion dau dieu. De divinitats majoras son presentas, coma l'Emperaire de Jade qu'es lo cap d'aqueu sistèma, mai aquelei dieus son pauc venerats dins la vida vidanta. En plaça, lei dieus menors mai pus pròches, coma lei divinitats protectritz localas, son pus presents.

Lo panteon tradicionau chinés es variable per plusors rasons. La premiera es la possibilitat de crear de divinitats novèlas, per exemple en divinizant un èsser uman de remarca. La segonda es l'existéncia de promoccions au sen de la burocràcia celestiala. Per exemple, durant l'Empèri, l'administracion provinciala aviá lo drech de modificar leis atributs d'una divinitat per li donar un reng ierarquic pus important. Enfin, la tresena es l'influéncia variabla dau confucianisme, dau taoïsme e dau bodisme, autrei religions chinesas majoras, sus lei practicas localas.

• 
  Temple dedicat a l'Emperaire de Jade
• 
  Temple dedicat au dieu protector d'una vila
• 
  Ofèrtas sus un autar
• 
  Mazu, divinitat protectritz dei marins
• 
  Figurina dau dieu de la literatura

Lo shintoïsme

Article detalhat : Shintoïsme.

Lo shintoïsme es la religion predominanta en Japon ont aviá lo ròtle de religion d'Estat entre 1868 e 1945. Es una mèscla d'animisme e de politeïsme que permet de provesir un quadre a un racònte mitologic de la creacion de Japon. I a donc de divinitats majoras coma Amateratsu mai, mai que mai, un nombre considerable de divinitats menoras associadas ai fòrças creatritz, a d'elements de la natura, a d'animaus ò a l'esperit de personas defuntadas. Coma per la religion tradicionala chinesa, aquelei dieus menors ocupan la plaça principala dins la vida dau cresent. Tanben, lo panteon japonés evoluciona car lei divinitats son adaptadas ai besonhs novèus. Per exemple, lo ròtle de la divinitat estacada a la variòla s'es estenduda a totei lei malautiás contagiosas. Una autra transformacion, pus recenta, d'aqueu tipe es aquela dau dieu dei tumors e dei flaironcs que s'ocupa desenant dau domeni dau cancèr.

• 
  Torii, un portau caracteristic dau shintoïsme
• 
  Santuari shinto
• 
  Aubre sacrat
• 
  Resèrvas de sake destinadas ais ofèrtas
• 
  Amateratsu, divinitat majora dau shintoïsme

Lei religions disparegudas

Lo politeïsme grècoroman

Articles detalhats : Religion grèga antica e Religion romana antica.

Lo politeïsme grècoroman correspònd a la religion antica basada sus lei mitologias grèga e romana. S'estendiguèt a l'ensemble dau bacin mediterranèu amb la colonizacion grèga e lei conquistas romanas. Dispareguèt en causa dau desvolopament dau cristianisme que li donèt lo nom pejoratiu de paganisme. Pasmens, en causa de l'influéncia intellectuala dei civilizacions grèga e romana, sei mites e sei racòntas an encara una certana influéncia sus la pensada occidentala actuala, compres en Occitània.

• 
  Complèx religiós de l'Acropòli d'Atenas
• 
  Temple roman
• 
  Scena d'ofèrta en Grècia
• 
  Zèus, cap dau panteon principau deis dieus grècoromans
• 

  Eracles, exemple d'eròi politeïsta}}

Lo politeïsme egipcian

Article detalhat : Religion egipciana antica.

La religion egipciana antica existiguèt durant tot lo periòde egipcian antic, de la fin dau millenari III avC a l'adopcion dau cristianisme per leis Egipcians. Coma per la màger part dei politeïsmes coneguts, la religion egipciana antica conoguèt d'evolucions. Pasmens, lo faraon i gardèt un ròtle centrau de protector dau país coma dieu vivent (unicament durant lei premierei dinastias) ò enfant dei dieus. A sa mòrt, lo faraon èra donc normalament divinizat per contuniar sa mission dins l'en delà. La religion egipciana a encara una certana influéncia sus la societat modèrna, au mens sus lo mond culturau, en causa de la plaça ocupada per l'Antiquitat egipciana dins l'istòria. De mai, aqueu ròtle es largament entretengut per l'interès per l'egiptologia ò per lei campanhas de publicitat dau sector toristic egipcian.

• 
  Tres dieus majors dau panteon egipcian : Osiris, Anubis e Òrus
• 
  Scena dau jutjament dei mòrts, element major de la mitologia egipciana
• 
  Vestigis d'un temple egipcian
• 
  Scena d'ofèrtas dins un temple egipcian
• 
  Piramidas utilizadas coma tombas reialas

La religion dei Cèltas

Article detalhat : Religion dei Cèltas.

La religion dei Cèltas se formèt probablament entre lei sègles VIII e VII avC e dispareguèt durant la premiera mitat de l'Edat Mejana. Es una religion mau coneguda qu'aviá un panteon globau e plusors panteons locaus. Èra dominada per una classa sacerdotala compausada dei druïdas, de bards e dei vates. Foguèt pauc a cha pauc remplaçada per lo cristianisme. Pasmens, a laissat de traças importantas en Euròpa Occidentala, comprés en Occitània. Per exemple, de noms de luòcs son derivats de noms de divinitats celticas. L'exemple pus famós es aqueu de Lugdunum, nom latin de Lion, que seriá eissit dau nom dau dieu Lug. Divèrsei fèstas crestianas son egalament probablament liadas a de fèstas celticas coma Totsants qu'es benlèu la transformacion crestiana d'una importanta fèsta en liame amb l'en delà.

• 
  Calendier religiós celtic
• 
  Cernunnos, un exemple de dieu cèlta present dins la màger part de l'espaci cèlta
• 
  Temple celtic dau periòde galloroman
• 
  Ròdas liadas au culte de Taranis, un important dieu cèlta
• 
  Escultura dau dieu Lug

Lei religions germanicas

Article detalhat : Paganisme germanic.

Lei religions germanicas (ò paganisme germanic) designa plusors ensembles de religions practicadas per lei pòbles germanics avans la cristianizacion dau nòrd e dau centre d'Euròpa. Lei crèires de l'ensemble nordic, es a dire la religion dei Vikings, son relativament ben documentats e an una certana influéncia sus la cultura actuala. En revènge, lei crèires nordics primitius e leis autreis ensembles dei religions germanicas son mens ben coneguts. D'influéncias cèltas e romanas son possiblas e l'arqueologia a permés de descubrir de vestigis de rites que consistián a ofrir leis armas dei vencuts en sacrifici a de divinitats. La tradicion de l'aubre de Nadau es benlèu una subrevivença de rites germanics.

• 
  Figurina romana mostrant un German en preguiera
• 
  Tucs funeraris nordics
• 
  Pairòu d'argent ornats de divinitats germanicas descubèrt dins una torbiera
• 
  Aubre de Nadau
• 
  Odin, dieu nordic vengut famós amb leis invasions vikingas

Lei politeïsmes mesoamericans

Article detalhat : Religions mesoamericas.

Lei religions mesoamericanas èran politeïstas. Dominèron en Mesoamerica fins a l'arribada deis Espanhòus e dispareguèron probablament dins leis annadas que seguiguèron la conquista de la darriera ciutat-Estat maia independenta en 1697. Cada pòble aviá formalament la sieuna religion amb una mitologia e un panteon pròpris. Pasmens, de divinitats èran de còps partejadas entre plusors pòbles. En mai d'aquò, de trachs comuns organizavan aquelei religions que desvolopèron una vision dau cosmòs similara : importància dei ponchs cardenaus, formacion de pareus de concèptes opausats, politeïsme, mond divin violent necessitant de sacrificis umans, etc. Per lei periòdes tardius d'aquelei civilizacions, sei crèires son en partida coneguts gràcias a un trabalh de collècta realizat durant lei decennis après la conquista. En revènge, lei conoissenças sus leis epòcas precedentas son pus lacunàrias. Son quasi absentas per leis Olmècs.

• 
  Quetzalcoatl, una dei divinitats panmesoamericanas principalas
• 
  Representacion d'un sacrifici uman astèc
• 
  Recuelh de rites maias dau sègle XIII
• 
  Pintura de la granda divessa de Teotihuacan
• 
  Encensier tarasc

Lista de religions politeïstas

• Chamanisme corean.
• Indoïsme.
• Mun (religion).
• Paganisme germanic.
• Politeïsme arabi.
• Religion berbèra.
• Religion cananèa.
• Religion dei Cèltas.
• Religion dei Daces.
• Religion deis Eslaus.
• Religion deis Ititas.
• Religion egipciana antica.
• Religion feniciana.
• Religion finesa.
• Religion grèga antica.
• Religion inca.
• Religion mesopotamiana.
• Religion punica.
• Religion romana antica.
• Religions algonquianas.
• Religions andinas.
• Religions mesoamericanas.
• Religions oceanianas.
• Religion sumeriana.
• Religion tradicionala chinesa.
• Shintoïsme.
• Tengrisme.

Annèxas

Liames intèrnes

• Animisme.
• Chamanisme.
• Dieu.
• Dualisme.
• Eròi.
• Esperit.
• Mitologia.
• Monoteïsme.
• Neopaganisme.
• Panenteïsme.
• Panteïsme.
• Panteon.
• Religion.
• Subrenaturau.
• Teïsme.

Bibliografia

• (fr) Mircea Eliade e Ioan P. Couliano, Dictionnaire des religions, Plon, 1990.