Chamanisme

Lo Chamanisme es un ensemble de cresenças e de practicas tradicionalas centradas sus la comunicacion amb lo mond dels esperits. LA persona que practica lo cahmanisme es lo chaman. I a fòrça variantas de chamanisme dins lo mond; vaquí de cresenças partejadas per totas las formas de chamanisme:

• Pels cresents del chamanisme, los esperits existisson e an un ròlte important que siá dins las vidas de cada individú coma dins la societat umana.
• Lo chaman pòt comunicar amb lo mond dels esperits.
• Los esperits pòdon èsser bons o mals.
• Lo chaman pòt levar las malautiás causadas per esperits malins.
• Lo chaman pòt utilizar de tecnicas per induire lo viatge per aténher una extasi visionària.
• L'esperit del chaman pòt quitar lo còrs per dintrar dins lo mond sobrenatural per i cercar de responsas.
• Lo chaman evoca d'imatges d'animals que sián guidas esperitals, presagis, e portàrias de messatges.

Lo chamanisme se basa sus la premisa que lo mond visible es dominat per de fòrças o esperits invisibles que tòcan las vidas dels vivents. A diferéncia de las religions organizadas coma l'animisme, lo chamanisme demanda de coneissenças personalas e de capacitats especialas. Los chamans ofician fòra de las religions institucionalizadas e enrasigadas e, tradicionalament, opèran sols. Los chamans pòdon se gropar en associacions, coma lo fan los practicants tantrics indís.

Etimologia

«La paraula xaman és de fet usada vagament per a quasi qualsevol doctor bruixot salvatge que torna frenètic i té comunicació amb els esperits. En la seua forma original pareix una corrupció del sànscrit «shramana», que indica a un deixeble de Buda i entre els mongols es va convertir en sinònim de màgic.»La mot chaman es de fach utilisat confusament per a gaireben totes los mètges mascs fèrs que venon exaltats e que comunican amb los esperits. Dins sa forma originala paréis èsser una evolucion del sanscrit «shramana», que qualifica a un discípol del Boda e pel mongòls venguèt un sinonim de magic.|author=E. Washburn Hopkins|title The History of Religions (1918), E. Washburn Hopkins</ref>

Chaman, fasiá referéncia primièr als medicinaires tradicionals dels airals turcomongòls, al Nòrd d'Asia (Siberia) e Mongolia; šamán es un mot de lenga turquesa-tongoza que en practic significa "aquel(a) que sap". D'autres cercaires afirman que ven dirèctament de la lenga manchó.

Lo plura de chaman es chamans. Chaman es masculin coma femenin.

Dind l'usatge contemporanèu, chaman es vengut sinimim del tèrme pejoratiu mètge masc. Es antropologicament inexacte, e provoquèt de controvèrsias entre los universitaris e los medicinaires tradicionals, qu'afirman que lo mot ven d'un luòc, d'unas gents, e d'un ensems de practicas especificas.

Foncion

Los chamans realizan un fum de foncions segon la societat en que practican lor art: garison; presidir un sacrifici; conservar la tradicion amb d'istòrias e cançons; vesenças; agir coma psicopomp («guida de las almas»). Dins unas culturas, un quita chaman pòt complir de diferentas foncions.

Lo negromancian dins la mitologia grèga pòt èsser considerat un chaman, qu’es aqueste qu'amassar los esperits e lèva los mòrts per los utilizar coma esclaus, soldats e instruments per la devinacion.

Mediador

Los chamans òbran coma de «mediadors» dins lor cultura. Lo chaman es vist coma aqueste sortissent de la comunautat per comunaicar amb los esperits, e tanben amb los esperits dels mòrts. Dins unas culturas, aquesta foncion de mediador del chaman pòt èsser plan illustrada per unes objèctes e simbòls del chaman. Per exemple, pels selkops, se menciona un guit marin coma animal-esperit: los gits son capables tant de volar coma de cabussar dins l'aiga, se considèran aital apertenents tant al mond superior coma al mond inferior. Tanben dins unas culturas amazonianas se confond lo chaman e lo jaguar: lo jaguar es capabla de se mòure liurament sus la tèrra, dins l'aiga e en s’engulha pel arbres (coma l'alma del chaman). Dins unas culturas siberianas, son d'espècias de ausèls aquatics que son ligadas al chaman d'una biais semblabla, e se crei que lo chaman ne pren sa forma.

«L'arbre chamanic» es una imatge encontrada en diferentas culturas (iacots, dolgans, evencs), cèltas, com simbòl de mediacion. L'arbre es vist com un ésser que ten las raices del mond inferior; son tronc del mièg, mond abitat pels umans; e la sa corona es relaciona amb lo mond superior.

Diferentas menas de chaman

Dins unas culturas pòt i aver diferent de tipes de chamans, que realizan de foncions especializadas. Per exemple, dins lo pòble nanai, un tipe diferent de chaman servís de psicopomp. D'autres chamans especializats pòdon èsser dedicats a un quita tipe d'esperits, o de reialmes del mond dels esperits, que lo xaman interacciona amb el mai comunament. Pels Huichol, i a doas categorias de chaman.

Aspècte ecologic

Dins las selvas tropicalas, las fonts per la consomacion umana son aisidament agotables. Dins unas culturas de las selvas tropicalas, com los tucan, i a un sistema complèxe per la gestion de las fonts, e evitar que s’agoten pas a causa de la sobreexpleitacion. Aqueste sistema se realiza dins un contèxte mitologic, ligat al simbolisme e, a vegadas, la cresença que la ruptura de las restriccions de caçar pot causar de malauitás. Coma grand mèstre del simbolisme tribal, lo chaman pot téner un ròtlr màger dins aquesta gestion ecologica, regulant activament la caça e la pesca. Lo chaman es capable de «far sortir» los animals de caça (o sas almas) dels seus domicilis ocults. Lo chaman li cal negociar amb un èsser mitologic al subjècte de las almas dels animals de caça. En mai dels tucans, d’autres indigèns de las selva tropicalas tenon aquestes preocupacions ecologics al subjècte del chamanisme, per exemple los piaroa. Tanben los esquimaus penson que lo chaman es capable de far venir las almas d'animals de caça venents de luòcs alunhats;

Concèpte d'alma e d’esperits

Concèpte d'alma

Dins unes cases, dins unas culturas, lo concèpte d'alma pòt explicar fòrça fenomèns desligats en aparéncia:

Garison

pòt èsser basada estretament dins los concèptes de l'alma del sistèma de cresenças de las personas servidas pel chaman (en linha). Pòt consistir dins lo restabliment de l'alma perduda de la persona malauta.

Raretat de la cacilha

Pòt se resòlvre «en menant» las almas dels animals depuèi lor jaç amagat. En mai d'aquò, fòrça tabús pòdon enebir lo comportament de las gents al respècre de la cicilha, de sòrta que las almas dels animals se sentiscan pas encoleradas o ofensadas, o que l’alma de la presa ja mòrta posca dire als autre animals encara vivents, que pòdon se daissar prene e morir L'aspècte ecologic de la practica chamanica (e las cresenças ligadas) foguèt ja mencionat dins l'article.

Infertilitat De las femnas

Se pòt garir en obtenent l’alma del mainat que s’espèra de la jasilha.

Esperits

Tanben las cresenças ligadas als esperits pòdon explicar fòrça diferents fenomèns. Per exemple, l'importància de contar d'istòrias, o agir coma un cantaire, pòt se comprene melhor quand s'examina l’ensemble del sistèma de cresenças: una persona qu'es capabla de memorizar de tèxtes o de cançons longas (e jogar d’un instrument) pòt èsser considerada coma avent atengut aquela capacitat mejans lo contacte amb los esperits (per exemple dins lo pòble Khanty).

Coneissença

Apròchis cognitiu, semiotic e ermeneutic

Coma ja mencionat, un apròchi (discutit) explica que l'etimologia del mot «chaman» significa «aqueste que sap». Vertadièrament, lo chaman es una persona expèrta a manténer ensems los multiples còdis qu'aqueste sistèma complèxe de cresenças apareis mejans el, e dona una vision d'ensems d'el en de son esperit amb una coneissença segura. Lo chaman utiliza (e lo public compren) diferents còdis. Lo chaman exprimís lo sens de bias fòrça diferent: amb lo verbal, music, art e dança. La significacion pòt sortir amb una manifestacion d’objèctes, coma los amulets.

Lo chaman coneis plan la cultura de sa comunautat, e agís en consequéncia. Atal, son public coneis los simbòls utilizats e las signaficacions — es precisament perque lo chamanisme pòt èsser eficaç: las gents del public se’n fisa. Aqueste sistèma de cresenças pòt paréicer per los sieus membres a una coneissença segura — aquò explica l'etimologia descricha ja explicada del mot «chaman».

Chaman sami amb son tambor.

I a un apròche teorics semiotics al subjècte del chamanisme, («etnosemiotica»). Los simbòls dins lo vestit del chaman e lo tambor pòdon far referéncia als animals (coma los esperits en presencia), o al reng del chaman. I aviá tanben d'exemples de «simbòls significatiu d’oposicion», destriant los chamans «blancs» en practicant de jorn contactant los esperits celestes, e los chamans «negres» practicant de nuèch contactant los esperits malins per de marridas intencions.

De serias d'aquestes simbòls opausats fasián referéncia a una vision del mond en rè d'eles. De biais analòg que la gramatica ordena las paraulas per exprimir lo sens e exprimir un mond, tanben aquò formava una mapa cognitiva. La tradicion del chaman es enrasigada en lo folklore de la comunautat, que porgís una «mapa mentala mitologica». Juha Pentikäinen exprimís lo concèpte de «gramatica de la ment». Fasent referéncia a un exemple sami, Kathleen Osgood Dana escriu:«Juha Pentikäinen, en la seua introducció al xamanisme i l'ecologia del nord, explica com el tambor sami encarna les visions del món sami. Ell considera el xamanisme com una "gramàtica de la ment" (10), perquè els xamans necessiten ser experts en el folklore de les seues cultures (11)»Unes apròchis fan referéncia a l’ermeneutica, «etnoermeneutica», fabregada e introdusida per Armen Geertz. Lo tèrme pòt èsser vaste: Hoppál compren pas sonque l'interpretacion de tèxtes orales o escrits, mas aquesta dels «tèxtes visuals tanben (coma los movements, gèstes e rituales mai complèxes, e de ceremònias celebradas per exemple per de chamans)». Aquò revela mai que las visions animistas que s'amagan rèire del chamanisme, tanben ven pertinent pel mond actual, que los problèmas ecologics se son los paradigmas per realizar plan l'equilibri e la proteccion.

Apròchis ecologics, teoria de sistèmas

D’autres estudis de terrenh utilizan los concèptes de la teoria dels sistèmas e de consideracions ecologicas per comprene la tradicion del chaman. Los indigènas Desdesana e Tucano desvolopèron un simbolisme sofosticat de concèptes d’«energia» s’escorrissent entre las gents e los animals per de camins ciclics. Gerardo Reichel-Dolmatoff fa lo ligam entre aqueles concèptes e los cambiaments dins la sciéncia modèrna (teoria dels sistèmas, ecologia, apròchis novèls en antropologia e arqueologia) tractant de la causalitat d'un biais mens linari. Suggerís tanben una cooperacion de la sciéncia modèrna e la tradicion indigèna (en linha).

Autras observacions

Segon Vladimir Basilov e son òbra Chosen By the Spirits, un chaman deu èsser dins las melhoras condicions de santat per realizar sas foncions pel melhor. La cresença del chaman es fòrça populara per las gents d’Asia Centrala e del Cazacstan. Las tradicions del chamanisme son tanben presents dins las regions dels tatdjics e ozbècs. Fisicament los chamans devo èsser de tipe fòrt, aquesta qu’auirà un consticion flèbla una seriá escartat sulpic. L'edat es tanben una exigéncia, sens dobte aver mai de cinquanta ans desqualificaria per aqueles que vòlon èsser implicats al servici dels esperits. Los chamans son totjorn d’una intelligéncia nautissima e son vists dempuèi de biais diferents, lor constitucion lor permet d’èsser rapids e de se relevar lèu de las malautiás se cal.

Unas de las qualitats mai significativas e considerablas que destria lo chaman dels autres caps esperitals son sas capacitats de comunicacion amb lo mond sobrenatural. Ja al començament del sègle l’autoipnòsi èra plan considerada per aqueles que rendián lo culte. Una autra caracteristica del chaman es lo talent per trobar d'objèctes e descobrir de lairons, sensacional aqueste de la tribú e tanben los autres a l'entorn que’n sontestimònis. La cresença dins los esperits o lo sobrenatural es çò ganha los cresents al chaman. Son las personas qu’an de filhs malauts o que son d’espereles de mala santat que son portada a demandar las curas esperitalas del chaman.

Carrièra

Iniciacion e aprendissatge

Dins las culturas chmanicas del mond, lo chaman ten un ròtle de rector; pasmens, i a una diferéncia essenciala entre los dos, coma Joseph Campbell descriu:«El rector és el membre socialment iniciat i cerimonialment induït d'una organització religiosa reconeguda, on manté un cert rang i fa d'arrendatari d'un càrrec que va ser ocupat per altres abans d'ell, mentre que el xaman és u, que com a conseqüència d'una crisi psicològica personal, ha adquirit un cert poder per si mateix.»Un chaman pòt èsser iniciat mejans una malautiá grèva, folzejat e en somiant de tron per venir un Heyoka, o per una experiéncia pròcha de la mòrt (p. Ex., Lo chaman Formiga Nègra), o pòt seguir una «crida» per venir chaman.Mai sovent i a un ensems de representacions culturala que se caldrà experimentar pendent l'iniciacion chamanica quina que siá lo biais de induccion. Segon Mircea Eliade, aquela imatgeria implica sovent d’èsser transportat dins lo mond dels esperits e interagir amb d’èsser demorant dins lo mond alunhat dels esperits, trobar un guida esperital, èsser devorat per un èsser e tornar transformat, o èsser «desmontat» e «montat de retorn» de nòu, sovent amb d’amulets implantats coma de veires magics. L’imatgeria de l'iniciacion tracta generalament de transformacion e de poders autrejats per transcendir la mòrt e la renaissença.

Dins unas societats chamanicas se considèra que los poders son eretats, mas endacòm mai se considèra que lo chaman fuguèt «cridat» e demanda un entrainament long. Dins la societat dels chukchis siberians de comportaments que los clinicians de la biomedecina «occidentals» caracterizarián de psicotics, serán interpretats pels pòbles siberians coma una possession per un esperit que demanda que lo protagonista assumisca la vocacion chamanica. Los chamans tapirape de Sudamerica son cridats dins lors sòmis. Dins d’autras societats lo chaman causís sa carrièra. EN America del Nòrd, los pòbles de las Nacions Originàrias cercarián la comunion amb los esperits a mejans una «cerca de vision»; alara que los shuar sudamericans, cercant lo poder per defendre lor familha contra los enemics, aprenon d’espereles per venir chaman. Los urarina de l'Amazònia peruana an un elaborat sistèma cosmologic basat sus la consomacion rituala d’ayahuasca.

Tanben se poiriá pòdon conciderar «de tradicions» chamanicas abitualas entre los pòbles indigènas kuna de Panamà, que donan de poders chamanics e utilizan de talismans sagrats per garir. E contunha a gaudir d'una posicion populara entre los pòbles locals.

Malautiá chamanica

La malautiá chamanica, tanben nomenada crisi iniciatica chamanica, es una crisi psicoespiritual, normalament involontària, o un rite de passatge, observat entre aqueles que se venon chaman. L'episòdi marca sovent lo començament d'un moment de confusion o de comportament destorbant limitat dins lo temps ont l'iniciat chaman pòt cantar o dançar d'una biais pauc convencional, o aver l'experiéncia d'èsser «perturbat pels esperits». Los simptòmas son pas normalament conciderat coma de signes de malautiá mentala pels interprètas de la cultura chamanica; mai, son interpretats coma de senhals indicators que mòstra l'individú es capable de prene la carga de chaman (Lukoff te. A lo, 1992). Lo ròtle significatiu de las malautiás iniciaticas dins la crida d'un chaman pòt se trobar en detalhas dins lo raconte de Chuonnasuan, lo darrièr mèstre chaman dels pòbles tungus del nòrd-èst de la China.

Practica

Dins las culturas chamanicas, los mascs tenon un ròtle semblable als sacerdòtas, e mai s’i a una diferéncia essenciala: «El sacerdot és el membre social iniciat, instal·lat cerimonialment en una organització religiosa reconeguda, on du a terme certes funcions com l'encarregat d'una oficina que va ser manejada per altres abans que ell, mentre que el xaman reconegut com a conseqüència d'una crisi psicològica personal, perquè ha guanyat cert ascendent entre els seus.»

Chaman urarina

Un chaman se pòt iniciar a causa d'una remission d’una malautiá greva, que faguèt lo sòmi d’un fólzer o un tron, o seguent una experiéncia prèpa de la mòrt, o alara perque se setís cridat per n’èsser. I a tot una mescla d'imatges culturals per experimentar l'iniciacion, sens importar lo bias d’induccion. Segon Mircea Eliade, de tals imatges comprenon sovent lo viatge dins lo mond dels esperits e la coneissença dels èsser ont cabon, en trobant un guida esperital, per ne sortir transformat, de còps amb d’amulets implantats, coma de veires magics. Los imatges de l'iniciacion parlan generalament de la transformacion e dels poders concedits per aver passar la mòrt e renàisser.

Dins unas societats se considèra que los poders chamanics son ereditaris, alara que dins autras cal èsser "cridat" e seguir un long entrainament. Pels Chukchis siberians lo comportament induch per venir chaman pòt per un mètge "occidental" èsser caracterizat de psicopatic, mas que los siberians interpretan coma la pròva de la possession per un esperit. Pels Tapirapes sudamericans los chamans son cridats dins lors sòmis. Dins d’autras societats causisson liurament lor carrièra. En America del nòrd, se cercan la comunion amb los esperits mejans una vision, alara que pels Shuar sudamericans, se cerca lo poder de defendre sa familha contra los enemics realizant l’aprendissatge d'autres chamans. Los Urarina de l'Amazònia peruviana an un elaborat sistèma basat sus la consomacion rituala d’ayahuasca. Après de millenaris, lo chamanisme del ayahuasca dels urarinas es una caracteristica dominanta de la quita societat, mal documentada.

Aquelas supausadas tradicions chamanicas se pòdon tanben observar pels indigènas Kuna de Panamà, que confian poders e talismans sagrats per garir. Los chamans gausisson d'una posicion privilegiada per las gents localas.

Cresenças subjacents dins la practica

Lo chaman ten lo ròtle de medecinaire dins las societats chamanicas; los chamans aquerisson coneissença al traversar l’axis mundi e ne tornar la coneissença dels cèls. Tanben dins las societats occidentalas, aquela anciana practica de curar es sibolizada per l'usatge del caducèu, simbòl de la medecina. Sovent lo chaman a, o aquerís, una o mai d'entitats familiaras ajudantas dins lo mond dels esperits; aquelas son sovent d'esperits que prenon la forma d'animal, esperits de plantas medicinals, o (de còps) aquelas dels camans defunts. Dins fòrça societats chamanicas, la magia, la fòrça magica e la coneissença son exprimidas per una sola paraula, coma en quíchoa «yachay».

E mai se se considèra que las causas de malautiá se tròban dins lo mond esperital, essent afectectadas per d’esperits maliciosos o la mascariá, s'utilizan de metòdes que siá esperitals coma fisics per garir. Mai sovent, un chaman «dintra dins lo còrs» del pacient per contrar l'esperit que fa malaut lo pacient, e capelan lo pacient faidissent l'esperit infestat. Fòrça chamans an coneissença expèrt de la vida de las plantas dins son airal, e sovent se fa la recèpta d’un regim d'èrbas per tractament. En fòrça luòcs los chamans afirman aprene dirèctament de las plantas, e èsser capables de far benefici de sos efièches e proprietats curativas solament après obténer la permission de son esperit dominant o patron. En America del Sud, los esperits individuals son cridats pel cant cantat pels Icaros; abans qu'un esperit pòsca èsser cridat l'esperit cal ensenhar al chaman sa cançon. L'usatge d'elements totemics coma las ròcas es comun; se crei qu'aqueles elements an de poders especials e un esperit viu. Aquelas practicas son supausada fòrça ancianas; dempuèi 368 AbC, Platon escriguèt dins lo Fedron que «las primièras profecias foguèron las paraulas d'un roure», e que totes los que visquèron a l’epòca trobèron pro gratificant «escotar a un roure o a una pèira, alara que disiá la vertat».

La cresença en la mascariá, es frequenta dins fòrça societats chamanicas. Unas societats destrian los chamans que garisson dels mascs que fan lo mal; d'autras creson que totes los chamans an lo poder de garir coma d'aucir; es a dire, en unas societats se pensa tanben que los chamans son capables de far lo mal. Lo chaman gausís normalament d'un grand poder e prestigi dins la comunautat, e es celebrat per sos poders e coneissenças; mas pòdon tanben èsser suspèctes de far lo mal per d’autres e donca de crénher.

Per se consacrar a son trabalh, lo chaman s'expausa a un risc personal significatiu, del mond dels esperits, de quinque siá chaman enemic, e tanben coma dels mejans utilizats per cambiar son estat de consciéncia. Unes materials de las plantas utilizadas pòdon èsser mortalas, e mal tornar d'un viatge extracorporal pòt menar a la mòrt fisica. Los Enxisos l’utilizan sovent per se protegir d’unes dangiers, e l'usatge de plantas mai perilhosas es fòrça normalament ritualizat.

Metòdes

Generalament, lo chaman passa l’axis mundi e dintra dins lo mond dels esperits realizant una transicion de consciéncia, en dintrant dins un estransi extatic, autoipntoica o mejans l'usatge d’enteogèns. Los metòdes utilizats son divèrses, e s'utilizan sovent ensems. Uns dels metòdes per realiza l’estransi:

• Tabat (melhora la concentracion, mas es pas un psicotròpi)
• Jogar lo tambor
• Dançar
• Cantar
• Escotar de musica
• Icaros / Cançons de medecina
• Velhas
• June
• Cabana de sudacion
• Cèrcas de vision
• Mariri
• Lucha d’espasas / Fabrega d'espasas
• Plantas "poderosas" o "mèstras" utilizada coma encens o consomadas per garir o aténher d’estats alterats (per favor faga una investigacion fòrça rigorosa abans de las usar, e las usar totjorn amb l’ajuda d'una persona amb experiéncia):
  • Campairòls psicodelics
  • Cannabis
  • Cactus de Sant Pèire - nomenat atal que Sant Pèire, es garada e possessor de las claus de las pòrtas del cèl, pels pòbles andins; Nom en quítxua: Huachuma
  • Peiòt
  • Ayahuasca - En quítxua significa “còrda dels mòrts”; tanben nomenat yage
  • Cèdre
  • Datura
  • Belladonna
  • Amanita falloïda
  • Iboga
  • Convolvulaceae
  • <i>Salvia oficinalis</i>
  • <i>Salvia divinorum</i>

Los chamans complisson sovent de restriccions alimentàrias o de costumas particularas de sa tradicion. A vegada aquelas restriccions son solament culturalas. Per exemple, lo regim seguit pels chamans e aprendisses abans de participar a una ceremonia ayahuasca compren de plats rics en triptofan (un precursor biosintetic de la serotonina) e tanben per evita de plast rics en tiramina, que pòdon induire una crisi d’ipertension quand se pren d’inhibitors de monoamino oxidasa coma se tròba en las bevendas d’ayahuasca.

Musica, cançons

Del mèsme biais que lo quite chamanisme, la musica e las cançons que li son ligadas segon las culturas son plan diferentas. Dins unas culturas e segon los cases, las cançons ligadas al chamanisme assajan d’imitar tanben los sons naturals, a vegada amb d’onmatopèias.

Pasmens, dins diferentas culturas, l’imitacion dels sons de la natura pòt aver d’autras foncions, pas necessàriament ligadas al chamanisme: i a d'objectius practics coma atraire de cacilha; o per se divertir (katajjaqs dels esquimals).

Objècte ceremonials

Rector xaman gold dins sos vestits

Coma es ja mencionat, las culturas qualificadas de chamanicas pòdon èsser fòrça diferentas. Doncas, los chamans pòdon aver diferents tipes d’objèctes ceremonials.

Tambor

Lo tambor es utilizat pels chamans d’unes pòbles de Siberia; es çò meteis per fòrça grops esquimals, quitament s’es pas lo cas pels esquimals del Canadà.

Lo son del tambor permet al chaman d’aténher un estat alterat de consciéncia o far un viatge. Lo tambor es per exemple es una mena de «"caval" o "pont d'arcolan" entre los monds fisics e esperitals». Dins son viatge lo chaman establís una connexion amb los monds dels esperits. Amb lo son del tambor venon los efièches neurofisiologics. I a fòrça fascinacion al subjècte del ròtle que l'acostica del tambor jòga sul chaman. Los tambors dels chamans siberians son generalament realizats amb una pèl d'animal estirada sus un cercle encrocat, amb una ansa en crosant lo cercle.

I a dos monds diferents, lo superior e l'inferior. dins lo mond superior, d’imatges coma «pujar una montanha, un arbre, un bauç, un arcolan o escalièr; ascendir al cèl amb lo fum; volar sus un animal, estora, o netejar e trobar un mèstre o guida», son tipicament de vistas. Lo mond inferior compta d'images coma, «dintrar dins la tèrra mejans una cauna, passar per una soca d'arbre, una mata, un tunèl, o un bornèl». Coma es capabla de se ligar dins un mond difernt dins un estat alterat e conscient, lo chaman pòt a vegada escambiar d’informacions entre lo mond ont viu e aqueste ont viatja.

Pluma d'agla

Aquelas plumas se son vistas coma un tipe lanceta esperitala.[1]

Rasquet

Es sovent present pels pòbles sudamericans e africans. Tanben s’utilizat dins las ceremonias entre los navahos e de biais tradicional dins sas benediccions e ceremonias.

Gòng

Sovent presents dins los pòbles del Sud-èst Asiatic e Extrèm Orient.

Didgeridoo e toc-toc

Subretot dins los diferents pòbles aborígens d'Austràlia.

Genre e sexualitat

Alara que dins unas culturas an agut fòrça mai chamans òmes, d’autras coma las culturas coreanas nativas an agut una preferéncia per las femnas. De pròvas arqueologicas recentas suggerisson que los primièrs chamans coneguts—datats en l'èra del Paleolitic Superior de l’actuala Republica Chèca—èran de femnas.

Dins unas societats, los chamans mòstran una identitat de dos esperits, adoptant los vestits, los atributs, lo ròtle o foncion del sèxe opausat, èsser transgenre e/o d'orientacion sexuala cap a las personas del meteis sèxe. Aquela practica es comuna, e se tròba a çò dels chukchis, dayaks de la mar, patagons, Maputxes, arapahos, cheienas, navahos, los pawnee, lakota, e utas, e tanben dins fòrça autras tribús nativas americanas. En efièch, aqueles chamans de dos esperits foguèron tan estenduts que poiriá suggerir una origina fòrça ancian de la practica. Vejatz, per exemple, la mapa de Joseph Campbell dins The Historical Atlàs of World Mythology [Vòl I: The Way of the Animal Powers: Part 2: pg 174] Se crei qu'aqueles chamans de dos esperits son mai que mai poderoses, e lo chamanisme es tan important per las populacions ancestralas que pòt aver contribuit al manten dels gèns dels individús transgenre dins las populacions al reproduire alara que se realizava l’evolucion mejans lo mecanisme de «seleccion de parentèla.» [Vejatz lo capítol final de "Sociobiology: The New Synthesis" de E.O. Wilson] Son fòrça respectats e cercats dins las tribús, e doncas que donavan un naut estatus als sieus companhs.

La dualitat e la bisexualitat se tròban tanben dins los chamans del pòble dogàs de Mali (Africa). Se pòdon trobar de referéncias sus aquò dins diferents trabalhs de Malidoma Somé, un escrivan que nasquèt e foguèt iniciat ailà.

Posicion sociala

Dins unas culturas, la frontièra entre lo chaman e la persona laica es trebola:«Entre els barasana, no hi ha diferència absoluta entre aquells hòmens reconeguts com a xamans i aquells que no ho són. Al nivell més davall, la majoria d'hòmens adults tenen algunes capacitats com a xamans i duran a terme algunes de les mateixes funcions d'aquells hòmens que tenen una àmplia reputació pels seus poders i coneixement.»La diferéncia es que lo chaman coneis mai la mitologia compren melhor son sens, mas la majoritat dels òmes adults coneisson tanben fòrça mites.

Quicòm de semblable pòt s'observar per unes pòbles esquimals. Fòrça personas laica sentisson d'experiéncias que son normalament atribuidas als chamans del quita grop esquimal: l'experiéncia dels sons esberits, de l’insomni o de l’estranci la fan pas que als chamans. Es lo contraròtle suls esperits presents que subretot caracteriza los xamans, las gents laicas utilizad’amulets, de sortilègis, de conjurs e de cançons. En Groenlàndia per unes esquimals, i a de personas laicas que pòdon aver la capacitat d'aver relacions mai prèpas que d'autras amb d’èssers del sistèma de cresenças. Aquelas gents son de chamans aprendices qu'atenguèron pas lo procediment d'aprendissatge.

L'assistent d'un chaman oroqen (cridat jardalanin, o «segond esperit») sap fòrça causas sus las cresenças associadas: a el/ela l’acompanha dins los rituals e interprèta lo comportament del chaman. Tanpauc, lo jardalanin es pas un xaman. A causa de son ròtle interpretatiu e d'acompanhament, seriá quitament inoportun de dintrar en estransi.

Lo biais que los chamans obtenon ajuda e prenon part a la vida vidanda vària segon las culturas. Per fòrça grops esquimals, porgisson de servicis per la comunitat e obtenon un «pagament a tèrme» (dins de culturas se crei que lo pagament torna als esperits presents), mas aqueles bens son solament «apòrt de benvenguda». Son pas sufisent pel chaman de’n viure coma amb una activitat a temps complet. Los chamans vivon coma quin que siá autre membre del grop, coma caçaire o cap d'ostal.

Istòria

Lo chamanisme es considerat per d’unes coma precedent a totas las religions organizadas, que nasquèt abans del neolitic. Unes des sos aspèctes se mantenon dins lo fons de las quita religions, mai sovent dins sas practicas misticas simbolicas. Lo paganisme grèc èra influenciat pel chamanisme, coma lo conta dins sas istòrias Tàntal, Prometètz, Medea e Calipso entre autras, e tanben dins los mistèris, coma aqueles d’ Eleusis. De practicas chamanicas de la religion grèga foguèron copiadas enseguida per la religion romana.

Las practicas chamanicas de fòrça culturas foguèron marginalizadas amb la propagacion del monoteisme en Euròpa e l'Orient Mejan. En Euròpa, comencèt vèrs l'an 400, quand la Glèisa Catolica atenguèt la primautat sus las religions grègas e romanas. Los temples foguèron destruits sistematicament e las ceremònias proscrichas o apropriadas. La caça de mascas poguèt èsser estat la darrièra persecucion per acabar amb çò que demorava del chamanisme europèu.

La repression contunhèt amb l'influéncia catolica de la colonizacion espanhòla. Dins lo Cariba, e America Centrala e del Sud, los sacerdòtas catolics seguissián lo pas dels conquistadors e èran l'instrument de la destruccion de las tradicions localas, en denonciant los practicants coma "representants del diable" e los executant. En America del nòrd, los puritans angleses realizèron de campanhas periodicas contra los individús percebuts coma mascs. Mai recentament, d'atacas contra de participants en practicas chamanicas foguèron menaadas pels missionaris crestians dins païses del Tresen Mond. Dins las annada de 1970, de missionarisdesfigurèron de petroglifs istorics en l'Amazònas. Una istòria semblabla de destruccion existís entre bodistas e chamans, per exemple, en Mongolia

Uèi, lo xamanisme subreviu sustot dins pòbles indigèns. Sa practica contunha dins las tundras, las sèlvas, los desèrts e autres airals rurals, e tanben dins vilas, pòbles, banlègas, e vilatges del mond entièr. Es subretot espandit en Africa, e Sudamrrica, ont es nomenat "chamanisme mestís".

Varientas geograficas

Euròpa

Quitament se lo chamanisme aviá una granda tradicion en Euròpa abans de l'arribada del monoteisme, demorèt coma una religion organizada e tradicionala solament en Mari-El e Udmurtia, doas províncias semiautòmas de Russia que la populacion èra majoritàriament finesa e ongresa.

Una rèsta del xamanisme en Euròpa poiriá èsser la mascariá, exercida subretot per las femnas, qu'ajudavan a curar o satisfasiá los desirs de sos vesins mejanç d’èrbas e conjurs. Perseguidas a partir del sègle XVI subretot en Alemanha e acusadas de pactar amb lo diable e realizar lo sabbat, e de lançar lo mal uèlh, foguèron associadas a totas las malautiás que se produsissián, dempuèi la pèsta fins a la mòrt dels mainats, e èran cremadas vivas. La persecucion acabèt al sègle XVIII, amb las luces.

Asia

Se practica encara dins unas zònas, mas dins fòrça autras lo chamanisme èra ja en decadéncia al començament del sègle XX.

Siberia

Dins un centre de chamanisme, abitat per de pòbles fòrça difernts. Fòrça de las fonts etnograficas son estats amassadas de sas gents.

Fòrça grops de caçaires e criadors de rèns practiquèron lo chamanisme coma tradicion viva tanben a l’epòca modèrna, subretor aqueles qu'an viscut isolats fins a de tempses recents coma los naganasan.

Quand la Republica Populara China foguèt creada en 1949 e la frontièra amb la Siberia russa foguèt calhada, demorèron confinats de grops de nomadas de tungusos que practicavan lo chamanisme en Manchoria e Mongolia. Lo darrièr chaman conegut dels Oroqen, Chuonnasuan (Meng Jin Fu), moriguèt en octòbre de 2000.

Corèa

Lo chamanisme se practica encara a Corèa del Sud, ont lo ròtle del chaman es tengut per de femnas nomenadas mudang, alara que los rares mascles son coneguts coma baksoo mudang. Ambedós èran de membres de las classas bassas.

Lo títol pòt èsser ereditari o eissit d’una capacitat naturala. Dins la societat contemporanèa son consultats per prene de decisions de tipre financièr e marital.

L'usatge que las mudang e dels baksoo mudang utilizan de l'amanita falloïda dins una practica tradicionala que se cresiá avalida dempuèi la dinastia Choseon. Un autre fugi (extrèmament verinós) foguèt nomenat lo campairòl del chaman, "무당버섯". Las chamans coreanas son conegudas tanben per utilizar d'aranhas. Gardan lors vestits de colors, las danças, los tambors e las armas ritualas caracteristics.

Autres airals asiatics

I a una granda influéncia chamanica dins la religion de Bön d'Asia central, e dins lo bodisme tibetan; lo bodisme venguèt popular pels chamans tibetans, mongòl, e manchó al començament del sègle VIII. Las formas ritualas chamanicas impregnèron lo bodisme tibetan, e foguèron institucionalizadas dins la religion d'estat jos las dinastias chinesas Yuan e Qing. Un element comun entre ambedoas religions es d'obtener la realizacion esperitala, que s'atenh a l’escasença mejanç de substéncias psicodelicas. Que que siá, la cultura chamanica se practicavan encara dins diferents grops etnics dins d’airals de Nepal e al nòrd d'Índia, ont se considèra pas encora atudat, e se crenta encara los maleficis dels chamans.

Al Tibet, l'escòla de Nyingma subretot, garda la tradicion tantrica de maridar sos sacerdòtas, nomenats Ngakpas (òmes) o Ngakmas/mos (femnas). Los Ngakpas s'ocupavan de liberar los vilatges dels demònis o malautiás, fasent d’amulets protectors, realizant los rites oportuns, èca. Èran mespresats per l'ierarquia dels monastèris, que, coma fòrça institucions religiosas convencionalas, desiravan preservar las lor tradicions: dependavan de la liberalitat de mecèns que los ajudèsson. Aquela situacion menava sovent a un tust entre los pòbles de caractèr chamanic amb la cultura Ngakpa e lo sistèma monastic mai conservador.

Se practica tanben dins las islas de Ryukyu (Okinawa), ont s’encontra los chamans nuru, e dins d’autres airals rurals del Japon. Fòrça coreans creson encara que lo chintoïsme es lo resultat de la transformacion del chamanisme en religion de l'Estat.

Africa

Lo desvolopament de las cultas tribalas en Africa, coma endacòm mai dins lo mond, es atrubuit mai sovent, s’es pas a un masc o chaman de la tribú, a una classa sacerdotala qu'acaba per se desvolpar en institucion. Dins fòrça comunautats i a de sacerdòtas de categoria diferentas e especialitat que cal estudiar en dos grops classics:

• Los sacerdòtes oficials de la comunautat o del grop, devoluts als temples e responsables del culte comunautari: lo temple a l’estatus de persona juridica, fòrça semblable a aqueste dels païses occidentales; pòt aver de possessions, tèrras e quitament de servicials o d'esclaus que constituisson sa dependéncia. Entre las foncions oficialas dels sacerdòtes i los rites de guèrra e los sacrificis ofrits a las divinitats marcials. La mission mai importanta dels sacerdòtes es l'administracion de la justícia. Dins los Estats mai tradicionals s'utiliza de procediments judiciaris, coma las ordalias que consistisson a beure un bevenda verinosa preparada ad hoc; se l'acusat supòrta l’espròva, son innocéncia es proclamada. Coma la preparacion e dasatge de la bevenda es lo prètzfach del còrs sacerdotal, se compren que del depend l'astre dels acusats. Las ordalias judiciàrias constituisson un importantíssim instrument de poder dins las mans dels sacerdòtes e de dels caps o reis.
• Aquestes qu’exercisson liurament sas practicas coma los faitilhièrs, mascs e devinaires, qu'agisson sus demanda particulara: se consacravan subretot a la terapeutica e a las profecias, e utiliazan pels tractaments un autentic ritual de chaman.

En mai d'aqueles chamans, dins l'Africa occidentala i a la figura del djeli, un bard cantaire e musician ambulant, qu'es lo dipositari de las tradicions oralas, e a vegada l'unica font que garda los eveniments istorics. Es una figura que demòra al Mali, Gàmbia, Guinèa e Senegal, dins los pòbles manen, fula, wolof, peul, serer entre autres.

America

Lo "masc" american a de cresenças religiosas divèrsas. Quitament se fòrça culturas an de medecinaires, mèstres de rites, cantaires, mistics e oradors pas cap d'eles sastisfan pas exactament a la definicion de chaman.

Fòrça d'aquelas religions indigènas foguèron plan falsificadas pels observaires e los antropològs, utilizant unes aspèctes superficials e a vegada totalament erronèus qu'èran preses coma "mai autentics" que los relats dels quites membres de las quitas culturas. Çò que mèna a l'error de pensar que las religions americanas son quicòm que passèt d’existir amb lo temps, e que las opinions de las comunautats autoctònas son d’escartar.

Transformacion en agla d'un chaman olmeca. (Sègles X a VI AbC)

Pas totas las comunitats indigènas an d'individús amb un ròtle especific de mediador amb lo mond dels esperits en nom de sa comunautat. Dins aquestas qu'an aquela estructura religiosa, metòdes esperitals e cresenças pòdon aver unas similituds, e mai se fòrça d'aqueles an en comun las relacions entre nacions de la meteissa region o que las politicas governamentalas postcolonialas mesclèron de nacions independentas dins de meteissas resèrvas. Aquò pòt donar l'impression qu’i a mai d’uniformitat entre las cresenças qu’en realiata existiguèron pas dins lo passat.

Entre los maputches d'America del Sud, la comunautat aviá coma chaman una femna, nomenada curandero, que realiza de ceremònias e prepara d'èrbas per garir las malautiás, expulsar los demònis e influenciar sul temps e la culhida.

Dins l'immens territòri partejat per l'Argentina (nòrd-èst), lo Brasil (estat del Paranà) e lo Paraguai (èst); près de la confluéncia dels rius Iguazú e Paranà abitan los mbyá (òmes de la montanha o de la sèlva) qu'es una etnia guaraní. Sos mètges-chamans se nomenan caraí opy´guá (senhor de l’òpi o cencha cerimoniala). Son de mauts medecinaires fisics e esperitals. Los rituals de cura son a vegada de rituals de massa fasent confuir la de chamans de fòrça comunautas regionalas.

Dins l'Amazònia peruviana e a las regions litoralas del nòrd del país, los chamans son coneguts coma de medecinaires. En mai de l'usatge dels cactus de Sant Pèire (Trichocereus pachanoi) per la devinacion e lo diagnostic, los medecinaires de la còsta nòrd son coneguts dins tota la region per sos altars curatius, nomenadas taulas. Sharon (1993) defend que las taulas simbolizan l'ideologia duala entre la practica e l'experiéncia del chamanisme.

Los òmes medecina navajos, nomenats "Hatalii", utilizan diferents metòdes per diagnosticar las malautiás del pacient. Utilizan d’aisinas especifica coma las ròcas cristallinas, e de competéncias coma l’estranci, acompanhats se cal de cants. L’Hatalii selecciona un cant especific per cada tipe de malautiá. Los medecinaires navajos devon èsser capables de realizar coma cal la ceremònia de començament cap a la fin, que se capita pas se realizarà pas los efièchs prevists. L'entrainament d'un Hatalii es long e malaisit, gaireben coma un sacerdòta. L’aprenent apren en observant son mèstre, en memorizant las paraulas de totes los cants. A vegada, un òme medecina pòt pas aprene totas las ceremònias tradicionalas, alara pòt optar per s'especializar en unas d’elas.

Al Mexic es granda la subrevivença d'elements e rituals de tipes magicoreligiós dels ancians grops indigènas, pas sonque pels indigènas actuals mas dins los mestisses e blancs qu’ajusatan la societat mexicana rurala e urbana.

Dins las legendas de la Tèrra del Fuòc, lo chon a de capacitats sobrenaturalas, per exemple pòt contrarotlar lo temps.

Criticas al tèrme «Chaman»

D’antropològs, coma Alicia Kehoe, refusan lo tèrme modèrn pel qu'implica una apropriacion culturala. E en mai de far referéncia a las formas occidentalas modèrnas de chamanisme, que fa pas que falsificar e diluir las practicas indigènas autoctònas, lo fan de tala biais qu’afortisson las idèas racistas, coma aquesta del bon salvatge.

Kehoe es fòrça critica amb lo trabalh de Mircea Eliade. Eliade, coma istorian abans d’èsser antropològ, aviá realizat pas cap de trabalh de terren tampauc tenguèt de contacte dirècte amb los chamans o las culturas que practican chamanisme. Segon Kehoe, lo chamanisme de Eliade es una invencion sintetisada de qualques fonts sens supòrt de pas cap d’investigacion dirècta. Afirma que çò qu’el d’autres universitaris definisson coma lo pròpri del chamanisme, l’estransi, los cants, lan comunicacion amb los esperits, la medecinas, son de practicas qu'existisson dins de culturas non chaminicas coma dins unes rituals judecrestians. Segon son opinion, son pròpris a diferentas culturas que l’utilizan, e se pòdon pas englobar dins una religion generala nomenada chamanisme. Tanben, refusa que lo chaminisme sia una anciana religion subreviventa del Paleolitic.

Neochamanisme

Lo movement New Age s'aproprièt unas idèas del chamanisme, coma de cresenças e de practicas de las religions orientalas e diferentas culturas indigènas. Coma per las autras apropriacions, los adèptes originals d'aquelas tradicions ne condemnan l'usatge, en las cocidèran mal apresas, comprés de biais superficial e mal aplicat.

I a un esfòrç en qualques cercles ocultistas e esotèrics per tornar inventar lo chamanisme dins una forma modèrna, prenent per basa d'un sistèma de cresenças e de practicas sintetisadas per Michael Harner a partir de diferentas religions indigènas. Harner tenguèt fòrça criticas que cresián que de diferentas religions se pòt extraire de contèxte per formar una mena de tradicion chamanica universala. Unes d'aqueles neoxamans se centran tanben sus l'usatge ritual de enteogèns, coma aquesta de la magia del caòs. Allegan que se basan dins las tradicions mesas en examen (o imaginadas) de l'Euròpa anciana, ont creson que fòrça practicas e sistèmas místics foguèron suprimits per la Glèisa Crestiana.

Unes practicants exprimisson lor desir d'utilizar un sistèma que se base sus la lors tradicions ancestralas. Unes antropològs dicutèron de l'impacte d’un tal neoxamanisme dins las tradicions americanas indigènas, qu'aqueles practicants chamanics se nomenan pas d’esperse chamans, mas utilizan de noms especifics derivats de las vièlhas tradicions europèas; lo völva (òme) o lo seidkona (femna) de las sagas ne son un exemple.

Bibliografia

• Vitebsky, Piers. Los chamanes. Taschen Benedikt, 2001. ISBN 3-8228-1340-0. 
• Clottes, Jean y Lewis-Williams, David. Los chamanes de la Prehistoria. Ariel, 2001. 
• Costa, Jean-Patrick. Los chamanes. Siglo XXI, 2003. ISBN 968-23-2444-0. 
• Eliade, Mircea. El Chamanismo y las técnicas arcaicas del éxtasis. Fondo de Cultura Económica, 1976. 
• Harner, Michael. Alucinógenos y chamanismo. Ahimsa Editorial, 2001. 
• Narby, Jeremy y Huxley, Francis. Chamanes a través de los tiempos Quinientos años en la senda del conocimiento. Kairós, 2005. 
• Poveda, José Ma y otros. Chamanismo, el arte natural de curar. Temas de Hoy, 1997. 

de Films

• Quantum Men (Carlos Serrano Azcona) Spain 2011
• Other Worlds (Jan Kounen) France 2004
• Bèles From the Deep (Werner Herzog) Germany 1993
• The Mad Masters (Jean Rouch) France 1955
• Au pays dempuèi mages noirs (Jean Rouch) France 1947

Ligams extèrnes

• http://Www.mind-surf.net/drogas/chamanismo.htm
• https://Www.editions-saphira.com/categorie-produit/meilleurs-livres-spiritualite-esoterisme/chamanisme/
• http://Www.imaginaria.org/chaman.htm