Ocean Artic
L’ocean Artic, tanben nomenat ocean Glaciau Artic (var. -al), es un ocean de la Tèrra situat a l'entorn dau Pòl Nòrd entre lo nòrd d'America, lo nòrd de Groenlàndia e lo nòrd d'Eurasia. Comunica amb l'ocean Pacific per lo Destrech de Bering e es dubèrt sus l'ocean Atlantic au nivèu de la mar de Groenlàndia, de la mar de Norvègia e de la mar de Barents. Amb una superficia de 14 090 000 km² e una prefondor mejana de 1 038 m, es l'ocean pus pichon e mens prefond de la planeta.
Es un ocean fòrça freg. La màger part de sa superficia es cubèrta per una banquisa que pòu agantar 4 a 5 m d'espessor dins lei regions centralas. Pasmens, en despiech de condicions de vida malaisadas, la region assosta d'ecosistèmas complèxs e diversificats que son l'objècte d'estudis en causa de lor particularitat (abséncia de lutz dins lo mitan marin, freg extrèm a la superficia... etc.).
D'un biais generau, es un ocean mau conegut. Una partida importanta de son litorau es poblada dempuei la Preïstòria per de comunautats pichonas que vivián de la caça ò dau norrigatge (Inuits, Samis... etc.). L'exploracion sistematica comencèt durant lo sègle XIX amb la cèrca d'un accès vèrs lo Pòl Nòrd. Aquò permetèt de descubrir divèrseis illas que venguèron d'una politica d'expansionisme territòriau de part dei poissanças localas. Uei, amb lo rescaufament climatic que libèra lentament leis aigas e l'accès ai ressorsas naturalas, aquela competicion es venguda pus intensa.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Geologia e morfologia
[modificar | Modificar lo còdi]
L'ocean Artic es constituït de doas regions principalas. La premiera es la plataforma continentala qu'es lo prolongament sosmarin de la massa d'un continent. Au larg d'America e de Groenlàndia, es limitada a la zòna litorala. En revènge, au nòrd d'Eurasia, la plataforma continentala avança fòrça dins l'ocean. Ansin, la mar dei Chokchis, la mar de Siberia Orientala, la mar de Laptev, la mar de Kara e la mar de Barents son caracterizadas per de prefondors feblas, generalament inferioras a 500 m. Aqueu fenomèn es accentuat per la preséncia de fluvis poderós lòng de la còsta siberiana (Òb, Ienissèi, Lena).
La partida centrala de l'ocean Artic es formada de plusors bacins prefonds que pòdon agantar de prefondors de mai de 4 000 m. Son separats per de pas que son generalament de cadenas de montanhas sosmarinas coma la Dorsala alfa, la dorsala de Lomonosov ò la dorsala de Gakkel. Aquela darriera es lo prolongament artic de la Dorsala medioatlantica. Lo ponch pus prefond de l'ocean es la fòssa Molloy amb 5 550 m. Es una zòna d'afondrament de 220 km² que sembla correspondre a una region d'extension de tipe dorsala[1].
Clima
[modificar | Modificar lo còdi]
En causa de sa posicion a l'entorn dau Pòl Nòrd, l'ensemble de l'Ocean Artic e de sei ribas es somés a de climas fregs e sovent eissuchs de tipe polar e subartic. Pasmens, aquò empedís pas de variacions importantas segon lei regions. Ansin, la màger part de Groenlàndia es cubèrta per un indlandsis mentre que de zònas de tondra s'estendon sus una partida importanta dei franjas litoralas. Pus au sud, lei regions subarticas son caracterizadas per la preséncia de la taiga, una importanta seuva de conifèrs.
Dins aquò, l'element pus famós de la region es la preséncia d'una banquisa, es a dire d'un jaç de glaç a la superficia de l'ocean. Dins leis endrechs pus fregs, aquela banquisa es permanenta e pòu agantar 4 a 5 m d'espessor. Dins lei zònas pus temperadas, la banquisa disparéis durant la sason cauda. Aquò entraïna la formacion d'icebergs que son de tròç de glaç de talha variabla que derivan dins l'ocean avans de fondre totalament.
Dempuei la fin dau sègle XX, leis efiechs dau rescaufament climatic son fòrça marcats dins l'ocean Artic e sei zònas litoralas. D'un biais generau, entraïna una demenicion de la quantitat de glaç en causa d'una acceleracion de la fonda. Lei banquisas permanentas vènon mens espessas e l'extension de la banquisa ivernenc regressa pauc a pauc. Aquò permet desenant la circulacion estivala de naviris sus la Rota Maritima dau Nòrd que passa lòng de Siberia. Durant la premiera mitat dau sègle XXI, aquò deuriá tanben èsser lo cas au nòrd d'America amb la dubertura dau Passatge dau Nòrd-Oèst.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]Lei regions litoralas de l'ocean Artic son pauc pobladas. Dins lei regions somesas a un clima polar, leis aglomeracions son raras. Son sovent un centre indigèn ancian ò una implantacion recenta situada a proximitat d'una basa militara ò d'una mina. Per exemple, en Groenlàndia, la vila de Thule, fondada en 1953, aviá una populacion de 621 abitants en 2019. Sus l'illa de Spitzberg, la vila miniera de Longyearbyen comptava 2 417 estatjants.
Dins lei regions perifericas aguent un clima pus temperat, la preséncia de vilas es pus importanta, especialament en Russia. Ansin, la vila de Mormansk aviá una populacion de mai de 287 000 abitants en 2020 gràcias a son interès portuari, militar e minier. En Siberia, se pòu tanben mencionar la ciutat miniera de Norilsk que teniá aperaquí 170 000 abitants.
Lengas
[modificar | Modificar lo còdi]Au nivèu lingüistic, lei regions articas veson la superposicion de dos ensembles de lengas. Lo premier es constituït per lei lengas oficialas dei poissanças localas coma l'anglés, lo danés ò lo rus. Son ben implantadas en causa de son ròtle politic, administratiu e educatiu. De mai, son sovent la lenga unica parlada per lei foncionaris mandats dins lei vilas articas.
Lo segon ensemble lingüistic es format per lei lengas indigènas. En America e en Groenlàndia, aquelei lengas fan partida dei lengas esquimaudas-alèutas. En Siberia, se tròban de lengas d'origina pus variadas coma de [lengas turquesas|lengas turquesas siberianas]], de lengas samoièdas ò de lengas finoogricas. Un nombre important d'aquelei lengas son l'objècte de programas especiaus de proteccion (reconoissença coma lengas oficialas localas, programas d'aprentissatge... etc.). Pasmens, aquò es pas totjorn sufisent e certanei parlars son menaçats de disparicion.
Religions
[modificar | Modificar lo còdi]Coma per lei lengas, l'esquèma generau dei religions dei regions articas es dominat per lei crèires difusats per lei poissanças principalas. Divèrsei corrents protestants son ansin ben implantats en America dau Nòrd, en Groenlàndia e en Escandinàvia. En revènge, en Russia, predomina lo cristianisme ortodòx. Pasmens, en parallèl dei religions oficialas, lo chamanisme e l'animisme tradicionaus son demorats relativament vivaç siá coma religion vertadiera siá coma mitologias estacas ai regions polaras.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde preindustriau
[modificar | Modificar lo còdi]Segon lei donadas actualas, la colonizacion dei ribas de l'ocean Artic comencèt i a 10 000 ans amb la fin dau darrier periòde glaciari. En America e en Groenlàndia, foguèt principalament l'òbra dei pòbles esquimaus (Inuits e Yupiks). Originaris de Mongolia, migrèron vèrs America per la region dau Destrech de Bering. Lor camin es relativament aisat de seguir per leis arqueològs car aquelei pòbles utilizavan de tecnicas de fabricacion microliticas qu'èran pas conegudas per leis Amerindians. Una pichona comunautat d'Esquimaus demorèt en Siberia. Pasmens, la màger part dei litoraus articas d'aquela region foguèt poblada per de populacions samoièdas e turcas (Iakots...). Enfin, lo nòrd d'Escandinàvia foguèt ocupat per lei Samis.
La pesca, la caça e, de còps, lo norrigatge foguèron leis activitats de basa de totei lei pòbles artics. Lei factors aguent permés aquela expansion son encara mau coneguts car lei paleopopulacions articas avián pas lo mestritge de certanei tecnicas pus tardivas coma la construccion d'iglós. Pasmens, lei lengas parladas, lo saber tecnologic, la region e lei caças realizadas menèron a la formacion de plusors culturas arqueologicas. De mai, de contactes e de cambis aguèron luòc entre lei populacions articas e d'autrei pòbles coma lei Nordics installats en Islàndia e Groenlàndia, leis equipatges de baleniers ò certanei populacions dei regions continentalas. D'un biais generau, se l'evolucion dei societats articas es pas totalament coneguda, lei mòdes de vida tradicionaus semblan se mantenir fins au sègle XIX dins la màger part dei territòris regardats. L'element modificator decisiu foguèt l'introduccion deis armas de fuòc que facilitavan fòrça la caça. Pasmens, dins lei zònas pus isoladas, un mantenement foguèt possible fins a la premiera mitat dau sègle XX.
L'arribada deis Europèus
[modificar | Modificar lo còdi]Vèrs 982, de Vikings fondèron de colonias isoladas en Groenlàndia e sus l'illa de Tèrra Nòva. Pasmens, deguèron abandonar la region, en causa de l'ostilitat deis Amerindians e d'un refrejament dau clima groenlandés. Après aquela revirada, leis Europèus s'interessèron tornarmai ai regions articas durant lo sègle XVI. L'objectiu èra de trobar un passatge maritim segur vèrs l'Orient. En 1553, l'Anglés Richard Chancellor (1521-1556) descurbiguèt la mar Blanca. Tres ans pus tard, son compatriòta Stephen Borough (1525-1584) agantèt Nòva Zembla. A la fin dau sègle, en 1594-1597, Willem Barentsz (1550-1597) realizèt un relevat dei litoraus de l'illa e i realizèt lo premier ivernatge. Pasmens, aqueleis expedicions mostrèron l'impossibilitat d'utilizar lo Passatge dau Nòrd-Èst, blocat per la banquisa, per anar en China.
L'interès per lei regions articas demeniguèt donc fins au sègle XVIII amb l'organizacion d'una mission russa, dirigida per lo Danés Vitus Bering (1681-1741), dins lo nòrd de l'ocean Pacific. Aquò permetèt la descubèrta dau Destrech de Bering e l'expansion de la preséncia russa dins la region. L'exploracion sistematica reprenguèt a la fin dau sègle XIX amb la capitada dau premier passatge per lo Passatge dau Nòrd-Èst realizat en 1875-1879 per l'expedicion d'Adolf Erik Nordenskiöld (1832-1901). Puei, la cèrca dau Pòl Nòrd sostenguèt leis esfòrç deis explorators. Entre lei resultats pus importants obtenguts durant aqueu periòde, se pòdon citar la premiera traversada dau Passatge dau Nòrd-Oèst en 1893-1896 per Roald Amundsen (1872-1928) e la descubèrta dau Pòl Nòrd en 1909 per Robert Edwin Peary (1856-1920).
L'exploracion artica foguèt acompanhada per un expansionisme europèu vèrs lo nòrd. Danemarc poguèt ansin ocupar la totalitat de Groenlàndia e Canadà l'ensemble deis illas de l'Archipèla Artic. Leis illas situadas au nòrd d'Eurasia foguèron l'objècte d'una rivalitat entre Norvègia e Russia. Aquò menèt pauc a pauc a la sedentarizacion dei pòbles indigèns e a la fondacion de quauquei colonias minieras ò militaras. En parallèl, l'introduccion de l'alcòl e de tecnologias modèrnas (veïculs motorizats, electricitat...) continuèron de trebolar lo quadre tradicionau dei societats articas.
La Guèrra Freja
[modificar | Modificar lo còdi]
Durant la Guèrra Freja, l'ocean Artic venguèt una region estrategica en causa de sa situacion geografica. D'efiech, un sosmarin nuclear escondut dins aquel ocean pòu tirar sei missils vèrs lei territòris estatsunidenc, sovietic, chinés e europèus. Lei jaç d'aiga freja facilitan tanben la dissimulacion dei submergibles.
Aquò entraïnèt una militarizacion dei regions articas per leis Estatsunidencs e lei Sovietics, sostenguts per seis aliats respectius. Per exemple, leis Estats Units construguèron la basa aeriana de Thule dins lo nòrd-oèst de Groenlàndia. Capabla d'aculhir una garnison de plusors miliers d'òmes, èra destinada a la deteccion d'una ataca sovietica e a posicionar d'armas nuclearas. Pasmens, sa construccion causèt la destruccion de vilatges tradicionaus inuits.
L'Ocean Artic dempuei 1991
[modificar | Modificar lo còdi]
Dempuei la fin de la Guèrra Freja, lei regions articas an conegut d'evolucions fòrça contrastadas. D'un caire, lei pòbles indigèns dispausan desenant d'una reconoissença pus importanta de sei drechs amb lo renfòrçament dei poders donats a sei regions autonòmas. Per exemple, en 2008-2009, una lèi danés reconoís lo drech a l'autodeterminacion de Groenlàndia. D'autre caire, la màger part dei societats indigènas dèvon totjorn faciar de problemas grèus (alcoolisme, violéncia, caumatge...).
En parallèl, leis efiechs dau rescaufament climatic suscitan un interès novèu per l'ocean Artic. D'efiech, la disparicion progressiva dei glaciers e de la banquisa permet de projectar l'esplecha de ressorsas naturalas inaccessiblas durant lei sègles precendets. De mai, la liberacion deis aigas pòu autorizar la circulacion regulara de naviris lòng dau Passatge dau Nòrd-Oèst e de la Rota Maritima dau Nòrd.
Lo contraròtle dei regions articas es donc vengut un enjòc important per mai d'una poissança. Ansin, quatre país (Estats Units, Canadà, Danemarc e Russia) an formulat de revendicacions per estendre sei zònas economicas exclusivas sus l'ensemble de l'ocean Artic. Contestadas per leis autrei país, aquelei demandas son tanben en contradiccion car mai d'una zòna es revendicada per de país rivaus. De mai, d'autrei país, en particular China, desvolopan lentament son influéncia au sen dei comunautats indigènas. En consequéncia, l'ocean Artic es tornarmai considerat coma una zòna de conflictes entre grandei poissanças, çò qu'entraïna una remilitarizacion de la region.
Economia e ressorsas naturalas
[modificar | Modificar lo còdi]En 2020, l'importància economica dei regions articas èra fòrça febla en causa de la populacion limitada, de l'abséncia d'infrastructuras e de l'impossibilitat d'esplechar la màger part dei ressorsas minieras localas. De mai, existís pas de relevats precís dei jaciments. Pasmens, mai d'un estudi geologic laissa pensar a l'existéncia de ressorsas fòrça importantas. Per exemple, en 2008, l'USGS i estimava lei resèrvas d'idrocarburs a 90 miliards de barrius de petròli[2].
Ecologia e pollucion
[modificar | Modificar lo còdi]
L'ocean Artic e sei zònas litoralas assostan d'ecosistèmas complèxs adaptats a de condicions de vida fòrça duras. Dins lei regions terrèstras pus frejas, sa basa es la tondra qu'es un biòma constituït d'una vegetacion bassa de graminèas, de mossas e de liquèns. Leis aubres i son rars. Pasmens, permet de provesir l'alimentacion necessària a de populacions d'animaus de talha importanta coma lei rèns (Rangifer tarandus) ò lei buòus muscats (Ovibos moschatus). Dins lei zònas litoralas e sus la banquisa, lei quantitats importantas de plancton es lo supòrt d'ecosistèmas diversificats dominats per de mamifèrs marins coma la mòrsa (Odobenus rosmarus), l'ors blanc (Ursus maritimus) e divèrseis espècias de cetacèas. Lei populacions d'aucèus son pereu nombrosas.
I a tanben una fauna e una flòra adaptadas ai condicions de vida dins lei prefondors de l'ocean. Son encara mau conegudas car lei missions d'exploracion dins la region son pauc frequentas. Semblan adaptadas a l'abséncia de lutz gràcias a l'utilizacion de la calor eissida dau volcanisme sosmarin coma fònt d'energia. Presentan egalament de trachs d'adaptacion a la temperatura e a la pression.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en) D.G. Baturin, "Structure and Geodynamics of the Molloy Transform Fracture Zones in the Mid-Ridge System of the Norway–Greenland Oceanic Basin", Okeanologiya, 1990, 30 (3): 436–443.
- ↑ (en), USGS, Circum-Arctic Resource Appraisal: Estimates of Undiscovered Oil and Gas North of the Arctic Circle, 2008, [1].
