Ans 1550

../.. | Ans 1520 | Ans 1530 | Ans 1540 | Ans 1550 | Ans 1560 | Ans 1570 | Ans 1580 | ../..

Istòria

1550 : a partir d'aquela annada, leis invasions oròmos poguèron plus èsser blocadas dins lo sud de l'Empèri que perdiguèt pauc a pauc lei regions de Bale, de Dawaro e de Hadya. Pasmens, lo poder etiopian capitèt de desviar la màger part deis atacas en direccion deis estats musulmans, especialament Harrar que foguèt regularament en guèrra còntra lei nomadas oròmos dins lo corrent deis ans 1560.
1554-1557 : dins lo Khanat d'Astrakhan, començament d'una guèrra civila entre lo khan Iamgurchi e una partida dei Nogaïs, sostenguts militarament per lei Rus. Iamgurchi i foguèt tuat en 1555, çò que permetèt ai Rus de plaçar un vassau coma khan. Puei, après una temptativa d'insureccion, annexèron dirèctament lo Khanat.
1555-1556 : dins l'Empèri Mogòl, revòuta dei senhors afgans musulmans que refusavan lo poder d'un emperaire indo. Humayun aprofichèt la situacion per tornar prendre lo poder. Pasmens, moriguèt mens d'un an pus tard. Per estabilizar la situacion, lo generau Bairam Khan impausèt Akbar, fiu d'Humayun coma emperaire.

Article detalhat : Tèrratrem de Shaanxi.

1556 : en China, tèrratrem de Shaanxi que tuèt entre 820 000 e 830 000 personas (aperaquí 60% deis abitants de la region). La quasi totalitat dei vilas e dei vilatges de la província de Shaanxi foguèron destruchs.
1557 : en Africa Orientala, conquista dau pòrt de Massaua per leis Otomans. Aquò isolèt Etiopia e l'empachèt d'ara endavant d'agantar la Mar Roja.
1559 : en Etiopia, mòrt dau negus Gelawdewos (1540-1559) que foguèt remplaçat per son fraire Menas. Lo negus novèu capitèt d'empachar lei Turcs installats a Massaua d'avançar en direccion dau sud.

Cultura

Premiera pagina dei Crónicas del Perú.

1553 : publicacion dau premier tòme dei Crónicas del Perú (« Crònicas de Peró » en occitan) dau conquistador e cronicaire espanhòu Pedro Cieza de León. Gràcias a un trabalh important de collècta de testimònis, es una òbra majora de la literatura eissida de la descubèrta e de la conquista de l'Empèri Inca.

Sciéncias e tecnicas

1551 : començament de la publicacion de Historia animalium (« L'Istòria deis animaus ») que s'acabèt en 1587. Òbra de 3 500 paginas escrichas per lo naturalista soís Conradus Gesnerus (1516-1565), depintèt plusors espècias e prepausèt un premier assai de taxonomia qu'inspirèt per la seguida lei trabalhs de Rudolf Jakob Camerarius e de Carl von Linné.
1551 : publicacion de Canon doctrinæ triangulorum de Georg Joachim Rheticus (1514-1574). Dins aqueu tractat, foguèt utilizat per lo premier còp un triangle, en plaça d'un ceucle, per definir e representar lei foncions trigonometricas.
1551 : descripcion d'un modèl rudimentari d'una turbina de vapor per l'engenhaire e sabent turc Taqi al-Din (1526-1585). Pasmens, son invencion trobèt ges d'aplicacion dins lo contèxte tecnologic dau periòde.
1551 : fabricacion dau premier teodolit modèrne per lo matematician Leonard Digges (vèrs 1515 - vèrs 1559).
1552 : introduccion en Euròpa dei trabalhs dau mètge arab Ibn al-Nafis (1213-1288), especialament son estudi e sa premiera descripcion de la circulacion dau sang dins lo còrs uman (1242), per lo mètge espanhòu Miguel Servet (1511-1553).
1552 : a Venècia, publicacion de Tabulae anatomicae dau mètge Bartolomeo Eustachi (vèrs 1510-1574). Son trabalh conteniá plusors descubèrtas regardant leis òs, lei muscles, lei nèrvis, lei venas e la foncionament de l'aurelha. Ansin, un canau intèrne de l'aurelha es uei dich trompa d'Eustachi.
1554 : estudi dau movement de casuda dei còrs per lo matematician e fisician italian Giovanni Battista Benedetti (1530-1590). Ne'n publiquèt un pichon tractat dich Demonstratio proportionum motuum localium qu'es considerat coma un trabalh precursor de Galileo Galilei. En particular, demostrèt que la resisténcia subida per un còrs durant sa casuda es proporcionala a sa superficia e non a sa massa.
1556 : publicacion d'un obratge revolucionari De re metallica (« De la causa metallica ») escrich per lo sabent alemand Georgius Agricola (1494-1555). Aqueu libre gropava la quasi totalitat dei conoissenças dau periòde sus la metallurgia e prepausèt una classificacion novèla dei mineraus coneguts qu'èra diferenta dei concepcions misticas de l'alquimia. Permetèt de desvolopar l'estudi scientific dei mineraus e dei metaus e marquèt la fondacion de la mineralogia e de la geologia modèrnas.
1557 : premiera mencion escricha coneguda de platin dins un manuscrit dau sabent italian Julius Caesar Scaliger (1484-1558). Pasmens, aqueu metal èra ja conegut e utilizat dempuei de sègles en America dau Sud.
1557 : invencion dau signe "=" per lo matematician galés Robert Recorde (vèrs 1512-1558) que l'utilizèt dins son obratge The Whetstone of Witte (« La mòla de Witte »).
1559 : introduccion dau tabat en França per lo diplomata Joan Nicot (1530-1604).
1559 : publicacion d'un tractat d'anatomia escrich per lo cirurgian italian Realdo Colombo (1510-1559). Basat sus seis observacions e son experiéncia, permetèt de melhorar la comprenença dau foncionament dei paumons.

Decès

• Abd al-Qadir I^èr, sultan de Sennar.
• Georgius Agricola, sabent alemand.
• Petrus Apianus, matematician e astronòm alemand.
• Gelawdewos, negus d'Etiopia.
• Hieronymus Bock, botanista alemand.
• Pedro Cieza de León, conquistador e cronicaire espanhòu.
• Realdo Colombo, cirurgian italian.
• Leonard Digges, matematician anglés.
• Girolamo Fracastoro, mètge italian.
• Humayun, emperaire mogòl.
• Clément Janequin, musician francés.
• Nayil, sultan de Sennar.
• François Rabelais, escrivan francés.
• Robert Recorde, matematician galés.
• Julius Caesar Scaliger, sabent italian.
• Miguel Servet, mètge e teologian espanhòu.
• Niccolo Fontana Tartaglia, matematician italian.