Republica Populara de China
| Republica Populara de China | |
| 中华人民共和国 | |
 | |
Capitala | |
Ciutat mai granda | |
Gentilici chinés, chinesa | |
Forma de govèrn Republica | |
• Totala 9 596 961 km² | |
• Aiga 0,28 % | |
• Totala (2013) 1 357 380 000 ab. | |
• Densitat 145 ab./km² | |
86 | |
CN | |
+8 | |
.cn | |
modificar  |
La Republica Populara de China, generalament dicha China e de còps China Populara, es un país d'Asia Orientala enviroutat per Russia, Mongolia, la Corèa dau Nòrd, Vietnam, Laos, Birmania, Índia, Botan, Nepal, Paquistan, Afganistan, Tatgiquistan, Quirguizstan e Cazacstan. A tanben de frontieras maritimas ambé Japon, Corèa dau Sud e Taiwan. Es lo tresen país pus estendut amb una superficia de 9 596 961 km²[1] e lo país pus grand situat totalament sus lo continent asiatic. China es tanben lo país pus poblat de la planeta amb una populacion egala a 1,3 miliards d'abitants. Sa capitala es Pequin.
La Republica Populara de China fuguèt solament proclamada lo 1èr d'octòbre de 1949 après la victòria comunista durant la Guèrra Civila Chinesa. Pasmens, la China Populara es l'estat successor de la Republica de China, de l'Empèri Chinés, estat entre lei pus ancians de l'Istòria umana, e de la civilizacion chinesa apareguda a la fin dau milleni IV avC.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]La Preïstòria chinesa
[modificar | Modificar lo còdi]Segon lei recèrcas scientificas, lo poblament de China acomencèt i a un milion d'annadas e fuguèt inicialament format per de populacions d' Homo erectus. L'arribada d' Homo sapiens se debanèt i a 75 000 ans e, a partir de 7 500 avC, se desvolopèt una societat agricòla basada sus la cultura de milh e lo norrigatge de pòrc, de chin e de polet. Existiguèt divèrsei culturas neoliticas coma lei de Yangshao (millennis V-IV avC), de Dawenkou (millennis V-IV avC) e de Longshan (milleni III avC). Pauc a pauc, lei tecnicas se melhorèron e apareguèron lo norrigatge de moton e de buòus, la cultura de blat e de ris e la produccion de terralha. Au millenni II avC, aquelei progrès tecnologics donèron naissença a la civilizacion chinesa de l'Edat del Bronze.
Lei premierei dinastias chinesas
[modificar | Modificar lo còdi]Segon l'istòria chinesa tradicionala, la dinastia Xia fuguèt la premiera dinastia chinesa de la fin dau sègle XXIII avC a la mitat dau sègle XVII avC. Pasmens, en causa de la manca de vestigis descubèrts e de documents escrichs, son existéncia es encara mau segura e lei dètz-e-sèt sobeirans Xia an un aspèct fòrça legendari.
La dinastia Shang fuguèt la segonda dinastia chinesa tradicionala e la premiera que son existéncia es demostrada per de vestigis arqueologics. Reinèt de 1750 a 1040 avC. Èra basat sus la cultura de milh e desvolopèt divèrsei trachs caracteristics de la societat chinesa dei periòdes seguents coma lo culte deis ancians e una ierarquia estricta. Lo rèi dominava la societat gràcias a sei foncions religiosas. Existiá una aristocracia qu'èra cargada de la guèrra còntra lei populacions estrangieras e, de còps, entre elei.
La dinastia Zhou èra originària de la valada de Wei e fasiá partida de la noblesa chinesa. Vèrs la mitat dau sègle XI avC, se revoutèt còntra la dinastia Shang e prenguèt lo poder vèrs 1046 avC. Reorganizèt l'organizacion de l'estat ambé l'installacion d'una novèla capitala a Hao e legitimèt son còp d'estat gràcias a la nocion novèla de mandat celestiau que serà per la seguida adoptada per totei lei dinastias imperialas chinesas. Estendiguèt son poder militar en direccion dau nòrd-oèst e dau sud. Pasmens, la dinastia fuguèt pas capabla d'administrar dirèctament aquelei conquistas e deguèt lei fisar a de vassaus que formèron pauc a pauc de principats independentas. D'autra part, en 771 avC, en causa d'atacas nomadas, lei Zhou deguèron transferir sa capitala de Hao a Luo. Aquò marquèt la fin dei Zhou Occidentaus e lo començament dei Zhou Orientaus que fuguèron rapidament afeblits e perdiguèron la posicion dominanta de la dinastia vèrs 722 avC.
.png)
Afeblits, lei Zhous Orientaus poguèron pas empachar l'emergéncia de senhors locaus poderós e la division dau país entre una dotzena de principats. Aqueu periòde acomencèt en 722 avC e se finiguèt en 481 avC. Lo domeni reiau dei Zhou e lei principats centraus de Zheng, de Wei, de Chen, de Song e de Lu formèron lo país centrau que gardèron lei tradicions chinesas. En revènge, lei principats perifericas de Yan, de Jin, de Qin, de Chu, de Wu e de Qi desvolopèron de trachs culturaus novèus au contact d'autrei culturas. Pasmens, lei cambis entre leis elèits de cada Cort permetèron de gardar l'unitat de la civilizacion chinesa e mai d'una idèa novèla apareguèt durant aqueu periòde.
En particular, Confuci (551 - 479 avC) desvolopèt seis idèas sus l'òrdre politic, sus lo sobeiran e la moralitat de dirigir l'estat segon leis interès dau pòble que gardèron una influéncia majora sus la filosofia chinesa. D'autrei, coma Shang Yang (vèrs 390 - 338 avC), defendiguèron la creacion d'un estat basat sus l'eficacitat e un sistèma codificat de recompensas e de castigaments. Enfin, apareguèt lo taoïsme qu'èra a l'origina una filosofia basada sus la necessitat per l'òme de respectar lei lèis de la natura. Va evolucionar, en reaccion au confucianisme e ai sistèmas codificats, vèrs un modèl d'individualisme e va inspirar divèrsei rites religiós populars.
Lo Periòde dei Reiaumes Combatents se debanèt de 481 avC a 221 avC. La data de la transicion ambé lo Periòde dei Primas e deis Autonas es tradicionala. Pasmens, lei progrès tecnologics e politics de l'Edat dau Fèrre chinés au sègle VI avC — melhorament dei tecnicas agricòlas e aumentacion consecutiva de la demografia, generalizacion d'armas novèlas coma d'espasas de fèrre ò d'aubarestas, bastida dei premierei muralhas, conscripcion d'armadas fòrça importantas — entraïnèron d'evolucions majoras e la societat chinesa dau començament dau sègle V avC èra fòrça diferenta de la dau començament dau sègle VI avC.
Lo sègle V avC fuguèt tanben caracterizat per la division dau reiaume de Jin entre leis estats de Han, de Wei e de Zhao. Au sègle seguent, sèt principats se partejavan lo territòri chinés. Lei rèis de Wei dominèron lo país fins a una desfacha còntra lei senhors de Qi en 341 avC. Aprofichant sa victòria, lo reiaume de Qi conquistèt l'estat de Yue dins leis annadas 330 avC. Pasmens, l'evolucion decisiva dau periòde fuguèt l'adopcion dau modèl legista per lo reiaume de Qin que poguèt alora organizar una armada fòrça eficaç. Ansin, en 284 avC, lo reiaume de Qi perdiguèt son egemonia après una desfacha còntra una coalicion dirigida per lei Qin. Puei, en 278 avC, lei Qin conquistèron la màger part dau reiaume de Chu e, en 256 avC, aprofichèron una crisi de succession per destrurre lei vestigis dau domeni reiau dei Zhou Orientaus. Enfin, a partir deis annadas 220 avC : totei leis armadas chinesas fuguèron esquichadas per lei fòrças de Qin Shi Huang (-259 - 210 avC) que conquistèt totei lei principats de 230 a 221 avC e se proclamèt emperaire.
Lei dinastias Qin e Han
[modificar | Modificar lo còdi]
Après sa victòria, Qin Shi Huang formèt un estat centralizat e poderós. Per limitar lo risc de revòuta, obliguèt lei subrevivents de l'aristocràcia dei principats ancians de s'installar dins sa capitala e fisèt la direccion locala de sei territòris a una administracion novèla formada de foncionaris. Un ret de rotas fuguèt tanben bastit entre lei vilas principalas e l'escritura, leis unitats de mesura e la moneda fuguèron uniformizadas. Enfin, a partir de 213 avC, l'emperaire ordonèt la destruccion deis archius istorics per escafar la remembrança deis estats ancians fins a sa mòrt en 210 avC. Son mausolèu e sa tomba, descubèrts en 1974, son fòrça famós gràcias a la preséncia d'una armada de soudats d'argiela de 6 000 òmes supausats protegir lo còrs de l'emperaire còntra leis esperits marrits. Après lo decès de son fondator, la dinastia s'afondrèt rapidament en causa de complòts au sen dau govèrn e dispareguèt en 207 avC.
Lo modèl imperiau establit per Qin Shi Huang demorèt e la division dau país fuguèt brèva. En 206 avC, Gaozu (202 - 195 avC) fondèt la dinastia Han e eliminèt totei sei rivaus en 202 avC après quauqueis annadas de guèrras intèrnas. Lo periòde Han fuguèt fondamentala per China car leis institucions e la legitimitat de l'empèri i fuguèron renfòrçadas. De mai, au nivèu religiós, la demenicion de l'importància donada au sistèma juridic poderós de la dinastia Qin favorizèt lo desvolopament dau confucianisme a partir dau sègle II avC. Aquela poissança novèla permetèt ais emperaires de sostenir una politica militara ofensiva e d'estendre l'influéncia chinesa vèrs lo sud en direccion de Vietnam e vèrs la peninsula de Corèa. En revènge, lei campanhas nordicas còntra lei Xiongnu aguèron mens de succès e venguèron un problema major de la dinastia. En 9, lei sobeirans Han, afeblits après d'annadas de declin au sègle I avC, fuguèron rebutats per Wang Mang. Assaièt d'adoptar una politica de reformas mai l'oposicion de la màger part de l'aristocràcia entraïnèt son assassinat en 23 e la restauracion dei Han. Pasmens, la dinastia demorèt afeblida.
Lei Xiongnu èran un pòble de norriguiers nomadas de l'estèpa asiatica. A la fin dau sègle III avC, federèron unei tribús e prenguèron lo contraròtle de l'Asia Centrala[2]. Venguèron alora una menaça quasi permanenta per la dinastia Han[3]. Gaozu preferiguèt negociar amb elei mai la trèva durèt gaire e divèrsei conflictes frontaliers se debanèron. De 120 a 110 avC, l'emperaire Wudi (141 - 87 avC) assaièt de prendre l'ofensiva mai seis atacas aguèron ges de resultat decisiu maugrat d'avançadas provisòrias lòng de la Rota de la Seda. D'ofensivas ponctualas, de negociacions ambé lo don de donas, d'intrigas per devesir lei tribús entre elei e lo renfòrçament de la Granda Muralha venguèron la basa dei relacions de la dinastia Han — e tanben de dinastias seguentas — ambé lei nomadas asiatics[4]. La menaça xiongu dispareguèt a partir dau sègle I quand la federacion acomencèt de se dissòuvre[5]. Certanei tribú se sedentarizèron lòng de la frontiera chinesa e d'autrei migrèron en Asia e fuguèron integradas per de pòbles turcs. Aquò permetèt ai Chinés d'establir divèrsei protectorats dins lo centre d'Asia. Pasmens, aquela menaça fuguèt rapidament remplaçada per la de la confederacion Xianbei au sègle II.
Regardant lei questions religiosas, lo periòde Han fuguèt caracterizat per una renaissença dau confucianisme que venguèt una basa fondamentala dei tradicions e de la cultura chinesa. En particular, cinc tèxtes — lo Yjeng (subre la divinacion), lo Shujing (subre l'istòria), lo Shijing (subre la poesia), lo Chunqiu (subre lo Periòde dei Primas e deis Autonas) e lo Liji (subre lei rites dau culte deis ancians) — conoguèron un succès fòrça important e venguèron lei « Cinc Classics » que son estudi fuguèt d'ara endavant la basa de l'educacion deis elèits. Ansin, lo confucianisme venguèt la religion oficiala dei servitors de l'estat chinés.
D'autra part, au sen de la societat, lo confucianisme aguèt de consequéncias importantas sus lei relacions entre individús. Encoratjèt la pietat filiala ò lo desvolopament de divèrsei relacions d'obligacions entre superiors e inferiors (paire e fiu, senhor e ministre, fiu ainat e fiu cadet...). Aquò permetèt de renfòrçar lo respèct de la legalitat ò la leiautat dei foncionaris e i apondiguèt d'obligacions moralas, compres per l'emperaire cargat de mostrar l'exemple e de dirigir lo país au profiech de l'interès generau.
Lo periòde Han permetèt de definir e de legitimar leis institucions imperialas que demorèron la basa dau poder chinés fins au començament dau sègle XX. Se desvolopèt una administracion centralizada servida per de foncionaris nombrós. Aquò permetèt d'equilibrar lo poder absolut de l'emperaire en causa de l'influéncia dau confucianisme dins l'administracion e de la longor de la ierarquia. Se desvolopèt tanben la nocion de « mandat celestiau » que permetèt de legitimar lo poder imperiau.
La dinastia Han declinèt pauc a pauc a partir dau sègle I en causa de la multiplicacion dei complòts au sen de la Cort entre lei diferentei brancas de l'Ostau imperiau, de la reconstitucion dau poder deis aristocràcias localas capablas de s'opausar a la fiscalitat dau govèrn centrau e d'organizar d'armadas privadas e d'una tièra de revòutas regionalas. A la fin dau sègle II, la demenicion de l'autoritat imperiala s'afondrèt durant la Revòuta dei Turbants Jaunes (184 - 192). La dinastia gardèt un poder nominau fins a sa disparicion finala en 220. Pasmens, tre 208, dispareguèt l'unitat chinesa ambé la division dau país e lo començament dau Periòde dei Tres Reiaumes.
Leis invasions dei sègles III-V
[modificar | Modificar lo còdi]La casuda de la dinastia Han entraïnèt una division de China que va durar fins au sègle VI. Durant aqueu periòde, lo nòrd e lo sud dau país conoguèron d'evolucions istoricas diferentas. Lo nòrd veguèt l'installacion de divèrsei pòbles nomadas asiatics qu'adoptèron rapidament lei tradicions chinesas e formèron de dinastias poderosas que participèron d'un biais decisiu a l'unificacion novèla de China. Lo sud fuguèt relativament esparnhada per aqueleis invasions. En revènge, veguèt de migracions de Chinés meridionaus en direccion de la region bassa dau fluvi Iang Tsé que venguèt lo centre de l'economia chinesa.
.png)
Lo periòde dei Tres Reiaumes se debanèt de 220 a 265. Tres reiaumes se formèron après l'afondrament finau dei Han. Au nòrd, se fondèt lo reiaume de Wei a l'iniciativa de Cao Pi (220-226), ancian premier ministre dei Han. En 221, un prince Han dich Liu Bei (221-223) formèt lo reiaume de Shu au sud-oèst de China e, en 222, Sun Quan (222-252) fondèt lo reiaume de Wu. L'administracion imperiala dispareguèt e la feodalitat dominèt leis institucions dei tres reiaumes.
Lo reiaume de Wei capitèt de resistir e de blocar leis atacas dei Xiangbei. Puei, en 263, annexèt lo reiaume de Shu. En 265, una revolucion intèrna i entraïnèt la presa dau poder per la dinastia Jin. Aquela dinastia capitèt en 280 de conquistar lo reiaume de Wu. Pasmens, en causa de la poissança de l'aristocràcia locala, aquela unificacion fuguèt gaire reconeguda e demorèt teorica. En 316, lei Xiongnus Meridionaus installats lòng de la frontiera e vassalizats per lei Han, se revoutèron e ataquèron lo nòrd de China e ne'n prenguèron lo contraròtle[6]. Lei Jin se retirèron dins la region bassa de Iang Tsé. Aquò renforcèt la division entre lo nòrd e lo sud chinés fins au sègle VI.
Lo Periòde dei Dinastias dau Nòrd e dau Sud se debanèt de la disparicion dei Jin en 420 a l'unificacion de China per la dinastia Sui en 589. Lo nòrd fuguèt lo teatre d'una tièra d'invasions nomadas entraïnadas per la destabilizacion prefondas dei pòbles asiatics ai sègles III-V. Ansin au sègle IV, maugrat divèrsei temptativas dei Jin per restaurar sa dominacion dins la region, divèrseis estats gaire estables se formèron e conoguèron de periòdes brèus de dominacion e un afondrament rapide[6]. Aquela instabilitat s'acabèt a partir de 386 quand lei Toba, un pòble d'origina turca, acomencèt la conquista deis autrei principats per unificar tornarmai lo nòrd de China en 439.
Lei Toba prenguèron lo nom de dinastia Wei dau Nòrd e luchèron còntra la confederacion nomada dei Ruanruan[7]. De 523 a 524, fuguèron afeblits per una guèrra civila intèrna entre lei Toba aguent adoptat lei tradicions e lei qu'èran demorats fidèus ai tradicions turcas. Lo conflicte se finiguèt per la division dau nòrd entre lei dos camps que formèron respectivament lei Wei Occidentaus e lei Wei Orientaus. Vèrs 550, lei premiers installèron sa capitala a Chang'an e formèron un estat poderós basat sus lei tradicions administrativas chinesas e lei tecnicas militaras dei pòbles nomadas. En 553, annexèron lo Sichuan actuau e prenguèron lo nom dinastia de Zhou dau Nòrd. En 577, conquistèron lei territòris tenguts per lei Wei Orientaus venguts Qi dau Nòrd d'aqueu temps. Pasmens, en 581, lei Zhou dau Nòrd fuguèron rebutats per lei Sui qu'acabèron la reünificacion de China.
Enterin, lo sud de China fuguèt dirigit per diferentei dinastias que se succediguèron ai sègles IV-V : lei Jin Orientaus (316-419), lei Song dau Sud (420-479), lei Qi dau Sud (480-502), lei Liang (502-556) e lei Chen (557-588). Franc de la region bassa de Iang Tsé, la mitat sud de China èra gaire poblada, dominada per de senhors locaus e de tribús localas autonòma. Lei dinastias dau sud èran donc feblas que sa capitala èra Nankin. Pasmens, protegidas deis invasions nomadas per la resisténcia deis estats dau nòrd ò la rivalitat entre principats nomadas, conoguèron un periòde de patz relativa e veguèron l'arribada progressiva d'abitants dau nòrd.
Un eveniment religiós important se debanèt durant aqueu periòde quand, au sègle II, lo bodisme arribèt en China per la Rota de la Seda. Aprofichant lo declin dei Han e dau confucianisme de la Cort imperiala, se desvolopèt gràcias a la conversion de certaneis envaïsseires au sègle IV. Permetèt de renfòrçar certaneis estats novèus e fuguèt finalament adoptat per de Chinés. En particular, a partir dei victòrias dei Toba, se multipliquèt lei monastèris bodistas. Enfin, au sègle VI, lei Sui permetèron son expansion vèrs lo sud dau país.
Lei dinastias Sui e Tang
[modificar | Modificar lo còdi]Lei Zhou dau Nòrd fuguèron rebutats en 581 per Yang Jian (581-604) que fondèt la dinastia Sui. En 589, finiguèt de reünificar lo país après la conquista dau sud de China levat de la region dau Yunnan actuau que formèt lo reiaume de Nanzhao au sègle VIII a partir de tribús d'origina tai. Durant son rèine e lo de son fiu Yangdi (604-618), una administracion centralizada poderosa fuguèt restaurada e divèrsei chantiers permetèron de redreiçar l'economia e de restaurar la poissança de l'estat coma la bastida de doas capitalas novèlas e lo cavament dau Grand Canau, la restauracion de la Granda Muralha. D'ofensivas militaras fuguèron tanben organizadas còntra lei nomadas Tujue, venguts lo pòble pus poderós de l'estèpa au sègle VI, e en Corèa. Pasmens, una tièra de catastròfas naturalas e de desfachas militaras[8], especialament en Corèa, demeniguèt lo prestigi de la dinastia e l'afebliguèt. Yangdi fuguèt assassinat en 618 e lei Sui fuguèron rebutats per una revòuta dirigida per Gaozu (618-626), fondator de la dinastia Tang.
La dinastia Tang dirigiguèt lo país fins a la fin dau sègle IX amb un apogèu de sa poissança au sègle VIII. Durant aqueu periòde, va restaurar lo prestigi de l'Empèri e estendre la dominacion e l'influéncia chinesas vèrs l'Asia Centrala. En fòra de son fondator, dos sobeirans aguèron un ròtle important dins lo desvolopament de la dinastia. Taizong (626-649) dirigiguèt divèrsei campanhas militaras e capitèt d'establir unei protectorats lòng de la Rota de la Seda. Xuanzong (712-756) conoguèt un rèine fòrça prospèr, marcat per una produccion culturala remarcabla, fins a la Revòuta d'An Lushan.
Ansin, en 630, lei Tang fuguèron venceires dei Tujue [9] e leis armadas chinesas poguèron tornarmai s'avançar lòng de la Rota de la Seda. Conquistèron lo Bacin de Tarim e installèron quatre garnisons dins la region. Dins leis annadas 650, lei Tujue Orientaus fuguèron tornarmai desfachs e lei Chinés agantèron Bactriana e Sogdiana[9]. En 660, Corèa fuguèt atacada e après de campanhas malaisadas, venguèt un estat tributari dei Tang. Pasmens, tre leis annadas 670, lei Chinés deguèron aparar aquelei conquistas còntra lei Tibetans e còntra d'atacas novèlas dei Tujue[9]. En 744, lei Tujue fuguèron definitivament eliminats per una aliança entre Chinés e Oigors. Pasmens, aquela victòria durèt gaire. En 751, lei Chinés fuguèron desfachs a la batalha de Talas per leis armadas aràbias e la Revòuta d'An Lushan a partir de 755 empachèt d'organizar una contraofensiva.
D'efèct, la Revòuta d'An Lushan (755-763) entraïnèt l'abandon de l'Asia Centrala e de destruccions importantas dirèctament sus lo territòri chinés. An Lushan èra un generau d'origina sogdiana e turca en carga de la principala armada chinesa. Se revoutèt dins la region de Pequin e ocupèt lei capitalas imperialas de Luoyang e de Chang'an. Maugrat son assassinat en 756, lei combats contunièron e lo govèrn demandèt l'ajuda deis Oigors[10] que pilhèron Luoyang. La Rota de la Seda passèt alora sota lo contraròtle deis Oigors e dei Tibetans fins au sègle IX mai lei Tang, d'ara endavant en declin, poguèron pas aprofichar lei dificultats de sei rivaus per restablir lei protectorats chinés.
La fin de la revòuta permetèt ai Tang de restaurar l'autoritat imperiala dins lei regions. L'origina turca d'An Lushan i entraïnèt una reaccion còntra leis influéncias estrangieras. Après la casuda de l'Empèri Oigor vèrs 840, lei cultes estrangiers fuguèron defenduts e, en 845, de mesuras fuguèron adoptadas còntra lo bodisme, son clergat e sei monastèris. Pasmens, aquò empachèt pas la corrupcion e lei dificultats economicas de rosigar lo poder centrau. A partir de la fin dau sègle IX, divèrsei revòutas entraïnèron l'afondrament de l'autoritat imperiala e quand la dinastia Tang dispareguèt oficialament en 907, l'unitat de l'Empèri aviá ja disparegut dempuei d'annadas.
Lo periòde Song
[modificar | Modificar lo còdi]L'afondrament de la dinastia Tang entraïnèt la division de China entre un dotzenau de principats dirigits per de caps militars. Dins la mitat nòrd, se succediguèt de 907 a 960, cinc dinastias basadas a Kaifeng ò a Luoyang : lei Hou Liang (907-923), lei Hou Tang (923-936), lei Hou Jin (936-946), lei Hou Han (947-950) e lei Hou Zhou (951-959). Dins la mitat sud, dètz estats, dich reiaumes, apareguèron e se partejèron la region. Lei pòbles tributaris dei Tang venguèron tornarmai totalament independents coma lei Vietnamians. Enfin, una autra evolucion importanta fuguèt lo desplaçament, tre la fin dau periòde Tang, dau centre demografic de China dau nòrd vèrs lo sud.
Divèrsei pòbles nomadas aprofichèron la fin dei Tang per migrar vèrs lei regions septentrionalas dau país[11]. Lo pus important fuguèt lei Khitan, installats au nòrd de China que prenguèron lo contraròtle de la region de Pequin en 936. En 947, fondèron la dinastia Liao que va adoptar lo bodisme coma religion[12]. Fins a 960, dominèt tanben lo sud de China. Sa poissança militara declinèt a partir de 1125 e lei Liao fuguèron rapidament eliminats per lei Jurchen en 1130[12]. Un estat jurchen se fondèt alora en plaça de l'estat Liao e una partida dei Khitans quitèt la region per fondar l'estat dei Kara Khitai en Asia Centrala[13].
En 960, lo sud de China se revoutèt sota la direccion dau generau Zhao Kuangyin (960-976) que fondèt la dinastia Song e installèt sa capitala a Kaifeng. Reorganizèt l'administracion centrala e capitèt d'unificar la mitat sud après la conquista dau Sichuan actuau en 965. Son successor contunièt aquela òbra e ocupèt lo reiaume de Wu Yue en 978. Pasmens, lei Song fuguèron pas capables de reconquistar lo nòrd. Au contrari de 1004 a 1044, deguèron negociar d'acòrds de patz ambé lei Liao e lei Tanguts — pòble installat lòng de la Rota de la Seda — e acceptar lo pagament de tribúts[11]. Coma leis autrei pòbles nomadas asiaticas ocupant una partida de China, lei Tanguts adoptèron rapidament lei tradicions chinesas e formèron la dinastia dei Xia Occidentaus.
Lo periòde Song, maugrat la demenicion de la superficia de l'Empèri Chinés, fuguèt un periòde de prosperitat per China gràcias a una tièra de progrès tecnologics en metallurgia, en construccion navala, en armament (polvera...) e en engenhariá, au desvolopament de l'economia e au desvolopament de la cultura gràcias a l'aparicion de l'estampariá e dau papièr. Pasmens, maugrat sa tecnologia militara avançada, la dinastia Song organizèt pas d'armada nacionala poderosa. Au contrari, fisèt sa defensa a d'unitats de mercenaris estrangiers aborrits per la populacion. Ansin, maugrat sa poissança economica, l'Empèri Song demorèt — relativament — feble au nivèu militar e fuguèt jamai en estat de conquistar lei territòris meridionaus ocupats per lei nomadas.
Lei Jurchen èran un pòble altaïc vassau dei Liao. Encoratjats e sostenguts per lei Song, se revoutèron còntra lei Khitan sota lo comandament d'Aguda fondator de la dinastia Jin. Lei Liao fuguèron vencuts en 1125 e dispareguèron rapidament. Pasmens, lei Jin ataquèron lo rèsta de China tre 1126. Conquistèron Kaifeng e capturèron l'emperaire Song mai la dinastia capitèt de se retirar vèrs lo sud fins a un tractat de patz signat en 1142[14]. Aquela patz fuguèt provisòria e una guèrra novèla se debanèt de 1161 a 1165 fins a una patz definitiva entre lei doas dinastias[14]. Puei, lei Jin adoptèron una partida de la cultura chinesa. Desvolopèron un estat basat sus lo modèl administratiu chinés ambé lo mantenement de trachs nomadas (lenga jurchena)que demeniguèron pauc a pauc[14].
Lo periòde mongòl
[modificar | Modificar lo còdi]Unificadas per Genghis Khan en 1206, lei tribús mongòlas ataquèron rapidament leis estats chinés. Tre 1209, lei Xia deguèron acceptar sa senhoriá. Puei, acomencèt una tièra d'invasions còntra lei Jin que s'acabèron solament en 1234 après la destruccion totala de la dinastia dau nòrd de China. Enterin, una guèrra novèla entre Mongòls e Jin de 1223 a 1227 entraïnèt la disparicion de l'estat tangut e sa conquista.
Après la conquista de l'estat Jin, lei Mongòls contunièron sa politica agressiva dins la region e acomencèron la conquista de l'Empèri Song a partir de 1251. Pasmens, la cavalariá mongola èra gaire adaptada ai combats dins de regions montanhosas e leis armadas Song capitèron de resistir sota la direccion de premiers ministres energics. Ansin, lei Mongòls deguèron adoptar pauc a pauc lei tacticas chinesas e menar una guèrra lònga que s'acabèt solament en 1275 per la destruccion de la dinastia Song.
En 1271, lei Mongòls fondèron la dinastia Yuan per legitimar lo poder novèu dei conquistaires. Estabilizèron la situacion politica dau país e permetèron de restablir l'activitat economica e lei cambis entre lo nòrd e lo sud dau país. Pasmens, se lei Mongòls adoptèron divèrsei tradicions chinesas, l'assimilacion fuguèt jamai totala e la màger part dei Chinés i èran ostils. Après la mòrt de Kubilai Khan en 1295, de complòts intèrns acomencèron d'afeblir la Cort dei Yuan e, dins leis annadas 1350, una rebellion fòrça important se formèt dins la region bassa de Iang Tsé. Una capitala novèla i fuguèt fondada a Nankin e l'estat novèu se proclamèt successor dei Song. Puei, en 1368, Zhu Yuangzhang, vengut cap dei rebèls après divèrsei luchas intèrnas, se proclamèt emperaire e fondèt la dinastia Ming que prenguèt rapidament lo contraròtle de la màger part dau territòri chinés.
La dinastia Ming
[modificar | Modificar lo còdi]La dinastia Ming se presentèt coma l'eiretiera de la dinastia Han per legitimar son poder. Ansin, desvolopèt una economia basada sus l'agricultura e se maufisèt dei marchands. De mai, mai d'un emperaire Ming se maufisèt tanben de son administracion e preferiguèt formar de conseus ò de policiás mai ò mens privats e secrèts per contraròtlar lei decisions importantas e susvelhar leis activitats de la Cort. Aquela maufisança motivèt egalament un cambiament de capitala en 1421 de Nankin, region fòrça comerciala, a Pequin. Pasmens, lo periòde marquèt l'apogèu de l'avança tecnologica de la China Imperiala que fuguèt illustrada per lei viatges d'exploracion de la flòta de Zheng He durant lo rèine de Yongle (1402-1424).
Au nivèu militar, lei premiereis emperaires Ming deguèron contuniar la lucha còntra lei Mongòls. Inicialament venceires, les Chinés fuguèron tornarmai menaçats après la reünificacion dei Mongòls per la tribú deis Oïrats dins leis annadas 1430. En 1449, una armada chinesa fuguèt esquichada e l'emperaire capturat entraïnant l'invasion e lo pilhatge dau nòrd de l'Empèri. Après una pausa causada per l'afondrament de l'autoritat deis Oïrats, un cap novèu, Dayan Khan, unifiquèt tornarmai lei Mongòls. Vèrs 1550, son felen arribèt dins la region de Pequin après una tièra de victòrias e obtenguèt la signatura d'un tractat fòrça avantatjós en 1574.
Una autra eveniment important per l'Empèri Chinés durant lo periòde Ming fuguèt l'arribada deis Europèus — lei Portgués — en 1514. Assaièron de negociar un tractat comerciau ambé China mai l'intervencion diplomatica d'estats dau sud-èst asiatic, especialament la dau sultanat de Malacca atacat per lei Portugués en 1511, entraïnèt la revirada dei discussions. Au contrari, lo comèrci ambé leis Europèus fuguèt enebit. Pasmens, lei Portugués aprofichèron la situacion militara malaisada dei regions maritimas chinesas menaçadas per de piratas asiatics (subretot japonés e chinés) per conquistar Macao en 1535 e i installar una colonia dins leis annadas 1550. De mai, se desvolopèt un comèrci clandestin ambé lei regions dau sud. Lo refús de contacte ambé l'estrangier decidida per la Cort agravèt aquelei dificultats en causa de l'abandon de sa politica navala e de flòta per l'Empèri après lei viatges de Zheng He.
Maugrat aqueu declin, l'Empèri Ming èra encara pron poderós per defendre victoriosament son vassau corean còntra lei temptativas de conquistas japonesas durant la Guèrra Imjin (1592-1598). Pasmens, fòrça saunòs e malaisat per l'armada Ming, aqueu conflicte aguèt un còst important. D'aumentacions d'impòst fuguèron decididats mai la Cort èra afeblida per de complòts intèrns entre leis eunucs. Aquò favorizèt donc divèrsei revòutas regionalas e, a partir de 1627, lo caòs politic èra quasi generau fins a la disparicion de la dinastia Ming en 1643 après la conquista de la capitala per Li Zicheng.
Lei premiers sègles de la dinastia Qing
[modificar | Modificar lo còdi]Dins leis annadas 1590, un cap manchós dich Nurhachi capitèt d'unificar divèrsei clans de son pòble e d'organizar una armada poderosa. En 1616, prenguèt lo títol de khan e ataquèt lei Ming en 1618. Capitèt d'ocupar una partida dau nòrd dau país gràcias au caòs de l'Empèri menaçat per d'autrei conflictes. Après sa mòrt, son fiu Huang Taiji contunièt son òbra e capitèt de sometre de tribús mongòlas qu'acceptèron d'intrar a son servici. En particular, après sa victòria sus lei Chakar, obtenguèt lo sagèu imperiau de la dinastia Yuan e poguèt venir grand khan dei Mongòls. En 1636, Huang Taiji proclamèt la fondacion de la dinastia Qing.
La conquista dau rèsta de China se debanèt de 1644 a 1683. Au començament, l'ajuda dei Manchós fuguèt demandada per un usurpator chinés enemic de Li Zicheng. Pasmens, aquela intervencion permetèt ai Manchós d'ocupar pauc a pauc lo país. Pequin fuguèt conquistada tre 1644 e lei grandei revòutas de la fin dau periòde Ming pauc a pauc vencudas. De 1646 a 1661, lei Ming e sei partisans fuguèron tanben vencudas e lei darrierei fòrças ostilas a la dinastia novèla fuguèron anientadas en 1683 sus l'illa de Formosa après un respiech causat per la revòuta de vassaus dau nòrd de l'Empèri Qing.
Lei Qing fondèron un estat basat sus lei tradicions administrativas e politicas chinesas e lei tradicions manchósa car èran desirós de gardar una partida de son identitat. Ansin, leis institucions chinesas e la tradicion confucianista fuguèron aisament adoptadas permetent d'obtenir lo sostèn deis elèits. En revènge, l'obligacion de portar la trenèla tradicionala dei Manchós fuguèt mau acceptada e demorèt una fònt d'ostilitat fins a la fin de la dinastia per la màger part dei Chinés. Lo manchó fuguèt tanben adoptada coma lenga oficiala ambé lo chinés e lo mongòl. Enfin, lei maridatges entre Chinés e Manchós fuguèron defenduts per assegurar la « puretat » dei Manchós. Ansin, au contrari deis envaisseires dei sègles precedents, lei Manchós fuguèron jamai totalament sinizats per la societat chinesa. Aquò aguèt per consequéncia l'adopcion d'una politica fòrça conservatritz que causèt e aumentèt pauc a pauc lo declin de l'Empèri Chinés.
Pasmens, fins au sègle XIX, lei Qing demorèron poderós e fuguèron d'estendre l'Empèri vèrs lo nòrd e lo sud. En particular, èran desirós d'empachar lei Rus d'intervenir dins leis afaires mongòls e d'intrar en Manchória. Ansin, en 1689, fuguèt signat lo tractat de Nerchinsk que permetèt d'arrestar leis escaramochas entre unitats Qing e russas dins la region gràcias a la definicion d'una frontiera entre lei dos empèris. Dins lei regions occidentalas, lei soudats Qing fuguèron venceires dei Dzongars après una tièra de conflictes fins ais annadas 1750. Aquò permetèt ai Qing d'agantar la region de Xinjiang e d'intervenir dins leis afaires de Tibet menaçat de 1717 a 1720 per lei Dzongars.
Vèrs la fin dau sègle XVIII, divèrsei revòutas se debanèron còntra la dinastia coma lei dei Chinés musulmans de Gansu e de la secta dau Lotus Blanc. Marquèron un afebliment de la dinastia Qing que seis armadas fuguèron desfachas mai d'un còp per de revòutas de païsans. Lei regions perifericas fuguèron tanben una fònt de dificultats permanentas car èran pobladas de tribús non chinesas desirosas de tornar venir independentas, especialament dins lei zònas turcas de Xinjiang. De mai, durant aqueu periòde, lei complòts e la corrupcion de la Cort imperiala acomencèron de demenir l'eficacitat dau govèrn.
D'aqueu temps, l'Empèri fuguèt marcat per una expansion demografica fòrça importanta. De 1750 a 1800, passèt de 150 milions a 300 milions d'abitants gràcias au mantenement de la patz au sen de l'Empèri, dau desvolopament dau comèrci e dau melhorament dei tecnicas agricòlas. Pasmens, l'aumentacion de la produccion fuguèt rapidament limitada en causa de la manca de zònas agricòlas. En revènge, l'aumentacion demografica contunièt entraïnant au sègle XIX de dificultats economicas importantas que van participar au declin de l'Empèri Chinés.
La penetracion deis imperialismes europèus
[modificar | Modificar lo còdi]De 1692 a 1724, lei relacions ambé leis Europèus se melhorèron e lo crestianisme fuguèt autorizat per leis autoritats gràcias a l'òbra de dos jesuitas que fuguèron leis autors principaus dei negociacions dau tractat de Nertchink. Pasmens, en causa de la reaccion ostila deis autrei cultes chinés, aquela autorizacion fuguèt rapidament suprimida e lei contactes venguèron tornarmai marrits. De mai, leis emperaires successius refusèron la signatura d'acòrds comerciaus ambé leis estats europèus maugrat la multiplicacion dei missions diplomaticas e solament lo pòrt de Canton fuguèt dubèrt ais Europèus en 1759.
Au sègle XVIII, aquelei relacions èran fòrça favorablas ai Chinés car leis exportacions (subretot de seda e de tè) èran importantas e leis importacions feblas car leis abitants de l'Empèri èran gaire interessats per lei produchs europèus. De mai, lei marchands europèus èran obligats de pagar ambé d'argent. Per redurre aquelei dificultats, lei Britanics desvolopèron la cultura de pavòt en Índia per produrre d'òpi destinat au mercat chinés. Aquò entraïnèt pauc a pauc una crisi sociala dins lo sud de l'Empèri en causa de l'aumentacion de consomacion de dròga, especialament au sen de la classa dei foncionaris de l'administracion imperiala, e un reequilibratge dei cambis monetaris.
.jpg)
Dins leis annadas 1830, lei dos país èran donc fòrça maucontents de sei relacions comercialas. En 1839, lo govèrn decidiguèt de destrurre de cargaments d'òpi dins lo pòrt de Canton. Lei Britanics reagiguèron e una guèrra vertadiera, dicha Premiera guèrra de l'òpi, acomencèt. Una flòta britanica ataquèt divèrseis endrechs de la costat chinesa e eliminèt aisament lei temptativas de resisténcia d'una flòta chinesa tròp vièlha per menaçar de naviris modèrns. Lei Britanics capitèron finalament de conquistar Shangai entraïnant la fin de la guèrra e la signatura dau tractat de Nankin en 1842. Lei condicions d'aquelei tractats autorizèron la dubertura de cinc pòrts au comèrci britanic, donèt un regim d'extraterritorialitat ai marchands britanics e limitèt la taxacion sus lei produchs britanics importats a 5%. De mai, lo Reiaume Unit annexèt Hong Kong. En 1845, de tractats similars fuguèron signats ambé leis Estats Units d'America e ambé França.
Aquela premiera desfacha dei Qing en fàcia d'una armada europèa demeniguèt lo prestigi de la dinastia. Dins leis annadas 1840, una secta s'organizèt dins la region de Canton sota la direccion de Hong Xiuquan. En 1851, organizèt una insureccion majora dicha Revòuta Taiping. Lei rebèls prenguèron lo contraròtle de Nankin, creèron un estat dins sa region e organizèron una armada importanta. Fins a 1864, lei regions occidentalas de l'Empèri venguèron donc lo teatre d'un conflicte fòrça murtrier (entre 20 e 30 milions de mòrts) que va grèvament afeblir lei Qing. En fòra dau movement Taiping, quatre autrei revòutas importantas se debanèron au sud e au centre de l'Empèri de 1850 a 1874. La repression fuguèt fòrça malaisada e permetèt ais Europèus de renfòrçar sei posicions.
.png)
D'efèct, en 1854, una doana imperiala — en fach dirigit per d'Europèus — fuguèt creada a Shangai. Puei, de 1856 a 1858, se debanèt la Segonda guèrra de l'òpi entre lei Qing e una aliança francobritanica. La guèrra s'acabèt per una desfacha chinesa e la signatura dau tractat de Tianjin que permetèt l'installacion de missions diplomaticas europèas a Pequin, la dubertura de desenaus de pòrts chinés au comèrci internacionau e la circulacion liura dei marchands e dei missionaris au sen de l'Empèri. Aprofichant lei dificultats Qing, lei Rus impausèron una frontiera sus lo fluvi Amor entre lei dos empèris. A partir d'aquela desfacha, lei « tractats inegaus » se multipliquèron e la sobeiranetat chinesa fuguèt menaçada. Ansin, en 1860, una expedicion francobritanica novèla entraïnèt lo pilhatge dau Palais d'Estiu de l'emperaire après una temptativa chinesa de refusar d'aplicar lei condicions dau tractat de Tianjin. Totjorn en 1860, lei Rus annexèron divèrsei territòris au sud d'Amor fins a la frontiera nòrd de Corèa e lei Britanics obtenguèron una aumentacion dau territòri de Hong Kong.
A partir de 1861, la Cort Imperiala assaièt de reagir e sota la direccion de l'imperatritz Cixi, un grop de reformators prepausèt divèrsei reformas. De mai, après lei succès de 1858 e 1860, leis Europèus èran lèsts a sostenir una dinastia capabla d'assegurar lo mantenement de sei privilègis comerciaus. Ansin, fins a 1874, l'autoritat imperiala fuguèt pauc a pauc restaurada e leis insureccions regionalas esquichadas. Pasmens, en causa de resisténcias intèrnas, compres au sen dau govèrn, lei reformas se limitèron finalament subretot a la modernizacion d'una partida de l'armada chinesa.
Pasmens, aquela restauracion empachèt la contuniacion de la penetracion deis imperialismes dins l'Empèri. De 1881 a 1885, lo refús chinés d'acceptar lo protectorat francés sus Vietnam entraïnèt una guèrra novèla còntra França que s'acabèt per una desfacha novèla. Dins aquò, lo perilh principau per l'independéncia chinesa apareguèt quand Japon acabèt sa modernizacion començada après la Restauracion Meiji (1868-1869). Desirós de formar un empèri coloniau asiatic, l'Empèri Japonés ataquèt la peninsula coreana, protectorat Qing, en 1894 e la flòta chinesa fuguèt destrucha a Weihai. En 1895, China perdiguèt Corea e Formosa e deguèt pagar una indemnitat de guèrra importanta. Aquò entraïnèt l'interès dei poissanças europèas demoradas en arrier. Per exemple, en 1896, leis Alemands « demandèron » la cession d'un territòri maritim dins la baia de Jioazhou per 50 ans. França, Reiaume Unit e Russia aprofichèron tanben aqueleis exigéncias per aumentar sei possessions e concessions.
En fàcia d'aqueleis umiliacions, la revirada dei reformators entraïnèt l'aparicion de movements pus radicaus. En 1898, l'emperaire Guangxu formèt un govèrn dirigit per un cap radicau. Fuguèt l'experiéncia dei Cent Jorns. Lo govèrn assaièt d'impausar divèrsei reformas radicalas per modernizar lo país sus lo modèl occidentau. Pasmens, l'oposicion de la populacion e dei reformators de la generacion precendentas, sostenguts per Cixi, causèt la revirada dei reformas e una aumentacion dau maucontentament de la populacion encara renfòrçat a la fin de l'annada per lo partiment de China en zònas d'influéncia. En 1899, acomencèt la Revòuta dei Boxers (1899-1901) còntra la preséncia estrangiera. Lei Qing assaièron d'encoratjar l'insureccion mai fuguèron rapidament obligats de se sometre après la conquista de la capitala per l'Aliança deis Uech Nacions (Japon, Russia, lo Reiaume Unit, França, leis Estats Units, Alemanha, Itàlia e Àustria-Ongria) e participar a la repression.
La fin de l'Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]
A partir de 1901, lei reviradas e leis umiliacions dau sègle XIX entraïnèron l'adopcion d'un programa de reformas inspiradas de l'exemple japonés per lo govèrn imperiau. En particular, l'ensenhament e lei fòrças armadas fuguèron modernizadas e de chambras de comèrci creadas per redreiçar l'activitat economica. Pasmens, la mòrt de Cixi e de l'emperaire Guangxu en 1908 donèron lo poder a un enfant e causèron l'afebliment de l'autoritat imperiala. Ansin, tre 1909, d'assembladas provincialas fuguèron elegits au sufragi universau. De movements nacionalistas, opausats ais estrangiers e ai Manchós, assaièron d'aprofichar la situacion per s'organizar e trobar de sostèns au sen de l'administracion e de l'armada.
Lo movement de Sun Yat-sen (lo Tongmenhui) aguèt un ròtle primordiau dins l'aparicion d'aquela oposicion amb un programa basat sus tres ponchs : l'independéncia dau pòble (còntra la dominacion estrangiera), la sobeiranetat dau pòble (creacion d'una republica) e lo benèstre dau pòble. Seis idèas capitèron de sedurre un nombre important d'exilats chinés, d'organizacions opausats ai Qing e d'oficièrs de l'Armada Novèla creada dins lo corrent dei reformas dau començament dau sègle XX.
Après divèrsei temptativas d'insureccions que mau capitèron, la revolucion decisiva acomencèt lo 10 d'octòbre quand la garnison de Wuchan se revoutèt. L'assemblada provinciala sostenguèt l'insureccion e d'autrei províncias la jonhèt dins lei setmanas seguentas. Lo generau Yuan Shikai e l'Armada Novèla refusèron de defendre l'Empèri e l'emperaire Puyi (1908-1912) abdiquèt lo 12 febrier de 1912.
La revirada de la Republica Chinesa
[modificar | Modificar lo còdi]
Après la disparicion de l'Empèri, la formacion dau govèrn republican fuguèt l'objèct de negociacions malaisadas entre lei partisans de Sun Yat-sen, que representan lei faccions pus radicalas de la populacion, leis assembladas províncialas, de tendància conservatritz e subretot desirosas d'empachar de revòutas ruralas, e lo generau Yuan Shikai, cap dei principalei fòrças armadas chinesas. D'eleccions se debanèron a la fin de 1912 e s'acabèron per la victòria larga dei partisans de Sun Yat-sen gropats au sen dau partit Guomindang.
Pasmens, Yuan Shikai refusèt d'abandonar lo poder e organizèt un còp d'estat ambé lo sostèn de la màger part dei captaus provínciaus en març de 1913. Ordonèt l'assassinat de Song Jiaoren, artesan de la victòria dau Guomindang ais eleccions de 1912, enebiguèt son partit, dispersèt lo Parlament e nomèt de governadors militars per dirigir lei províncias. Cinc províncias assaièron de resistir e de far secession mai aquela revòuta fuguèt vencuda en setembre e Sun Yat-sen deguèt s'enfugir dins l'archipèla japonés. Puei, Yuan Shikai adoptèt una constitucion autoritària per assegurar son poder e assaièt de restaurar l'Empèri a son profiech. Pasmens, la resisténcia de certanei províncias e sa mòrt subita en junh de 1916 empachèron la capitada d'aqueu projèct.
Aqueu caòs e la mobilizacion dei fòrças europèas sus lei teatres de la Granda Guèrra (1914-1918) permetèt ai Japonés d'estendre sa dominacion en China. Ansin, en 1914, Toquio declarèt la guèrra a l'Empèri Alemand e ataquèt lei territòris alemands en Asia. Puei, en 1915, un ultimatum fuguèt adreiçat a Yuan Shikai per lo govèrn japonés per obtenir una tièra de concessions novèlas (Vint unen demandas), compres lo contraròtle de certanei regions coma Manchoria. Yuan Shikai acceptèt lei revendicacions japonesas en mai de 1915. Pasmens, aquò entraïnèt una reaccion nacionalista e una agitacion quasi permanenta durant la fin deis annadas 1910.
Enterin, la mòrt de Yuan Shikai entraïnèt l'afondrament de l'autoritat centrala au profiech dei caps militars provínciaus que venguèron de « senhors de guèrra » autonòms. Ansin, la restauracion d'un govèrn republican per Sun Yat-sen a Canton en 1917 poguèt pas unificar tornarmai lo país. Durant la conferéncia de Versalhas en 1919, Japon aprofichèt aquelei divisions per conservar seis aquisicions de la guèrra. En revènge, entraïnèt una repòsta deis Estats Units e dau Reiaume Unit d'ara endavant preocupats de limitar l'influéncia japonesa. En 1918, aquelei rivalitats venguèron visiblas que Washington decidiguèt de limitar l'ofensiva japonesa en Siberia Orientala durant la Guèrra Civila Russa. Puei, durant la conferéncia de Washington de 1921-1922, leis Estatsunidencs sostenguèron lei demandas chinesas de retirament japonés dau territòri chinés. Obtenguèron parcialament satisfaccion e Japon abandonèt en particular lo nòrd de Manchoria. Dins aquò, seis interès fuguèron confirmats dins lo sud de Manchoria e dins la peninsula de Guangdong. Lo mantenement dau privilègi d'extraterritorialitat per lei concessions estrangieras fuguèt tanben confirmat per la conferéncia.
En 1921, Li Dazhao e Chen Duxiu fondèron lo Partit Comunista Chinés que venguèt rapidament una poissança politica importanta dins lei vilas obrieras chinesas coma Shangai ò Canton. En 1923, formèt una aliança ambé lo Guomindang de Sun Yat-sen, vengut lo cap d'un govèrn installat a Canton. Rivau dau govèrn militar de Pequin, lo govèrn de Canton obtenguèt un sostèn sovietic per organizar una academia militara. Chiang Kaishek ne venguèt lo cap.
La mòrt de Sun Yat-sen en 1925 entraïnèt l'aparicion de tensions entre la gaucha, que son cap principau èra lo cap dau partit, e la drecha, que son cap principau èra Chiang Kaishek, dau Guomindang. En julhet de 1926, Chiang Kaishek, vengut cap de l'Armada Nacionala Revolucionària dau govèrn de Canton, organizèt una ofensiva còntra lei senhors de guèrra dau nòrd de China. Sostenguda per divèrsei guerilhas comunistas, aquela ofensiva prenguèt Changsa e Wuhan en 1926 puei Shangai en 1927. Pasmens, l'oposicion creissenta deis Occidentaus ai progrès d'un movement nacionalista aliat ai communistas entraïnèt un cambiament d'aliança entre Chiang Kaishek e lo PCC. Tre la presa de Shangai, lei fòrças fidèlas a Chiang Kaishek ataquèron lei comunistas e lei sindicalistas mentre que lo govèrn de Canton, installat a Wuhan dempuei 1926, fuguèt dispersat. Un govèrn novèu dirigit per Chiang Kaishek e lei nacionalistas dau Guomindang fuguèt installat a Nankin.
Après aqueu succès, lo govèrn de Nankin contunièt sa lucha còntra lei senhors de guèrra. Conquistèt Pequin en 1928 e obtenguèt finalament la somission dau senhor de Manchoria e, finalament, de divèrsei senhors de guèrra dins lo rèsta dau país. Sa politica fuguèt compausada d'una actitud modernista per leis afaires estrangiers e conservatritz per la gestion deis afaires intèrns. A partir de la crisi economica de 1929, acomencèt tanben de s'inspirar dau faissisme. Enfin, de 1933 a 1934, lei fòrças nacionalistas capitèron d'eliminar lei basas ruralas dau PCC entraïnant una lònga retirada dei fòrças comunistas.
D'efèct, après sa desfacha de 1927, lo PCC se retirèt dins sei bastions ruraus protegits per sei fòrças militaras. En 1931, fuguèt fondada una Republica dei Soviets Chinesa mai de divisions intèrnas entre comunistas e leis ofensivas nacionalistas entraïnèron sa disparicion en 1934. Lei subrevivents acomencèron una retirada lònga dicha la Lònga Marcha. En 1935, se dirigiguèron vèrs Guizhou mai fuguèron rebutats per lei tropas dau senhor de guèrra de Yunnan. Agantèron finalament la region de Shaanxi a la fin de l'annada e i installèron una capitala a Yan'an en 1936. Aquela retirada permetèt a Mao Zedong de renfòrçar son autoritat au sen dau partit e de crear una elèit unida formada dei veterans de la Lònga Marcha.
D'aqueu temps, lei Japonés avián tornarmai estendut son influéncia en Manchoria. Per aquò, organizèron en setembre de 1931 l'incident de Mukden — un sabotatge dau camin de fèrre dau sud de Manchoria — per atacar lo senhor de guèrra ocupant de Manchoria. Abandonada per lo govèrn de Nankin, la region fuguèt ocupada en aost de 1932 e un estat nominalament independent, dich Manchokuò, fuguèt proclamat per lei Japonés ambé Puyi, darrier emperaire Qing, coma cap d'estat. Puei, a la fin de l'annada, l'armada japonesa ataquèt en direccion de Pequin e prenguèt lo contraròtle de Jehol que fuguèt annexat per Manchokuò. En mai de 1933, una trèva fuguèt finalament signada ambé lo govèrn de Nankin.
Aquelei desfachas, l'inquietud sovietica en fàcia dei progrès dau faissisme, la desaprovacion de la populacion chinesa còntra la contuniacion de la guèrra civila entre nacionalistas e comunistas e la fin de la trèva en 1935 entraïnèron lo començament de negociacions entre Guomindang e PCC per formar un frònt comun còntra Japon. Pasmens, ni Mao ni Chiang Kaishek èran desirós de formar una tala aliança. Ansin, fins a l'incident de Xi'an, ges d'acòrd fuguèt trobat. La captura de Chiang Kaishek per lei tropas de l'ancian senhor de guèrra de Manchoria lo 12 de decembre de 1936 a Xi'an e seis existéncias (fin de la guèrra intèrna, union còntra Japon) permetèron a Zhou Enlai de prepausar sa mediacion per signar un acòrd en abriu de 1937 e organizar la resisténcia en fàcia dei Japonés.
La Segonda Guèrra Mondiala e la fin de la Guèrra Civila
[modificar | Modificar lo còdi]
.png)
La Segonda Guèrra Mondiala acomencèt en 1937 sus lo teatre chinés car l'aliança entre nacionalistas, comunistas e certanei senhors de guèrra fuguèt considerada coma una menaça per lei Japonés. En julhet de 1937, rompèron una trèva fragila observada dempuei 1935 per conquistar Pequin. Lo 26 de julhet, lei Japonés prenguèron l'iniciativa d'acomençar d'operacions importantas. Conquistèron Shangai en octòbre e Nankin en decembre. Una partida de la populacion de la capitala fuguèt massacrada (sac de Nankin). En 1938, prenguèron lo contraròtle de la region de Canton. Ocupant lei regions economicas pus importantas dau país, lei Japonés arrestèron seis ofensivas en 1939 e lo frònt demorèt relativament estable fins a 1944.
Blocats dins lei zònas montanhosas de China, lei nacionalistas aprofichèron lei sentiments nacionalistas e antijaponés de la populacion per resistir. Pasmens, isolat deis autrei poissanças aliadas, lo govèrn de Chiang Kaishek deguèt faciar de dificultats economicas grèvas e contentar lei mitans conservadors dei regions totjorn tengudas per sei fòrças. Venguèt donc pus autoritari e seis exigéncias entraïnèron pauc a pauc l'ostilitat dei païsans en causa dei requisicions mai e mai importantas. Lei problemas majors dau regim nacionalistas (inflacion, corrupcion...) s'agravèron donc durant la guèrra.
D'autra part, lei relacions entre lo Guomindang e lo PCC se degradèron e la guèrra civila entre lei dos acomencèt tornarmai en genier de 1941. Vencuts dins la region d'Anhui, lei comunistas deguèron se retirar. Pasmens, lei nacionalistas fuguèron pas capables d'organizar d'ofensivas vertadieras còntra lei Japonés. Au contrari, en 1942, perdiguèron lo contraròtle de la rota vèrs Birmania e fuguèron esquichats en 1944 dins la region de Henan.
Lo PCC aprofichèt aquelei reviradas per se renfòrçar a partir de 1942 après l'adopcion de divèrsei mesuras estrictas (pression, menaças...) per limitar lei divisions au sen dau partit. De mai, a partir de 1943, leis ofensivas japonesas pus importantas fuguèron dirigidas còntra lei nacionalistas. La declaracion de guèrra sovietica en aost de 1945 e lo doble jòc de l'URSS — oficialament aliada ai nacionalistas mai favorizant lei comunistas dins lei regions ocupadas per l'Armada Roja — permetèt au PCC d'ocupar lo nòrd dau país e d'aquistar d'armaments abandonats per l'armada japonesa.
Après la fin de la guèrra, Manchoria fuguèt l'enjòc principau entre lei dos camps. Lei comunistas i prenguèron lo contraròtle dei zònas ruralas e lei nacionalistas lo dei vilas ambé l'ajuda logistica de l'armada estatsunidenca desbarcada a Pequin e Tianjin. Après la revirada d'una mediacion estatsunidenca en genier de 1946, lei comunistas formèron l'Armada de Liberacion Populara en mai de 1946 e lei combats acomencèron tornarmai còntra lei nacionalistas. Lei fòrças dau Guomindang aguèron inicialament l'avantatge e conquistèron Yan'an en març de 1947 puei lei posicions comunistas dins lo nòrd de la region de Jiangsu.
Pasmens, lei victòrias e avançadas nacionalistas entraïnèron un alongament de sei linhas d'avitalhament dins de zònas ruralas ostilas. Lei dificultats economicas persistentas finiguèron de minar la legitimitat dau Guomindang que perdiguèt lo sostèn de la màger part deis elèits. De son caire, lo PCC capitèt de se renfòrçar e de gropar sei fòrças. En mai de 1947, una tièra d'ofensivas comunistas s'acabèt per l'enceuclament e la destruccion dei fòrças nacionalistas dins lei vilas de Manchoria. Puei, l'APL ataquèt en direccion dau sud. Lei vilas pus importantas coma Pequin fuguèron tanben enceucladas e de negociacions acomencèron entre lei comunistas e lei garnisons nacionalistas. A la fin de 1948, lei linhas defensivas nacionalistas au nòrd de Nankin fuguèron rompudas e lei posicions nacionalistas dins lo sud de China s'afondrèron en 1949 e lei darrierei fòrças de Chiang Kaishek se retirèron sus l'illa de Formosa.
La China de Mao
[modificar | Modificar lo còdi]La Republica Populara de China fuguèt proclamada per Mao Zedong lo 1èr d'octòbre de 1949 e, en 1950, China èra tornarmai unificada après de decennis de division e de guèrra. Aquò permetèt de fondar la legitimat dau poder novèu que fuguèt renfòrçada gràcias ai mesuras permetent de contraròtlar l'inflacion. La formacion dau regim comunista chinés acomencèt tanlèu ambé l'instauracion d'una reforma agricòla dins lo sud dau país (colllectivizacion, eliminacion dei païsans « riches »), la participacion de l'APL a la Guèrra de Corèa (1950-1953), lo renfòrçament de l'autoritat locala dau PCC e la formacion d'unitats de produccion gropant lei païsans per esplechar lei tèrras collectivizadas. Aquela politica causèt unei milions de mòrts en causa de la repression, dei combats ò dei crisis alimentaras mai permetèt de mobilizar la màger part de la populacion au profiech deis objectus de desvolopaments accelerats de Mao.
La Campanha dei Cent Flors se debanèt en 1956-1957 e fuguèt la premiera experiéncia de Mao per obtenir lo sostèn deis intellectuaus chinés. Son objectiu oficiau èra donc de permetre lo desvolopament de divèrsei corrents intellectuaus favorables a la Revolucion[15]. Dins aquò, après un començament timid, la liberacion de la paraula entraïnèt de criticas duras còntra lo PCC e la fin de la Campanha en 1957[16]. Una campanha fuguèt alora organizada còntra la drecha dau PCC e sa burocràcia e de milièrs de Chinés fuguèron deportats per restablir l'òrdre[17].
Pasmens, la revirada de la Campanha dei Cent Flors empachèt pas la contuniacion d'una politica volontària per favorizar lo desvolopament dau país e de la Revolucion. Ansin, en 1957, Mao ordonèt la mobilizacion de la populacion per permetre la bastida de divèrseis infrastructuras (aigatge...), l'aumentacion de la productivitat e la creacion d'indústrias localas. Dicha Grand Bomb en Avans, aquela politica se debanèt en 1958-1959 e deviá tanben permetre d'arrestar l'estanhacion de la produccion observada a partir de la mitat deis annadas 1950[18]. Pasmens, maugrat l'estrambòrd collectiu, lo Grand Bomb en Avans s'acabèt per una catastròfa economica. La màger part de la produccion industriala èra d'una qualitat tròp febla e èra donc inutila. Pièger, la produccion agricòla fuguèt negligida entraïnant una famina (entre 20 e 30 milions de mòrts) agravada per una recòlta marrida e lo mantenement deis objectius oficiaus en 1959[19] [20]. Aquela crisi entraïnèt la fin de l'unitat au sen deis elèits dau PCC après l'aparicion d'una oposicion menada per Peng Dehuai en 1959. Mao fuguèt venceire gràcias au sostèn dau Partit mai, en 1960, deguèt reconóisser la revirada de sa politica e abandonar una partida dau poder a la drecha dau Partit que restaurèt pauc a pauc la situacion economica.
Lo periòde de la fin deis annadas 1950 veguèt tanben la degradacion dei relacions entre China e l'Union Sovietica. D'efèct, en causa de sa poissança, la plaça de China au sen dau blòt sovietic èra ambigua car lo país èra tròp feble per revendicar l'egalitat dins la gestion deis afaires comunistas e tròp poderós per èstre solament un estat satellit suplementari de Moscòu. De mai, tre leis annadas 1930, lei relacions entre comunistas chinés e lo Komintern èran marridas e Stalin sostenguèt jamai totalament lei fòrças de Mao.
Pasmens, de 1950 a 1957, la cooperacion entre Chinés e Sovietics fuguèt corala e de conselhiers fuguèron mandats per l'URSS per ajudar lo desvolopament economic e militar de China. La crisi acomencèt a partir de 1956 quand Nikita Khrushchov denoncièt lo stalinisme e adoptèt una politica novèla, pus liberala, criticada per Mao[21]. De son caire, Khrushchov critiquèt la politica dau Grand Bomb en Avans e s'opausèt a d'atacas de l'APL còntra Taiwan per assegurar sa politica de Coexisténcia Pacifica ambé lo blòt estatsunidenc[22]. En 1959, la question entraïnèron divèrsei confrontacions intèrnas au sen dau Partit Comunista Chinés causant l'eliminacion de certanei generaus prosovietics[23]. Ansin, en 1960, quand lei Sovietics retirèron sei conselhiers tecnics de China per obligar Pequin de negociar e reconóisser la direccion sovietica sus lo blòt comunista, lei projèctes de Moscó mau capitèron e la rompedura venguèt definitiva en 1963. Per la seguida, de combats frontaliers se debanèron entre l'APL e l'Armada Roja e China se raprochèt deis Estats Units a partir de 1970.
La Revolucion Culturala acomencèt en 1966. Fuguèt la darriera temptativa de Mao de s'opausar ai faccions de la drecha dau PCC e d'eliminar una burocràcia jutjada favorabla ai revisionistas dau Partit[24]. Ambé lo sostèn de l'APL, bastion dei maoïstas, e deis estudiants de la capitala[25], Mao preparèt donc un movement per la destrurre — un eslogan fuguèt « Bombardatz lo Quartier Generau » — que s'estendiguèt rapidament ai províncias chinesas sota la forma d'organizacions d'estudiants e d'obriers dich Gardes Roges[26]. A la fin de 1966, lei caps principaus de la drecha dau PCC (Liu Shaoqi, Deng Xiaoping...), leis intellectuaus e lei foncionaris fuguèron atacats per lei Gardas Roges. Pasmens, au començament de 1967, l'unitat dei Gardas Roges dispareguèt e lo país fuguèt devesit entre faccions rivalas sostengudas per lei fòrças militaras províncialas[27]. En 1968, Mao deguèt donc arrestar lo movement e utilizar lei fòrças militaras nacionalas per restaurar l'òrdre e eliminar lei faccions de Gardas Roges rebèls[28]. La Revolucion Culturala s'acabèt en 1969. La burocràcia èra estada destrucha dins mai d'una region e l'influéncia de l'armada e dei maoïstas èra fòrça renfòrçada[29].
Pasmens, lei caps maoïstas fuguèron pas capables de dirigir lo país e s'afebliguèron en causa de luchas intèrnas per la succession de Mao. Ansin, lei subrevivents de la burocràcia dau Partit poguèron s'organizar a l'entorn de Zhou Enlai e de Deng Xiaoping. En 1975, organizèron una campanha de modernizacion de l'economia chinesa[30] mai la mòrt de Zhou Enlai entraïnèt un cambiament de politica fins a la mòrt de Mao en 1976.
La China actuala
[modificar | Modificar lo còdi]A la mòrt de Mao Zedong, Hua Guofeng i succediguèt. Vengut Numerò Dos dau PCC en 1976 gràcias a sa manca de sostèn popular e a un compromés entre lei diferentei faccions, aguèt lo sostèn dei maoïstas moderats. Ambé l'ajuda de la drecha dau Partit, capitèt rapidament d'eliminar lei maoïstas radicaus de la succession ambé l'arrestacion de la Banda dei Quatre[31]. Assaièt tanben d'adoptar una politica de modernizacion economica e d'acomençar la desmaoïzacion dau país. Pasmens, nomat per Mao quauquei setmanas avans sa mòrt, Hua Guofeng poguèt jamai desfaire lo modèl fondat per son predecessor sensa minar sa legitimat[32]. Au contrari, la drecha dau Partit menada per Deng Xiaoping èra pas blocada per aquelei problemas e la posicion de Guofeng fuguèt pauc a pauc atacada[33]. En 1978, perdiguèt la màger part de sei poders e Deng Xiaoping venguèt lo cap vertadier de China.
A partir de 1979, adoptèt una politica centrada sus lei reformas economicas e la desmaoïzacion. Ansin, lo Partit reconoguèt seis errors durant lo periòde maoïsta e condamnèt certaneis errors de Mao, especialament lei de la Revolucion Culturala[34]. L'agricultura fuguèt lo premier domeni economic regardat per lei reformas permetent una aumentacion importanta de la produccion dins leis annadas 1980[35]. Lei reformas fuguèron pus malaisadas dins l'indústria mai un desvolopament important se debanèt a partir de 1984[36]. Pasmens, lo govèrn capitèt de crear de « zònas economicas especialas » per autorizar l'installacion de companhiás estrangieras e favorizar de transferiments de tecnologia. Dins aquò, aquela politica causèt lo desvolopament de la corrupcion au sen de l'administracion en causa de la demenicion dau contraròtle dau Partit.
Aquelei reformas economicas e l'afondrament simultanèu dau blòt sovietic a la fin deis annadas 1980 entraïnèron una onda d'agitacion dins lei mitans universitaris dau país. Lo movement s'estendiguèt a d'autrei classas socialas e, en mai de 1989, de manifestacions gropant unei centenaus de milièrs de personas se debanèron sus la plaça Tian'anmen a Pequin[37]. Fòrça devesida[38], la direccion dau Partit finiguèt per chausir una solucion militara per restablir l'òrdre e refusar lei revendicacions de liberalizacion de la manifestacion. Lei 3 e 4 de junh, l'armada conquistèt donc la plaça e reprimiguèt lo movement provocant un grand nombre de victimas civilas (de qualques centenas a detz mila segon las fònts), e de nombrosas arrestacions dins lei mes seguents .
Après aquela repression, Jiang Zeming venguèt lo cap dau Partit e Li Peng Premier Ministre. Pasmens, Deng Xiaoping gardèt lo poder sus lei fòrças armadas fins a sa mòrt en 1997. La politica de reformas fuguèt contuniada e China conois alora un desvolopament fòrça important dempuei leis annadas 1990. La liberalizacion economica contunia e lo país venguèt la segonda poissança economica mondiala au començament dau sègle XXI. De mai, lo país renfòrça tanben sa poissança dins lei domenis diplomatic, culturau e militar e sa capacitat a rivalizar ambé leis Estats Units d'America coma segonda superpoissança mondiala.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]La geografica fisica
[modificar | Modificar lo còdi]
La topografia de China es fòrça variada. Pasmens, en causa de l'altitud auta de la màger part dau territòri chinés, lei relèus associats ai regions montanhósas coma lei montanhas (33%), lei platèus (26%) e lei còlas (10%) son dominants e representan aperaquí 70% de la superficia. Lei plans bas (12%) e lei bacins plans (19%) representan lo rèsta. Se pòu devesir aqueu territòri en cinc regions principalas que son la China Orientala (devesida entre lo plan dau nòrd-èst, lo plan septentrionau e lei còlas meridionalas), la region de Xinjiang-Mongòlia e la region de Tibet.
Lo plan dau nòrd-èst se situa en Manchoria entre lei montanhas Hinggan e Changbai. Es liat a la Mar Jauna per una faissa plana mens importanta. Lo plan septentrionau se situa entre l'Ocean Pacific, lo riu Yangzi (Fluvi Blau) e lei Monts Taihang. A una forma triangulara que sei ponchs son Pequin au nòrd, Shangai au sud-èst e Yichang au sud-oèst. Es format per lei depaus sedimentaris dei Fluvis Jaune e Blau. Enfin, lei còlas meridionaus son situadas entre lo plan tibetan e l'Ocean Pacific. Es una region fòrça agricòla caracterizada caracterizada per una altitud mejana egala a 500 m que pòu localament agantar 3 000 mètres ò formar de bacins enviroutats de montanhas.
La region de Xinjiang-Mongòlia s'estend au nòrd-oèst e au nòrd de China. Se pòu devesir entre tres sosregions. Au nòrd-oèst, es dominada per de relèus desertics coma lo Bacin de Tarim, la Depression de Hami-Turpan (-154 m) e lo Bacin de Jungar. Aquela ariditat es causada per lei monts enviroutant la region e l'alunchament ambé lei regions maritimas. Au nòrd, es dominada per lei monts Altun-Shan e Qilian, lo Bacin de Qaidam, lo Corredor de Hexi e lo plan de Mongòlia Interiora (900-1 500 m). Enfin, se fau nòtar la preséncia dau Plan de Loess qu'es lo platèu d'altitud (1 000-1 500 m) pus estendut dau monde.
La region dau plan tibetan se situa au sud-oèst de China. Es caracterizada per un plan d'altitud mejana auta (aperaquí 4 000 m) e per la preséncia dei cadenas de montanhas pus autas de la planeta (Imalaia, Karakorum, Pamir, Tian Shan). Ansin, onze cimas entre lei dètz e sèt montanhas pus autas son situadas dins aquela region, compres lo Mont Everest (8 848 m) e lo K2 8 611 m).
Lei vilas
[modificar | Modificar lo còdi]| Pus grandas vilas de China | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Reng | Vila | Division | Populacion | Reng agl. | Populacion agl. | Region | ||||
| 1 | Shanghai | Municipalitat de Shanghai | 23 019 148 | 1 | 52 756 900 | Est | ||||
| 2 | Pequin | Municipalitat de Pequin | 20 693 000 | 2 | 33 560 300 | Nòrd | ||||
| 3 | Canton | Província de Guangdong | 11 810 000 | 4 | 15 720 000 | Sud | ||||
| 4 | Shenzhen | Província de Guangdong | 11 710 000 | 5 | 13 300 000 | Sud | ||||
| 5 | Dongguan | Província de Guangdong | 7 650 000 | 19 | 7 950 000 | Sud | ||||
| 6 | Tianjin | Municipalitat de Tianjin | 7 200 000 | 6 | 12 800 000 | Nòrd | ||||
| 7 | Hong Kong | RAS de Hong Kong | 7 587 600 | 20 | 7 587 600 | Sud | ||||
| 8 | Wuhan | Província de Hubei | 5 240 000 | 15 | 9 400 000 | Centre | ||||
| 9 | Shenyang | Província de Liaoning | 4 560 000 | 22 | 7 500 000 | Nòrd-Èst | ||||
| 10 | Nanjing | Província de Jiangsu | 4 150 000 | 27 | 7 100 000 | Est | ||||
| 11 | Chongqing | Municipalitat de Chongqing | 4 150 000 | 3 | 31 442 300 | Sud-Oèst | ||||
| 12 | Chengdu | Província de Sichuan | 3 860 000 | 8 | 11 300 000 | Sud-Oèst | ||||
| 13 | Hangzhou | Província de Zhejiang | 3 410 000 | 29 | 7 000 000 | Èst | ||||
| 14 | Xi'an | Província de Shaanxi | 3 340 000 | 11 | 10 500 000 | Nord-Ouest | ||||
| 15 | Qingdao | Província de Shandong | 3 330 000 | 18 | 8 000 000 | Est | ||||
| 16 | Harbin | Província de Heilongjiang | 2 980 000 | 12 | 8 499 000 | Nord-Est | ||||
| 17 | Changchun | Província de Jilin | 2 440 000 | 25 | 7 400 000 | Nord-Est | ||||
| 18 | Changsha | Província de Hunan | 2 390 000 | 38 | 6 103 000 | Centre | ||||
| 19 | Nanchang | Província de Jiangxi | 2 310 000 | 50 | 4 507 000 | Est | ||||
| 20 | Shijiazhuang | Província de Hebei | 2 270 000 | 14 | 9 500 000 | Nord | ||||
| Dalian | Província de Liaoning | 2 270 000 | 36 | 6 200 000 | Nord-Est | |||||
| 22 | Jinan | Província de Shandong | 2 230 000 | 35 | 6 300 000 | Est | ||||
| Chifras actualizadas en 2008 | ||||||||||
(_small).JPG){kind=small}
Idrografia
[modificar | Modificar lo còdi]China se pòu devesir entre una zòna endoreïca — es a dire amb una idrografia que demora continentala — a l'oèst que representa un tèrç de son territòri e una zòna exoreïca — es a dire amb una idrografia que va dei regions continentalas fins a l'ocean — a l'èst que representa lo rèsta. I existís 50 000 rius amb un bacin idrografic superior a 100 km² e 2 800 lacs amb una superficia superiora a 1 km².
La region endoreïca a tres bacins principaus que lo Bacin de Xinjiang (2 000 000 km²), lo Bacin d'Aut Tibet (1 000 000 km²) e lo Bacin mongòl occidentau (400 000 km²). Maugrat aquelei superficias importantas, lei rius locaus son febles, e de còps solament provisòris, car aquelei bacins continentaus son alunchats deis oceans e isolats dei massas d'èr oceanicas per de montanhas importantas. La zòna exoreïca es tanben caracterizada per l'existéncia d'unei bacins importants. Lei principaus son lo Bacin de Heilong Jiang (1 000 000 km²), lo Bacin de China dau Nòrd (650 000 km²), lo Bacin mongòl orientau (450 000 km²) e lo ret dau sud-èst (200 000 km²). Lei fluvis son generalament caracterizats per un debit important, d'itineraris relativament dirècts fins a la mar, una erosion fòrça importanta e de vengudas deis aigas frequentas dins lo corrent de la sason de la mosson ò de la fonda de la nèu.
Lei rius principaus son lo Fluvi Blau (Yangzi) que va de Tibet fins a la Mar de China Orientala après un camin de 6 300 quilomètres. Son bacin idrografic totau fa 1 800 000 km² e es a l'origina de la formacion de regions agricòlas drudas au centre dau país. Permet tanben la navigacion sus de distàncias importantas e la poissança de son debit es tanben utilizada per produrre d'electricitat (Restanca de las Tres Gòrjas...). Lo Fluvi Jaune (Huang He) es lo segond fluvi pus important dau país (5 464 km amb un bacin idrografic totau de 750 000 km²) e va de Tibet fins au nòrd de China. Es tanben a l'origina de regions agricòlas drudas — que fuguèron lo centre dei premiereis estats chinés — e permet la navigacion.
Lo clima
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo clima chinés es pron variat e evoluciona de tropicau au sud dau país a subartic au nòrd e montanhard au sud-oèst. Lei factors principaus permetent de depintar l'evolucion dau clima chinés son l'influéncia de la mosson d'estiu (pus importanta au sud-èst dau país) qu'es la fònt majora de precipitacions, l'influéncia de l'anticiclòn de Siberia durant lei mes d'ivèrn (generalament secs e fregs), l'altitud, l'alunchament entre zònas continentalas e oceans e enfin, la preséncia de montanhas importantas que son capablas d'isolar una region dei precipitacions. Ansin, la quantitat de precipitacions evoluciona de 20 mm dins certanei regions de Xinjiang a mai de 2 000 mm dins lei províncias de Guangdong, Guangxi e Hainan. La distància ambé l'ocean entraïna una aumentacion de l'amplitud termica durant la jornada e durant l'annada. Per exemple, au nòrd de Manchoria, la temperatura mejana anuala evoluciona de -30 a +18°C còntra +10 e +28°C dins la region maritima de Guangdong.
Ansin, China se pòu devesir entre cinc zònas climaticas principalas. Lo quart sud-èst, magerament lo plan tibetan, es dominat per un clima montanhard freg d'altitud auta e de precipatacions limitadas en causa de l'isolament de la region per lei montanhas. Una zòna sud-èst es dominat per un clima subtropicau umid tota l'annada. Entre la zòna tibetan e aquela region umida, existís una zòna centrala dominada per un clima subtropicau marcat per un ivèrn sec. Au nòrd, s'estend de climas desertics e estepics fregs e, enfin, au nòrd-èst, lo clima es puslèu de tipe continentau amb un ivèrn sec.
Riscs naturaus
[modificar | Modificar lo còdi]Lei riscs naturaus principaus sus lo territòri chinés son lei tèrratrems e lei vengudas deis aigas. Lo premier risc es limitat ai regions sismicas, magerament situadas au sud dau país. Pòu entraïnar un nombre important de victimas (240 000 en 1976 a Tangshan, 60 000 en 2008 dins la província de Sichuan) en causa de la demografia importanta e de la feblessa dei bastiments còntra leis ondas sismicas. Lo segond risc es important dins lo corrent de la sason de la mosson e dins lo corrent de la sason ciclonica. Lo nombre de mòrts pòu agantar de centenaus de victimas e lei destruccions de desenaus de miliards de dolars (26 miliards en 1998, 41 miliards de destruccion en 2010) en causa de la concentracion de la populacion lòng de rius importants (180 milions de victimas en 1998).
Organizacion politica e territòriala
[modificar | Modificar lo còdi]Forma de l'Estat
[modificar | Modificar lo còdi].jpg)
La Republica Populara de China es organizada per una constitucion adoptada en 1982. Es un estat organizat segon un modèl autoritari de tipe sovietic. Pasmens, dempuei lo començament dei reformas a partir deis annadas 1980, una proporcion creissenta de capitalisme es introducha dins lo sistèma politic chinés. Ansin, China se presenta coma una « economia socialista de mercat ». Dins aquò, lei trachs dominants son encara de tipe sovietic amb una influéncia e un contraròtle fòrça importants dau Partit sus l'aparelh d'estat. De mai, un autre trach important de l'estructura politica chinesa es l'autonòmia politica estenduda dei fòrças armadas chinesas.
Lo Partit Comunista Chinés
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Partit Comunista Chinés es de facto lo partit politic unic de la Republica Populara de China[39] e l'organ pus important dau sistèma politic chinés. Son ròtle es primordiau car lo Partit decidís leis orientacions generalas de la politica chinesa e contraròtla ò dirigís lei decisions politicas localas ai diferents nivèus (província, municipalitats, companhiás...). Ansin, dins cada estructura, lei comitats dau Partit son sovent leis organs pus importants. En particular, l'influéncia e lo poder dau Partit es fòrça important au sen dau govèrn, de l'administracion e dins lei zònas urbanas, industrialas e culturalas pus importantas. Far partida dau Partit es tanben un mejan de promoccion sociala.
Lo Congrès dau Partit es, en teoria, l'organ suprèm dau partit. Dèu èstre reünit au mens un còp totei lei cinc annadas e dins lei fachs, lo relambi entre dos congrès es mens important mai irregular. En teoria, es cargat de decidir deis orientacions pus importantas de la Revolucion chinesa. Pasmens, en realitat, aquelei decisions son preparadas e adoptadas dins lo corrent dei reünions de preparacion dau Congrès. Ansin, la reünion oficiala dau Congrès es un organ d'enregistrament e d'anóncia dei decisions dau Partit.
La gestion quotidiana deis afaires pus importants dau Partit es assegurada per una tièra d'organs de direccion. Aqueleis organs e institucions representan lei centres de decision principaus dau Partit entre doas preparacions de Congrès :
- lo Secretari Generau es lo cap oficiau dau Partit. Franc dei periòdes de transicion entre doas equipas de direccion, aqueu pòste es sovent reünit ambé aqueu de cap de l'Estat.
- lo Burèu Politic es compausat de 19-25 personas chausits entre lei caps deis administracions civilas ò militaras. Prepausan au Partit lei nominacions ai pòstes pus importants e leis orientacions politicas generalas.
- lo Comitat Permanent dau Burèu Politic es compausat d'un nombre limitat de membres dau Burèu Politic. Es cargat de la direccion quotidiana de la Republica Populara, en particular auprès dei seccions províncialas dau Partit.
- lo Secretariat dau Partit es compausat de la burocràcia dau Partit. Forma un ret administratiu parallèl au ret estatic. Es dirigit per lo Secretari Generau e son ròtle principau es d'assegurar e de contraròtlar lei promoccions au sen dau Partit e de l'administracion civila.
- la Comission Militara Centrala es lo comandament suprèm dei fòrças armadas chinesas. Es compausat de militars en servici levat dau president de la Comission qu'es chausit entre lei secretaris generaus actuaus ò ancians. La presidéncia d'aquela Comission fa partida dei pòstes pus importants au sen deis institucions de la Republica Populara.
- la Comission d'Inspeccion Disciplinària Centrala es cargada de la lucha còntra la corrupcion au sen dau Partit.
Leis organs de l'Estat
[modificar | Modificar lo còdi]L'Estat chinés a de poders teoricament importants que son limitats per l'influéncia dau Partit e dei fòrças armadas. Ansin, dins lei fachs, leis organs de l'Estat son pas en estat de s'opausar ai decisions dau Partit e l'armada dispausa de la sieuna ierarquiá totalament independenta dau govèrn e dau President. De mai, autre factor de limitacion dau poder de l'Estat, sei caps son designats per lo Partit sovent au sen de seis institucions superioras.
Lo President de la Republica
[modificar | Modificar lo còdi]Lo President de la Republica es lo cap nominau de la Republica Populara. Es elegit per l'Assemblada Nacionala Populara per un mandat de cinc annadas mai, dins lei fachs, lo candidat elegit es totjorn un candidat unic prepausat per leis institucions superioras dau Partit. Son ròtle es subretot ceremoniau e sei poders limitats. Pasmens, lo President es sovent un personatge ja important au sen deis institucions e dotat de poders estenduts coma lo Secretari Generau dau Partit.
L'Assemblada Nacionala Populara
[modificar | Modificar lo còdi]L'Assemblada Nacionala Populara es una assemblada elegit au sufragi indirèct d'aperaquí 3 000 deputats que se reünisson cada annada per una session unica d'un desenau de jorns. La durada d'un mandat es de cinc annadas. Sei poders son teoricament estenduts car es cargada d'elegir lo President de la Republica, lo Premier Ministre, lo Comitat de l'Assemblada nacionala Nacionala Populara, que tèn lo poder legislatiu, e a lo drech de modificar la Constitucion de la Republica. Pasmens, en realitat, l'Assemblada pòu pas s'opausar ai decisions dau Partit e lei candidats elegits per lei deputats son de candidats unics ja designats per leis institucions superioras dau Partit.
Lo Conseu deis Afaires de l'Estat
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Conseu deis Afaires de l'Estat es acceptat per l'Assemblada Nacionala Populara e presidit per lo Premier Ministre. Es compausat d'un cinquantenau de personas (ministres e caps dei principaleis agéncias estaticas) e es lo govèrn de la Republica Populara. Es fòrça liat au Partit e son ròtle es d'adoptar lei mesuras administrativas, de participar a l'adopcion dei decisions, de prepausar lei lèis a l'Assemblada Populara Nacionala ò a son Comitat Permanent, de preparar lo plan e de preparar lo budget.
Organizacion territòriala
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo territòri de la Republica Populara de China es devesit entre 33 divisions principalas que compausan 22 províncias, 4 municipalitats, 5 regions autonòmas e 2 regions administrativas especialas. Una província a un govèrn de província dirigida un comitat provínciau dau Partit Comunista. Lo comitat provínciau es dirigit per un secretari provínciau qu'es lo personatge pus important de l'administracion de la província e qu'es responsable de la província auprès deis autoritats nacionalas. En particular, lo governador de la província, maugrat son títol, es inferior au secretari dau PCC de la província. La municipalitat es un estatut similar a una província e reservada ai vilas pus importantas.
Lei regions autonòmas son associadas amb una minoritat etnica segon lo modèl sovietic d'autonòmia dei minoritats nacionalas (Tibetans, Oigors, Hui, Mongòls e Zhuang). En teoria, lei regions autonòmas an mai de drechs legislatius, financiers e administratius qu'una província classica. De mai, lo governador d'una region autonòma dèu far partida de la minoritat etnica majoritària dins la region.
Enfin, lei regions administrativas especialas correspondon ai territòris de Macau e de Hong Kong, reintegrats au sen de China en 1999 après de decennis ò de sègles de poder europèu. Aquelei regions an donc gardat una autonòmia locala fòrça importanta. Lo govèrn nacionau s'ocupa en teoria solament deis afaires estrangiers e de la defensa d'aquelei territòris.
Lengas
[modificar | Modificar lo còdi]
La lenga oficiala de China es lo mandarin. En fòra dau mandarin, 55 lengas minoritàrias an un estatut oficiau ai nivèus regionaus ò provínciau e son de còps sostengudas per lo govèrn chinés. En causa de la demografia e dei distàncias importantas — e dins certanei de periòdes de separacion politica mai ò mens lòngas —, lei lengas parladas sus lo territòri chinés presentan sovent un nombre important de dialèctes e de sosdialèctes.
Lei lengas chinesas son parladas per l'etnia Han que representa 92% de la populacion. La màger part d'aquelei lengas son considerats coma un ensems unic per lo govèrn centrau e, franc dei regions autonòmas au nivèu lingüistic coma Macau ò Hong Kong, an ges d'estatut oficiau. Pasmens, dins lei fachs, lei lengas chinesas dau sud son fòrça diferentas dau mandarin. Après aquelei lengas, lei grops de lengas principaus son lo grop zhuang dong (1,8%), lo grop tibetobirman (1,2%), lo grop turc (0,7%), lo grop miao yao (0,5%), lo grop manchó (0,5%) e lo grop mongòl (0,3%). Lei minoritats lingüisticas son generalament situadas dins lei regions perifericas e sud dau país.
En fòra dei lengas oficialament reconegudas e dei lengas chinesas pus importantas, existís un nombre variable d'autrei lengas sensa estatut. Lo nombre d'aquelei lengas es mau conegut e varia entre 30 e 200 segon leis autors.
Afaires estrangiers e defensa
[modificar | Modificar lo còdi]Afaires estrangiers
[modificar | Modificar lo còdi]La Republica Populara de China es una poissança diplomatica que fa partida dei principaleis institucions internacionalas coma l'ONU ò l'OMC. Seis afaires estrangiers an diferentei dimensions que son la reconoissança dei revendicacions territòrialas chinesas en Asia, lo respèct dau principi d'una China unica, lo sostèn de sa creissença comerciala e de seis axes comerciaus, la defensa de son modèl sociau e lo respèct de sa sobeiranetat. Ansin, China revendica divèrsei territòris asiatics coma Taiwan e dèu faciar de movements independentistas dins certanei regions coma Tibet. Aquelei revendicacions son regularament la fònt de tensions ambé d'estats asiatics aliats ò ambé leis Estats Units d'America. En particular, una pression fòrça importanta es exercida per empachar la reconoissança diplomatica de Taiwan per d'autreis estats. Lo besonh de sostenir sa creissença economica importanta entraïna una dubertura novèla de Pequin per assegurar l'esplecha de matèria premiera ò favorizar l'aumentacion de seis exportacions. Per exemple, es lo cas d'acòrds ambé d'estats africans permetent d'esplechar mai d'un jaciment en cambi d'investiments locaus. D'acòrds similars son tanben pauc a pauc signats ambé d'estats asiatics ò americans. Enfin, la defensa de son modèl sociau es caracterizada per una repression intèrna de movements favorables ai drechs de l'Òme ò de movements religiós que son la fònt de tensions ambé d'estats estrangiers. Aquel aspèct es de còps conjugat amb aqueu dau respèct de la sobeiranetat. Pasmens, aqueu darrier ponch es tanben motivat per lo periòde d'umiliacion còntra leis imperialismes europèus au sègle XIX. En consequéncia, la Chine modèrna es rarament favorabla ais intervencions internacionalas dins leis afaires intèrns d'un estat.
Revendicacions territòrialas
[modificar | Modificar lo còdi]La Republica Populara de China es implicada dins divèrsei contenciós territòriaus ambé leis estats vesins. Lo pus important es la question de Taiwan, refugi dei nacionalistas vencuts en 1949 e formant totjorn oficialament la Republica de China. Fòrça marridas durant la Guèrra Freja, lei relacions entre Pequin e Taipei se melhoran pauc a pauc mai lei tensions demoran importantas. De negociacions se debanan per assaiar de definir una reünificacion capablas de contentar lei dos camps, belèu a partir dau modèl de Hong Kong.
La question deis illas Diaoyu (ò Senkaku per lei Japonés) es lo segond conflicte territòriau pus important. Opausa Pequin a Tòquio. Lei tensions son a l'ora d'ara importantas ambé de demonstracions militaras e una aumentacion dei sentiments nacionalas au sen dei dos país. Lei dos autrei conflictes son mai ò mens gelats en causa de l'implicacion de mai de dos país. China revendica una partida de Cachemire mai Índia refusèt d'acceptar aquelei revendicacions. D'un biais pus generau, la frontiera entre China e Índia es encara mau definida dins certaneis endrechs. Enfin, China es tanben implicada dins la lucha per lo contraròte deis illas Spratley e Paracel ambé Vietnam, Brunei, Taiwan, Filipinas e Malàisia.
Fòrças armadas
[modificar | Modificar lo còdi]
Lei fòrças armadas de la Republica Populara de China son dichas Armada Populara de Liberacion (APL). Fuguèron formadas a partir dei tropas dei guerilhas comunistas aparegudas dins lo corrent dau caòs politic dei premiereis annadas dau periòde republican. Après la victòria de 1949, èran basadas segon un modèl d'armada de conscripcion que demorèt fins ais annadas 1990. Durant aqueu periòde, lo nombre e la quantitat fuguèron privilegiats. Pasmens, dempuei la fin de la Guèrra Freja, l'armada es en cors de professionalizacion e la qualitat deis armaments es melhorada. Son budget conoguèt d'aumentacions fòrça importantas au sègle XXI de 14,1 miliards de dolars en 2000 a 114 miliards en 2013.
En 2005, lei fòrças chinesas alinhavan 2,3 milions de militars (3,1 milions en 1990) devesits entre una fòrça terrèstra, una fòrça aeriana, una fòrça navala e un còrs cargat deis armaments estrategics :
- lei fòrças terrèstras èran compausadas de 1,6 milions d'òmes equipats de 6 000 carris de combat, 2 200 veïculs de combat d'infantariá, 5 500 veïculs blindats, 10 000 pèças d'artilhariá, 1 200 sistèmas de missils balistics e de 800 elicoptèrs. Totei leis unitats chinesas son en cors de mecanizacion e de modernizacion.
- lei fòrças navalas èran compausadas de 250 000 òmes. La marina chinesa aguèt un ròtle segondari durant la Guèrra Freja que fuguèt limitat a la proteccion dei regions maritimas e a l'organizacion d'una ataca còntra Taiwan. Pasmens, dempuei lo començament dau sègle XXI, d'esfòrç importants son realizats per desvolopar una flòta oceanica. Ansin, la flòta chinesa es venguda la segonda flòta mondiala en tèrme de nombre de naviris amb un pòrta-aeronaus, 3 naviris d'assaut amfibi, 26 destroyers, 46 fregatas, 61 sosmarins, 1 corveta, 122 naviris leugiers equipats de missils, 231 patrolhaires, 107 naviris de guèrras dei minas, 450 aeronaus (290 de combat) e divèrsei naviris de sostèn. Lo nivèu tecnologic d'aquelei naviris es desconegut mai supausat inferior ai naviris dei principalei flòtas occidentalas.
- lei fòrças aerianas èran compausadas de 300 000 òmes e de 2 500 aeronaus que 1 600 èran destinats au combat. Coma au sen deis autrei branca de l'APL, leis equipaments son en cors de modernizacion.
- lei fòrças estrategicas èran compausadas de 100 000 òmes. Lo nombre d'ogivas nuclearas chinesas èra estimat a aperaquí 400 ogivas. Aqueu nombre es supausat en cors d'aumentacion. Son magerament cargadas dins de missils basats dins d'installacions terrèstras. Pasmens, la marina aguèt un sosmarin armat de missils nuclears de 1980 a 2004 e dempuei 2009, d'assais son en cors per desvolopar una classa novèla de sosmarins nuclears capables d'assegurar un ròtle de dissuasion.
Aquelei fòrças son plaçadas sota l'autoritat de la Comission militara centrala qu'es un organ dau Partit Comunista Chinés. En causa dau ròtle politic primordiau dau Partit au sen de la vida politica e dau govèrn chinés, aquela comission es sovent considerada coma l'organ pus important dau poder chinés. Existís tanben un Ministèri de la Defensa que son ròtle es de s'ocupar dei relacions ambé leis armadas estrangieras. A ges de ròtle de remarca dins lo comandament de l'APL.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]De veire: Economia de la Republica Populara de China
Generalitats
[modificar | Modificar lo còdi]China fuguèt la premiera poissança economica mondiala durant la màger part dei vint darriers sègles[40] [41]. Avans lo començament de la Revolucion industriala, China aviá tanben lo nivèu de vida pus importanta de la planeta. Divèrsei causas èran a l'origina d'aquelei succès coma la posicion estrategica dau país quasiment a l'origina de la Rota de la Seda, sei ressorsas importantas e sa demografia. Mai d'un sobeiran encoratjèt tanben lo desvolopament d'infrastructuras favorablas ai cambis economics e lo mantenement de la patz per assegurar la circulacion dei marchands e dei produchs. Per exemple, la dinastia mongòla Yuan aguèt un ròtle major dins la restauracion dau sistèma de rotas asiatic e dins la pacificacion deis itineraris comerciaus. Pasmens, a partir de la fin dau sègle XVIII, China conoguèt un periòde de declin economic fins a la fin dau periòde Mao Zedong.
Aqueu declin s'acabèt a la fin de 1978 quand Deng Xiaoping decidiguèt d'abandonar la politica de quasi autarcia de Mao au profiech d'una dubertura progressiva dau país au comèrci internacionau. Aquò permetèt un desvolopament economic fòrça important. Ansin, en 2010, China èra la segonda poissança economica mondiala, lo premier país exportator[42] e fa partida de l'Organizacion Mondiala dau Comèrci dempuei 2001. Durant lei dos darriers decennis, la creissença economica chinesa agantèt una valor mejana de 10%/an maugrat una demenicion leugiera dempuei la crisi economica de 2008. En particular, entre 1980 e 2007, lo PIB chinés fuguèt multiplicat per 12,7[43]. Lei basas d'aqueu desvolopament son leis investiments estrangiers e leis exportacions (textil, tractor, relòtge, joguina, aparelh fotografic, ordinator, television, acièr) vèrs l'Union Europèa, leis Estats Units d'America, Hong Kong e Japon.
L'installacion d'aquelei companhiás estrangieras son a l'origina de transformacions prefondas dau territòri chinés. D'efèct, son magerament installadas dins lei regions maritimas orientalas e meridionalas entraïnant de desplaçaments importants de man d'òbra e l'aparicion d'inegalitats importantas entre regions liadas au comèrci internacionau, subretot situadas lòng dau litorau, e regions isoladas, subretot situadas en China interiora. D'autra, l'aumentacion dei besonhs de l'economia chinesa en matèria premiera es tanben a l'origina d'una politica estrangiera chinesa novèla basada sus la recèrca de ressorsas ambé l'establiment d'acòrds ambé d'autrei país, especialament en Africa, per esplechar certanei jaciments ò ambé la bastida d'un ret d'oleoduc e de gazoduc en direccion de China. La gestion d'aquelei dificultats es venguda un objectiu important dau Partit Comunista que permet de reglar ò de demenir la tension sus de subjèctes pus ancians venguts mens importants coma la definicion dei frontieras sinoindianas (conclusion d'un acòrd sus Sikkim entre 2003 e 2006... etc.).
L'agricultura e lei ressorsas naturalas
[modificar | Modificar lo còdi]L'agricultura chinesa es un sector important de l'economia nacionala car representava en 2012 10,1% de son Produch interior brut e 34,8% de seis emplechs[44]. Lo mòde de produccion es de tipe semiprivat e centrat sus de tenements pichons. D'efèct, en causa dau relèu montanhós dau país, lei superficias favorablas a l'agricultura son limitadas. Lo segond factor limitant l'extension dei tenements es lo nombre important de païsans qu'entraïna una division important dei tèrras entre lei diferentei familhas. Lei tenements son generalament la proprietat de collectivitats localas mai son arrendadas ai païsans per de duradas lòngas (generalament trenta annadas). Pasmens, existís encara de tenements pus gròs dirèctament tenguts per de collectivitats territòrialas d'un nivèu superior ò per l'Estat.
La produccion agricòla chinesa ocupa lo premier reng mondiau. Lei culturas principalas son aquelei de ris, de blat, de trufa, de sorgo, de cacauèt, de tè, de milh, d'òrdi, de coton, de plantas utilizadas per la produccion d'òli, de pòrc e de peison. Totei lei produccions de carn son en aumentacion importanta en causa de l'aumentacion dau revengut mejan de la populacion.
Lo sector minièr es mau conegut en causa de la manca de donadas fisablas. En 2002, èra supausat representar 0,9% deis emplechs e 5,3% de la produccion chinesa. Divèrsei jaciments de mineraus ò de rocas existisson sus lo territòri chinés. En 2004, lei produccions principalas èran lo carbon (2 miliards de tonas), lei mineraus de fèrre (310 milions de tonas), lo petròli (175 milions de tonas), lo gas naturau (41 milions de m3), lei mineraus d'antimòni (110 000 t), lei mineraus d'estam (110 000 t), lei mineraus de niquèl (64 000 t), lei mineraus de tungstèn (67 000 t), lei mineraus de vanadi (40 000 t), lei mineraus de molibdèn (29 000), l'argent (2 450 t) e l'aur (215 t).
L'indústria
[modificar | Modificar lo còdi]En 2012, l'indústria chinesa representava 45,3% dau PIB dau país e 29,5% de sa populacion activa[44]. Totei lei tipes d'indústria existisson en China qu'es venguda la destinacion premiera dei movements de deslocalizacion. Una partida importanta de la produccion es donc destinada a l'exportacion. Una autra partida importanta permet d'assegurar lo mantenement de la creissença economica chinesa que necessita de quantitats importantas de produchs industriaus, especialament de produchs eissits de la metallurgia. Lo desvolopament de l'indústria e sa modernizacion son donc una prioritat importanta dau govèrn. Divèrsei modèls de companhiás existisson en China. Genalarament, leis indústrias pesucas ò estrategicas son tengudas per l'Estat. Pasmens, la proprietat privada se desvolopa — e es venguda importanta — dins l'indústria leugiera. Se fau tanben nòtar la preséncia d'indústrias pesucas tengudas de companhiás estrangieras e installadas dins lei zònas economicas especialas. Una autra evolucion, dempuei lo començament de la liberalizacion economica dau país, es la demenicion de la concentracion de l'indústria qu'èra inicialament gropada a l'entorn dei centres urbans pus importants.
Lei servicis
[modificar | Modificar lo còdi]Lo sector dei servicis conois una creissença fòrça importanta dempuei lo començament de la liberalizacion de l'economia dau país a partir dau començament deis anndas 1980. Ansin, en 2012, representava 44,6% dau PIB e 35,7% de la populacion activa[44]. Es devesit entre l'administracion publica encara importanta e un sector privat en expansion, especialament dins lei domenis comerciaus e toristics.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]La populacion chinesa èra estimada a 1 349 586 000 en 2013[44] e China es donc lo país pus pòblat de la planeta. La populacion es oficialament devesit entre 55 « nacionalitats » que son en realitat d'etnias diferentas[45]. Aqueleis etnias an de drechs d'autonòmia locala e, de còps, un nombre de plaças assegurat au sen deis institucions.
Lei Han representan l'etnia pus importanta (91,5% en 2000) e ocupan la màger part dei pòstes importants au sen dau Partit e de l'Estat. Pasmens, forman en realitat un grop relativament eterogenèa en causa de l'existéncia de diferéncias relgiosas ò linguisticas importantas. En particular, au nivèu lingüistic, lei lengas chinesas dau sud — fòrça diferentas dau mandarin — son consideradas coma de dialèctes de valor segondària per leis autoritats. Dins aquò, lei Han son liats per una cultura comuna eissida deis estats chinés successius.
En fòra dei Han, existís divèrsei minoritats importantas au nivèu geografic, demografic ò culturau. Ansin, lei Hui son una etnia de lenga chinesa e de religion musulmana. Aquela etnia a la sieuna region autonòma (Ningxia) onte representava un tèrç de la populacion a la fin deis annadas 1990. Lei Manchós son estimats a dètz milions de personas mai lei populacions e culturas Han e Manchó son d'ara endavant fòrça mescladas franc de quauquei regions frontalieras au nòrd de Manchória. Ansin, divèrsei trachs culturaus manchós, coma la lenga manchosa, son en declin accelerats. Lei Mongòls son estimats a cinc milions[46] e an una region autonòma (Mongòlia Interiora) onte representan 20% de la populacion. Lei Tibetans son estimats entre cinc e sièis milions. Ocupan una region fòrça estenduda, magerament dins la region autonòma de Tibet. Una partida importanta d'aquela populacion contesta la preséncia chinesa sus lo plan tibetan e demanda l'independéncia ò una autonòmia fòrça importanta. La situacion es similara dins la region autonòma de Xinjiang onte divèrsei populacions localas, especialament leis Oigors, son opausats a la preséncia chinesa. Enfin, lo sud de China assosta un nombre fòrça important de minoritats (18 milions de personas au totau).
En causa de sa populacion fòrça importanta, China adoptèt de mesuras per limitar lo desvolopament de sa populacion a partir deis annadas 1970. La mesura principala es dicha « politica de l'enfant unic ». Capitèt de limitar l'aumentacion de la populacion mai son aplicacion causa divèrsei problemas. Premier, es sovent mau aplicada dins lei regions ruralas. Puei, coma la màger part dei familhas son desirosas d'aver un fiu e non una filha, a entraïnat l'aparicion d'un escart demografic important dins certanei regions entre lei populacions masculina e femenina (130 òmes per 100 fremas dins certanei províncias). Enfin, en causa dei lèis d'autonòmia dei minoritats etnicas, aquela politica regarda solament l'etnia Han que representa d'ara endavant solament la mitat dei naissenças chinesas.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000).
- (fr) Bernard Brizay, Le Sac du Palais d'Eté : Seconde Guerre de l'Opium, Éditions du Rocher (2003).
- (fr) Georges Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006).
- (fr) Philip Short, Mao Tsé-Toung, Edicions Fayard (2005).
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ La superficia totala dei territòris contraròtlats per la Republica Populara de China, compres lei territòris que l'annexion fuguèt jamai reconeguda, es egala a 9 640 011 km². Segon lei metòdes de calcul, lo tresen país pus estendut pòu tanben èstre leis Estats Units d'America. Enfin, leis autoritats chinesas apondon de còps la superficia de certanei territòris revendicats per Pequin, coma Taiwan, dins lo calcul.
- ↑ (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 64.
- ↑ (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 62.
- ↑ (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), pp. 64-65.
- ↑ (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 69.
- ↑ 6,0 et 6,1 (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 70.
- ↑ (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 72.
- ↑ (fr) Georges Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 73.
- ↑ 9,0 9,1 et 9,2 (fr) Georges Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 74. Error de citacion : Etiqueta
<ref>no vàlida; el nom «Les empires nomades 74» està definit diverses vegades amb contingut diferent. - ↑ (fr) Georges Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 76.
- ↑ 11,0 et 11,1 (fr) Georges Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 78.
- ↑ 12,0 et 12,1 (fr) Georges Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 79.
- ↑ (fr) Georges Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), pp. 79-80.
- ↑ 14,0 14,1 et 14,2 (fr) Georges Chaliand, Les empires nomades, Edicions Perrin (2006), p. 80.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 67-68.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 68-70.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 70-71.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 76-81.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 82-83.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 100-105.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), p. 89.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 90-92.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 92-94.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 119-121.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 121-122.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 123-124.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 125-128.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 135-136.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 139-137.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 146-147.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 160-161.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), p. 162.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), p. 164.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 166-172.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 173-175.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 175-179.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), pp. 217-221.
- ↑ (fr) Marie-Claire Bergère, La Chine de 1949 à nos jours, Edicions Armand Colin (2000), p. 222.
- ↑ Existís uech partits minoritaris que son autorizats dempuei 1950 (Comitat revolucionari de Guomindang, Liga democratica de China, Associacion de construccion nacionala democratica de China, Associacion chinesa per la promoccion de la democracia, Partit democratic dei païsans e trabalhadors chinés, Partit chinés per l'interès public, Societat dau 3 de setembre (ò Societat Jiusan) e Liga per l'autoadministracion de Taiwan). Leis activitats d'aquelei partits son contraròtladas per la Comission dau Frònt Unit dau PCC e son organizadas per leis empachar de rivalizar ambé lo PCC. Pasmens, an una representacion minimala assegurada au sen deis institucions.
- ↑ (en) Carl, J. Dahlman e Jean-Eric Aubert, China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st Century, World Bank Publications (2001), [1]
- ↑ (fr) Philippe Rekacewicz, Du XVIe au XVIIIe siècle, quand l’Orient était le centre manufacturier du monde, Le Monde Diplomatique, octòbre de 2004.
- ↑ Taiwan èra la 24a poissança economica mondiala.
- ↑ (fr) GEO, març de 2010, p. 29.
- ↑ 44,0 44,1 44,2 et 44,3 (en) CIA Factbook [2]
- ↑ Lo tèrme es inspirat dau sistèma sovietic d'autonòmia locala donada a certaneis etnias localas e que parlava tanben de nacionalitat per lei designar.
- ↑ La populacion mongòla de China es pus importanta que la populacion mongòla de Mongolia.
