Miklós Jancsó

Jancsó Miklós
en Jancsó Miklós en 2000 (retrach)
Nacionalitat	Ongresa

Miklós Jancsó idem Jancsó Miklós del sieu nom vertadièr segon l'us magiar d'emplec dels noms d'ostal e pichons (nascut a Vác lo 27 de setembre de 1921 de paire ongrés e maire romanesa, defuntat a Budapèst lo 31 de genièr de 2014) es un cineasta màger (meteire en scèna, realizator, scenarista e teleasta amai quitament actor), dels que de verai ne comptan dins l' Istòria vertadièra del VIIen Art, ongrés. Magiar.

...

La Vida

1920 - 1945...

Nascut rasís Budapèst (a unes 30 km), la siá enfantesa amai la siá joventut son marcadas per un cert rigorisme religiós mas tot parièr la percepcion que li ne poiriam dire de carnenca e interiorizada e prigondament amai viscerala, viscuda, de totes los eveniments politics o socials d'importància que s'escasèron en Ongria pendent las annadas 1930-40 del sègle XX, subretot la collaboracion ideologica e politica del país magiar e de sas classas pus aisadas mas d'en primièr la del sieu cap d'Estat l' amiral Miklós Horthy de Nagybánya (1868-1957, exiliat puèi en pel Portugal salazarian...) amb lo poder hitlerian.

1945 - 1956...

... Kolozsvár... ara Cluj-Napoca Romania

... Drapèl de las Croses Sagetadas

estudis e formacion

Aprèp d'unes estudis segondaris normals dins una institucion confessionala, obten lo sieu bachelierat sens problèmas.

Ne pòt atal seguir endavant dins lo cursus e s'inscriu alavetz a l'Universitat de Kolozsvár en Transilvània.

Kolozsvár, ciutat romanesa mas restacada a Ongria pendent la Segonda Guèrra Mondiala, del sieu nom romanés Cluj-Napoca...

Ne sortirà doctor de drech en 1944.

la guèrra

Al quite moment qu'Ongria, aliada dels nazis durant la Segonda Guèrra Mondiala e feu de las tan malasidas e temudas, crenhudas, redobtadas Croses Sagetadas, un dels movements faissistas pus fèrs e criminals d'Euròpa e del mond d'aquela epòca, es desliurada puèi atanlèu ocupada per l'Armada Roja de l'URSS alavetz simbòl, coma venceira de la Batalha d'Estalingrad e trionfairitz del nazisme, per la màger part dels pòbles d'alara, e l'ongrés bèl primièr, aprèp lo jo faissista patit dintre çò mai prigond de la siá carn e lo sieu èime, de socialisme e libertat.

Ne serà estat çaquelà forçat de far soldat e, capturat pels sovietics en 1944, passarà un brieu dins un camp de preisonièrs de guèrra que lai ne comencèt de se fargar una vision del mond pro personala que lo menèt, tre èsser liure, a començar de s'engatjar dins los movements politics estrambordats e afogats, aprèp tantas annadas negras d'horthysme e de faissisme al poder, de l'aprèp-guèrra magiar.

Diplomat de drech òc-ben-òc qu'èra sortit mas se n'interessèt fòrça mai encara a l'Istòria de l'art e susquetot a l'etnografia, qu'el, coma filh eissit d'una familha ongaro-romanesa, sempre lo se pertoquèron los problèmas d'identitat, de nacionalitat, de minoritats e majoritats, plan aguts dins un país coma Ongria aprèp la siá sortida d'a l'empèri d'" Àustria-Ongria ", molt àustriac e pas gaire ongrés, d'aprèp la Primièra Guèrra Mondiala.

passada la guèrra

... La Republica dels Conselhs, Ongria 1919...

Aderís lo jove Miklós a las idèas socialistas, que ne son a la lòga del jorn en aquela pontannada que tot es encara possible pels somiaires e aparaires de la libertat, e ven sòci dels "collègis populars" que n'acaban tot bèl just de crebar l'uòu dins lo país d'en Béla Kun, lider emblematic e mitic de la Republica Ongresa dels Conselhs de 1919, embandit pels romaneses e executat en 1938 dins las càrcers estalinianas.

Ne volián amb aquels collègis fondamentar una vertadièra " consciéncia de classa " en çò dels enfants de pacans e obrièrs que n'èran a pena a emprincipiar de viure e a mand de trobar lo lor camin dins la vida e la societat, aprèp d'annadas e d'annadas rèirelongas de carestiá e vexacions sofridas durant l'ocupacion tudesca e l'extrèma repression quotidiana menada per las chormas faissistas del país.

Mas la societat ongresa començava de se fendasclar, entre burocracia e estat, entre Partit Comunista totpoderós e set afogada de libertat.

Contunha puèi pr'aquò d'estudiar a l'Universitat de las Arts Dramaticas e Cinematograficas de Budapèst que ne sortirà diplomat en 1951, malgrat ailò tot que de clima e ambient ofegaires de la societat a l'entorn.

1954...

Ne sembla plan aürosa pr'aquò la societat ongresa... en aquela epòca de finala de la Copa del Mond de Fotbòl en Soïssa, en 1954,per l'equipa nacionala magiara, la còla legendària, la d'en Ferenc Puskás e'n Zoltán Czibor, en Sándor Kocsis, escaisnomat " Testa d'Aur " e golejaire de tria, un dels melhors de tota l'istòria, e molts autres...

Finala perduda certas (per 3-2 contra la RFA, amb un gòl alemand assassin a sièis minutas de la fin, per n'Helmut Rahn, lo capitani coratjós de l'equipa del grand miracle de Berna, que li'n diguèron los germans...

Menavan pr'aquò 2-0 los ongreses al cap de 8 minutas, amb de gòls de Puskás a la 6ena e de Czibor a la 8ena... mas los alemands egalizèron, gòls de Max Malock a la 10ena e de Rahn, sonque 8 minutetas puèi...

Li n'avián anullat un als ongreses, a'n Puskás, a la 87ena minuta, per en causa d'un fòra de jòc imaginari... Atal se pèrd una finala...

Aprèp l'espèr lo desespèr...

Un dels primièrs vertadièrs escàndols dels Mondials de Fotbòl que, las, ne serà, ne seriá pas cap lo darrièr.

Se podiá ganhar la Copa del Mond de Fotbòl una equipa eissida d'al blòc sovietic?

Decebuda gigantala segur mas glòria immensa per tot un pòble, per tot lo país.

Grand gaug aladoncas en pertot çaquelà.

En per tot lo territòri, lo pòble se ne ten de balat e dançat, farandolejat e mazurquejat, estrambordat que non sai, bala que balaràs, de mazurkas en coraladas, dança, Pòble, que dançaràs...

... coma mai tard ne dançarà lo pòble magiar sublimat en pels filmes d'en Miklós, lo pus afogat dels sieus filhs.

Coraladas e mazurkas, aquí ne voles aquí n'as...

Es lo grand bal del jòi immens de l'etèrna nacion de la Puszta, l'immensa plana ongresa dels asuèlhs infinits ( d'una autra actritz e màger, magica, dels filmes jancsians).

Somogyvámos...lo temple dins la Puszta

1956...

L'insurreccion magiara contra l'ocupant sovietic

Se sarra pr'aquò lo malastre... d'un malastràs coma pas jamai.

Pas jamai de per abans o quasi.Se ne sarra... apròcha... aprueima...

Lo grand malastràs... marrit... marridàs... d'a passeton passetonel... A shuaulinas qu'arriba... maishant... maishantàs... uman pas gaire, inuman.

Adara... era Bèstia que's claca... e's claquè... tot eth Aunor perdut deth Món! Er'Arrevolucion que va mori's... praubina... Ací qu'ei totun... e morta e viva, immortau!!!

Tot que pòt tornar començar.

1957... en lai...

...Tank sovietic endrapelat magiar 1956

Aprèp los eveniments de 1956, l'insurreccion populara, la susmauta generala amai la repression descabestrada de las òsts del Pacte de Varsòvia que seguiguèt, e l' exòde, l' exili, la fugida d'un santfum, una molonada de ciutadans ongreses, e demest eles fòrça intellectuals, cap a l'oèst, cap a l'estrange... que o se van tot dever cambiar de las lors vidas amai quitament cambiar de lenga , de cultura, de profession fòrça sovent, d'astrada, de destin uman, ne comencèt de se mainar en Jancsó que, segon çò ne diguèt lo quite el mai tard, e tre aquela epòca o pensava, l'estalinisme es fòrça mai que non pas una error, es un crime.

Qu'al cap d'unas annadas çaquelà, abans los eveniments, aprèp la mòrt d'Estalin en 1953 e dès la denóncia de sos crimes per Nikita Khrushchov al XXen Congrès del Partit Comunista de l'Union Sovietica (que n'èra tan long lo sieu nom oficial dins totas las lengas oficialas de l' Union coma pesugas pesugassas las jacas emmedalhadas a refòfi dels lors generals, e marescals d'empèri...), e malgrat lo traumatisme de 1956, ne va començar la societat ongresa de s'aluenhar e emancipar - o almens o s'assajarà... - mai que pus de l'influéncia del " grand país fraire ", per crear las condicions objectivas d'una certa independéncia o autonomia rapòrt al contaròtle imperial.

Lo Nòu cinèma ongrés

Es dins aicestas condicions tras que favorablas que va nàisser alavetz lo plan nomenat que jove e nòu e ongrés n'èra el, que non sai!, Nòu cinèma ongrés que serà, amb los sieus vesins e fraires d'astrada checoslovacs e poloneses, lo movement cultural cinematografic e mai generalament artistic e cultural de màger importància e pus significatiu d'Euròpa, a d'annadas... de millenis-lutz de la tan subrevalorada Nouvelle vague francesa, del nivèl excèlsi del Cinema Novo brasilièr o del Jove cinèma japonés, crusòl tot forfolh.

Tant per la poténcia e la fòrça de sas creacions coma per ailò tot que de quita creacion, e dins aqueste cas la cinematografica, se tracha.

Ne serà lèu en Miklós Jancsó lo sieu representant, lo sieu ambaissador mai significatiu e famós, egrègi, amb los sieus amics e companhs n' István Gaál (Zöldár ...Las verdas annadas, 1965, Magasiskola ...Los Falcons 1970, Holt vidék ...Païsatge mòrt 1972...), en Ferenc Kósa (Tízezer nap ...Dètz mila solelhs 1967...), n' István Szabó (Álmodozások kora ...L'Edat de las illusions 1965, Apa ...Paire 1966, Szerelmesfilm ...Un filme d'amor 1970...) e dequ'unes autres, un plenponh.

Los quites cineastas de las generacions anterioras li ne vendràn far prodèl d'aviada dins un grand vam nacional... (en Zoltán Fábri (1917-1994) bèl primièr... e autor, entre fòrça autres filmes de qualitat, de Két félidő a pokolban ...Las doas oras e mièja en infèrn 1961, Nappali sötétség ...L'escurina, de jorn 1963, Húsz óra ...Vint oras 1964...)

Es tanben la pontannada de la creacion dels estudios Béla Balázs que formèron de generacions d' artistas & mestierals del cinèma coma pas gaire enlòc endacòm mai.

Fichièr:Kósa Ferenc & Jancsó Miklós 1975 cropped.jpg

en Jancsó Miklós amb en Kósa Ferenc en 1975

Una estetica en formacion...

Es dins aquela pontannada doncas amai aquel ambient fruchós que non sai, d'una certa tolerància per la creacion artistica e literària, que Miklós Jancsó comencèt d'elaborar la siá vision artistica e cinematografica, entremièg realisme (neorealisme italian...realisme socialista sovietic...neoneorealisme...s d'en pertot) e expressionisme, mas tanben influéncia de las comèdias musicalas d'un Busby Berkeley a Hollywood e las siás espectaclosas coregrafias e composicions visualas, influéncias divèrsas e eclecticas assatz, que ne farà lo cineasta mai original de las annadas 60 e 70 en Euròpa.

Ne venguèt l'òbra siá a partir d'aquela epòca en lai, objècte d'estudis aprigondits e feconds, en França (que lai ne foguèt lo sieu resson immens en pels mitans del cinèma... tant lo de la critica cinematografica coma aquel del mestièr...), en Itàlia e endacòm mai, per fòrça esteticians e teoricians (fòrça mai que non pas critics...) del cinèma e del filme considerats, coma los sieus parions plastics o lo sieu besson musical (e per çò que de Jancsó se tracha, n'es preclara la relacion...), produseires de sens e de beltat mas tanben d'ideologia e de reflexion.

Se ne tenguèron d'espepissats e descrausselhats, dins d'unas revistas cinematograficas de qualitat màger, los sieus biaisses tan personals, tant originals e tan novators de concebre lo cinèma, de far e obrar, filmar e crear... cinematografiar, çò es escriure cinèma e pas sonque ne far... (o se ne fa, es en estat de revolucion permanenta, fòra topics e fòra mòdas, dixit lo quite Jancsó a la siá collaboratritz e amiga Yvette Biró...

Ne foguèt tot parièr un succès cultural evident e espectaclós, fòra mòdas e fòra capèlas, en pels circuits europèus de las salas d'art e ensag amai tanben de cineclubs que n'èra a se ne desvolopar lo malhum en pel vièlh continent, aprèp la lor espelison d'aprèp-guèrra.

Un rescontre fondamental

Lo sieu rescontre en 1959 amb en Gyula Hernádi (1926–2000), que serà lo sieu collaborator scenarista e amic fins a la siá mòrt en 2000, es tanben una fita màger dins l'istòria e l'evolucion de l'autor de Salme roge, filme tan jancsian coma hernadian.

Una collaboracion tant estrecha dins lo domeni de l'art e de la cinematografia, e tant umana coma artistica, es pas cap frequenta...

Sola benlèu la qu'existiguèt entre Tonino Guerra e Federico Fellini li ne pòt èsser comparada... mas d'italians son pas d'ongreses, e quitament se d'a vegadas fòrça se revertan, patrats.

L'Òbra cinematografica

Los premicis

Lo sieu primièr filme de long metratge (aprèp molts e molts moltissims assages e assajòts anteriors... documentaris e borrolhons estilistics... d'un estil tròp metaforic e enfatic benlèu... mas los borrolhons d'un gèni valon plan las òbras d'un fum!) se titola A harangok Rómába mentek (Las campanas son partidas per Roma) e data de 1958.

Conta las darrièras ultimas jornadas, los ultims darrièrs moments de l'ocupacion nazi en Ongria e s'acaba per la liberacion del país " gràcias " a las òsts sovieticas.

D'encara marcat pel "realisme socialista" sovietic, noiriment quotidian de la societat a aquela epòca, es susquetot lo filme d'un novelari que trapava pas encara la siá dralha e lo bon biais per la s'aténher, abastar.Mas ben ne sabem la trobèt.

Es tanben pr'aquò un vertadièr filme de guèrra o d' accion, pas pus piéger qu'un autre e quitament melhor que molts.

Aprèp los premicis que vertadièrs de Oldás és kötés (Cantata) en 1963 (lai se ne pòt notar l' esbòs del sieu biais tant unic de filmar) e Így jöttem (Mon camin) en 1964 (ont ne surgís l'utilizacion, pro timidòta encara mas que ne vendrà lèu "sistematica", e una de las pèiras de tòc del sieu estil de cineasta, la siá marca de fabrica o quasi, de la musica dins l'accion e dins l'istòria, e non pas cap empegada dessús, ajustada a posteriori, exteriora...).

L'afortiment estetic

Ne comença alavetz de nasejar lo vertadièr Jancsó amb la siá trilogia que li ne poiriam dire de dança e dançum cinematografics, e balum farandolejaire, e lo sieu emplec del Plan sequéncia (n' i aurà sonque 26 dins Salme roge...) amai dels movements de camerà fluids e del tot mestrejats, panoramics e travellings mai que tot, atal un mèstre calligraf japonés o chinés puntilhista mas amb trach espés, e precís, musicals, expressius que non sai, que t'an un ròtle màger dins lo debanar de l'accion...

S'es benlèu vertat que l'influéncia d'un Max Ophüls per exemple, que d'unes solfinèron dins lo sieu estil, pel biais qu'a de mòure la camèra dins l'espaci, se ne pòt pas cap denegar, o fa en Miklós Jancsó amb una virtuositat e un mestritge pas jamai vistes de per abans.

Que, d'efièch, o se fa el, pendent tota la durada d'un plan sequéncia, çò es entre quatre e sèt o maitas, minutas de reng, pels mai longs... e pas cap sonque lo temps d'un planòt de trenta o quaranta segondas, pels mai longs de l'autor de La ronde o Lola Montès.

E sempre o diguèt lo quite en Jancsó que: " Es d'Antonioni que me n'aprenguèri tre las originas l'estil. "

Amb tanben, per la libertat dins l'espandi (e l'espaci...) e çò tot que dinamic o espectaclós, causa estranha, lo western.

S' aimava pas cap Eisenstein... Avèm totes quicòm... Nobody is perfect !!

Un avantatge d'aquela tecnica e d'aquel estèc, d'aquel biais de far e obrar, e ges dels mens importants, es que se ne redusís e un fum lo temps de filmatge.

Que Silenci e Crit, per exemple, ne foguèt plegat en setze jorns, en novembre de 1968, id est en una epòca de l'an que la lutz es fòrça cussona per çò d'esclairar los umans.

Los Desesperançats (1964)

La trilogia doncas...

Se tracha d'en primièr de Szegénylegények (Los Desesperançats) 1964...

• Veire article Los Desesperançats

Roges e Blancs (1968)

Csillagosok, katonák ..., çò es literalament " Estelats, soldats " que se ne designan aital los camps en preséncia, ambedoas tropas en confrontacion... (Roges e Blancs), 1968...

• Veire article Roges e Blancs

Silenci e Crit (1968)

Csend és kiáltás 1968 ...

Lai ne comença de se congrear e desvolopar la siá estetica d'arquitecturas coregraficas e geometricas, estadissas o en movement...

• Veire article Silenci e Crit

citacions

• • ... " Me faguèri tres filmes contra la violéncia.Es la question mai grèva (...) que fin finala la societat ne pòt ges subreviure sens practicar la violéncia (...) ... mas ne podem tot parièr sonque denonciar l'exercici de la violéncia. " (...) ... en tot ne parlar de la siá " trilogia ": Los Desesperançats, Roges e Blancs & Silenci e Crit... que de 3 ne son 2 de 1968...

1968...

... Per la vòstra libertat e la nòstra (en rus)... Praga 1968...

En aicesta annada de movements descadenats de revòltas e contestacion de l'òrdre politic e social establit en Euròpa, d'a França e París e lo sieu Mai de 1968 fins a Checoslovaquia e la siá Prima de Praga escrachada coma un còp èra n'èra estada Ongria, filmèt un autre filme important.

Vents lusents (1968)

S'agís de Fényes szelek, d' encara 1968...

Ah ça ira en pel maine francofòn...

Es un títol pro interessant, n'èssent que se tracha d'una cançon populara e revolucionària, que sabem çò que puèi ne poguèt far l'enfant de Vác d'aquela mena de cançons, o puslèu çò que ne farà...

• Veire article Vents lusents

Estakhanovistas de l'art

T'aviá una fòrça incresibla de trabalh en Jancsó, coma sol benlèu dins lo cinèma, mai tard, un Rainer Werner Fassbinder aguèt la pariona... (Çò ne mencionèt el del grand miracle de Berna, dins Die Ehe der Maria Braun (Lo matrimòni de Maria Braun), 1979... lo sieu filme benlèu que màger, en tot se ne pensar tanplan a l'encara jove Miklós que d'el encara ne somiava de revolucion possibla e de pòble per desliurar...) mas el, pauròt, se moriguèt qu'aviá pas encara manjat los 40 !!!

Aquestas coraladas sens fin dels personatges dins un quadre precís e rigorós malgrat la libertat descabestrada dels sieus movements se n'èran doncas menat en Miklós Jancsó fins a las siás òbras màgers d'abans lo cap d'òbra absolut...

Li ne calguèt un chic se pausar, per polsar, aprèp tres filmes dins l'annada e molta energia envolada.

Siròcco (1969)

Sirokkó doncas e d'ivèrn pels franceses id est Sirocco d'hiver (que se tracha d'una coproduccion francomagiara...) 1969, amb Marina Vlady e Jacques Charrier, doas vedettes de segur del cinèma francés de l'epòca...

• Veire article Siròcco

Agnus Dei (1970)

Égi Bárány, çò es literalament Un anhèl 1970...

• Veire article Agnus Dei

Még kér a nép ...Salme roge (1972)

Mas subretot Még kér a nép / Salme roge (literalament... çò (ailò tot...) que lo pòble vòl... exigís... preten d'obténer... n'es ges evidenta la traduccion...), 1972.

en Sándor Petőfi

Aqueste títol es la citacion exacta d'un poèma del grand poèta nacional e nacionalista ongrés, en Sándor Petőfi (1823-1849), actiu combatent mai erald e aède de la Revolucion Ongresa de 1848.

Lo sieu cap d'òbra, l'abotiment d'un biais artistic unic.

Universal... universenc, çò es ligat, religat amb Univèrs tot!

La siá e tant unica coregrafia filmica ont personatges e actors e actrises (çò sempre tant important de las victimas femeninas per "simbolizar" o puslèu sublimar la sofrença del pòble ...) ne forman un balet vertadièr, en tot n'anar a la ronça, a la descisa de l'accion, d'unes que i a poirián dire l'istòria, l'Istòria amb un I gigant!!!

Es dins aquel filme que, aprèp lo negre e blanc un chic escandinau o rus, eslau (lo dels filmes de Carl Dreyer o los de Sergei Mikhailovich Eisenstein fotografiats per Eduard Tissé, e çò malgrat los a priori jancsians contra l'autor del Cuirassat Potemkin...) de sos filmes anteriors, e aprèp sos assages en color e agascòpi (Vents lusents e Agnus Dei), que se ne va revelar, afortir, tot l' engèni d'en János Kende (nascut a Marselha, Occitània, en 1941...), cap operator e director de la fotografia del mèstre magiar de la fin de las annadas 60 fins al sègle seguent o quasi.

Una ruptura çaquelà benlèu amb l' abstraccion formala dels sieus grands filmes precedents que lai riscava el de caire e tombar, se negar... n'èra pro conscient e s'estipulèt de cambiar.

Se causiguèt el la via autra, la de çò concret pus uman... e frairal... dintre lo combat.

Veniatis dins la Puszta

...

Mas remandam los legeires a l'article especial consacrat a Salme roge... Még kér a nép... -Salme roge... Psaume rouge... Red Psalm... Roter Psalm... Rode psalm... Salmo rosso... Salmo rojo... Psalm roig... Punainen psalmi... Salmo vermello... Salm vermell... Czerwony Psalm... Красный Псалом... Psalme arroi.. Salmo royo... Såme rodje... Salmo bermeyu... Rudý žalm... Salmo vermelho... Mazmur Merah... - e causa autra etc.

Los nòstres amics wikipedistas del mond entièr saique ne poirián, e cadun dins la siá lenga, la siá lenga umana, portar omenatge al grand mèstre ongrés, en tot li balhar un nom al sieu filme immens, dins totas las lengas del mond !!!

Seriá bon wikipedisme aplicat, interactiu e constructiu... isn't it?

Entremièg Ongria e Itàlia...

Parlament de Budapèst

Ne contunhèt la siá carrièra entremièg Ongria e Itàlia...

Amb sempre aquel ritme espantós de forçat de l'art incansable, infatigable, que non sai...

La tecnica e lo rite (1971)

Atila... rei dels Huns... e eròi dels ongreses

La tecnica e il rito, La tecnica e lo rite, 1971...

Un telefilme a l'origina mas que passèt dins las salas.

Un agach pro original e nòu e pertinent sus Atila, rei dels Huns e eròi nacional pels Ongreses...

D'una mena de filme de tògas, a d'annadas-lutz çaquelà dels " peplums " ( i cosidetti filmi di Spada e sandalo ... & Sword and sandal movies & sandalenfilmen... patin cofin... all kinds of Pepla!!) de l' Antiquitat ketchup que tota cartonàs pastonha dels estudios hollywoodians...

A d'annadas e centurias e millenis-lutz que ne sèm... en per las Andanas del Temps....

Lai nos mòstra el un Atila, pur produch eissit de la societat romana, politic fin e avisat, e maquiavelic gaireben davant ora, e que la siá tòca, lo sieu projècte politic e ideologic amai la siá obsession caparruda ne seràn que tombe Roma e s'abausone...

A tot còst, fòrt e mòrt e caparrut caparrudàs, son objectiu ne serà de la véncer, ne trionfar, e l'anequelir.

citacions

Castèl de Buda

La Pacifista (1971)

La Pacifista La Pacifista, 1971....

Vicis privats, publicas vertuts (1975)

Vizi privati, pubbliche virtù, coproduccion italo-iogoslava, 1975...

Que foguèt un escàndol dels màgers al Festenal de Canas ont d'unes que i aguèt ne cridèron al lop amai a l' acte de fe quitament, per encausa d'unas scènas " desvestidas " qu'a l'ora d'ara poirián passar los sieus (qu'utiliza sovent lo nus femenin...) per de filmes rèirepudics e gaireben menets, casts e pudibonds, que non sai...

Amb l'asondi posterior erotico-pornografic que s'envasiguèt lo mond...

Uèi lo dia... (susquetot se sabem que l'actritz que lai jogava èra una tala Ilona Staller, ongresa que mudèt los catons en Itàlia, futura Cicciolina e a l'encòp actritz icsa e deputada al Parlament Europèu...)

Lo nominèron per la Palma d'Aur çaquelà...

Molta aiga ragèt e chorrèt...

Budapèst e Danubi... d'al cèl

Estetica e engatjament

Doas solas fitas vertadièras venguèron puèi per coronar l'òbra jancsiana... Szerelmen, Elektra... literalament " Amor, Electra "...(Per Electra), 1974 ( 12 plans sequéncia per 70' de filme, lo sieu "recòrd" o puslèu l'abotiment ultim del sieu pròpi estèc, del sieu biais d'obrar, de far òbra, de crear...) e Magyar Rapszódia seguida d' Allegro barbaro (Rapsodia ongresa I & 2) 1978.

Amb totjorn e tostemps çaquelà, sempre, a tengut, e sens cap paus ni cès o relambi, de contunh, la meteissa estetica jancsiana reivindicada e assumida d'una "ideologia del baticòr del pòble", del Pòble, e çai lo sieu pòble ongrés, contra sobèrnas e empèris, dintre l'Istòria, contra totas las fòrças que lo se secutan e persecutan dempuèi ara sègles e sègles, tot lo long de l'Istòria ja longa de l'Umanitat, cotria amb l'agach de l'artista encara pur e ges prostituït ni per vendre.

Coma lo pòble magiar tot, esplechat o assassinat, o chaplat, e sublimat, transcendit per l'agach del cineasta, que la siá sang raja, rajava (e se ne ten tostemps de rajada..., inesfaçada, eternala... dins la nòstra memòria amai la nòstra quita consciéncia d'èssers tot simplament e mèra, umans...) coma un fluvi escardenc al briu de l'aiga ensagnosida, dins Még kér a nép.

L'artista e los artistas, los mestierals de l'art e de la vida que li fan companhiá, los sieus actors, coma una tropa de balet o de teatre, o de musicians (n'es sempre integrada dins l'accion la musica, e jogada en dirècte , en live - e aicesta expression, aicí, n'es ben de verai la que cal, que viva n'es la musica, e còrbat... -, una actritz de mai...) ne son de verai e protagonistas e personatges motors, e actors de verai verai de l'istòria e de l'òbra, dins l'istòria amai dins lo temps e lo mond.

Motors, çò es los que mòvon e l'istòria e lo mond, e actors, çò es los que de verai agisson, los interventors.

Ne sèm pro luènh ja pr'aquò dels sieus caps d'òbra de la maturitat artistica, cinematografica, coregrafica e creatritz.

Annadas 1980 en lai...

Cal contunhar de viure... plan planin... e tirar camin.

A l'ora d'ara, e dempuèi las annadas 80, trabalha mai que tot per la television (retorn a las siás amors de joinessa, lo documentari...) e lo teatre.

Vida privada

Maridat tres còps...

En 1949, primièr, amb na Katalin Nowarznyi, que demorarà molhèr siá fins a la fin de las annadas 50

Esposèt puèi na Márta Mészáros, cineasta ongresa màger (autora, entre molts autres filmes d'importància, de Kilenc hónap ...Nòu meses, 1976) en 1958.

Aprèp una vida comuna amb la jornalista e scenarista italiana (dels sieus quatre filmes transalpins) na Giovanna Gagliardo, entre 1968 e 1980, s'amolhèra l'annada aicesta tornar per tresena vegada amb na Zsuzsa Csákány.

D'als sieus tres matrimònis, eissiguèron tres enfants. Dos filhs, en Nyika (cineasta e teleasta el tanben idem Miklós Jancsó Jr, 1952) e'n Dávid (1982), e una filha, na Babus (Katalin...1955).

E ne contunhèt de se desvolzar la siá vida, entremièg Itàlia e Ongria sustot.

Prèmis e guerdons

• 

C'era una volta un leone

Festenal de Canas

a Venezia

• 1959: Prèmi del Melhor filme cort al Festenal internacional del filme de San Francisco per Immortalitat
• 1965-1966: Grand prèmi al Festenal de cinèma d'Ongria
• 1966: Prèmi de la critica anglesa del melhor filme estrangièr sortit en 1966 per Los Desesperançats
• 1966: Prèmi Béla Balázs
• 1969: Prèmi del Melhor filme estrangièr del SFCC per Roges e Blancs
  • • 1972 : Prèmi de la mesa en scèna al Festenal de Canas per Salme roge
      
    • 1973: Prèmi Kossuth Ongria
      
  • 1979: Omenatge a la Carrièra Festenal de Canas
    
    
    • 1989: Mencion d'onor Biais novèl de lengatge cinematografic de la Mòstra de Venècia
  • 1990: Leon d'Aur a la Carrièra de la Mòstra de Venècia
    
• 1992: Prèmi del Melhor realizator al Festenal dels filmes del mond de Montreal per Danubi remolina blau
  
  
  • 2000: Prèmi del Melhor realizator al Festenal de cinèma d'Ongria per Macarèl, los mosquilhs!
    • 2000: Pro Cultura Urbis
  • 2001: Prèmi Associacion de critics cinematografics magiars Carrièra
  • 2001: Diplòma especial del Festenal internacional del filme Molodist de Kyiv
  • 2002: Prèmi Associacion de critics cinematografics magiars del Melhor actor dins un segond ròtle in Matèrias pegosas
    • 2002: Òrdre del Merit de la Republica d'Ongria
      
  • 2003: Prèmi Taormina Arte al Festenal internacional del filme de Taormina
    • 2006: Prèmi Kossuth

nominacions

Palais del Festenal... Karlovy Vary

• • • 1966: nominat Palma d'Aur al Festenal de Canas per Los desesperançats
• 1972: nominat Palma d'Aur al Festenal de Canas per Salme roge
• 1975: nominat Palma d'Aur al Festenal de Canas tà Per Electra
• 1976: nominat Palma d'Aur al Festenal de Canas per Vicis privats, publicas vertuts
• 1979: nominat Palma d'Aur al Festenal de Canas per Rapsodia ongresa
  • 1986: nominat Ors d'Aur al Festenal de Berlin per L'Alba
    
    • 1987: nominat Leon d'Aur a la Mòstra de Venècia per La sason dels monstres
      
  • 1989: nominat Sant Jòrdi d'Aural Festenal internacional del filme de Moscòu per L'Oroscòp de Nòstre Sénher
    
  • 1999: nominat Glòbe de cristal al Festenal internacional del filme de Karlovy Vary per Lanterna subre Nòstre Sénher a Budapèst

Conclusion... entremièg Itàlia e Ongria...

Pont de la Piavola... Venècia

Piazza Navona... Roma

Venècia... Venezia... Venes...s...z...ia... Totas las Venèsias d'Itàlia... de Venecia...

Tutte le Venezie del Mondo... omniæ Venetiæ Mundi...

Aut Roma æterna...

e Roma... Arroma, era vila eterna... era Ciutat Eternau...

Roma, la città del cinema... Cinecittà...

Roma città aperta...

lai ensenhèt lo cinèma tanben...

... amai a Harvard, USA... ditto.

Que sempre Itàlia, de tot biais, ne foguèt importanta per el, un chic coma la siá segonda patria romanica, el lo Magiar, lo Hun...

Róma... l'Ongrés...

tornat a casa...

mas subretot lo grand Europèu.

Filmografia complèta (gaireben...) comentada

Leon magiar... Oroszlán...Lánchíd Pont de la cadena Budapèst

...

...

autre oroszlán Còr de ciutat... Budapèst

• Kezünktbe vettük a béke ügyét Donam-nos las mans per la patz, documentari... 1951
• A szovjet mezőgazdasági küldöttség tanításai Los ensenhaments de la delegacion de l'agricultura sovietica, documentari... 1951
• 1952. Május 1. Lo 1èr de mai de 1952, documentari... 1952
• Arat az orosházi Dózsa Cubrisons a la cooperativa Dósza d'Orosházi, documentari... 1953
• Éltető tiszavíz L'aiga rèiresanitosa de Tiszá, documentari... 1954
• Galgamentén ... , documentari... 1954
• Ősz Badacsonyban Un auton a Badacsony, documentari... 1954
• Emberek, ne engedjétek! Òmes, protestatz!, documentari... 1954
• Egy kiállítas képei Tablèus d'una exposicion, documentari... 1954
• Angyalföldi fiatalok Los joves d'Angyaföld, documentari... 1955
• Egy délután Koppánymonostorban ..., documentari... 1955
• Emlékezz ifjúság! Joves, remembratz!, documentari... 1955
• Zsigmond Móricz en Zsigmond Móricz, documentari... 1956
• Dél-Kína tájain En pel sud de China, documentari... 1957
• Színfoltok Kínából Tòcas chinesas, documentari... 1957
• Pekingi paloták Lo Palatz de Pequin, documentari, 1957
• Derkovits Derkovits, documentari, 1958...
• 1957 : A város peremén Abroas de ciutat, filme de mejan metratge(60')
  
• 1958 : A harangok Rómába mentek Las campanas son partidas per Roma, primièr filme de long metratge (93')
• 1959 : Halhatatlanság Immortalitat, filme cort (15')
• 1960 : Három Csillag I Tres estelas I, primièr episòdi del filme omonim (30')
• 1961 : Az idő kereke La Ròda del temps, filme cort (15')
• 1961 : Alkonyok és hajnalok Luscres e albas, filme cort (15')
• 1961 : Indián történet Una aventura d'indians, filme cort (15')
• 1963 : Hej, te eleven fa... Òu, l'arbre, tu que siás vivent..., filme cort sus un vièlh cant popular...
• 1963 : Oldás és kötés Cantata (idem Liga e desliga) (107')
• 1964 : Így jöttem Mon camin (105')
• 1965 : Jelenlét Preséncia, filme cort
• 1965 : Szegénylegények Los Desesperançats (105')
• 1966 : Közelről: A vér Plan de prèp: lo Sang, filme cort
• 1967 : Csend és kiáltás Silenci e Crit (90')
• 1968 : Fényes szelek Vents lusents (82')
• 1968 : Csillagosok, katonák Roges e Blancs (105')
• 1969 : Sirocco d'hiver Sirokkó Siròcco (82') ...Ongria - França
• 1970 : Égi bárány Agnus Dei (93')
• 1971 : La tecnica e il rito Technika és Ritus La tecnica e lo rit , telefilme RAI (sortit en salas)... Itàlia
• 1971 : La Pacifista (A pacifista) La pacifista... id(85')
• 1972 : Még kér a nép Psaume rouge Salme roge (87')
• 1973 : Roma rivuole Cesare ... Róma visszaköveteli Cézárt Roma tornar vòl Cesar ... telefilme Rai (sortit en salas)...Itàlia
• 1974: Szerelmem, Elektra Per Electra
• 1975 : Vizi privati, pubbliche virtù Magánbunök, hözerkölcsök Vicis privats, publicas vertuts... Itàlia - Iogoslavia(99')
• 1978 : Magyar rapszódia – Allegro Barbaro Rapsodia ongresa I e II
• 1978 : Második jelenlét Preséncia, dosena, filme cort
• 1981 : A zsarnok szíve, avagy Boccaccio Magyarországon Lo Còr del tiran (idem en Boccaccio en Ongria)
• 1982 : Faustus doktor boldogságos pokoljárása Bon aniversari, doctor Faust, telefilme
• 1983 : Omega, omega, telefilme
• 1984 : Muzsika, telefilme
• 1985 : A hajnal L' Alba
• 1986 : Harmadik jelenlét Preséncia, tresena, filme cort
• 1987 : Szörnyek évadja La Sason dels monstres (100')
• 1989 : Jézus Krisztus horoszkópja L'Oroscòp de Nòstre Sénher
• 1991 : Isten hátrafelé megy Dieu se ne fa enrèire
• 1992 : Kék Duna keringő Danubi remolina blau
• 1996 : Szeressük egymást gyerekek! Los nenins que s'entraiman!, filme cort
• 1997 : Játssz, Félix, játssz! Escota, Félix, e tòca!, filme cort
• 1998 : Sír a madár La Tomba dels aucèls, filme cort
• 1998 : Nekem lámpást adott kezembe az Úr Pesten Lanterna subre Nòstre Sénher a Budapèst(103')
• 2002 : Anyád! A szúnyogok Macarèl, los mosquilhs!(80')
• 2001 : Utolsó vacsora az Arabs Szürkénél... (90')
• 2002 : Kelj fel, komám, ne aludjál! Desrevelhatz-vos, mond, e dormissètz pas!
• 2004 : A mohácsi vész Los Mohacs
• 2006 : Ede megevé ebédem Dinnar a Megèva

Bibliografia

• • 

òbras d'en Jancsó Miklós

• Jancsó Miklòs: Szegénylegények... libre subre la genèsi de l'idèa del filme Los Desesperançats, Magvető, 1968(en ongrés)
• Jancsó Miklós & Hernádi Gyula: Csend és kiáltás - Fényes szelek... libre subre Silenci e Crit & Vents lusents, Pelikán Kiadó, 1994(id)

en Jancsó Miklós e lo nòu cinèma ongrés

• Claude B. Levenson:Jeune Cinéma Hongrois... revista mesadièra Premier Plan, SERDOC, Lion, decembre de 1966... Lo merit e l'onor de la descubèrta fòra Ongria... e fòra París! (en francés)
• Hugo Casiraghi:Il giovane cinema ungherese... Festenal de Poretta Terme 1969 (en italian)
• Lino Miccicche:Il nuovo cinema degli anni 60... ERI, Roma 1972 (id)
• Giovanni Buttafava:Miklós Jancsó... Il Castoro Cinema num. 10 edicions la Nuova Italia 1975 (id)
• John Taylor: Directors and Directions... Nova York 1975(en anglés)
• Gyertyán Ervin: Jancsó Miklós... Magyar Filmintézet (Institut Magiar del Filme) 1976 (en ongrés)
• Yvette Biró:Jancsó (collaboratritz d'en Miklós Jancsó dempuèi Roges e Blancs 1968... amb prefaci de n'Andrzej Wajda...)... ed. Albatros, París, 1977 (en francés)
• Graham Petrie: History Must Answer to Man: The Contemporary Hungarian Cinema... Londres, 1978 (en anglés)
• Giulio Marlia: Lo schermo liberato - Il cinema di Miklós Jancsó... Lo quadre liberat..., un primièr bilanç sul cinèma jancsian, edicions Liberoscambio, Florença d'Itàlia, 1982 (en italian)
• David W. Paul: Politics, Art and Commitment in the East European Cinema'... Nòva York, 1983(en anglés)
• Marx Jószef: Jancsó Miklós két és több élete... Jancsó Miklós, e doas vidas mai... Vincze Kiadó, 2000 (en ongrés)
  

... amai

• Hernády Gyula: Vitam et sanguinem. I. Magyar rapszódia ; II. Allegro barbaro; III. Concerto.... Magvetö, 1978(id)

• Numèro especial en Miklós Jancsó de la revista études cinématographiques, num. 104-108, engulhat per en Michel Estève, cò en Minard id 1975 (id) (... amai idem
• num. 73-77, esp. Nòu cinèma ongrés, id id id 1969 (id) (d'abans Még kér a nép...) ...
  

e

• Numèro especial en Miklós Jancsó de la revista Dirigido por, amb entrevista del cineasta, num. 8, decembre de 1973, Barcelona (dins l' " Espanha " encara franquista o a mand tot just de n'eissir..., la Catalunya per venir qu'esperava lo sieu pervindre e lo sieu estatut amb passion... del temps, gaire tròp luènh encara, no massa lluny encara... que tots els catalans... amb passió encara, ballaven sardanes cantant a tots els carrers de la Ciutat comtal..., un gran Salme roig català!!!) (en castelhan)

e ca

istòria generala del cinèma ongrés

• Le cinéma hongrois... numèro especial de la revista Image et Son, numèro 217, París, mai de 1968 (en francés)

• Cine hungaro... Filmoteca Nacional Barcelona 1976 (en castelhan)

• Ciclo de cinema hungaro... Fundação Gulbenkian Lisbona genièr de 1979 (en portugués)

• Le cinéma hongrois... trabalh dirigit per en Jean-Loup Passek, edicions del Centre Jòrdi Pompidor París 1979... Una òbra pionièra... (en francés)

Vejatz tanben

• 

• Sándor Petőfi
• Béla Kun
• Miklós Horthy

Ligams extèrnes

• (fr) Analisi de 5 filmes d'en Jancsó Miklós
• (en) Miklós Jancsó sus l’Internet Movie Database
• (ongrés) Sit sus l'òbra d'en Jancsó Miklós
• (ongrés) Sit oficial en Jancsó Miklós
• (ongrés) L'òbra d'en Jancsó Miklós sus la Bibliotèca electronica magiara / Magyar Elektronikus Könyvtárból

Ligams videografics

• + de 240 videos d'en Jancsó Miklós sus YouTube... & demest elas Salme roge, Los Desesperançats, Roges e Blancs, Mon camin, Per Electra en version originala sostitolada en anglés... mai L'Alba en version francesa... e un santfum d'autras causas... per descubrir...

En dintrar Miklos Jancso dins lo lor sistèma de recèrca...

Nòtas & referéncias

<references>