Federico Fellini
| Federico Fellini | |
|---|---|
 Il dottore Fellini, regista... | |
| Nacionalitat |  Itàlia |
| Conjunt | Giulietta Masina 1943-1993 |
Federico Fellini (nascut a Rimini - Emilia Romanha - en 1920 e defuntat a Roma en 1993) foguèt un cineasta (realizator e scenarista) italian.
Dins l'espaci de gaireben 40 ans e un vintenat (24...) de filmes, d'a Lo sheiq blanc en 1952 fins a La Votz de la luna en 1990, se creèt un mond rèirepersonal mitat sòmi e mitat realitat (e recipròcament...) que ne faguèt lo representant màger e pus universalament conegut e reconegut amai representatiu de la cinematografia italiana.
La Vida
[modificar | Modificar lo còdi]
Joventut e formacion
[modificar | Modificar lo còdi]Nasquèt a Rimini dins una familha de la pichòta borgesia provinciala que la siá maire n' Ida Barbiani, romana d'a l'Esquilin, teniá l'ostal e lo siu paire n'Urbano fasiá de representant de produches alimentaris per una botica d'a Gambettola, vilòta situada a unes 20 km de Rimini.
Lo jove Federico ne serà mercat per la vida per tres causas màgers: lo pes de la Glèisa Catolica, lo fascisme ambient d'aquela pontannada mas tanben la siá facultat pro personala per se n'enfugir demercé lo sòmi e lo dessenh (caricaturas dels sius professors e camaradas de classa...).
Çò ne mòstra e tre d'ora la siá atraccion de cap a l'imaginacion... coma la bastison als quatre cantons de sa cambra d'una istòrias dessenhadas inspiradas pel Little Nemo d'en Windsor McKay... que lai ja se mesclavan imaginari de l'istòria contada e realisme somiarèl del siu luòc concret de vida (Rimini en aquesta escasença...), melhoras emparas possiblas contra la mediocritat de la societat que lai viviá.
E es aquela atraccion de cap a çò imaginari que lo farà d'en primièr dessenhaire de tria (serà davant cineasta lo siu primièr mestièr vertadièr) de fumetti (id est bendas dessenhadas) o vinhetas (umoristicas per la màger part) qu'Itàlia n'es e n'èra una productritz de tria.
De jornals locals coma La Domenica del Corriere o lo setmanièr politicosatiric Il 420 ne publicaràn d'unas de las siás entre 1938 e 1939.
Lo despart per Roma
[modificar | Modificar lo còdi]Montèt a Roma amb la mamà (qu'ela aviá ambedós sos parents dins la capitala...), son fraire Riccardo amai sa sorretona Maddalena, que lai se va inscriure a la Facultat de Drech. Puslèu qu'avocat (ne passèt pas jamai un examen) es jornalista que pensava far. Tre 1939 comença de collaborar al Marc'Aurelio, principala revista satirica italiana (dins los limits de çò satiric de l'Itàlia mussoliniana) ont pro lèu lai entamenarà las siás Storielle di Federico.Ja vengut famós en pel mondet roman, ne participarà aviat a d'unes filmes que ne crearà los gags o n'escriurà de dialògs pel comic Aldo Fabrizzi e los sius espectacles d'empont.
en Fellini e la ràdio
[modificar | Modificar lo còdi]
Comença en 1941 de trabalhar per l' Ente Italiano Audizioni Radiofoniche / EIAR que li alandarà las pòrtas encara barradas del mond de l'espectacle roman.Lai presentèt entre 1942 e 1943 una seria de radioscènas, n'èssent la mai famosa las 24 emissions titoladas Cico e Pallina. Lai rescontrarà na Giulietta Masina que fasiá ela de Pallina e li ne farà descubrir, amai d'amor (se maridèron tre 1943 e demorèron amassa fins a la mòrt d'en Federico, malgrat pericles e estrabuncs, coma dins totes los parelhs del mond...), los camins de Cinecittà e del mitan un chic barrat del cinèma italian.
Scenarista de cinèma...
[modificar | Modificar lo còdi]Aprèp d'unes scenaris escriches per n' Aldo Fabbrizzi (Avanti c'è posto...) e d'unes autres realizators, lo rescontre mai important foguèt lo d'en Roberto Rossellini que collaborèt lo jove Fellini al scenari de Roma città aperta e Paisà, que per aiceste filme quitament ne foguèt el l'assistent del realizator.
Una realizacion partejada
[modificar | Modificar lo còdi]En 1950 e doncas als sius 30 ans, corealizarà amb n' Alberto Lattuada lo filme Luci del Varietà qu'ambedós cineastas capitèron de trabalhar en osmòsi, segon molts testimònis del rodatge, coma pas gaire sovent se n'escai dins lo 7en art.
Lo Sheiq blanc
[modificar | Modificar lo còdi]Comença alavetz amb Lo sceicco bianco los sius vertadièrs debuts dins la realizacion amb d'unes tèmas que ja lo's teniá endintre la siá clòsca amai los sius apetisses d'artista, çò es a saber la dualitat espectacle e realitat, vida vera e vida somiada e ca etc. Los sius filmes, a partir d'alara, son coma lo polsar de la siá vida d'òme e d'artista, que per el nada diferéncia fasiá ni faguèt.
L'Òbra
[modificar | Modificar lo còdi]Un total de 24 filmes se ne compausa l'òbra siá ( en comptar quitament los tres filmes corts que faguèt per d'unes filmes collectius...) e demest eles un bon quinzenat de caps d'òbra, n'èssent los autres e tot parièr tras qu'importants pel coneissement e l'estudi de l'univèrs tan personal e particular amai unic fellinian.
Los Caps d'òbra
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo Sheiq blanc 1952
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Lo Sheiq blanc
Los Vitelloni 1953
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Los Vitelloni
La Strada 1954
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article La Strada
Las Nuèches de Cabiria 1957
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Las Nuèches de Cabiria
La dolce vita 1960
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article La dolce vita
Fellini Satyricon 1969
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Fellini Satyricon
Los clowns 1970
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Los Clowns
Fellini Roma 1972
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Fellini Roma
Amarcord 1973
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Amarcord
E la nau se'n va 1983
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article E la nau se'n va
Ginger e Fred 1987
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Ginger e Fred
Entrevista 1987
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article Entrevista
La Votz de la luna 1990
[modificar | Modificar lo còdi]- veire l'article La Votz de la luna
Citacions
[modificar | Modificar lo còdi]
- Tot art es autobiografic; la pèrla es l'autobiografia de l'arma.
- Cada lenga se vei lo mond d'una manièra diferenta.
- I a pas cap fin ni cap debuta.I a sonque la passion infinida del viure.
- Son aquestas limbas, aquela frontièra entre lo mond de çò tangible e çò intangible, que ne son de verai lo mond de l'artista.
- Lo cinèma t'a aquò salutari: quitament se lo desir primenc se n'esfumèt, la realizacion çò ne cabís de tantes problèmas concrèts que tte ne fas en davant per far çò que cal sens pas cap te ne mainar, que non t'o recòrdas cap.Lo filme lo te ròdas sens saber exactament de qué se tracha.
- Lo cinèma es lo biais mai dirècte per entrar en competicion amb Dieu.
- La vida es una combinason de magia amb espaguetis.
- Aquela istòria de confusion mentala es tipica dels reaccionaris, que trapan necessari d'aver d'idèas claras sus tot, d'o s'interpretar tot d'un biais racional, sens que li ne fague cap de besonh dobtar de pas res.
- L'artista, coma totòm, li ne fa de besonh s'enfaciar amb decision los sius dobtes, n'acceptar la siá guèrra. O se pòt pas cap trapar que ne foguèsse tot balançat.Es aquò que li ne balha dignitat a la mission de l'artista e de l'òme.
- L'artista es sempre un provincial.Ne viu el entre un mond tangible e un intangible: aquelas son las frontièras de la siá província.
- Ne soi ges d'acòrdi amb la libertat totala per l'artista.Daissat a se meteis, e liure per far quina causa li n'agrade, l'artista n'acaba per far pas res. Se i a quicòm perilhós per un artista, es precisament aquela question de la libertat totala, a l'espèra de l'inspiracion e de çò de mai.
- Lo cinèma es una vièlha petan, coma lo circ o la varietat, que ne sap ela cossí balhar moltas formas de plaser.
- Vau pas res demostrar, qu'es mostrar que vau.
- La television es lo miralh ont se rebat la desbarruta de tot lo nòstre sistèma cultural.
- Se ne volèm comprene quicom, nos cal dedicar al silenci.
- L'unica objectivitat que coneissi es la subjectivitat.
- Existisssètz sonque dins ailò que fasètz.
- Çò interessant non es cap çò que disèm mas lo biais que o disèm.
- Es mai aisit d'èsser fisèl a un restaurant que non pas a una femna.
- Non me digatz pas çò que fau.Ieu o vòli cap saber.
- Lo miu trabalh es sonque la miá relacion amb çò tot.
- Parlar de sòmis es coma parlar de filmes, d'un còp que lo cinèma s'utiliza lo lengatge dels sòmis: d'annadas pòdon passar en una segonda e ne podètz anar d'un luòc a un autre. Es un lengatge fach d'imatges.E dins lo cinèma vertadièr, cada objècte e cada lutz o cada lum se significan quicòm, coma en pantais.
- Dins la mitologia del cinèma, n'es l'Oscar lo prèmi suprèm.
- Ne soi autobiografic quitament quand parli d'una sòla.
Distincions
[modificar | Modificar lo còdi]
... Grande Ufficiale dell'Ordine al merito della Repubblica Italiana (18 d'agost de 1964... )
... Cavaliere di gran croce dell'Ordine al merito della Repubblica Italiana (27 d'abril de 1987 )
Prèmis e guerdons
[modificar | Modificar lo còdi]
- 1953: Leon d'argent de la Mòstra de Venècia per Los Vitelloni
- 1954: Riban d'argent [1] de la melhora realizacion per Los Vitelloni
- 1954: Leon d'argent de la Mòstra de Venècia per La strada
- 1955: Riban d'argent de la melhora realizacion per La strada
- 1956: Bodil [2] del melhor filme europèu per La strada
- 1956: NYFCC Award [3] del melhor filme estrangièr per La strada
- 1957: Oscar del melhor filme de lenga estrangièra per La strada
- 1957: David di Donatello d'aur [4] de la melhora realizacion per Las Nuèches de Cabiria
- 1957: Mencion especiala - Prèmi de l'OCIC al Festenal de Canas per Las Nuèches de Cabiria
- 1958: Riban d'argent de la melhora realizacion per Las Nuèches de Cabiria
- 1958: Screen Directors Guild Award [5] del melhor filme de lenga estrangièra per La strada
- 1958: Blue Ribbon Shou del melhor filme de lenga estrangièra per La strada
- 1958: Oscar del melhor filme de lenga estrangièra per Las Nuèches de Cabiria
- 1960: Palma d'aur del Festenal de Canas per La dolce vita
- 1960: David di Donatello d'aur de la melhora realizacion per La dolce vita
- 1961: Riban d'argent del melhor sicut original per La dolce vita
- 1961: NYFCC Award del melhor filme estrangièr per La dolce vita
- 1963: NYFCC Award del melhor filme estrangièr per Uèch e mièg
- 1963: Grand Prèmi del Festenal de Moscòu per Uèch e mièg
- 1964: Riban d'argent del melhor filme per Uèch e mièg
- 1964: Riban d'argent del melhor sicut original per Uèch e mièg
- 1964: Riban d'argent del melhor scenari per Uèch e mièg
- 1964: Bodil del melhor filme europèu per Uèch e mièg
- 1964: Oscar del melhor filme de lenga estrangièra per Uèch e mièg
- 1965: NYFCC Award del melhor filme estrangièr per Julieta dels esperits
- 1970: Riban d'argent de la melhora fotografia per Fellini Satyricon
- 1970: Riban d'argent dels melhors costums per Fellini Satyricon
- 1970: Riban d'argent dels melhors decòrs per Fellini Satyricon
- 1970: Riban d'argent del melhor scenari per Fellini Satyricon
- 1972: Grand Prèmi de la Comission Superiora tecnica al Festenal de Canas per Fellini Roma
- 1974: Riban d'argent del melhor filme italian per Amarcord
- 1974: Riban d'argent del melhor sicut original per Amarcord
- 1974: David di Donatello d'aur del melhor filme per Amarcord
- 1974: David di Donatello d'aur de la melhora realizacion per Amarcord
- 1974: NYFCC Award del melhor filme per Amarcord
- 1975: Prèmi Kinema Jumpo del melhor filme estrangièr per Amarcord
- 1975: Bodil del melhor filme europèu per Amarcord
- 1975: Oscar del melhor filme de lenga estrangièra per Amarcord
- 1978: BAFTA Film Award [6] de la melhora direccion artistica per Lo Casanova de Fellini
- 1980: Riban d'argent de larealizacion del melhor filme italian per La Ciutat de las femnas
- 1984: Riban d'argent de la realizacion del melhor filme italian per E la nau se'n va...
- 1984: David di Donatello d'aur del melhor filme per E la nau se'n va...
- 1984: David di Donatello d'aur pel mellhor scenari per E la nau se'n va...
- 1984: David di Donatello Luchino Visconti per la carrièra
- 1985: Leon d'aur de la Mòstra de Venècia per la carrièra
- 1986: David di Donatello especial René Clair per Ginger e Fred
- 1986: Medalha d'aur de la vila de Roma pel 30en aniversari dels David di Donatello
- 1986: Prèmi especial del jubilèu d'aur als Directors Guild of America Awards
- 1987: Prèmi del 40en aniversari del Festenal de Canas per Entrevista
- 1987: Grand Prèmi del Festenal internacional del filme de Moscòu per Entrevista
- 1989: Prèmi del cinèma europèu per la carrièra
- 1993: Oscar d'onor per la carrièra
Filmografia
[modificar | Modificar lo còdi]
- 1950: Luci del varietà Lums de las varietats (corealizat amb n'Alberto Lattuada)
- 1952: Lo sciecco bianco Lo Sheiq blanc
- 1953: Episòdi Agenzia matrimoniale Agéncia matrimoniala dins L'amore in città L'amor a la vila
- 1953: I vitelloni Los Vitelloni (o: Los Vedelòts)
- 1954: La strada La Strada
- 1955: Il bidone Il bidone
- 1957: Le notti di Cabiria Las nuèches de Cabiria
- 1960: La dolce vita La dolce vita
- 1962: Episòdi Le tentazioni del dottor Antonio Las temptacions del dottor Antonio dins Boccacio '70 Boccaci 1970
- 1963: Otto e mezzo Uèch e mièg
- 1965: Giulietta degli spiriti Julieta dels esperits
- 1968: Episòdi Toby Dammitt Toby Dammit dins Tre passi nel delirio Tres passes en pel deliri
- 1969: Fellini Satyricon
- 1969 Block-notes di un regista Blòc-nòtas d'un cineasta (television)
- 1970: I clowns Los Clowns (television)
- 1972: Roma Roma
- 1973: Amarcord
- 1976: Il Casanova di Federico Fellini Lo Casanova de Federico Fellini
- 1979: Prova d'orchestra Ensages d'orquèstra
- 1980: La città delle donne La ciutat de las femnas
- 1983: E la nave va E la nau se'n va
- 1985: Ginger e Fred Ginger e Fred
- 1987: Intervista Entrevista
- 1990: La voce della luna La Votz de la luna
Documents audiovisuals
[modificar | Modificar lo còdi]
- Gideon Bachmann: Ciao Federico!... reportatge sul rodatge de Fellini Satyricon amb entreten de l'autor amb Federico Fellini... Fime presentat al Festenal de Canas 2003 dins l'encastre d'un Hommage à Fellini... - 1 DVD amb bonus: Fellinikon, le Monde de Fellini e de retalhs... (durada totala: 120 ')
- Damian Pettigrew: Fellini, je suis un grand menteur... Produsit per n'Olivier Gal e Arte France... filme documentari amb las darrièras entrevistas de 1992 a Roma de l'autor d' Amarcord... Presentat al Festenal internacional d'Edimborg en 2002 e nominat pel Prèmi Arte del melhor documentari als European Film Awards/Prix du cinéma européen... Lo filme se gasanhèt lo Prèmi Rockie al Festenal internacional de Banff e lo Coup de coeur al Festenal Internacional Vue sur les Docs de Marselha... - 2 DVD amb los suplements: Autour de Fellini... (durada totala: 200')
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]
òbras d'en Federico Fellini
[modificar | Modificar lo còdi]en italian
[modificar | Modificar lo còdi]- Federico Fellini: Fare un film... Einaudi
- Federico Fellini & Damian Pettigrew: Fellini: Sono un gran bugiardo.L'ultima confessione del Maestro... Elleu multimedia Roma 2003
- Federico Fellini: La mia Rimini - Rimini, mes racines - Rimini, my home town... Guaraldi 2007
en anglés
[modificar | Modificar lo còdi]- Federico Fellini: Fellini: Costumes and Fashion, catalòg de la mòstra al musèu Stedelijk d'Amsterdam del 1èr de julhet al 19 de setembre de 1994 sota la direccion de n' Ida Panicelli... Edizioni Charta Milan 1994
- Federico Fellini & Damian Pettigrew... I'm a Born Liar: A Fellini Lexicon... Harry N. Abrams Inc. Nòva York 2003
en francés
[modificar | Modificar lo còdi]- Federico Fellini, André Bazin et al.: La Strada.Un film de Federico Fellini... Éditions du Seuil París 1955
- Federico Fellini & Tonino Guerra: Amarcord ( Je me souviens) Gallimard idem 1974
- Federico Fellini: Les propos de Fellini... éd.Buchet/Chastel id 1980
- Federico Fellini & Bernardino Zapponi: La Cité des femmes éd. Albatros id 1980
- Federico Fellini & Giovanni Grazzini: Fellini par Fellini... Calmann-Lévy id 1984
- Federico Fellini: Intervista... éd. Flammarion id 1987
- Federico Fellini & Milo Manara: Voyage à Tulum... Castermann id 1990
- Federico Fellini: Giulietta... éd. de Faillois id 1990
- Federico Fellini & Damian Pettigrew: Fellini, je suis un grand menteur... L'Arche id 1994
- Federico Fellini: Faire un film... éd. du Seuil id 1996
- Federico Fellini & Milo Manara: Le Voyage de G. Mastorna... Casterman id 1996
- Federico Fellini & Georges Simenon: Carissimo Simenon, Mon cher Fellini... éd. de l'Étoile/Cahiers du Cinéma id 1998
- Federico Fellini: Le Livre de mes rêves... éd. Flammarion id 2007
òbras a l'entorn de l'artista e de l'òbra
[modificar | Modificar lo còdi]
en italian
[modificar | Modificar lo còdi]- Sonia Schoonejans: Fellini... Lato Side Roma 1980
- Pier Marco De Santi: I disegni di Fellini... Editori Laterza idem 1993
- Mario Verdone: Federico Fellini...Il Castoro Cinema n.165... Editrice Il Castoro 1994
- Tullio Kesich: Su la Dolce vita con Federico Fellini... Marsilio Venezia 1996
- Angelo Arpa: L'Arpa di Fellini... Edizioni dell'Oleandro Roma 2001
- Simona Casavecchia: Io sonno la mia invenzione.L'Europa, Fellini e il cinema italiano nelli scriti di Angelo Arpa... Edizioni Studio 12 idem 2003
- Tullio Kesich: Federico Fellini, la vita e i film... Feltrinelli Milan 2007
- Giovanni Solari: L'Italia di Fellini... Edizioni Sabinae 2008
- Antonio Tripodi & Marco Dalla Gassa: Approdo a Tulum: le Neverland a fumetti di Fellini e Manara...LT 12 Venezia 2010
en anglés
[modificar | Modificar lo còdi]- Peter Bondanella: The Cinema of Federico Fellini... Princeton University Press Princeton 1992
- Vincenzo Mollica: Fellini... catalòg de la mòstra al musèu Guggenheim del 31 d'octobre de 2003 al 14 de genièr de 2004... éd. SkiraGenèva 2003
en francés
[modificar | Modificar lo còdi]- Geneviève Agel & Dominique Delouche: Les Chemins de Fellini seguit per Journal d'un bidoniste... (éd. du Cerf coll. 7e ART París [[1956
- Gilbert Salachas: Federico Fellini... éd. Jacques Glénat Grenòble 1977
- Liliana Betti: Fellini: un portrait éd. Albin Michel París 1980
- Gilles Ciment: Federico Fellini... Dossier Positif-Rivages éd. Rivages idem 1988
- Jean Collet: La création selon Fellini... éd. José Corti id 1990
- José Luis De Villalonga: Fellini... éd. Michel Lafon / Ramsay cinéma id 1993
- Bertrand Levergeois: Fellini éd. de l'Arsenal Coll. Curriculum id 1994
- Bertrand Levergeois: Fellini.La Dolce Vita du Maestro... éd. de l'Arsenal id 1994
- Lietta YTornabuoni: Federico Fellini... Rizzoli Nòva York 1995
- Costanto Costantini: Conversations avec Federico Fellini... éd. Denoël París 1995
- Jean-Max Mejean: Fellini, un rêve, une vie... Le Cerf coll. 7e Art id 1997
- Christian-Marc Bosséno: Et vogue le navire... estudi critic Nathan id 1998
- Vincenzo Mollica: Fellini mon ami... éd. du Rocher id 2002
- Bernardino Zapponi: Mon Felini... éd. de Falois id 2003
- Tullio Kezich]: Fellini... Gallimard id 2007
- Dominique Delouche: Mes felliniennes années éd. P.A.S. id 2007
- Benito Merlino: Fellini... Gallimard coll. "Folio Biographies" id 2007
- Sam Stourdzé: Fellini: la grande parade... éd. Anabet id 2009
- Jean Gili: Federico Fellini, le magicien du réel... Découvertes Gallimard id 2009
- Collectiu coordenat per Jean Gili: Federico Fellini - Collection Positif... éd.Scope / La Collection Positif id 2Z009
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]
- (en) Federico Fellini sus l’Internet Movie Database
- (en) Sit pedagogic subre en Federico Fellini
- (fr) Sit soís... Fondation Fellini - Sion
Ligams videografics
[modificar | Modificar lo còdi]
.jpg){kind=link}
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]<references>
- ↑ idem Nastro d'argento... decernit dempuèi 1954 pel Sindacato Nazionale Giornalisti Cinema Italiani...
- ↑ Prèmi decernit per la critica cinematografica danesa dempuèi 1948...
- ↑ o New York Film Critics Circle Award... prèmi decernit per la premsa cinematografica de la Nòva York dempuèi 1935...
- ↑ Decernits per l' Accademia del Cinema Italiano o mai exactament l' Ente David di Donatello...
- ↑ ... decernit per la Directors Guild of America...
- ↑ decernit per la British Academy of Film and Television Arts...