Istòria de Tolosa

Tolosa es una de las vilas principalas d'Occitània. Se situa sul flume de Garona, e son airal es ocupat dempuèi l'epòca del Neolitic. Son istòria es plan rica. Lo territòri de la vila es estat ocupat dins un primièr temps pels romans puèi pels visigòts e enfin los merovingians. Al sègle XII, Tolosa passèt jol contraròtle d'un comte.

Illustracion simbolica de la vila de Tolosa amb l'oelha, las torres e la crotz

Origina de Tolosa

Bifacis servats al Musèu de Tolosa

Las environas de Tolosa foguèron ocupadas tre lo Paleolitic inferior. La val de Garona pòrta de traças claras d'aquela ocupacion, subretot sul sit acheulean d'En Jaca sus la comuna de Colomièrs. Lai i foguèron trobats de vestigis litics ancians. De traças d'ocupacion del Neolitic son estadas descobèrtas a Vilanòva Tolosana jos la forma d'un vilatge que teniá un grop d'abitacions de dotze ectaras, protegidas per un valat e una palissada.

D'autres testimoniatges ancians d'ocupacion que datan de l'edat del fèrre (particularament dels sègles VIII e VII son estadas detectats long de la riba drecha de Garona, mai que mai sul sit de l'ancian espital Larrey. Se tròba en particular sus aqueste sit la necropòli del quartièr Sant Ròc (Plaça dels Carmes, cap a la carrièra Fenetra), mesa al jorn en 2002.

Çaquelà, las originas de la vila de Tolosa son mal conegudas. Sens dobte es lo ga del Bazacle qu'afavorisèt l’installacion dels primièrs abitants. Pr'aquò, aquesta version es contestada per d'unes istorians. Una espasa de bronze testimonia çaquelà de la preséncia d’òmes 2 000 ans abans nòstra èra.

Los Vòlcas Tectosages del sègle II al sègle I^èr abC

E mai se ibèrs e aquitans senhorejèron dins la region de Tolosa a partir del sègle V abans J.C. Puèi los Vòlcas Tectosages conquistèron la region al sègle II abans J.C. Tolosa èra sens dobte la ciutat principala d'aquesta poblada cèlta venguda d’Alemanha que senhorejava entra Garona e Ròse.

Trabalhant una tèrra fertila de la valada de Garona e de las planas de Lauragués, los Tolosencs coneguèron pauc aprèp una expansion demografica sens precedent. Aquesta expansion atenhèt Vièlha Tolosa, vila coneguda per sos vestigis antics nombroses, e ont d'unes veson las originas vertadièras de la ciutat. La vila deviá pas solament sa prosperitat a l’agricultura. Quand l’invasion romana aprochèt de Tolosa, los Tectosages avián ja amassat un vertadièr tresaur en espleitant l’aur d’Arièja e de las Montanhas Negras. De tòrques en aur, testimònis d'aqueste passat, son expausats al Musèu de Sant Ramon a Tolosa.

Pauc de temps aprèp la conquesta Tectosages , en 121 abans J.C., la Provincia romana es organizada pels romans sus las ribas de la Mediterranèa. Contraròtlan atal l'axe comercial entre Espanha e Itàlia per la via Domitia. Los territòris controlats per los Tectosages situats lo long d'aquesta via son alara tractats coma d'aligats. Los Tectosages de Tolosa gardan 10 ans de mai una independéncia de façada al davant del poder roman en garnison a l’entorn de Tolosa. En 109 abC, un pòble germanic, los Teutons, envadís Gàllia e bat l'armada romana. Los Tectosages ne profeichan per s'aligar amb eles e cochar la garnison romana. Mas la victòria es pas de durada, perque lo consul Marius trionfa dels Teutons e recupèra Tolosa. En 104 abC, una revòlta contra la garnison entraina una ripòsta immediata de Roma. La vila foguèt conquerida e pilhada per Cepion (Quintus Servilius Caepio). D’aprèp la legenda, 70 tonas d’aur foguèron raubadas per Cepion. Degun sap pas çò qu’es vengut aqueste tresaur, conegut jol nom de l’« Aur de Tolosa ».

L'ocupacion romana del sègle I^èr abans J.C. al sègle II sègle aprèp J.C

Anfòras expausadas al Musèu de Sant Ramon datant del sègle II e extrachas d'un potz funerari a Vièlha Tolosa

Pauc de mond sabon que lo primièr comèrci de Tolosa foguèt lo del vin. Lo sossòl formigueja çaquelà de tròces d’anfòras. Es pas lo vin de Lengadòc qu'assegurèt la prosperitat de la ciutat, mas lo d’Itàlia, acaminat via Narbona. Una bona partida dels cargaments èra consomida sus plaça. Las garnisons romanas, los tolosans e los ciutadans romans èran, en efièch, consomators. Lo de mai èra escampat cap a Aquitània e tot a l’entorn de Tolosa. D’autres produches de luxe seguiguèon lo camin traçat pel vin roman, de vaissèla en particular. Per dispausar de totas aquelas riquesas, la província s’adonava, en vrac, a la venda de produches agricòlas, e a la venda d’esclaus. Garona es utilizada pel transpòrt de merças sus de barcassas de fons plat e suls ancèstres de las gabaras en aval de Tolosa. Aquesta riquesa comerciala e agricòla faguèt de Tolosa la ciutat mai prospèra de la Gàllia Narbonesa.

Ara raligada a la vida romana, la Tolosa dels ans 70 abans J.C èra pas gaire mai qu’un pòst militar avançat. Cadun trobant son compte dins la patz impausada per la dominacion romana, es sens estat d’anma que los descendants dels ibèrs, aquitans e galeses de la ciutat non s'aligan pas a la Gàllia de Vercingetorix. Tolosa coneguèt alara una fòrta progression demografica, atenhent 20 000 abitants al sègle Ièr aprèp J.C. Teatres, temples, escòlas e toats faguèron de Tolosa una ciutat modèrna e docila, totjorn al centre d’un comèrci regional.

Vestigi de las muralhas romanas sus la plaça de Sant Jacme al costat del Palais Niel

Los Romans amanaigèron los premicis de la futura vila. Es delimitada per la plaça del Capitòli al nòrd, la plaça del Salin al sud, Garona a l'oèst. Dins los ans 20-30 aprèp J.C. , una muralha longa de tres quilomètres foguèt bastida per soslinhar la prosperitat de la colonia romana novèla. Enrodava la vila e se dobrissiá sus Garona. Constituida de bricas e de rassièrs, la muralha romana mesurava una nautor de 12 m e 2 m d'espessor. Un trocet es encara visible sus la plaça de Sant Jacme prèp del palais Niel. Puèi, meton en plaça los axes de comunicacions principalas : lo cardo e lo decumanus se crosan sus la plaça Esquiròl ont se tròba lo forum. Construison tanben un teatre plaça del Pont Nòu, un temple sus la plaça Esquiròl e un anfiteatre a Ancely-Purpan. Una ret de toats permet d'evacuar las aigas usadas mentre qu'un Aqüeducte alimenta la vila en aiga potabla dempuèi las fonts de Lardena e del Miralh fins al castèl d'aiga situat plaça Roais.

La ciutat romana vei sa demografia amb 15 000 abitants e sa riquesa aumentar. Al nivèl cultural, Tolosa se distinguís dins lo mond roman e grèc per son escòla de lenga grèga e de retorica. La vila es dirigida per d'aristocrats en tòja que los noms son estats romanizats e dont los membres benefician de la ciutadanetat romana.

Lo sègle III es marcat pel martiri de Sant Sarnin, que en 250 es rebalat per un taure dins la carrièra del Taure. Aqueste eveniment marca lo començament del cristianisme. Sant Sarnin refusant los autres cultes que lo cristianisme, dont lo culte de l'emperaire roman es condemnat a èsser estacat a la garra d'un taure que lo rebalarà fins que la còrda se rompa. Aquela istòria es tanben a l'origina del nom del quartièr de Matabuòu, lai ont los boièrs tuèron lo famós taure. Doas sòrres, las santas puèlas, s'ocupèron d'enterrar lo còs de sant Sarnin.

Inscripcion romana de -47, trobada dins la vièlha Tolosa

Uèi, pauc de traças o de monuments romans son pervenguts fins a nosautres. Sol un tròç de muralha es visible plaça de Sant Jacme prèp del Palais Niel e de restas de l'anfiteatre de Purpan son de testimònis d'aquela epòca. Aquò s'explica en granda partida pel material principal de las construccions romanas qu'es la brica. Contràriament a d'autras vilas romanas construchas de pèira de talha, Tolosa es estada oblijada d'utilizar l'argila de la valada per fabricar de bricas per sas construccions. Òr la brica es un material fòrça mens resistent que la pèira. Las reconstruccions successivas an fachas a partir e suls ancians bastiments romans. Uèi, la basa dels edificis romans e dels amainatjaments urbans son enterrats jos 3 a 5 m del pavat tolosenc. Darrièrament, la construccion del mètro de Tolosa a permés de far avançar las coneissenças sus la Tolosa antica.

Lo Reialme Visigòt

Espandida del Reialme dels Visigòts cap a 500 aprèp JC

La fin del sègle III marca, per Euròpa, la fin de la dominacion romana. Relativament protegida dels brigands per sas muralhas, la vila de Tolosa escapa a la pujada franca en 260. Lo cristianisme pren pè a l’entorn de la vila gràcia als esfòrces de l’evesque sant Sarnin. Enterrat a l'exterior de l'encinta, segon l'usatge antic, a l'emplaçament de l'actuala basilica de Sant Sarnin, la reputacion d'aqueste personatge permet a la primièra comunautat crestiana de se constituir.

Forn de calç datant de 450 a 520 e descobèrt jol Musèu de Sant Ramon

Puèi son los Visigòts que contrarotlan la ciutat en 418 al nom de l'imperaire de Roma. I assehguran la continuitat de la cdultura romana, e mai se los romanscristianizats e los visigòts pòrtan pas los meteisses vestiments, ni an pas las meteissas costumas. Los Visigòts se passaràn rapidament del sosten roman per prene lor independéncia e regnaràn fins en 507. Çaquelà, preferissent Tolosa a Bordèu, los Gòts fan de Tolosa la capitala de lor Reialme novèl. Coneguda jol nom de « Reialme de Tolosa », la dominacion s’espandís de Léger a Gibartar. Teodoric II ven rei dels Visigòts e de Tolosa en 453. Aquesta nominacion marca l'independéncia del Reialme Visigòt e la mesa en plaça d'institucions e de bastiments reials. Atal, en 1987, la destruccion de l'ancian espital Larrey descobrís las ancianas fondacions del palais reial. Aqueste estatut novèl profiecharà longtemps a la vila. Sola la cultura rapròcha los visigòts dels Galloromans.

Lo catolicisme pren son expansion a Tolosa amb l'evesque Exupèri que faguèt construire la primièra basilica de Sant Sarnin en 403. La catedrala de Sant Estève, la glèisa de la Daurada e la glèisa de Sant Pèire de las Cosinas sortisson tanben de tèrra. La vila s’espandís totjorn mai e d'ostals d'abitacion nombroses son construches. La brica es largament utilizada coma o pròvan los forns de calç descobèrts jol Musèu de Sant Ramon.

Los romans demòran majoritaris a Tolosa. En 462, amb l'aveniment d'Euric, lo poder visigòt es pus violent e lo rei vòl impausar l'arianisme. Los catolics son persecutats e d'unes luòcs de cultes desmontats. Es tanben jos son règne que lo Reialme dels Visigòts es lo mai espandit, anant de Léger a Durença en englobant una granda partida d'Espanha. En 484, Alaric II succedís a son paire Euric.

L'armada franca de Clodovèu metèt fin al reialme visigòten 507, ocupaTolosa mas reussiguèt pas a conquistar la Narnonèsa. Copada de Narbona, la vila foguèt declarada Aquitana. Recentament convertit al catolicisle, los novèls mestres Francs seràn melhor acolhits per la ierarquia catoloica. Aqueles faràn de la ciutat una vila militara, darrièra muralha contra lo Reialme de Barcelona, puèi de Toledo, fièu novèl dels Visigòts, e aquò fins al sègle VII.

La creacion del comtat de Tolosa

A partir del sègle VII, l’istòria de Tolosa es pro movementada. A la favor de las successions merovingianas, la vila ven la capitala d’un territòri important, que s’espandís dels Pirenèus fins a Léger, jos l’autoritat d’un duc, tanben comte de Tolosa, e que pren de còps lo nom de Reialme d’Aquitània. Tolosa servís tanben de plaça-fòrta fàcia a Septimània a l'Èst, senhorejada pels visigòts tre la fin del sègle VI. En 721, Carles Martèl reconeis l’independéncia d'aqueste ducat. Lo duc Eudes fa recular l’envasidor arabi al moment del sètge de Tolosa en 721. Venguda de la peninsula iberica, l’armada d’El-Samah patirà una brava desfacha. Mens conegut que lo de Peitieus, en 732, aqueste sètge seriá estat determinant per marcar lo limit de l'expansion musulmana.

Lo rei franc Pepin lo Brèu metèt fin a l'independéncia del ducat en 768. Mes en dangièr a la batalha de Roncesvals en 778, Carlesmanhe decidiguèt la creacion del Reialme d’Aquitània. Fisèt lo comtat de Tolosa a Corson, puèi a son pròpri cosin Guilhèm. Son los dos primièrs comtes tolosencs. Lo perilh sarrasin faguèt de la vila una plaça fòrta d’ont partissián a la prima los conquerents carolingians. L’armada de Carlesmanhe va fins a Barcelona e l’emperaire crèa una zòna de securitat al sud dels Pirenèus, la marcha d'Espanha.

Pepin I^èr, lo felen de Carlesmanhe, tempta de prene son independéncia e avia la reconstruccion del reiame d'Aquitània. Son filh Pepin II tempta de conquerir Aquitània en 840. Carles lo Calv, dont l’autoritat èra atal escarnida, met en mai de 844 lo sètge davant Tolosa, defenduda per Bernat de Septimània : aquel sortís per negociar, mas es fach presonièr, puèi lèu jutjat e decapitat; Carles li reprochant d’aver compromés la reputacion de sa maire Judit de Bavièra, e son oportunisme a la batalha de Fontenoy-en-Puisaye. Deu çaquelà levar lo sètge, Pepin II avent destruit son armada de secors. Reïtèra sa temptativa en 849 e profèicha de la traïson del comte Fredelon per tornar conquerir la vila, e restacar atal Tolosa a la Francia occidentalis. En 862, Tolosa es pilhada pels Vikings del cap Hasting.

L'epòca feudala

Pintura de Benjamin Constant illustrant l'entrada del Papa Urban II a Tolosa en 1096

La fin dels Carolingians marca lo començament de la feudalitat. Durant tota l'Edat Mejana, Tolosa serà dirigida per sos comtes.

Al començament del millenni, l’actitud derivanta del clergat e la confiscacion de la glèisa pel poder tolosenc entraïnan una degradacion del culte. La glèisa de Sant Sarnin, la basilica de la Daurada e la catedrala de Sant Estève son mal entretengudas. De corrents religioses novèls apareisson, coma la refòrma clunisiana.

L’evesque Izarn, sostengut pel Papa Gregòri VII, temptèt de metre bon òrdre a tot aquò. Confisèt la Daurada als abats clunisians en 1077. A Sant Sarnin, rencontrèt una fòrta oposicion en la persona del prevòst Raimon Gayrard, lo qual venià de bastir un espital pels paures e prepausava de bastir una basilica. Sostengut pel comte Guilhem IV, sant Raimon obtinguèt finalament del Papa Urban II de consacrar l’edifici de Sant Sarnin en 1096, aqueste anant al concili de Clarmont-Ferrand per predicar la Primièra Crosada. Las garrolhas religiosas venián de revelhar la fe dels Tolosencs. Aquesta renaissença s’acompanhèt d’una progression demografica novèla, afavorida per una agricultura tecnicament pus performanta. La vila ven una de las màgers d'Euròpa al sègle XII.

Es a aquela ocasion que los barris de Sant Miquèl e Sant Çubran foguèron bastits. Lo pont de la Daurada permetèt en 1181 de religar Sant Çubran a las pòrtas de la vila. Los barris de Sant Sarnin e de Sant Pèire de las Cosinas coneguèron tanben una expansion notabla. D'artesans nombroses prenon possession de las carrièras e carrieròts de l'antica Tolosa entre la carrièra de Sant Roman e la carrièra d'Alfaro. Totas aquelas carrièras pòrtan encara lo nom dels mestièrs dels artisans : carrièra dels Cambis, dels Filatièrs o dels Cotelièrs. Es tanben a aquela epòca que la muralha feudala es construcha, versemblablament lo long dels actuals grands baloards d'Estrasborg, d'Arcòl, de Lascròssa e d'Armand Duportal.

La creacion del capitolat

La fin del sègle XI marca lo despart del comte Raimon IV per las crosadas. Morís en 1105 davant lo sètge de Trípol. Tolosa serà assetjada mantun còp, al fial de las guèrras de successions que se'n seguiguèon. En 1119, lo pòble tolosenc auça Anfós Jordan al poder comtal. Aqueste darrièr li ne serà reconeissent perque aleugierà taxas e impòstes en levant la tòlta e la quèsta. A la mòrt del comte en 1147, una administracion de 8 capitulars es creada jol nom de « comun conselh de la Ciutat e dels barris  ». S’agís del capitolat, una administracion municipala tipicament tolosenca. Jos la protection del poder comtal, a la carga de reglamentar los escambis e de far aplicar las leis. Son los capitols, que lors primièrs actes datan de 1152. En 1176, lo capitolat comportava ja 12 membres, cadun representant un quartièr de Tolosa, o un barri. Lo poder dels cònsols s’opausèt rapidament a lo del comte Raimon V. Los Tolosencs foguèron devesits sul subjècte, e es aprèp 10 ans de lucha, en 1189, que lo conselh municipal obtenguèt la somission del comte.

En 1154, Raimon V de Tolosa esposa Constança, sòrre del rei de França Loís VII. Rebota los atacs del rei d'Anglatèrra, Enric II Plantagenèst. En 1190 comencèt la construccion del futur Capitòli, l'ostal comun, lo sèti del conselh municipal. Ara del nombre de 24, e versemblablament elegits, los Capitols s’autrejan los dreches de polícia, de comèrci, d’impausicion e provòcan de conflictes amb las vilas vesinas. Tolosa ne sortirà generalament vencedora, espandent atal la dominacion de la patria tolosana.

Malgrat l’intervencion del poder reial de França aprèp la conquista francesa, l’administracion dels Capitols farà de Tolosa una vila relativament independenta pendent prèp de 600 ans, fins a la Revolucion. Per l’anecdòta, los jogaires de l'Estadi Tolosenc, l’equipa de rugbi locala, arbòran uèi las colors roge e negre dels Capitols.

La fin dels comtes de Tolosa al sègle XIII

La Batalha de Murèth prèp de Tolosa dins una enluminura del sègle XIV (Grandes Chroniques de France, BNF, Ms francés 2813, fol. 252v.)

Lo catarisme es una doctrina venguda de Bulgaria que profèssa la separacion del material e de l'espiritual tre lo sègle X. S’opausa en aquò a la confession ortodòxa. Los catars s’espandisson progressivament en Euròpa e tanben en Occitània al sègle XII. Tolosa e Albi venon dos luòcs d'implantacion importants e durables pels catars d'ont lo nom de còps emplegat d'« Albigeses » per los designar. Tolosa ven en 1167 una de las cinc Glèisas cataras independentas regetant la poténcia catolica. Lo catarisme e lors adèptes venon rapidament la cibla de la Glèisa Romana. Son alara condemnats coma eretics. Tolosa essent alara una de las mai ricas ciutat d'Euròpa aprèp Roma e Venècia, foguèt un pretexte per organizar son anexion, que los catars èran mai presents en d'autres regions d'Euròpa.

Simon de Montfòrt èra un dels senhors qu'aguèron la carga de los exterminar al moment de la Crosada dels Albigeses proclamada en 1209. Tolosa foguèt pas esparnhada per vam catar. Los blancs ortodòxes percaçavan los negres eretics dins las carrièras de Tolosa. L’evesque Foulques profiechèt de çò que los eretics èran sos creancièrs per encoratjar aquesta recèrca. Qualques Tolosencs rejunguèron los crosats blancs, d’autres aportèron lor ajuda als assetjats. Los cònsols volguèron pas devesir encara mai la populacion tolosenca e defisèron l’autoritat pontificala en designant pas los eretics. Lo comte Ramon VI, protegent los catars, estigmatizèt l’eresia tolosenca.

En 1211, lo primièr sètge de Tolosa per Simon de Montfòrt foguèt un fracàs mas dos ans mai tard, infligiguèt a l’armada tolosenca una terribla desfacha a Murèth. Jos la menaça d’eexcutar d'osttges nombroses, entrèt dins Tolosa en 1216, e se nomenèt comte. Simon de Montfòrt foguèt tuat d’una pèira al sètge de Tolosa de 1218. Fins al darrièr sètge, los crosats seràn asprament combatuts pels Tolosencs. Loís VIII decidirà finalament d’abandonar en 1219. Ramon VI sabèt grat als Tolosencs d’aver preservat ses interèsses, e abandonèt sas darrièras prerogativas als capitols. Ramon VII de Tolosa li succediguèt en 1222. Mas fàcia a la crosada novèla aviada per Loís VIII, Ramon VII capitula e signa lo Tractat de Meus-París lo 12 d'abril de 1229. Per aqueste tractat, l'Universitat de Tolosa es creada, la segonda aprèp París, amb quatre teologians, dos decretistas (canonistas) e dos gramaticians.

En 1233 e 1234, de tribunals d'Inquisicion son meses en plaça pel Papa Gregòri IX. Los catars son tracats per l'òrdre dels Fraires predicaires fondat per Domèrgue Guzman e installat dins lo convent dels Jacobins en cors de construccion fins en 1340. La repression envèrs los catars, e totes los oposants al poder del papa e del rei de França, en particular los franciscans s'accentua en 1241. En 1249, Anfós de Peitieus succedís a Ramon VII e administra la vila dempuèi París. Lo comtat de Tolosa fòrt redusit dempuèi la darrièra crosada es alara pauc a pauc integrat al Reialme de França. Amb una fòrta occupacion militara e religiosa, Tolosa serà totalament sosmesa al poder del rei e non permetrà de combatre totas las revòltas localas. Serà una ciutat ultra reialiste et ultracatolica.

Del sègle XIII al sègle XVI

Muralhas medievalas sul baloard Armand Duportal, construchas per resistir als Angleses

En 1271, lo rei Felip III l'ardit manda lo senescal de Carcassona per dirigir la vila de Tolosa. Lo poder monarquic representat pels foncionaris e los servicis reials remplaça pauc a pauc lo dels capitols qu'auràn sonque un ròtle de gestion de la vila coma l'òrdre public o las vias. La vila va rapidament prosperar entre 1271 e 1370 e ven la quatrena vila del Reialme amb 40 000 abitants. En 1309, la mòrt de Pierre Authié marca la fin del catarisme a Tolosa. Lo sègle XIII marca lo començament de la construccion de bastiments nombroses d'estil gotic. Atal, la glèisa dels Jacobins e sas clastras demòran l'ensemble d'art gotic meridional melhor conservat de Tolosa. Es estat construch pels fraires Predicaires entre 1230 e 1340 e possedís un convent, unas clastras, una granda sala capitulara e una glèisa impausanta que sas vòlas fòrman un « palmièr » naut de 22 mètres. Mantuna catastròfa pontua aquel periòde : en 1281, lo Pont Vièlh s'esfondra jol pes dels abitants venguts assistir a l'immersion de la crotz mentre qu'en 1298, los aigats de prima destrusisson los ponts sus Garona, levat lo pont de la Daurada. Mantun incendi van devastar lo centre-vila. En 1306, Felip lo Bèl avia una politica antisemita e de josieus nombroses son persecutats a Tolosa. En 1320, d'illuminats, « los pastorèus », persecutan tornarmai los josieus e ne tuan prèp de 152. Atal lo rei de França copa lo comerci de Tolosa amb l'Espanha musulmana que se fasia per l'intermediari dls josièus.

Al sègle XIV, Tolosa es en crisi. L'agricultura de Lauragués capita pas a subvenir als besonhs de las populacions e cal importar lo blat d'Itàlia o del Reialme d'Aragon. A partir de 1348, la pèsta tua los tolosencs que se refugian dins las campanhas. La Guèrra de Cent Ans melhora pas la vida dels tolosencs que la vila deu finançar l'esfòrç de guèrra e pagar la rançon del rei Joan lo Bon fach prisonièr en 1356 a Peitieus. La populacion tolosenca va alara patir d'una fòrta descreissença e en 1398, la vila compta pas pus que 24 000 abitants.

Lo sègle XV comença amb la creacion del Parlament tolosenc per Carles VII. Prometent una exempcion de taxas, lo rei enfortís atal son poder e desfisa l’administracion dels Capitols. Investit de dreches de jurisdiccion, lo parlament ganharà apuèi son independéncia politica. Aqueste sègle es tanben lo teatre de disetas nombrosas. Las rotas son pas pus seguras, e Tolosa patís un terrible incendi en 1463. Las abitacions situadas entre l’actuala carrièra Alsàcia-Lorena e Garona son deimadas. Lo 7 de mai de 1463 lo Grand incendi de Tolosa, dins la vila medievala, destrusiguèt los tres quarts de la ciutat e arroïnèt mantuna glèisa, convents e autres edificis publics. Propagat per un vent violent a travèrs de las carrièras estrechas, bordadas d'abitacions de pans de fusta, espandiguèt sos degalhs fins a l'ostal de vila. A mai la vila coneis una expansion demografica novèla, entraïnant una vertadièra crisi del lòtjament.

La prosperitat venguda del pastèl (1463-1561)

Ancian ostal d'un negociant de pastèl, Joan de Bernuin

Perseguent l’activitat textila de la vila, lo comèrci del pastèl pren s'espelís a partir de 1463. Es lo periòde pus prospèr de l’istòria tolosenca. Son representant mai ric es Pèire d'Assesat, celèbre per son ostal remirable. Aquela prosperitat es ligada a l'aflaquiment del reialme de França amb las guerras de religion fins a Enric iV de França que protegirà lo comerci de Tolosa. S'acabarà amb Lois XIII que restablirà un contraròtle economic e politic en defavor de Tolosa.

Al mitan del sègle XVI, l’Universitat de Tolosa compòrta prèp de 10 000 estudiants. Lo corrent umanista travèrsa sas parets e los universitaris son sovent preses d’agitacion. L’Inquisicion contunha d’installar de lenhièrs nombroses.

En 1533, la Bèla Paula recep Francés I^èr. En 1562, la reforma protestanta provòca de combats de carrièra entre calvinistas e catolics, e l’incendi de gaireben 400 ostals.

D’Assezat es expulsat, al meteis temps que començan trenta dos ans de guèrra civila. Los protestants son rapidament espotits, e tre 1563-64, una Liga es formada pels capitols e lo Parlament per defendre lo catolicisme.

Carles IX passa dins la vila al moment de son torn de França reial (1564-1566), acompanhat de la Cort e dels Grands del Reialme : son fraire lo duc d’Anjau, Enric de Navarra, las cardinals de Borbon e de Lorena.

Lo chaple de Sant Bertomieu (24 d'agost de 1572 a París) se repetís a Tolosa lo 6 d'octobre. Mentre que 300 protestants èran estats meses en prison lo 31 d'agost, tres conselhièrs al Parlament son condemnats per « subversion » per la guèrra de 1562. Lo 4 d'octobre, la rumor d’òrdres secrets del rei s'espandís en vila, e malgrat lo governador lo vescomte de Juèsa, un soslèvament fòrça la preson, e la mitat dels prisonièrs protestants son massacrats.

Sègle XVII

Carta de Tolosa en l’an 1631

L’accession al tròn d’Enric ⅠⅤ metèt fin als trobles tolosencs. Lo Parlament se somet e l’edicte de Nantas es acceptat en 1600. Los Capitols pèrdon las darrièras influéncias que lor demòran. En 1622, al cors d’una guèrra de religion novèla, la vila es presa per Loís XIII. Un flagèl plan mai grèu que la Fredonda va tocar Tolosa en 1629 e en 1652, en fasent de milierats de victimas : la pèsta.

Pel primièr còp, la municipalitat e lo Parlament prenon amassa de mesuras per assistir los malorals que patisson de l’epidemia. Fòrça membres del clergat daissan la vila. Los Tolosencs mai rics fugisson tanben, e sols los doctors son constrenches de demorar. La famina obliga lèu los qualques Capitols qu’an pas abandonat la vila a aplicar una interdiccion de sortida als maselièrs e als fornièrs.

L’Ospici de La Grava albèrga los pestiferats en quarantena. Lo prat dels Sèt Denièrs aculhirà, el tanben, de malauts nombroses dins de condicions precàrias. Abans de tampar sas pòrtas, la vila ven un refugi de mendiants atirats per una infraestructura medicala qu’espèran melhora qu’a la campanha. L’argent manca per noirir tota aquesta populacion, e de requisicions son ordenadas. Als piègers moments de la crisi, los rics se veson atribuir la responsabilitat dels paures.

En 1654, quand la segonda epidemia s’atudèt, la vila èra devastada. Los periòdes de remission, çaquelà, foguèron l’ocasion de realizar dos projèctes màgers : lo Pont Nòu en 1632 e lo Canal de las Doas Mars en 1682. Aqueste sègle trebolat s'acabarà per una darrièra famina, en 1693.

Lo sègle XVII marca tanben l’arribada d’una associacion secrèta, l’Aa (associatio amicorum), qu'acampa de membres del clergat e d'universitaris, e predican una fe exacerbada. L’influéncia d'aquesta organizacion se farà sustot sentir al sègle XVIII.

Sègle XVIII

Seriá malaisit de qualificar los ans qu'an precedit la Revolucion. Divèrses corrents artistics, religioses, o arquitecturals an percorregut la ciutat durant lo sègle XVIII.

Loís de Mondran es l’instigator d’un urbanisme novèl, versemblablament inspirat per son sejorn dins la capitala. Las principalas realizacions d'aquesta epòca son lo Grand Redond, lo Cors Dillon, e la faciada del Capitòli.

En 1770, lo cardinal Lomeni de Briena pausa la primièra pèira del canal que portarà son nom. Acabat sièis ans pus tard, lo canal acaba de religar la Mediterranèa a l’Atlantic, lo Canal de las Doas Mars al Canal lateral a Garona. Lo punt de joncion es conegut jol nom dels Ponts Bessons.

La vila s’emborgesís, apaurissent los pus desprovesits, e enriquissent la noblesa e lo clergat. Los arquitèctes locals e los escultors son meses a contribucion pels particulars. La Reinariá serà la residéncia d’estiu del marit de la comtessa del Barri.

Tolosa a pas doblidada sa fervor religiosa tradicionala, quitament se la fin del sègle marca un cèrt declin. De confrairiás novèlas apareisson, la mai celèbra es la dels Penitents blaus, oficiant a la glèisa de Sant Jeròni. Lo Parlament, infiltrat per l’Aa (vejatz sègle XVII), reglamenta la vida religiosa, e condemna los protestants.

Es dins aqueste contèxt dificil qu’esclata l’afar dels Calàs (vejatz Joan Calàs). Aqueste afar mòstra a quin punt lo Parlament a pres la direccion de la vila, perque es el que prononciarà la condemnacion a mòrt de Joan Calàs.

Sociosa per son autonomia, lo pòble tolosenc sosten lo Parlament quand aqueste es menaçat per la monarquia. Es lo Parlament de Tolosa que nomena los Capitols, que lo capítol es alara redusit a uèit representants. Caldrà una Revolucion per que la vila escape a l’empresa dels parlamentaris.

Fin de sègle XVIII - començament del sègle XIX

Mapa de Tolosa e de sos barris en 1815

La Revolucion modifica lo ròtle de la vila, e mai son estructura politica e sociala.

D’en primièr, la vila es estada espectatritz dels movements parisencs. L’anonci de las manifestacions del 14 de julhet de 1789 a un resson relatiu, pontuat per qualques pilhatges. Cinc meses pus tard, quand lo Regim Ancian es abolit, es plan diferent. Los parlamentaris e los capitols luchan per conservar lors privilègis, manifèstan lo 25 de setembre, e son pas gaire sostenguts per una populacion que reconeis pas pus sos protectors passats.

L’empresa regionala de Tolosa, autan assegurada per son Parlament, es ara reducha a las dimensions d’un departament, Nauta Garona. Lo clergat se deu plegar a la Constitucion civila impausada per l’Assemblada Constituenta, la quala nomena un arquevesque tolosenc novèl, en prejudici de Lomeni de Briena. Una partida de la populacion es ostila a aquelas reformas que grèujan sos ancians privilègis.

Las prerogativas dels capitols son abolidas lo 14 de decembre de 1789. Josèp de Rigaud es lo primièr cònsol, es elegit lo 28 de febrièr de 1790.

En 1793, pendent la Comuna, Tolosa refusa de s’aligar a Provença e a Aquitània per montar sus París. Apuèi, las perspectivas de la guèrra contra Àustria e las de las resisténcias interioras entrainan la Terror, qu'elimina a Tolosa una partida dels refractaris a la Revolucion.

En agost de 1799, la vila fortificada resistís a l’assaut dels insurgents reialistas, al moment de la primièra batalha de Tolosa. L’arribada de Napoleon al cap del regim novèl, puèi de l’Empèri, restablís parcialament l'estatut regional de la vila. L’emperaire fa quitament l'onor d’una visita en 1808, fisant en particular las clastras de la Daurada a la manufactura de tabat.

Lo 10 d'abril de 1814, la batalha de Tolosa opausa los ispanobritanics del marescal Wellington als franceses del marescal napoleonian Soult, que, mentre que pervenon a resistir, son contrenches de se retirar. L’armada del Feld-Marechal Wellington i es aculhida per un grand nombre de reialistas, preparant Tolosa a la Restauracion de Loís XVIII. La vila ròsa es estada, doncas, lo teatre de la darrièra batalha francoanglesa sul sòl francés.

L’èra industriala

Litografia de Matabuòu (mitat del sègle XIX

La construccion e la dobertura de la gara Matabuòu, en 1856, va marcar una virada dins l'istòria de Tolosa, la vila se tròba d’ara enlà religada a la capitala e a l'èra novèla e prometeira dels transpòrts. Es alara que se substituís los baloards a las muralhas, que s'acaba la plaça del Capitòli e que se decidís de traucar las artèrias grandas (coma la carrièra de Metz e la carrièra d'Alsàcia-Lorena que tiran lor denominacion del clima ostil a la Prússia victoriosa de França en 1870 e conqueridora d'Alsàcia e de Lorena) sul modèl dels traucaments grands efectuats a París pel prefècte Haussmann. Los trabalhs borrolhan lo centre de Tolosa, que pèrd pauc a pauc son atmosfèra medievalassa.

L'aigat de Garona de 1875 devasta mai de 1000 ostals e tua 200 personas. Destruís tanben lo pont suspendut de Sant Pèire e lo pont de Sant Miquèl. Lo marescal Mac-Mahon, president de la Republica, s'exclamarà « Quant d'aiga, quant d'aiga ! ». Aqueste aigat, de 6,20 m al dessús de son estiatge, foguèt desenclavat per las importantas precipitacions del mes de junh de 1875 e per la fonda de las nèus dins los Pirenèus.

Lo sègle XX, lo reviscòl tolosenc

Lo començament del sègle XX es marcat per l'expansion importanta de la populacion Tolosenca. Aquò es lo resultat de l'exòde rural de las campanhas del Sud-oèst mas tanben de la combinason dels èrms successius d'immigrats quitant los regims faissistas de lors païses d'origina (los franceses del Nòrd durant la Primièra Guèrra Mondiala, los Italians dins los ans 1920 amb l'arribada de Mussolini al poder e los Espanhòls fugissent lo regim franquista). La calma tornada, 25 000 Espanhòls demorèron a Tolosa, e influencièron fòrtament lo mòde de vida tolosenc. Uèi, òm la considèra encara coma la mai espanhòla de las vilas franceseses.

La guèrra de 1914-1918 buta Tolosa (situada geograficament a l’abric dels atacs enemics) a s'industrializar d'un biais màger (las grandas industrias èran pas que la dels tabats e de la podrariá). Atal en 1915, s'i installa d'industrias quimicas e mai de talhièrs d'aviacion (Latécoère), que donaràn naissença aprèp la guèrra al famós servici de l'Aeropostala.

En 1963, Tolosa es causida per venir una de las uèch metropòlis d'equilibri del país. Lo govèrn essent enfin decidit a rompre la macrocefalia de París, serà vodada a las activitats aeronauticas e espacialas; Aquelas activitats qu'èran alara paucas valorizadas al costat de la siderurgia o de l'automobila van se revelar una oportunitat imprevista.

La reforma regionala plaça Tolosa coma capitala de la pus granda region francesa, e mai l'expansion economica e industriala d'Ariane e d’Airbus dòpa la creissença demografica de la vila, li aportant un aspècte positiu de vila en movement e en plena expansion.

Per alhors, Tolosa aculhirà un èrm novèl d'immigracion a l'endeman de la Guèrra d'Argeria evaluat a 25 000 personas, butant la vila a s'espandir a l'oèst cap a las banlègas e a construire de grands ensembles coma la celèbra ciutat del Miralh, concebuda a l'epòca pels melhors arquitèctes mondials e qu'èra destinada a lotjar mai de 100 000 personas. Parallèlament, d'òbras de renovacion son aviadas dins lo centre istoric e mai d'infrastructuras de transpòrts novèlas (mètro e bus) e d'espacis d'estacionament novèls de còps pas gaire integrats dins lo vièlh teissut urban (es lo cas dels sèt estancis del parking dels Carmes que se quilhan en luòc e plaça d'un mercat cobèrt metallic elegant datant de 1892).

Tolosa, uèi

Uèi, Tolosa es una metropòli de vocacion europèa e mondiala. Son aglomeracion es, tornarmai, pus importanta que la de Bordèu. Al ritme de creissença actual (+15 000 abitants per an), dintrarà dins lo cercle tampat de las aglomeracions francesas de mai d'un milion d'abitants, darrièr París, Lion e Marselha, mas davant Lilla e Niça. Aquò ja es lo cas de son airal urban espandit e pauc dense.

Per d'Unes, Tolosa demòra malgrat tot encara afeblida per sa relativa distància amb París (5 h 10 en tren e mai de sièis oras en veitura) e amb las autras vilas europèas, mentre que per d'autres permetèt lo desvolopament d'un pòli universitari e industrial fòra de Paris. Sa situacion geografica explica la manca de ligason TGV que los projèctes actuals prometon al mai lèu per 2025. D'elegits aquitans fòrt nombroses opausan aquesta linha al projècte d'una linha de Granda Velocitat a destinacion d'Espanha via lo País Basc. E mai se l'Estat sembla abandonar l'idea de la sdoas linhas de TGV que non son pas rentables. Una partida considerabla dels fluxes de viatjaires transitan per l'aeropòrt de Tolosa-Blanhac que demòra de luènh la primièra plateforma aeroportuària de tot lo grand sud-oèst francés e la 4^ena en defòra de París, talonant Marselha-Provença, amb environ sièis milions de passatgièrs per 2006.

La vila es pas pus uèi unicament lo simbòl del consortium Airbus quitament se aqueste darrièr quita pas d'espandir sas installacions industrialas (novèl sit aeroconstellacion per la construccion de l'A380). Tolosa pren a present la forma d'una concentracion tecnopolitana de talha europèa que tempta de compensar los risques ligats a una tròp fòrta monocultura industriala en desvolopant d'especializacions çaquelà ja presentas coma l'industria espaciala per la quala la vila aculhis lo sèti del programa europèu Galileo o encara las sciéncias del vivent amb d'ambicions europèas noiridas a travèrs la realizacion de l'Oncopòli sul site d'AZF.

Centre cultural francés de primièr plan, Tolosa dispausa d'un vivièr estudiant fòrt important que ne fariá la primièra vila estudianta de província, títol que li disputa Lilla, mas sustot Lion. D'equipaments culturals novèls son estats aviats dempuèi los ans 1990 coma lo centre de congrèsses Pierre Baudis, lo Teatre nacional de Tolosa (TNT), los Tuadièrs, la ciutat de l'Espaci, lo Zenit e pus recentament la granda mediatèca José Cabanis o lo Metronum.

Beneficiant atal d'un taus de notorietat elevat e sustot d'un imatge particularament positiu, la vila ròsa quita pas d'atirar d'abitants novèls (pus fòrt saldo migratòri positiu de França), que siá per son ambient de vida (regularament consacrat dins los palmarès de la premsa nacionala) o per son economia en plena expansion.

Revelator d'aquesta tendéncia, Tolosa èra la sola vila francesa qu'apareissiá dins un palmarès establit per la revista americana Newsweek (datat del 3 de julhet de 2006) presentant las dètz metropòlis actualas mai abans-gardistas de la planeta. La vila se plaçava atal a la quatrena plaça, just entre Londres e Nanchang (China).

Per anar mai luènh

Ligams intèrnes

• Tolosa
• Capitol
• Comte de Tolosa

Ligams extèrnes

• Istòria de Tolosa, sul sit de la comuna de Tolosa.
• L'imprimeriá a Tolosa : istòria de l'imprimeriá e de l'edicion a Tolosa.
• Palladia-Toulouse.net : istòria de Tolosa dins l'Antiquitat, dels Cèltas als Visigòts.

Fonts de l’article

Bibliografia

• Anne Le Stang, Histoire de Toulouse illustrée, Tolosa, Lo Pérégrinateur Editor, 2006, ISBN: 2-910352-44-7
• Taillefer (Michel) (dir.), Fournier (Georges), Olivier (Jean-Marc), Pailler (Jean-Marie), Pradalié (Gérard), Pech (Rémy), Zytnicki (Colette), Nouvelle istòria de Tolosa, Tolosa, Privat, 2002, 383 p.
• Philippe Wolff, Histoire de Toulouse, deuxième edicion, 1961, Éditions Édouard Privat,
• Michel Labrossa, Philippe Wolff, Marcel Durliat, Bartolomé Bennassar, Brunot Tollon, Jacques Godechot, Histoire de Toulouse, 1974, Éditions Privat, ISBN: 2-7089-4709-5
• Christian Cau, Petite Histoire de Toulouse, 1987, Éditions Loubatières, ISBN: 2-86266-046-9

Nòtas

• Portal d'Occitània