Gàmbia

	Gàmbia
	Republic of The Gambia (en)
	; ;
	Imne: For The Gambia Our Homeland
Administracion
Capitala	Banjul 13° 28′ N, 16° 36′ O
Forma de l'Estat	Republica
President; Vicepresident	Adama Barrow; Isatou Touray
Geografia
Vila principala	Serrekunda
Superfícia	Classat 159en
• Totala	10,689 km²
• Aiga (%)	11,5 % %
Demografia
Populacion	Classat 74en
• Totala	1,882,450 ab. (2013)
• Densitat	176.1 ab./km²
Istòria
Independéncia	Reialme Unit
	18 de febrièr de 1965
Economia
Moneda	GMD
Autras informacions
Indicatiu telefonic	220
ISO 3166	GM
Fus orari	0
Domeni internet	.gm

Gàmbia es un país d'Africa situat dins l'oèst del continent. Confronta al nòrd, a l'èst e al sud amb Senegal. A l'oèst es bordat per l'Ocean Atlantic. Sa capitala es Banjul.

Lo gentilici es gambian -ana.

Geografia[modificar | Modificar lo còdi]

Istòria[modificar | Modificar lo còdi]

Periòde precoloniau[modificar | Modificar lo còdi]

L'istòria precoloniau de Gàmbia es mau coneguda per leis istorians. De principats e de reiaumes pichons existián lòng dau riu Gàmbia. Foguèron vassalitats per lei grandeis empèris d'Africa de l'Oèst (Empèri de Ghana, Empèri de Mali e Empèri Songhai) e Gàmbia venguèt un axe dau comèrci d'aur permetent son encaminament vèrs l'Ocean Atlantic. Per aquela rason, lo litorau interessèt rapidament lei premiers navegaires europèus a partir dau sègle XV.

Periòde coloniau[modificar | Modificar lo còdi]

A partir dau sègle XV, Gàmbia foguèt explorada per lei Portugués, lei Francés e leis Anglés. I installèron dei comptadors e l'aur (fins au sègle XVII) e leis esclaus (sègles XVII-XVIII) estimulèron lo comèrci regionau.

En 1783, Anglatèrra obtenguèt lo contraròtle exclusiu de Gàmbia que foguèt plaçada sota l'autoritat de Sierra Leone en 1821 puei venguèt una colonia de la Corona en 1843. Pasmens, lo territòri interessèt gaire lei Britanics que laissèron lei Francés conquistar lei regions vesinas que formèron Senegau. Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XIX, Londres assaièt sensa succès d'escambiar Gàmbia còntra d'autrei territòris. En 1889, un acòrd entre França e lo Reiaume Unit definiguèt lei frontieras actualas de Gàmbia e cinc ans pus tard, Londres someteguèt totei lei tribüs de la region a son autoritat.

Franc dei comptadors britanics, lo territòri foguèt administrat segon lei principis de l’Indirect Rule. Leis institucions e lei caps tradicionaus foguèron donc mantenguts per lo poder coloniau e cargats de la gestion deis afaires indigèns. En 1913, una constitucion confirmèt aquela autonòmia e lo govèrn britanic se preocupèt gaire de Gàmbia fins a la fin de la Segonda Guèrra Mondiala.

Entre 1946 e 1951, de reformas politicas introduguèron de deputats elegits au sen dau Conseu legislatiu de la colonia e de partits politics locaus se formèron. En 1960, lo sufragi universau foguèt adoptat. En parallèl, Londres assaièt de modernizar l'economia de la regionmai sei reformas aguèron ges de resultat concrèt. A la fin deis annadas 1960, lo govèrn britanic sostenguèt un projècte d'union ambé Senegau mai lei negociacions mau capitèron car lei Gambians crenhavan d'èsser marginalizats dins lo futur estat. Lo Reialme Unit se decidèt alora a donar l'independéncia a Gàmbia, çò que foguèt decidit en 1963 e venguèt efectiu lo 18 de febrier de 1965.

La Gàmbia independenta[modificar | Modificar lo còdi]

Lo periòde Dawda Jawara[modificar | Modificar lo còdi]

Fondator dau Partit Popular Progressista (PPP), Dawda Jawara ganhèt leis eleccions de 1962 e venguèt Premier Ministre. En 1967, signèt un acòrd de cooperacion ambé Senegau e transformèt lo país en republica en 1970. Regularament tornat elegir gràcias au sostèn dei populacions ruralas, deguèt faciar una situacion economica fòrça degradada, de divisions au sen de son partit e lo desvolopament de la corrupcion. En 1981, una temptativa de còp d'estat sostenguda per una partida de l'armada necessitèt de demandar l'ajuda militara de Senegau per restablir l'òrdre legau (500 a 800 mòrts).

Pasmens, lo conflicte illustrèt lo besonh de reformas e de progrès economics. En 1982, un projècte d'union, dich Senegàmbia, ambé lo vesin senegalés intrèt en vigor per assaiar de dinamizar l'economia gambiana. Pasmens, l'entenduda entre lei dos país foguèt malaisada e Dakar decidèt en 1989 de dissòudre la confederacion. Finalament, en 1994, foguèt reversat e exilat per un còp d'estat militar menat per lo luòctenent Yahya Jammeh.

Lo periòde Yahya Jammeh[modificar | Modificar lo còdi]

Dempuei 1994, Gàmbia es dirigida per Yahya Jammeh. Dictatoriau e repressiu, lo regime novèu adoptèt una constitucion novèla en 1996 e enebiguèt plusors partits politics. Pasmens, mau capita de redreiçar l'economia nacionala que s'enfonsa dins una crisi quasi permanenta. D'eleccions trucadas asseguran la reeleccion regulara dau president qu'a desjoga mai d'un còp d'estat dempuei sa presa dau poder.