Siria

Siria (en arabi: سوريا^?, Sūriyā), oficialament la Republica Aràbia Siriana (en arabi: الجمهورية العربية السورية^?, Al-jumhūriyya al-ʿarabiyya as-sūriyya), es un estat de l'Orient Mejan situat a la broa de la mar Mediterranèa, al sud de Turquia, a l'oèst d'Iraq e al nòrd de Jordania, Israèl e Liban.

La capitala es Damasc e lo gentilici es sirian -a.

Istòria

Los arqueològs demostrèron que Siria aculhiguèt una de las civilizacions pus ancianas^[1] e los amorritas (un dels pòbles pus ancians de l'Antiquitat).

Dins la vila excavada d’Ebla, dins lo nòrd-oèst de Siria, los arqueològs descobriguèron en 1975 los vestigis d’un grand empèri semita, que s'estendiá del nòrd de la mar Roja a Turquia e fins en Mesopotamia dins sa part orientala.

Aquel empèri que remonta a 2500 a 2400 ans abans J.-C. fa de l'eblaïta la lenga semitica la pus anciana. Siria compta d’autres grands sites arqueologics coma Mari ont foguèt retrobat un còdi comparable al Còdi de Hammurabi a Babilònia, Ogarit e Doura Europos.

Siria es un país mportant dins l'istòria del cristianisme. Pau de Tarse, lo futur sant Pau, foguèt convertit al cristianisme sus la rota de Damasc, e establiguèt una Glèisa d'en primièr a Antiòquia en Siria antica (uèi en Turquia). D'aquel pòrt partiguèt per maites de sos viatges de mission.

Damasc foguèt fondada al IIIen millenni abans JC^[2] ; es una de las vilas pus ancianas del monde e foguèt abitada sens interrupcion (coma Benarés e Jericó). Après l’arribada dels conquistaires musulmans, Damasc venguèt la capitala de l’Empèri omeia, e atenguèt un prestigi e un poder encara inegalats dins l'istòria siriana. Aquel empèri s'estendiá d’Espanha a l’Asia centrala (661 a 750 apr. J.-C.). Après la casuda dels omeiads, un empèri novèl foguèt creat a Bagdad, l’Empèri abassida. En 1260, Damasc es venguda la capitala provinciala de l’empèri dels Mamelocs. En 1400, la vila foguèt destruita en granda part per Tamerlan : Damasc foguèt gaireben entièrament incendiada, e los artesans damasquins foguèron enlevats per trabalhar a Samarcanda. Un còp tornar bastida, Damas serviguèt de capitala entrò 1516. En 1517, la vila e lo país caiguèron jos ocupacion otomana. Los otomans regnèron sul país pendent mai de 400 ans entrò 1918, levat una passa ont l’egipcian Ibrahim Pacha occupèt lo país de 1832 à 1840.

Lo país se desliurèt de l’ocupacion otomana après la Revòlta araba, las fòrças arabas dintrèron a Damasc en 1918. Un reialme arab sirian independent foguèt creat. Faisal, eissit de la familha ashemiti, fraire d’Abd Allah ibn Hussein, ne serà lo primièr e darrièr rei.

D'efièch, l’independéncia del reialme s'acabarà amb l'ocupacion francesa en 1920. Après la batalha de Maisalon en julhèt de 1920, la colomna del general Goybet, dintra a Damasc. Los franceses impausèron son mandat dins lo país, çò qu'entrainèt l'exili de Faisal en Iraq^[3]. França e lo Reialme Unit, que se disián aliats de las fòrças arabas de Faisal, s’èran mes d’accòrd per se partejar l'Orient Mejan.

Après l’acòrd Sykes-Picot, los franceses e los britanics se repartisson administrativament los territòris de l'Empèri otoman descaigut, en crear artificialament de paises distints. L’acòrd acabèt amb la Siria istorica, Bilad al-Cham, qu'amassava la Siria actuala, Liban, (Jordania, Palestina (actuals territòris palestinian e israelian). Lo periòde del mandat vegèt la pojada del nacionalisme e de la revòlta contra l’armada francesa. Siria faguèt partida, amb Egipte, de la Republica Aràbia Unida entre 1958 e 1961.

Pendent un brèu periòde dins lo decenni de 1970, Siria amb Libia e Egipte formèt una federacion que pretendiá d'èsser l'embrion de l'unitat aràbia definitiva. Aquela federacion èra estada impulsada de manièra decidida pel cap libian Moammar al-Gaddafi, mas fracassèt, per encausa dels conflictes d'interèsses entre los tres païses que se vegèron dividits entre autres per sa postura fàcia a Israèl. En 1970, après une seria de dictaturas militaras instablas, Hafez el-Assad, alavetz ministre de la Defensa, prend lo poder per un nòu còp d'estat. Son regim fortament autoritari, estructurat a l'entorn d'un partit unic, lo partit Baas, a mes en plaça un contraròtle de l'ensemble de la vida politica siriana. Es responsable del chaple de Hama^[4].

A sa mòrt en 2000, son filh, Bashar al-Assad, li succediguèt e mantenguèt lo regim instaurat per son paire, amb un certan destibament de las libertats al començament del mandat^[5].

Politica

Article detalhat: Guèrra Civila Siriana.

Granda manifestacion a Al-Assy square a Hama

De manifestacions comencèron en Siria lo 26 de genièr de 2011 influénciada per las autres manifestacions de la region; lo meteis jorn, un cas d'autoimmolacion foguèt raportat. Los manifestants demandavan de refòrmas politicas, lo retorn dels dreches civils, e la fin de l'estat d'urgéncia mes en plaça dempuèi 1963.^[6] Aquelas manifestacions contre lo govèrn de Bashar al-Assad, començadas dins lo contèxte de la Prima Aràbia foguèron reprimidas amb violéncia per las fòrças governamentalas. Lo conflicte se transformèt pauc a pauc en rebellion armada apès de meses de sètge militar.^[7]

L'oposicion armada consistís en divèrses grops que se formèron long del conflicte, d'en primièr l'Armada Siriana Liura, que foguèt la primièra de prene las armas en 2011, e lo Front Islamic format en 2013. En 2013, lo Hezbollah dintrèt dins la guèrra en supòrt de l'armada siriana.^[8]^[9] A l'èst, l'Estat Islamic, un grop jihadista militant originari d'Iraq, obtenguèt de victòrias rapidas a l'encòp en Siria e en Iraq, dintrant tanben en conflicte amb los autres grops rebels. En julhèt de 2014, contrarotlava un terç del territòri sirian e una granda part de sa produccion de petròli e de gas, çò que ne fasiá de fach la principala fòrça d'oposicion. En febrièr de 2019, una aliança arabo-curda lancèt son ofensiva finala contra l'ultim recapte d'aquel grop.

Geografia

Geografia fisica

Dins lo país se destinguisson, d'oèst en èst, tres regions: a l'oèst se tròba una plana litorala, separada de l'interior pel Jabal Ansaria, una doble serra a l'interior de la qual sorgisson diversas vals; lo centre del país es format per un plan accidentat amb diverses pics volcanics e qu'es traversat del nòrd-èst al sud-oèst per una serra que i se destinguisson diversas formacions: Jabal Abd al-Aziz, Jabal Visir, Jabal Buwaida, Jabal Saar, Jabal al Sarqi e Jabal Garbi; la region de l'èst es constituïda per la val d'Eufrates. Aqueste es lo principal riu que traversa lo país, que penetra per l'èst e sortís pel nòrd-oèst; son importants tanben los afluents Jabur e Orontes, a l'oèst. A l'extrèm nòrd-èst, la frontièra amb Turquia seguís Tigre. A la part oèst del país lo clima es mediterranèu, mas en s'avançant cap a l'èst ven pus sec e caud.

La populacion se concentra dins los territòris plaçats a l'oèst; lo taus de creissença vegetativa es fòrça naut.

Organizacion politicoadministrativa

Síria ten 14 províncias o governorats (muhafazat, singular: muhafazah), devesidas en 60 districtes, manatiq (sing. mintaqah), que al seu torn se subdevesisson en subdistrictes, o nawahi (sing. Nahia). Los nawahi se compausan de vilas o ciutats, que son las unitats administrativas pus pichonas.

Damasc (en arab: 'دمشق')
Rif Dimashq ( 'ریف دمشق')
Al-Qunaytirah ( 'محافظة القنيطرة')
Dar'a ( 'محافظة درعة')
As-Suwayda o Sweida ( 'محافظة السويداء')
Homs ( 'محافظة حمص')
Tartus (en arab: 'محافظة طرطوس')
Al Ladhiqiyah o Latakia ( 'محافظة اللاذقي' ة)
Hamah ( 'محافظة حماه')
Idlib ( 'محافظة ادلب')
Halab o Alèp ( 'محافظة حلب')
Ar-Raqqà ( 'محافظة الرقة')
Dayr az-Zawr ( 'محافظة دير الزور')
Al-Hasakah ( 'محافظة الحسكة, en curd: 'حسكة)

Economia

De veire: Economia de Siria.
En çò que tanh a l'economia lo país es en via de desvolopament, e mai se dempuèi 1973, e a causa de de problèmas politics que li an fach destinar part del sieu pressupòst a de despensas militaras, l'inflacion a frenat aqueste progrès.

Cultura

Bibliografia

Vejatz tanben

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Siria.

Ligams extèrnes

Nòtas e referéncias

[1] Modèl:LIGAM web

[2] ttp://whc.unesco.org/fr/list/20

[WDL-3] «Rapport de la commission chargée par le Conseil de l'étude de la frontière entre la Syrie et l'Irak».

[4] .

[5] .

[6] «Q&A: Syrian activist Suhair Atassi».

[7] «Bombardment of Syria's Homeless kills 21 people».Modèl:Dead link

[Hezbollah_2013-8] «Hezbollah chief says group is fighting in Syria».

[9] «Al Nusrah Front claims 3 more suicide attacks in Daraa».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]