Benin : Diferéncia entre lei versions
Infobox. Debuta Balisas : cambiament per telefonet Modificacion pel web mobil Liens d’homonymie |
Cap resum de modificació Balisas : Revertida Editor Visual : basculat |
||
| Linha 1 : | Linha 1 : | ||
{{Infobox Geografia politica}} |
{{Infobox Geografia politica}} |
||
'''Benin''', oficialament la '''Republica de Benin''' (en [[francés]]: ''République du Bénin''), coneguda tanben coma '''Dahomey''',<ref>{{Ref-web|url=https://www.nytimes.com/1975/12/01/archives/dahomey-announces-its-name-will-be-benin.html|títol=Dahomey Announces Its Name Will Be Benin|òbra=The New York Times|data=01-12-1975}}</ref> es un estat d'[[Africa]] de l'Oèst. Confronta [[Burkina Faso]] e [[Nigèr (país)|Nigèr]] au nòrd, [[Nigèria]] a l'èst, e [[Tògo]] a l'oèst. Es bordat per l'[[ocean Atlantic]].<ref name="HughesHughes1992">{{ref-libre|cognòm1=Hughes|nom2=R. H.|cognòm2=Hughes|nom2=J. S.|títol=A Directory of African Wetlands|url=https://books.google.com/books?id=VLjafeXa3gMC|an=1992|editor=IUCN|isbn=978-2-88032-949-5|pagina=301|url-archiu=https://web.archive.org/web/20160508163425/https://books.google.com/books?id=VLjafeXa3gMC|archive-date=8 May 2016}}</ref> La capitala n'es [[Porto Novo]] (en [[Fon (lenga)|fon]]: ''Xɔ̀gbónù''). Lo gentilici es '''beninés -esa'''. |
|||
'''Benin''', oficialament la '''Republica de Benin''', es un país de l'oèst d'[[Africa]] que confronta [[Burkina Faso]] e [[Nigèr (país)|Nigèr]] al nòrd, [[Nigèria]] a l'èst, e [[Tògo]] a l'oèst. Al sud es bordat per l'[[Ocean Atlantic]]. |
|||
La lenga oficiala es lo francés mas s'i parla tanben de lengas autoctònas coma lo [[Fon (lenga)|fon]], lo [[ioroba]] e lo [[dendi]]. La religion predominanta es lo [[cristianisme]] (52,2 %), seguit per l'[[islam]] (26,4 %), e lei religions africanas autoctònas (17,9 %).<ref name="Religions in Benin | PEW-GRF">{{ref-web|url=http://www.globalreligiousfutures.org/countries/benin/religious_demography#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2020|títol=Religions in Benin | PEW-GRF|data-archiu=17 d'octobre de 2021|url-archiu=https://web.archive.org/web/20211017154104/http://www.globalreligiousfutures.org/countries/benin/religious_demography#/?affiliations_religion_id=0&affiliations_year=2020}}</ref> |
|||
La capitala n'es [[Hogbòno]] (''Porto Novo'' en portugués e francés). Lo gentilici es '''beninés -esa'''. |
|||
== Geografia == |
== Geografia == |
||
{{...}} |
|||
== Istòria == |
== Istòria == |
||
| Linha 61 : | Linha 62 : | ||
== Cultura == |
== Cultura == |
||
== |
== Articles connèxes == |
||
== Liames extèrnes == |
|||
* [http://www.gouv.bj Govèrn de Benin] |
* [http://www.gouv.bj Govèrn de Benin] |
||
== Nòtas |
== Nòtas e referéncias == |
||
<references/> |
|||
{{Commons|Benin|Benin}} |
{{Commons|Benin|Benin}} |
||
{{Païses d'Africa}} |
<references />{{Païses d'Africa}} |
||
[[Categoria:Benin| ]] |
[[Categoria:Benin| ]] |
||
Version del 11 junh de 2024 a 20.17
| Imne | L'Aube Nouvelle  |
|---|---|
| | |
| Nom oficial | Bénin (fr) |
| Administracion | |
| Capitala | Porto Novo |
| Lenga oficiala | francés |
| Politica | |
| Fòrma de govèrn | Democracia representativa |
| • President | Patrice Talon |
| • President | Patrice Talon (2016–) |
| Geografia | |
.svg)  | |
| Coordenadas | 8° 50′ N, 2° 11′ E |
| Superfícia | 114 763 km² |
| Punt mai bas | golf de Benin (0 m) |
| Punt culminant | Mont Sokbaro (658 m) |
| Fus orari | UTC+01:00 Africa/Porto Novo [1] |
| Demografia | |
| • Totala | 11 175 692[2] ab. (2017 ) |
| • Densitat | 97,38 ab./km² |
| Economia | |
| Moneda | Franc CFA d'Africa Occidentala |
| Autras informacions | |
| Indicatiu telefonic | +229 |
| Domeni Internet | .bj |
| Sit web | gouv.bj |
Benin, oficialament la Republica de Benin (en francés: République du Bénin), coneguda tanben coma Dahomey,[3] es un estat d'Africa de l'Oèst. Confronta Burkina Faso e Nigèr au nòrd, Nigèria a l'èst, e Tògo a l'oèst. Es bordat per l'ocean Atlantic.[4] La capitala n'es Porto Novo (en fon: Xɔ̀gbónù). Lo gentilici es beninés -esa.
La lenga oficiala es lo francés mas s'i parla tanben de lengas autoctònas coma lo fon, lo ioroba e lo dendi. La religion predominanta es lo cristianisme (52,2 %), seguit per l'islam (26,4 %), e lei religions africanas autoctònas (17,9 %).[5]
Geografia
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Istòria
Lo periòde precoloniau
Coma lo rèsta deis estats maritims d'Africa de l'Oèst, l'istòria de Benin es mau coneguda avans la fin de l'Edat Mejana. Lo poblament complèx de la region permet de supausar l'existéncia de braçatges importants dins lo corrent dau millenari I ap. JC avans la formacion dei premiereis estats vertadiers a partir dau sègle XII. Una partida dau territòri beninés faguèt alora de la zòna d'influéncia dei ciutats-estats de l'oèst dau Nigèria actuau (Oyo, Benin... etc.).
Lo periòde coloniau
Lei reiaumes de Porto Novo e de Dahomey
Lei Portugués agantèron lo litorau beninés en 1472. Dins lo corrent dau sègle XVII, lo desvolopament de la tracha negriera favorizèt la formacion d'estats dins lo Gof de Guinèa. En Benin, lei dos pus importants foguèron lei reiaumes de Porto Novo e de Dahomey. Lo premier venguèt rapidament una crosiera marchanda majora e establiguèt de relacions fruchosas ambé lei negriers europèus. Durant la segonda mitat dau sègle XIX, se raprochèt de França e acceptèt de venir un protectorat en 1883.
Dahomey, centrat sus la fortalesa d'Abomey, venguèt de son caire una poissança militara regionala sota la direccion dau rèi Agadja (1708-1732) que someteguèt plusors clans vesins de son territòri e annexèt l'important pòrt negrier d'Ouidah. Pendent lo rèine de Ghezo (1818-1858), lo reiaume capitèt de transformar son economia, principalament basada sus la tracha, e desvolopèt lei palmaredas destinadas a la produccion d'òli. Melhorèt tanben l'eficacitat de l'administracion e estendèt son reiaume vèrs lo nòrd e l'èst. En 1851, signèt un tractat d'amistat ambé França. Pasmens, de tensions apareguèron rapidament quand França acomencèt de multiplicar lo nombre de sei comptadors dins la region per contornejar Ouidah e sei taxas portuàrias.
La conquista francesa
A la fin deis annadas 1880, lei tensions entre França e Dahomey s'agravèron. Lo rèi Behanzin decidèt en 1890 de reglar militarament lo problema e ataquèt Porto-Novo qu'èra vengut la posicion principala dei Francés dins la region. Pasmens, foguèt batut e deguèt reconóisser la preséncia francesa dins la region e se plaçar sota lo protectorat de París. Dins aquò, aquel acòrd intrèt jamai en vigor e França preparèt a son torn una ataca qu'aguèt luòc en 1892. Lei vilas principalas de Dahomey foguèron aisament conquistadas per lei Francés e Behanzin foguèt finalament obligat de capitular en 1894.
Dahomey foguèt annexat per França e sa disparicion eliminèt l'obstacle qu'empachava la penetracion europèa dins lei regions interioras. Ansin, lei Francés agantèron Gordo en 1894 e Gorma en 1895. En 1897 e 1898, un tractat francoalemand e una conferéncia coloniala francobritanica permetèron d'establir lei limits dei diferentei colonias de la region. Pasmens, dins la zòna francesa, de resisténcias persistiguèron fins a la fin deis annadas 1910.
L'administracion francesa
França creèt leis Establiments Francés dau Gof de Benin en 1883 per administrar sei conquistas e sei protectorats dau futur Benin. En 1894, formèron la colonia de Dahomey que foguèt restacada dètz ans pus tard a l'Africa Occidentala Francesa. I adoptèt una politica d'administracion dirècta e eliminèt la màger part dei reiaumes tradicionaus. Lo sud dau territòri conoguèt alora un desvolopament relativament important e venguèt un centre de recrutament de foncionaris africans e de soudats de l'armada coloniala (tiralhaires senegalés). De mai, Dahomey recebèt d'investiments non negligibles dins lo sector de la produccion d'òli. Pasmens, aqueu sector conoguèt una crisi dins lo corrent deis annadas 1930. En revènge, lo nòrd de la colonia interessèt gaire lei Francés.
La Premiera Guèrra Mondiala favorizèt l'emergéncia d'una vida politica beninesa e la colonia venguèt un centre de la politica africana après la Segonda Guèrra Mondiala. Sourou Migan Apithy (originari dau sud-èst), Hubert Maga (dau nòrd) e Justin Ahomadegbé (sud-oèst) ne'n foguèron lei figuras principalas. Participèron en particular a la vida politica de la IVa Republica Francesa e ai negociacions regardant l'evolucion institucionala de l'Empèri Francés.
L'independéncia
En 1956, la lèi Defferre donèt una autonòmia intèrna ai colonias francesas ambé la creacion de conseus legislatius. Puei, dos ans pus tard, Dahomey acceptèt de venir membre de la Comunautat Francesa. Pasmens, aquel ensems foncionèt pas e Dahomey demandèt e obtenguèt son independéncia lo 1èr d'aost de 1960.
Lo Benin independent
La Republica de Dahomey
Hubert Maga venguèt lo premier president de Dahomey en 1960. Deguèt rapidament faciar una situacion malaisada en causa de la desgradacion de l'economia e dau retorn dei foncionaris beninés licenciats deis administracions colonialas de l'AOF e de l'AEF. Aquò entraïnèt de tensions politicas. En 1963, lo coronèu Christophe Soglo e l'armada impausèron lo principi d'un govèrn tripartita gropant Apithy, Maga e Ahomadegbé. Un an pus tard, una constitucion novèla foguèt adoptada mai lo projècte mau capitèt. En 1965, Soglo prenguèt dirèctament lo poder mai foguèt reversat per un còp d'estat en 1967. Lo país s'afonsèt alora dins un periòde d'instabilitat fins a la creacion d'un conseu presidenciau (Apithy, Maga e Ahomadegbé) en 1970. Pasmens, aquò permetèt pas de resòuvre lei problemas dau país.
La Republica Populara de Benin
En 1972, un còp d'estat organizat per lo coronèu Mathieu Kérékou reversèt lo conseu presidenciau. Lo remplacèt per un Conseu Nacionau de la Revolucion que decidèt d'aplicar lei principis dau marxisme-leninisme en 1974. Un an pus tard, lo nom dau país foguèt cambiat e la Republica de Dahomey venguèt la Republica Populara de Benin. En 1977, una consitucion instaurèt un regime d'assemblada amb un partit unic (Partit de la Revolucion Populara de Benin, PRPB). Pasmens, lo cambiament de politica economica eliminèt pas lo maucontentament popular e d'esmogudas grèvas se debanèron en 1989 a Porto Novo e a Cotonou. Afeblit, lo poder acceptèt de negociar l'abandon dau comunisme.
Benin dempuei 1990
Après lei manifestacions de 1989, una conferéncia nacionala decidèt de l'abandon dau marxisme e l'instauracion d'un regime democratic multipartita. Dempuei aqueu periòde, Benin a d'institucions democraticas que son bòn foncionament foguèt simbolizat per d'alternàncias politicas en 1991 (eleccion de Nicéphore Soglo, un administrator de la Banca Mondiala), en 1996 (retorn au poder de Mathieu Kérékou) e en 2006 (eleccion de Thomas Yaqi Boni, un ancian banquier). Aquò dona un imatge positiu au país que pòu ansin obtenir lo sostèn dei balhaires de fons internacionaus (França, Estats Units... etc.). Dins aquò, la situacion economica es totjorn relativament marrida.
Economia
Cultura
Articles connèxes
Nòtas e referéncias
- ↑ URL de la referéncia: https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa.
- ↑ Basa de donadas de la Banca Mondiala. Banca Mondiala. [Consulta: 8 d'abril de 2019]
- ↑ Dahomey Announces Its Name Will Be Benin. The New York Times, 01-12-1975.
- ↑ Hughes; Hughes, J. S.. A Directory of African Wetlands. IUCN, 1992, p. 301. ISBN 978-2-88032-949-5.
- ↑ Religions in Benin | PEW-GRF. Archiu de l'original del 17 d'octobre de 2021.
