Escambi colombian
L’escambi colombian (taben nomenat lo grand escambi) es un escambi biologic intercontinental se debanant al periòde istoric, en seguida de la decobèrta de l'America per Critòl Colomb. Es un desl eveniments mai importants de l'istòria de l'ecologia, de l'agricultura e de la cultura.
Lo tèrme, inventat per Alfred W. Crosby en 1972 e ara reconegut per la granda majoritat dels istorians, designa los nombroses escambis de bens agriculturals, de bestial, de populacions umanas e de microorganismes (subretot aquestes responsables de malautiás infeciosas), a partir de 1492, entre l'Ancian e lo Mond Nòu: es a dire entre l'Afroeurasia e l'America, o encara entre los emisfèris oèst e èst. Fòrça causas foguèron escambiadas entre ambedos emisfèris, causant de prigonds cambiaments biologics e culturals de cada costat.
A l'estricte punt de vista biologic, es a dire abstraccion facha de son importança dins l'istòria umana, l'escambi colombian demora un eveniment d'importança màger que placèt en contacte de linhadas evolutivas separadas dempuèi lo fraccionament del Gondwana fa mai de cent milions d'annadas. Abans aqueste, lo mai recent grand escambi biologic intercontinental foguèt lo grand escambi interamerican.
L'escambi colombian marca segon unes autors (Lewis e Maslin, 2015), lo començament d’una novèla epòca geologica nomenada Antropocèn, que correspond al començament d’un periòde, desconegut fins alara sus Tèrra, de predominança de l'activitat umana sus las fòrça geologicas, e d’omogeneïzacion del biòta terrèstre.
Exemples
[modificar | Modificar lo còdi]Aqueste escambi de plantas e d'animals transformèt los mòdes de vida europèus, americans, africans e asiatics. D'aliments jamais vists abans lèu venguèron d'aliments de basa, alara que de novèlas regions se dobrissián a l’agricultura. Per exemple, abans 1492, la trufa butava pas fòra de l'America del Sud. Dins las annadas 1840, l'Irlanda dependava tan de la trufa qu'un culhida infectada pel mildió (Phytophthora infestans) mena a la granda famina irlandesa. La primièra importacion europèa en America, lo caval, cambièt la vida de fòrça tribús amerindianas de las Grandas Planas, lor permetent d'adoptar un novèl biais de viure nomad basat sus la caça al bisont. La salsa tomata, facha amb un fruch originari de Sudamerica, venguèt un simbòl de l'Itàlia, alara que lo cafè de l'Africa e la cana a sucre de l'Asia venguèron las culturas principalas de las plantacions latinoamericanas.
Abans l'escambi colombian, i aviá pas d'irange en Florida, ni banana en Eqüator, ni paprika en Ongria, ni corgeta en Itàlia, ni ananàs a Hawaii, ni maniòc ni patata doça en Africa, ni taure al Tèxas, ni ase al Mexic, ni piment en Tailàndia, ni tabat, milh o mongeta en Euròpa, ni chocolat en Soïssa
Abans qu'una comunicacion frequenta siá establida entre los dos emisfèris, la varietat d'animals domesticats et de malautiás infecciosas essent fòrça mai granda dins lo Mond Ancian que dins lo Nòu. Aquò mèna, en partida, als efièch devastators de las malautiás del Mond Ancian suls Amerindians. Los pòbles del Mond Nòu paguèron un fòrça grand tribut a las epidèmias de veròla.
I aguèt gaireben pas cap de societat sus Tèrra que foguèt pas tocada per aqueste escambi ecologic planetari.
Tablèu de comparason
[modificar | Modificar lo còdi]| Tipe d'organisme | Lista del Mond Ancian | Lista del Mond Nòu |
|---|---|---|
| Animals domestics | ||
| Plantas utilas | ||
| Malautiás infecciosas |
|
|
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]Referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]- Anthropocèn
- Contactes transoceanics precolombians
- Domesticacion
- Espècia invasiva
- Pandèmia
- Lo grand escambi interaamerican
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) [1]Alfred W. Crosby, The Columbian Exchange: Plants, Animals, and Disease between the Old and New Worlds, 1972 ; rééd. 2003.
- (en) Jeremy Adelman, Stephen Aron, Stephen Kotkin et al., Worlds Together, Worlds Apart.