Armada

Una armada es un ensembe organizat de fòrças militaras qu'apartènon a un pòble, un Estat ò una entitat estatala (rebellion, guerilha, guilda marchanda... etc.). Probablament aparegudas amb l'agricultura, leis armadas son destinadas a la proteccion d'un grop uman còntra una menaça d'agression ò a la conquista de mejans d'existéncia. Per aquò, son constituïdas d'individús armats qu'obeïsson a una ierarquia somesa a l'autoritat politica. Son fòrça liadas a la nocion de guèrra.

Istòria

De l'Antiquitat a l'aparicion de l'artilhariá

De l'Antiquitat a l'Edat Mejana

L'aparicion dei premiereis armadas sembla ben anteriora a l'invencion de l'escritura. Es probablament liada a l'aparicion de la guèrra, consequéncia dau desvolopament de l'agricultura sedentària^[1]. Lei premiereis armadas son sovent vistas coma d'ensembles pauc organizats menats per de caps carismatics. Pasmens, dins lei fachs, l'existéncia d'un nivèu important d'ierarquizacion e d'especializacion es atestada dempuei de periòdes fòrça ancians coma o mòstra l'Estendard d'Ur, una gravadura datada dau sègle XXVII avC que presenta diferenteis unitats de l'armada sumeriana de la vila d'Ur.

Durant aqueu periòde, leis armadas semblan formadas per d'òmes liures. Un liame important existiá entre la posicion sociala e lo reng militar car la crompa e l'entretenença de l'armament èran la responsabilitat e la carga dau combatent. Lo mercenariat èra tanben frequent en causa dau còst de certaneis equipaments e de dificultats per organizar un entraïnament regular de tropas localas generalament compausadas a partir de païsans. Lo desvolopament de l'administracion pareis tanben una condicion necessària a la formacion d'armadas organizadas. Per exemple, dins la Grècia e la Roma Antica, leis armadas èran constituïdas per lei ciutadans qu'èran devesits en foncion de sei revenguts personaus^[2]^[3]. Aquò menèt a la formacion d'una sòrta d'aristocracia car una partida dau pòble èra excluch dau servici militar^[4]. En China, èran formadas per de païsans mobilizats segon un sistèma de conscripcion que necessitava un seguit rigorós de part deis autoritats^[5].

L'armada feudala

Se lei dinastias chinesas pus poderosas de l'Edat Mejana capitèron de mantenir de sistèmas militars basats sus la conscripcion ò sus lo volontariat, la màger part deis autreis estats dau periòde medievau adoptèron de modèls d'armadas formadas de senhors feudaus ò de mercenaris. Lo modèl feudau aguèt donc una gròssa importància dins l'emergéncia de l'armada modèrna. Son principi de basa èra una division dau poder politic per assegurar un contraròtle territòriau eficaç. Ansin, un elèit militar relativament reduch èra engargat de la proteccion e de l'administracion deis abitants d'un endrech donat en cambi dau poder politic locau. Lei membres de l'elèit (chivaliers europèus, samorais japonés, emirs arabs... etc.) èran liats entre elei per de juraments de fidelitat mai ò mens complèxs que permetián a un cap militar de cedir un territòri, dich fèu, a un cap subaltèrn, dich vassaus. Aqueu darrier podiá generalament administrar liurament son fèu mai deviá assegurar divèrsei servicis, generalament d'òrdre militar, per son superior^[6]. Lo fèu li permetiá de trobar lei ressorsas necessàrias a l'equipament de sei fòrças. Dins lei fachs, lei senhors a la tèsta d'un fèu important alunchat dei tèrras de son senhor dirècte èran sovent fòrça independents e lo poder politic centrau èra feble^[7].

En causa de son caractèr elitista e de consequéncias de la fragmentacion dau poder politic, leis armadas feudalas èran sovent pauc nombrosas^[8]. L'usatge de mercenaris demorèt donc frequent durant lo periòde medievau, especialament au sen de l'Empèri Bizantin e deis estats musulmans. Dins certanei cas, podián formar lo nuclèu d'una armada permanenta e lei mercenaris èran presats dins leis estats onte lei complòts còntra l'autoritat èran frequents. Un exemple famós d'una tala unitat èra la Garda varega bizantina que foguèt la garda personala de l'emperaire entre lei sègles X e XII^[9].

Una evolucion importanta de la fin de l'Edat Mejana foguèt lo desvolopament dei vilas que metèron pauc a pauc en plaça dei milícias urbanas (subretot en Euròpa). Destinadas a la seguretat intèrna de la ciutat ò a sa proteccion còntra una fòrça assetjanta, lei milícias europèas èran organizadas segon un modèl similar a aqueu deis armadas anticas : lo recrutament i èra operat au sen dei borgés^[10] de la vila qu'èran enquadrats per lei caps locaus. Pauc entraïnadas, aquelei fòrças podián pasmens participar a de combats onte son nombre èra susceptible de menaçar una tropa feudala^[11]. Lo desvolopament d'aquelei milícias foguèt donc sovent sostenguts per lei rèis car permetiá de redurre lo poder dei senhors feudaus.

L'aparicion de l'artilhariá

L'artilhariá apareguèt a la fin de l'Edat Mejana e demostrèt rapidament son interès sus lo prat batalhier (batalha de Castilhon en 1453) ò durant un sètge (sètge de Constantinòble egalament en 1453). Pasmens, son còst fòrça important limitèt son usatge ai senhors pus poderós, es a dire lei rèis^[12]. Aquò li permetèt de rompre lo poder dei senhors locaus e, gràcias a aqueu renfòrçament de son autoritat, poguèron desvolopar mai son administracion per reünir mai de ressorsas e tornar crear d'armadas permanentas.

Aquela evolucion durèt dau sègle XV au sègle XVIII e foguèt fòrça marcada dins lei poissanças majoras dau periòde (Empèri Otoman, Espanha, França, Anglatèrra, certaneis estats indians... etc.). Foguèt renfòrçada per lei consequéncias dei Grandei Descubèrtas que permetèron d'aumentar lei revenguts dei estats europèas e necessitèron la creacion de flòtas permanentas qu'èran d'investiments impossibles de realizar per de particulars^[13]. Ansin, la generalizacion progressiva de l'artilhariá permetèt pauc a pauc de sometre lei senhors feudaus pus poderós, de crear de modèls pus estandardizats d'unitats militaras^[14] e de limitar l'usatge de la fòrça armada au poder centrau.

Vèrs leis armadas modèrnas

Leis armadas modèrnas son eissidas deis armadas reialas europèas dau sègle XVIII. D'efiech, vengudas permanentas, leis armadas terrèstras èran estadas clarament devesidas entre infantariá, cavalariá e artilhariá e l'organizacion de la logistica, de l'engèni, de la medecina militara e d'autrei servicis supòrts (recèrca, fabricacion...) èra l'objècte de reflexions. De progrès similars èran estats realizats dins lei marinas militaras. Foguèron sostenguts per d'evolucions importants dins la condicion militara :

la generalizacion de l'unifòrme.
la multiplicacion dei casèrnas e deis arsenaus que permetèron de melhorar l'entraïnament e de reglar la question dau lòtjament dei tropas^[15].
lo melhorament de la formacion dei quadres, especialament aquela deis oficiers e deis engenhaires, gràcias a la creacion d'escòlas especializadas e d'administracions cargadas de gerir l'organizacion deis armadas.

En revènge, lo mantenement dau monopòli politic de la noblesa sus lo comandament deis armadas limitèt la reflexion sus l'estructura dau comandament e deis estats-majors.

Un autre problema recurrent èra aqueu dau recrutament car lo melhorament de la logistica e de l'organizacion permetèt de mobilizar d'efectius importants, de l'òrdre de plusors desenaus de miliers d'òmes. L'utilizacion de mercenaris demorèt donc frequenta gràcias a l'existéncia de regiments de vendre dins mai d'una region. Per exemple, Anglatèrra, que sa demografia limitada empedissiá de formar d'armadas nombrosas, utilizèt mai d'un còp de tropas alemandas per formar seis armadas terrèstras. Pasmens, aquela solucion mau contentèt pauc a pauc leis elèits intellectuaus dau Sègle dei Lutz que demandèron la mesa en plaça d'armadas nacionalas^[16].

Leis armadas modèrnas

L'aparicion dei guèrras ideologicas e nacionalas

La Revolucion Francesa e lei guèrras napoleoncas entraïnèron una mutacion prefonda de la guèrra qu'impliquèt desenant de dimensions nacionalas e ideologicas. En particular, lei conflictes prenguèron una dimension pus populara. Aqueu fenomèn apareguèt en França en 1793 amb la proclamacion de la « Patriá en dangier », la requisicion de volontaris e, finalament, l'organizacion de la conscripcion per leis autoritats revolucionàrias. Lo modèl se difusèt pauc a pauc au rèsta d'Euròpa.

Aqueu periòde foguèt marcat per la reduccion dau ròtle de la noblesa que deguèt acceptar, en fàcia dei succès francés, d'integrar de cambiaments dins leis estructuras de comandament. Ansin, lo modèl d'organizacion francés (còrs d'armada, divisions, regiments... etc.) venguèt pauc a pauc la nòrma per la màger part deis armadas modèrnas. La disparicion dau monopòli de l'aristocracia sus lei pòstes d'oficiers superiors permetèt ansin de crear un còrs unic d'oficiers permetent de metre en plaça un avançament au meriti^[17]. En parallèl, de reflexions apareguèron sus lo ròtle dau cap militar, de l'estat-major e la conducha d'una guèrra au nivèu tactic e estrategic (introduccion dau jòc de guèrra dins l'armada prussiana... etc.).

La desfacha finala de Napoleon en 1815 causèt pas de revision generala d'aqueleis evolucions. D'efiech, se la conscripcion foguèt generalament abolida e leis armadas professionalas restauradas, lei principis de l'armada nacionala foguèron conservats amb lo mantement d'un servici obligatòri temperat per lei besonhs militars limitats d'un periòde que conoguèt ges de conflicte important avans leis ans 1850-1860^[18]. De mai, lo caractèr nacionau deis armadas foguèt pas demenit per son usatge dins la repression dei movements republicans ò socialistas^[19].

L'aparicion dei nacions armadas e dei guèrras totalas

La Guèrra de Secession (1861-1865), la Guèrra Francoalemanda (1870-1871) e la repression de la Comuna de París (1871) marcan un ensemble de rompeduras importantas amb lei conflictes precedents :

l'influéncia dau caractèr « nacionau » de la guèrra que menèt a la perseguida dei combats fins a l'anientament d'una partida importanta dei fòrças dau vencut.
l'aumentacion de la letalitat dau fuòc limitèt desenant l'eficacitat dei formacions « en massa ». L'aparicion de la mitralhièra dins lo corrent dei decennis seguent confiermèt aquela tendància.
l'importància de l'armament comencèt de venir decisiva coma o mòstra l'avantatge prussian obtengut gràcias a la superioritat de sei canons.
l'importància de l'economia per sostenir un esfòrç de guèrra perlongat.
l'importància dei mejans de transpòrt apareguèt dins la concentracion e l'avitalhament dei tropas. En particular, la logistica militara integrèt l'utilizacion dau camin de fèrre.
la dificultat per leis oficiers de gardar lo comandament de seis unitats dins lei situacions de combat.

Malaisadas d'interpretar, aqueleis evolucions menèron lei teoricians militars a estudiar l'importància dei fasas de mobilizacion que venguèron decisivas per engatjar un maximom d'efectius còntra un adversari pas encara lèst au combat. Per aquò, leis armadas dau periòde sostenguèron la conscripcion e l'instruccion publica (necessària per formar lei quadres). Venguèron ansin un simbòl de l'unitat nacionala permetent un important braçatge sociau que marquèt prefondament lei generacions que faguèron lo servici militar.

Aqueu modèl de la « nacion armada » foguèt adoptat per la màger part deis estats fins a la fin de la Segonda Guèrra Mondiala. L'acarnament dei doas guèrras mondialas entraïnèt pasmens quauquei modificacions per i integrar mai lei factors industriaus e economics. D'efiech, la quantitat e lei performàncias dau materiau militar venguèron d'aspèctes importants, especialament après l'introduccion de l'avion e dau blindat. Per aquò, foguèt desvolopada la nocion de « guèrra totala » que teorizèt la mobilizacion de totei lei ressorsas d'un estat per ganhar una guèrra. Ansin, per preparar aqueleis enjòcs, leis armadas pus modèrnas comencèron de sostenir la formacion d'entrepresas especializadas dins l'armament. Pauc a pauc, aquò donèt naissença ai complèxs militaroindustriaus caracteristics de l'industria militara dei grandei poissanças.

L'aparicion de l'arma nucleara cambièt pas aquel esquèma durant la Guèrra Freja car lei caps dei dos camps preparèron tant una guèrra convencionala qu'una guèrra nucleara. La conscripcion, la preparacion tecnica e militara d'un conflicte e l'organizacion de la mobilizacion dei ressorsas demorèron lo centre de l'organizacion deis armadas convencionalas. Pasmens, au sen dei fòrças militaras poissanças nuclearas, foguèron creadas de fòrças « estrategicas » encargadas de preparar e de realizar l'utilizacion d'armas nuclearas. En causa dei proprietats destructritz d'aqueleis armaments, aquelei fòrças evolucionan dins un quadre presentant quauquei diferéncias (renfòrçament dau contraròtle politic, interès feble de considerar un conflicte lòng...).

Leis evolucions generalas deis armadas dempuei 1990

Dempuei la fin de la Guèrra Freja, la màger part dei fòrças armadas conoisson de reduccions importantas de budgets e d'efectius en causa de la demenicion dau risc de conflicte dirècte entre poissanças majoras. En parallèl, la quantitat de materiaus foguèt tanben limitada en causa de sa complexitat e de son còst. Ansin, leis armadas modèrnas alinhan de mejans relativament febles a respècte dei fòrças deis ans 1970-1980. Per exemple, en 1989, lei fòrças terrèstres de França dispausavan de 296 000 òmes e de mai de 1 260 carris còntra 114 000 òmes e 200 carris en 2020.

Lo modèl de la nacion armada es donc estat largament abandonat. A la fin deis ans 2000, mens d'un vintenau de país avián mantengut la conscripcion obligatòria e l'armada professionala de volontaris es tornarmai venguda la nòrma. Una autra evolucion es liada a la complexitat dau materiau e ai dificultats per lo remplaçar rapidament dins lo cas de sa destruccion. Ansin, leis armadas reduchas dau periòde modèrne preparan tant de combats frontaus que de combats « lacunaris » similars ai campanhas napoleonencas. Dins certanei cas, au nivèu organizacionau, la baissa deis efectius entraïnèt l'abandon dau modèl divisionari au profiech d'une organizacion basada sus la bregada. Pasmens, aquela evolucion sembla desenant abandonada car mostrèt sei limits en Iraq ò en Afganistan. De mai, lei guèrras prolongadas coma la Guèrra Civila Siriana an mostrat lei limits d'una armada pichona e lo retorn a la conscripcion e a la mobilizacion dei ressorsas economicas son totjorn considerats coma una possibilitat realas se lei combats entre lei fòrças professionalas reduchas an pas permés de desgatjar un venceire^[20]. Enfin, leis armadas professionalas son desenant obligadas de tornar pensar son ròtle sociau car la màger part dei ciutadans d'un país fan plus de servici militar.

Organizacion deis armadas modèrnas

Lei brancas principalas

Leis armadas modèrnas son devesidas entre diferentei brancas especializadas. Leis apelacions e lei brancas varian entre lei país en causa de son istòria ò de son sistèma politic mai de constantas pòdon s'observar :

lei fòrças terrèstras son encargadas dei combats terrèstres qu'implican generalament l'infantariá, la cavalariá (uei blindada), l'artilhariá, la logistica e l'engèni. Certaneis armadas dispausan de fòrças aerianas terrèstres que son principalament compausadas d'elicoptèrs. Lei fòrças terrèstras son sovent lei brancas pus ancianas e pus nombrosas deis armadas modèrnas.
la marina militara es encargada deis operacions maritimas. Per aquò, dispausa de naviris de guèrra e, de còps, de fòrças terrèstres e aerianas pròprias. Son importància relativa varia fòrça segon lei país car lo còst d'una flòta militara modèrna pòu rapidament venir important.
l'aviacion militara es encargada de la guèrra aeriana. Lei dos aparelhs de basa son lo caçaire que permet d'atacar d'autreis aeronaus e lo bombardier que permet d'atacar d'infrastructuras ò d'unitats maritimas ò terrèstras de l'adversari. Segon lei fòrças, utilizan tanben d'elicoptèrs.
lei fòrças de seguretat son un ensemble fòrça variable de fòrças militaras qu'existisson dins de regims generalament autoritaris. Son formadas de personaus jutjats fòrça fidèus au poder politic en plaça. Sa poissança varia segon lo risc de revòuta de l'armada regulara ò de la populacion. Dins certanei país, tènon de fòrças terrèstras, una marina militara e una aviacion de combat.
lei fòrças especialas son de tropas leugieras e ben entraïnadas que son encargadas de missions complèxas en territòri enemic. Dins certaneis armadas, son estacadas a una autra branca, generalament l'aviacion.
lei fòrças espacialas son d'unitats encargadas de la mesa en òbra de mejans espaciaus. Relativament raras, son generalament liadas a l'aviacion militara e trabalhan principalament sus l'entresenha.
lei fòrças estrategicas son d'unitats encargadas de l'entretenença e dau tir d'armas nuclearas. Segon lei país, pòdon èsser devesits entre diferentei brancas segon la natura deis armas.
lei fòrças aeroportadas son d'unitats transportablas per avion e aisadas de desplegar sus un teatre d'operacions donat. Son sovent liadas a una autra branca (fòrças terrèstras, aviacion...) mai pòdon èsser independentas.
lei fòrças de resèrvas que son formadas per de ciutadans aguent participat au servici militar. Son disponiblas per provesir de tropas suplementàrias ò per remplaçar lei pèrdas dins leis unitats ja existentas.

Leis unitats militaras

Una unitat militara es una compausanta d'una armada. Comandada per un cap unic, es de talha variabla segon sa mission e son país d'origina. Au sen dei fòrças terrèstras, lei pus frequentas son :

lo còrs d'armada que gropa au mens doas divisions per un efectiu de 20 000 a 45 000 òmes. Es comandat per un generau de còrs d'armada.
la division que gropa doas a tres bregadas per un efectiu totau de 10 000 a 25 000 òmes. Es dirigida per un generau de division.
la bregada que gropa au mens dos regiments per un efectiu totau de 5 000 a 15 000 òmes. Es plaçada sota l'autoritat d'un generau de bregada.
lo regiment qu'es compausat siá de batalhons siá de companhiás. Compren generalament 1 000 a 4 500 òmes que son comandats per un coronèu.
lo batalhon qu'es format de companhiás. Dins certaneis armadas, remplaça lo regiment mai es sovent pus pichon amb un efectiu totau de 300 a 1 500 òmes. Son cap es un luòctenent coronèu ò un comandant.
la companhiá qu'es constituïda d'un centenau d'òmes plaçats sota leis òrdres d'un capitani ò d'un luòctenent.
la seccion ò lo peloton que tènon 20 a 50 òmes dirigits per un luòctenent ò un adjudant.
la seccion qu'es una unitat de 7 a 20 òmes menats per un sergent.
lo grop de combat qu'es una unitat pichona (mens de 15 òmes) dirigits per un sergent ò un caporau.

Dins lei marinas militaras, leis unitats de basa son sovent lei naviris. Pasmens, es possible de gropar plusors naviris au sen d'una flotilha, d'una esquadra ò d'una flòta. Dins l'aviacion militara, lei modèls adoptats son fòrça variables. L'unitat de basa es l'escadrilha que gropa plusors aeronaus e qu'es comandada per un comandant. Plusors escadrilhas son recampadas per formar un esquadron dirigit per un luòctenent coronèu. Au dessüs, se tròban leis esquadras que son compausadas, comandadas per un coronèu, d'au mens dos esquadrons.

Lei rengs militars e l'unifòrme

Cada personau militar tèn un reng que permet de representar sa plaça au sen de son unitat. D'un biais generau, un militar d'un reng inferior dèu obeïr a un militar d'un reng superior. Per de rasons de formacion e de tradicion, lo personau es generalament devesit en tres grops principaus :

leis oficiers asseguran de missions de comandament d'unitats de talha superiora a 20-30 òmes. Dins leis armadas ancianas, formavan sovent un elèit en causa de son origina sociala e avián de drechs importants. Dins leis armadas modèrnas, an gardat de privilègis importants en causa de sa formacion lònga. Son generalament devesits en oficiers subaltèrnes (luòctenent, capitani... etc.), oficiers superiors (comandant, coronèu) e oficiers generaus.
lei sosoficiers asseguran de missions d'enquadrament au sen de la tropa. Son ansin sovent leis adjonchs deis oficiers subaltèrnes (luòctenent, capitani...). Au sen deis armadas modèrnas, an recebut una formacion particulara que dura generalament quauquei mes a un an.
lei soudats fòrman la màger part deis unitats e son encargats de la realizacion d'accions militaras (combat, entretenença dau materiau...).

Leis unifòrmes militars permèton d'afierman l'apartenància d'un militar a una armada. Son obligatòris per obtenir l'estatut de combatent e lei drechs liats ai Convencions de Genèva. Pòdon èsser fòrça simples car segon lo drech internacionau, una marca d'identificacion dau tipe braçau es sufisenta. Pasmens, dins lei fachs, la màger part deis armadas an adoptat un ensemble de plusors unifòrmes destinats au combat, a la vida de casèrna e a la parada. Leis unifòrmes de combat son generalament fòrça resistents. Dèvon permetre la proteccion dau militar, especialament son camoflatge sus lo prat batalhier. Per aquò, an sovent de colors inspirats de l'environament dau combat. Au contrari, leis unifòrmas de parada son sovent d'adaptacions de modèls ancians. Fòrça visibles, dèvon permetre l'identificacion de l'unitat, lo reng dau soudat e sei decoracions eventualas.

Lo recrutament

Lo recrutament deis armadas modèrnas es basada sus lo volontariat e sus la conscripcion. Dins lo premier cas, lo militar es un professionau signa un engatjament d'una durada de quauqueis annadas que pòu èsser renovelat. Un tal engatjament es sovent assortit d'avantatges importants que varian segon lei país (drechs particulars de retirada, ajuda per tornar integrar la societat civila, possibilitat d'inscripcion a l'universitat, naturalizacion... etc.). Dins lo segond cas, cada ciutadan dèu realizar un servici militar au profiech de son país. La durada d'aqueu servici es generalament de sièis mes a un an mai pòu aumentar se lo risc de guèrra es important.

Annèxs

Liames intèrnes

Bibliografia

Nòtas e referéncias

↑ D'efiech, la guèrra sembla inexistenta entre lei grops de caçaires cuelheires nomadas de la Preïstòria, probablament en causa d'una concurréncia tròp febla entre lei diferents grops per l'accès ai ressorsas de manjar. Aquò cambièt probablament après l'aparicion de l'agricultura sedentària car lei societats agricòlas foguèron obligats de defendre son capitau (grans, culturas e trabalh engatjat) còntra tota mena d'agression (autreis umans, insèctes... etc.).
↑ (en) T. J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c.1000-264 BC), Routledge, 1995.
↑ A partir dau sègle I avC, Roma cambièt son sistèma de recrutament e utilizèt pauc a pauc unicament de volontaris engatjats per un periòde relativament lòng (generalament 15 a 20 ans).
↑ Leis combatents paures podián de còps formar d'unitats leugieras cargadas de missions de secutament dei formacions advèrsas. Pasmens, la valor militara e lo prestigi d'aqueleis unitats èran febles. Una solucion originala foguèt aquela d'Atenas qu'utilizèt sei ciutadans pus paures per compausar leis equipatges dei naviris qu'èran lo còr de sa poissança militara durant lei sègles V e IV avC.
↑ (en) Patricia Ebrey, Anne Walthall e James Palais, Pre-modern East Asia: To 1800: A Cultural, Social, and Political History, Houghton Mifflin Company, 2006, pp. 29-30.
↑ Un dei pus coneguts es lo servici d'ost, un servici militar anuau de 40 jorns, qu'èra frequent en Euròpa.
↑ Un exemple caracteristic de division feudala e de feblessa dau poder centrau es Occitània avans la Crosada deis Albigés. Lo Comtat de Tolosa èra alora de facto independent mai son senhor deviá eu meteis tenir còmpte de l'autonòmia fòrta de sei vassaus dirèctes.
↑ Per exemple, lo rèi de França podiá gaire mobilizar mai de quauquei miliers d'òmes dins un reiaume de mai de 10 milions d'abitants.
↑ (en) Edward Maggio, Private Security in the 21st Century: Concepts and Applications, Jones and Bartlett Publishers, 1997, pp. 4-5.
↑ Durant l'Edat Mejana, un borgés èra un abitant d'una vila dotat dau drech de vòte e dau drech de se presentar ais eleccions localas. Èra generalament pas miserós mai aviá pas lo nivèu de richessas qu'es estacat au sens modèrne dau mot.
↑ Per exemple, a la batalha de Bouvines (1214), divèrsei milícias participèron ai combats e resistiguèron ais assauts menats per de senhors feudaus ò de mercenaris.
↑ Plusors vilas foguèron tanben capablas de crompar un nombre significatiu de pèças d'artilhariá. Pasmens, la formacion d'arsenaus importants èra somesa a una autorizacion reiala e necessitava donc una fidelitat auta au poder centrau.
↑ D'efiech, lo mantenenement d'una flòta necessitava l'entretenença de seuvas importantas per trobar la fusta necessària a la construccion dei naviris, la fabricacion de centenaus de canons (entre 30 e 120 per vaissèu) e lo recrutament de miliers de marins per formar leis equipatges.
↑ Lo desvolopament de l'estandardizacion dei materiaus militars foguèt tanben iniciat per l'aparicion de marinas militaras permanentas car aquò facilitava lei reparacions.
↑ Aperavans, lei casèrnas èran limitadas ais estats pus poderós (Empèri Roman, Empèri Bizantin, China... etc.). Lo lòtjament dei tropas èra assegurat dirèctament au sen de la populacion, çò que suscitava de problemas de disciplina.
↑ Un exemple d'aquelei criticas es formulat dins l'article « Servici militar » de l'Enciclopèdia de Diderot.
↑ Dins lei fachs, per de rasons culturalas, lei nobles contunièron de s'orientar vèrs de carrieras militaras e foguèron subrerepresentats dins lo còrs deis oficièrs de mai d'una nacion fins a la Premiera Guèrra Mondiala.
↑ De mai, certanei conflictes importants dau periòde, coma l'expedicion de Garibaldi en Sicília, mobilizèron pauc d'efectius.
↑ Per exemple, en 1860, l'armada francesa recebèt un acuelh favorable de part dei populacions de la vau de Ròse durant sa fasa de concentracion en Provença avans son passatge en Itàlia.
↑ De mai, lei fòrças professionalas reduchas an de dificultats importantas per ocupar lei zònas conquistas. Dins aqueu cas, s'un camp chausís de perseguir la guèrra gràcias a la guerilha, es sovent rapidament necessari d'aumentar leis efectius d'ocupacion per tenir lo terren.

[1] D'efiech, la guèrra sembla inexistenta entre lei grops de caçaires cuelheires nomadas de la Preïstòria, probablament en causa d'una concurréncia tròp febla entre lei diferents grops per l'accès ai ressorsas de manjar. Aquò cambièt probablament après l'aparicion de l'agricultura sedentària car lei societats agricòlas foguèron obligats de defendre son capitau (grans, culturas e trabalh engatjat) còntra tota mena d'agression (autreis umans, insèctes... etc.).

[2] (en) T. J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c.1000-264 BC), Routledge, 1995.

[3] A partir dau sègle I avC, Roma cambièt son sistèma de recrutament e utilizèt pauc a pauc unicament de volontaris engatjats per un periòde relativament lòng (generalament 15 a 20 ans).

[4] Leis combatents paures podián de còps formar d'unitats leugieras cargadas de missions de secutament dei formacions advèrsas. Pasmens, la valor militara e lo prestigi d'aqueleis unitats èran febles. Una solucion originala foguèt aquela d'Atenas qu'utilizèt sei ciutadans pus paures per compausar leis equipatges dei naviris qu'èran lo còr de sa poissança militara durant lei sègles V e IV avC.

[5] (en) Patricia Ebrey, Anne Walthall e James Palais, Pre-modern East Asia: To 1800: A Cultural, Social, and Political History, Houghton Mifflin Company, 2006, pp. 29-30.

[6] Un dei pus coneguts es lo servici d'ost, un servici militar anuau de 40 jorns, qu'èra frequent en Euròpa.

[7] Un exemple caracteristic de division feudala e de feblessa dau poder centrau es Occitània avans la Crosada deis Albigés. Lo Comtat de Tolosa èra alora de facto independent mai son senhor deviá eu meteis tenir còmpte de l'autonòmia fòrta de sei vassaus dirèctes.

[8] Per exemple, lo rèi de França podiá gaire mobilizar mai de quauquei miliers d'òmes dins un reiaume de mai de 10 milions d'abitants.

[9] (en) Edward Maggio, Private Security in the 21st Century: Concepts and Applications, Jones and Bartlett Publishers, 1997, pp. 4-5.

[10] Durant l'Edat Mejana, un borgés èra un abitant d'una vila dotat dau drech de vòte e dau drech de se presentar ais eleccions localas. Èra generalament pas miserós mai aviá pas lo nivèu de richessas qu'es estacat au sens modèrne dau mot.

[11] Per exemple, a la batalha de Bouvines (1214), divèrsei milícias participèron ai combats e resistiguèron ais assauts menats per de senhors feudaus ò de mercenaris.

[12] Plusors vilas foguèron tanben capablas de crompar un nombre significatiu de pèças d'artilhariá. Pasmens, la formacion d'arsenaus importants èra somesa a una autorizacion reiala e necessitava donc una fidelitat auta au poder centrau.

[13] D'efiech, lo mantenenement d'una flòta necessitava l'entretenença de seuvas importantas per trobar la fusta necessària a la construccion dei naviris, la fabricacion de centenaus de canons (entre 30 e 120 per vaissèu) e lo recrutament de miliers de marins per formar leis equipatges.

[14] Lo desvolopament de l'estandardizacion dei materiaus militars foguèt tanben iniciat per l'aparicion de marinas militaras permanentas car aquò facilitava lei reparacions.

[15] Aperavans, lei casèrnas èran limitadas ais estats pus poderós (Empèri Roman, Empèri Bizantin, China... etc.). Lo lòtjament dei tropas èra assegurat dirèctament au sen de la populacion, çò que suscitava de problemas de disciplina.

[16] Un exemple d'aquelei criticas es formulat dins l'article « Servici militar » de l'Enciclopèdia de Diderot.

[17] Dins lei fachs, per de rasons culturalas, lei nobles contunièron de s'orientar vèrs de carrieras militaras e foguèron subrerepresentats dins lo còrs deis oficièrs de mai d'una nacion fins a la Premiera Guèrra Mondiala.

[18] De mai, certanei conflictes importants dau periòde, coma l'expedicion de Garibaldi en Sicília, mobilizèron pauc d'efectius.

[19] Per exemple, en 1860, l'armada francesa recebèt un acuelh favorable de part dei populacions de la vau de Ròse durant sa fasa de concentracion en Provença avans son passatge en Itàlia.

[20] De mai, lei fòrças professionalas reduchas an de dificultats importantas per ocupar lei zònas conquistas. Dins aqueu cas, s'un camp chausís de perseguir la guèrra gràcias a la guerilha, es sovent rapidament necessari d'aumentar leis efectius d'ocupacion per tenir lo terren.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]