Monenh

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Vila d'Occitània
Monenh
Monein
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
La glèisa de Monenh dab lo son tèit deu hustatge en forma de "vaishèth capvirat".
Armas
Geografia fisica
geolocalizacion
Coordenadas 43° 19′ 16″ N, 0° 34′ 42″ O
Superfícia 80,84 km²
Altituds
 · Maximala
 · Mejana
 · Minimala
 
357 m
140 m
109 m
Geografia politica
País Bearn Armas de Bearn
Contrada Bacin de Lac, Còr de Bearn
Estat Bandièra de França França
Region
75
Navèra Aquitània
Departament
64
Pirenèus Atlantics Armas deu Departament deus Pirenèus Atlantics
Arrondiment
642
Pau (Auloron e Senta Maria abans 2017)
Canton
6421
Canton deu Còr de Bearn (caplòc deu canton de Monenh abans 2015)
Intercom
246401582
CC de Lac-Ortès
Cònsol Bertrand Vergez-Pascal
(2020-2026)
Geografia umana
Populacion
Populacion totala
(2019)
4 435 ab.
Evolucion de la populacion
Evolucion de la populacion

4 540 ab.
Densitat 55,76 ab./km²
Autras informacions
Còde postal 64360
Còde INSEE 64393

Monenh[1] qu'ei ua vila de Bearn, situada dens lo bacin de Lac. Qu'ei senhalada per la soa glèisa gotica de gran endom e per lo gran hustatge d'aqueth bastiment. Monenh qu'ei situada au miei deu terrador qui produseish lo vin de juranson. Monenh qu'ei ua comuna administrada peu departament francés deus Pirenèus Atlantics de la region de Navèra Aquitània, ancianament d'Aquitània.

Geografia[modificar | Modificar lo còdi]

Mapa de l'ancian canton de Monenh

Monenh que's tròba en Bearn dens lo Bacin de Lac (adara aperat a còps Còr de Bearn suus desplegants toristics). Lo territòri de Monenh que's situa enter lo Bearn pirenenc e lo Bearn de la plana.

Comunas a l'entorn.

Toponimia[modificar | Modificar lo còdi]

La prononciacion qu'ei [mu'neɲ]. Las fòrmas ancianas que son Monesi, pòble citat per Plini lo Vièlh (aquera referéncia qu'ei ua error de Pau Raimond), Moneng en 1127, Moneing en 1128, Monen au sègle XIIau, Munins en 1154 (Edrisi, geografe arabe), Monenh en 1215 e 1385, Monenth en 1434, Monneinh/Mouneinh en 1675, Monein (mapa de Cassini, a la fin deu sègle XVIIIau) [2].

Pau Raimond, citat per Grosclaude, qu'explica Monenh per lo nom deus Monesi, pòble aquitan citat per Plini l'Ancian [2]. Lo diccionari de Simin Palay, p. 683, citat tanben per Grosclaude, qu'arreliga Monenh dab lo basco muno, « sèrra, turon, costalat, hautin » [2].

Dauzat e Rostaing qu'explican Monenh per lo nom germanic d'òmi Munda dab lo sufixe germanic -ing [3].

Miquèu Grosclaude qu'arrefusa l'explicacion de Pau Raimond. Los Monesi que son ua error de lectura per los Onesii, pòble qui avèva per vila Aquae Onesiorum, adara Banhèras de Luishon. La solucion de Dauzat e Rostaing qu'ei faussa tanben. Pèire Bèc qu'a mostrat los toponimes en -enh non son germanics. Simin Palay qu'a rason de pensar a ua origina basca; mès Monenh qu'ei dens un cròs e lo sufixe -enh qu'ei associat normalament a un antroponime; que s'ageish de Muno frequent dens la region pirenenca [2].

Istòria[modificar | Modificar lo còdi]

Hustatge deu tèit de la glèisa de Sent Gironç

Plini l'Ancian que mentau un pòble aperat MONESI en Aquitània (aquesta afirmacion qu'ei uei denegada, que son los ONESI[4]). Au dia de uei non se cred qu'aqueth pòble be sia a l'origina deu nom Monenh mes, desempuish lo sègle XVIII, mantuns istorians e erudits qu'an sostienguda aquesta tèsi. Tot çò qui's sap suber l'istòria de Monenh au cors deu pumèr sègle qu'ei la preséncia d'ua mena de hortificacion suber ua hita enqüera aperada uei lo dia lo Casterar suu lòc on e 's quilhore la hortelessa qui, destrusida per Joana de Labrit au XVIau sègle, e emparore la vila medievau.

Durant l'Etat Mejana, Monenh que ho ua de las principaus vilas de Bearn, estatut que perdore sancerament dab la modernitat.

Tostemps segon Pèir de Marca, lo geograf arabi Ach-Cherif-al Edrisi que mentaré (au sègle XII) Monenh (d'un biais transcrivut Munins [5] dens la soa edicion francesa (en latin), Geographie Nubiensis, de 1619) com un lòc de passatge entaus marcadèrs arabis. Ad aquesta epòca, Monenh que possediva ua abadia laíca (e donc ua glèisa) vassau deus vescomtes de Bearn (e la quita vila que n'èra la soa proprietat). Monenh qu'èra tanben ua vegaria on lo veguèr deu vescomte e avèva per mission de crubar los beneficis e amendas qui 'u èran devuts.

Castèth de Badet-Plaisance

Enter 1188 e 1215, Gaston VI lo Bon qu'autregè a Monenh los beneficis deu Fòrs e Costumas de Morlans (ortografiat Morlaas en ua mencion d'aqueth document en 1395) : Monenh que deishava alavetz d'estar ua possession dirècta deu vescomte. Au cors de las annadas seguentas que hasèva l'aquesida deu bòsc d'Arinc (uei conegut com bòsc deu Larinc), ua hont importanta de revienguts.

Au sègle XV, la comunautat vesiau de Monenh que bastí ua navèra glèisa gotica e monumentau qui remplacè la glèisa de l'abadia laïca. Aquò que's podó har mercés a la proprietat economica e a ua pression fiscau de las granas suus vesins de Monenh.

Los costalats de Monenh, terrador deu Juranson

Au sègle XVI Joana de Labrit qu'ensagè d'impausar la religion protestanta ; a maugrat qu'ua partida deus notables ac acceptessi de bon grat, la majoritat, obligada d'assistir a las ceremònias protestantas dens la glèisa (vaduda temple protestant) que manifestè ostensiblement lo son desacòrd. Los moneishons qu'avón totun d'escóner aquesta ostilitat quan lo poder reiau e miacè de sevir e de cremar la glèisa. Aqueth apasiment qu'estauviè a Monenh las repressions sagnosas que viscón d'autas ciutats bearnesas com Ortès o Bètlòc.

Lo culte catolic que tornere d'estar majoritari un còp restaurat peu poder reiau. Per aquesta escadença, lo rei Loís XIII de França que s'estanquè a Monenh suu son camin de cap a Pau.

Plaça Enric Lacabana

Durant los sègles seguents Monenh que joguè pas mei qu'un ròtle segondari dens l'istòria bearnesa en tot seguir l'anar generau de la vita bearnesa : emigracion, adopcion de las leis navèras de la Republica, monocultura deu milhòc e industrializacion arron de la Dusau Guèrra Mondiau dab lo desvolopament deu Bacin de Lac.

Durant lo segond conflicte mondiau, lo bòsc deu Larinc que ho un terren d'accion de la Resisténcia (los Corps Francs Pommiè, C.F.P., aperats aciu Armada deu Larinc).

A la debuta deu sègle XXI, Monenh qu'arcuelhó ua escòla calandreta.

Eraldica[modificar | Modificar lo còdi]

Administracion[modificar | Modificar lo còdi]

Lista deus cònsols successius
Periòde Identitat Etiqueta Qualitat
2020 (2026) Bertrand Vergez-Pascal    
2001 2020 Yves Salanave-Péhé divèrs esquèrra foncionari, conselhèr generau (2004 → 2015), puish departamentau
1983 2001 Maurice Bahurlet PS professor de matematicas, conselhèr generau (1985 → 2004)
Logò de l'anciana CC de Monenh

Demografia[modificar | Modificar lo còdi]

modificar « persona »
 v · d · m 
Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): 4508, totala: 4640

1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851
5 373 5 163 5 059

1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896
- - - - 4 496 - - - -

1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954
- - 4 203 - - - - - -

1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2007 2008
3 563



Cercar
4 183
4 367
4 393
4 452
4 561
2009 2010
4 523
4 635
4 501
4 626
Fonts
Base Cassini de l'EHESS (recercar) - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE
Evolucion de la populacion 1962-2008
Evolucion de la populacion 1962-2008


Quartièrs[modificar | Modificar lo còdi]

Virolet d'entrada de Monenh despuish la rota d'Auloron
  • Borg (juntada de las ancianas Arrua e Borg Nau)
  • Cabiròu
  • Camp de Lop
  • Castèth
  • Coòs
  • Laquidea
  • Lopienh
  • Marca Mala
  • Serròt
  • Trolh
  • Larinc
  • Uchar
  • Yolet

Idrografia[modificar | Modificar lo còdi]

Lo terrador de Monenh qu'ei traucat per afluents deu gave de Pau :

  • La Baïsa
  • La Baïsèra (alimentada per la Bailonga, era medisha neurida per l'arriu deu Larinc)
  • Lo Lusoèr

Silvicultura[modificar | Modificar lo còdi]

La comuna dispausa desempuish tostemps deu bòsc deu Larinc (anticament aperat bòsc d'Arinc).

Termièras[modificar | Modificar lo còdi]

Monenh qu'ei tanhenta dab las comunas le La Horcada e Pardias au nòrd, Luc e Cardessa a l'oest, Auloron Senta Maria, Güèrs, Estialesc e La Seuva au sud, Aubertin, La Comanda, Arbús, Cuqueron e Parbaïsa a l'est.

Equipaments[modificar | Modificar lo còdi]

La comuna possedeish un estadi, ua piscina e un quilhèr.

Educacion[modificar | Modificar lo còdi]

Monenh que compta dab duas escòlas primàrias e, entaus estudis segondaris, deu collègi Joan Sarralh.

Lòcs e monuments[modificar | Modificar lo còdi]

Personalitats[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]

  • Duval, Marie Victoire. Monein, Une communauté du Béarn au Moyen Âge et sous l' Ancien Régime. Monenh, 1991.
  • Marca, Pèir de. Histoire de Béarn. París : Veuve Jean Camusat, 1640.

Véder tanben[modificar | Modificar lo còdi]

Ligam extèrne[modificar | Modificar lo còdi]

[1] (en francés)

Nòtas[modificar | Modificar lo còdi]

  1. Toponimia Occitana (Institut d'Estudis Occitans) : IEO_BdTopoc : http://bdtopoc.org
  2. 2,0 2,1 2,2 et 2,3 Michel Grosclaude, Dictionnaire toponymique des communes du Béarn, Escòla Gaston Febus, 1991, p. 192
  3. Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 464
  4. La hont de Plini qu'èra Estrabon qui en grèc en vertat mentau los Onesi dab ua omega Ω qui serè estada presa per ua M latina
  5. Segon Gérard Troupeau, proferssor a l'INALCO e especialista de l'arabi, Munins que seré en vertat Morlans mau transcrivut dens la traduccion latina
  6. Base Leonore François Darcet

Nòtas[modificar | Modificar lo còdi]

Suls autres projèctes Wikimèdia :