Honduras
| Honduras | |
|---|---|
| Estat | |
 | |
Capitala | |
Gentilici hondurenc, -enca | |
Forma de govèrn | |
• Totala 112 492 km² | |
• Aiga 2,52 % | |
• Totala (setembre de 2023) 10 295 447[1] ab. | |
• Densitat 86,92 ab./km² | |
+504 | |
HN | |
UTC−06:00 | |
Honduras (AFI: [un'dyros, un'dyras]),[2] oficialament la Republica d'Honduras (en espanhòl: República de Honduras), es un estat de l’America Centrala. Confronta Guatemala a l’oèst, Lo Salvador al sud-oèst, Nicaragua a l'èst, la mar Cariba al nòrd, l’ocean Pacific al sud.
Tegucigalpa, amb Comayagüela, constituís lo Districte Central (en espahòl: Distrito Central), la capitala del país, essent lo primièr nucli urban d'Honduras.
Pertocant lei limits maritims, bòrda Mexic, Belize, Cuba, lei Illas Caiman, Guatemala, Jamaïca, Colómbia, Nicaragua e Lo Salvador. L'extension territoriala d'Honduras, e mai totas sas illas, es de 112 777 km².[3]
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde precolombian
[modificar | Modificar lo còdi]
Poblat per d'èssers umans dempuei aperaquí 22 000 ans, lo territòri ondurenc faguèt partida de l'airau de desvolopament de la civilizacion maia. En particular, lòng de la frontiera ambé Guatemala, se tròban lei vestigis de la ciutat-estat de Copán que foguèt una dei vilas maias pus importantas dau periòde classic (sègles III-X). Fondada probable au sègle XII av. JC, comencèt de venir una poissança importanta a partir de 250 ap. JC. Agantèt son apogèu durant lo sègle VII que li permetèt d'establir son egemonia sus l'ensems maia. Pasmens, en 738, una desfacha còntra Quirigua entraïnèt lo declin de la ciutat dins un contèxte de crisi politica (contestacion dei « senhors divins » a la tèsta de la ciutat) e economica (problemas agricòlas e còst tròp important dei construccions ordonadas per lo poder). Au començament dau sègle IX, lo poder reiau dispareguèt dins de circonstàncias desconegudas. Pasmens, au contrari deis autreis estats maias dau periòde classic, lo declin de Copán foguèt que la vila assostava encara 12 000 au sègle X (còntra lo doble un sègle aperavans). La data precisa de l'abandon definitiu de l'endrech es desconeguda mai se situa avans lo sègle XIII.
Lo periòde coloniau
[modificar | Modificar lo còdi]
Descubèrt per leis Europèus en 1502 durant lo quatren viatge de Cristòl Colomb, Honduras foguèt colonizat per Espanha a partir de 1523. Lei populacions indigènas i opausèron una viva resisténcia, especialament lei Misquitos que demorèron independents fins au sègle XIX. Pasmens, après la revirada d'una insureccion menada per lei Lencas en 1537-1538, lei conquistadors èran pron poderós per fondar la vila de Comayagua. La ciutat venguèt la capitala ondurenca e un centre minier que son esplecha decimèt lei populacions localas e necessitèt rapidament l'importacion d'esclaus africans. Aquela industria favorizèt tanben lo desvolopament de Tegucigalpa fondada en 1578. Pasmens, l'activitat periclitèt rapidament en causa de la manca de capitaus e la populacion de la colonia demorèt finalament limitada. A partir dau sègle XVII, lo norrigatge extensiu i venguèt l'activitat e Honduras foguèt finalament negligit per leis autoritats.
L'independéncia
[modificar | Modificar lo còdi]La revirada de la Federacion dei Províncias Unidas d'America Centrala
[modificar | Modificar lo còdi]Dins l'encastre dei guèrras d'independéncia d'America dau Sud, Honduras proclamèt son independéncia en 1821. Brèvament integrat au sen de l'Empèri Mexican d'Augustin Ièr (1821-1823), jonhèt la Federacion dei Províncias Unidas d'America en 1823. Devesida e afeblida per de conflictes recurrents entre liberaus e conservators, la Federacion foguèt dirigida de 1829 a 1838 per lo generau ondurenc liberau Francisco Morazán. Pasmens, en 1838-1839, Guatemala, la Còsta Rica e Nicaragua proclamèron son independéncia marcant la fin de l'union. Morazán foguèt tuat en 1842 durant una temptativa per tornar formar lo país e sei successors a la tèsta dau govèrn ondurenc mantenguèron oficialament sa volontat de reunificacion coma l'objectiu premier d'Honduras fins a la Premiera Guèrra Mondiala.
Una independéncia dins l'orbita estatsunidenca
[modificar | Modificar lo còdi]Après 1839, Honduras conoguèt una evolucion similara ais autrei país d'America Centrala amb una vida politica devesida entre lei liberaus de Tegucigalpa e lei conservators de Camayagua. Aquò entretenguèt una instabilitat politica permanenta ambé 112 cambiaments de govèrns entre 1824 e 1933 e 156 insureccions entre 1900 e 1933 solament. Lei liberaus prenguèron pauc a pauc l'avantatge e transferiguèron la capitala a Tegucigalpa en 1880. Favorizèron tanben lo desvolopament de la produccion de cafè.
Pasmens, lo beneficiari principau d'aquelei conflictes foguèron sustot leis Estats Units d'America que placèron lo país dins son esfèra d'influéncia dins lo corrent dau sègle XIX. D'efèct, a partir de 1899, la United Fruit Company i aquistèt de proprietaris immens per i crear de plantacions de bananas. Aquò entraïnèt mai d'una intervencion militara de Washington dins lo país per i restablir l'òrdre e i protegir leis interès de sei companhiás. En particular, l'armada estatsunidenca ocupèt militarament Honduras en 1924-1925. Puei, après lei dificultats economicas liadas a la crisi economica de 1929, i sostenguèt la dictatura de Tiburcio Carías Andino que reprimiguèt d'un biais saunós de manifestacions organizadas a San Pedro Sula, còr de la region bananiera, en 1944. Abandonat per leis Estatsunidencs, perdiguèt lo poder en 1949 au profiech de Juan Manuel Galvez que lo gardèt fins a 1954.
Aquela annada, una grèva generala fòrça dura permetèt l'adopcion de reformas e una aumentacion dei salaris deis obriers de la United Fruit Company. Lo liberau Ramon Villeda Morales venguèt la figura principala d'aqueu periòde mai sei projèctes de reformas agràrias entraïnèron finalament sa destitucion per lo coronèu Oswaldo López Arellano en 1963. Levat d'un brèu periòde entre junh de 1971 e genier de 1972, López Arellano gardèt lo poder de 1963 a 1975 e establiguèt un regime autoritari sostengut per lei conservators dau Partit Nacionau e leis Estats Units. Durant sa presidéncia, de tensions ambé Salvador a prepaus de l'arribada creissenta d'immigrats entraïnèron una brèva guèrra frontaliera en 1969 (la Guèrra de Cent Oras).
De còps d'estat en 1975 e en 1978 donèron lo poder ai generaus Melgar Castro (1975-1978) e Paz Garcia (1978-1983). Aprofichant una situacion economica pus favorabla, poguèron melhorar leis infrastructuras dau país. Pasmens, deguèron laissar leis Estats Units utilizar lo territòri ondurenc per i installar lei basas de la Contra, movement còntrarevolucionari nicaragüenc que luchava còntra lei sandinistas. En parallèl, lo regime militar deguèt acceptar en 1980 l'eleccion d'una assemblada constituenta. Après la fin de sei trabalhs, lo liberau Roberto Suazo Cordova foguèt elegit a la presidéncia. Sota lo mandat de son successor, José Simon Azcona, d'acòrds de patz permetèron d'acabar lo conflicte en Nicaragua que s'acabèt ambé la desfacha dei sandinistas.
Honduras dempuei la fin de la Guèrra Freja
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuei la fin de la Guèrra Freja, Honduras conoguèt un periòde de democratizacion amb una alternància au poder entre lei conservators dau Partit Nacionau e lei liberaus dau Partit Liberau. En 1998, lo país foguèt ravatjat per lo ciclon Mitch que laissèt 5 000 mòrts, 1,5 milion de refugiats e 3 miliards de dolars estatsunidencs de degalhs.
En 2009, la democratizacion dau país conoguèt un reculament important ambé la destitucion dau president Manuel Zelaya. D'efèct, elegit en 2005, aqueu president se raprochèt dau Veneçuèla bolivarian de Hugo Chávez. En 2008, Honduras jonhèt ansin l'Aliança Bolivariana per leis Americas (ALBA). Inquieta, l'oligarquia organizèt un còp d'estat per reversar lo president lo 28 de junh de 2009. L'operacion, sostenguda per Washington, permetèt d'expulsar Manuel Zelaya e de lo remplaçar per un president pus favorable ais interès de l'elèit economic. Puei, en 2010, d'eleccions novèlas permetèron l'eleccion dau conservator Porfirio Lobo a l'eissida d'un escrutinh non reconegut per la màger part de la comunautat internacionala.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo territòri d'Honduras es montanhós (punt culminant, Cerro Las Minas, amb 2 865 m d’altitud), amb d’estrechas planas litoralas e un litoral accidentat: a la còsta caribenha s'obrís lo gòlf d'Honduras e l'estanh de Caratasca, e a la còsta de l’ocean Pacific i a lo gòlf de Fonseca. Apertenon tanben a Honduras las nomenadas Islas de la Bahía (Roatán, Guanaja e d'autras). Lo clima vària de subtropical dins las tèrras bassas fins a temperat dins las montanhas.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ INE Honduras. ««Population Pyramid»».
- ↑ Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana. clo-occitan.com, p. 108, 126. «La màger part dels dialèctes occitans fan totjorn l’elision davant h- perque es una letra totjorn muda: la baia d’Hudson, la batalha d’Hastings, las òbras d’Hergé, l’economia d’Honduras.»
- ↑ ««Honduras - Geografía - Libro Mundial de Hechos».» (en espanhòl).
