Eslovaquia
| Eslovaquia | |
| Slovenská republika | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Forma de govèrn | |
• Totala 49 035 km² | |
• Aiga , % % | |
• Totala (2022) 5 460 185 ab. | |
• Densitat 111 ab./km² | |
IDH (2021) 0,848 | |
Eur ( (EUR)) | |
+421 | |
+1 | |
Eslovaquia (en eslovac Slovensko), oficialament la Republica Eslovaca (en eslovac Slovenská republika),[1] es un país d'Euròpa Centrala sens accès a la mar. Confronta Polonha al nòrd, Ucraïna a l'èst, Ongria al sud, e Àustria e la Republica Chèca a l'oèst.
Eslovaquia es membre de l'Union Europèa, l'OTAN, las Nacions Unidas, l'OCDE e l'OMC, entre d'autres.
Sa capitala es Bratislava e lo gentilici es eslovac -a.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]De la Preïstòria a la conquista ongresa
[modificar | Modificar lo còdi]Lei traças umanas pus ancianas descubèrtas en Eslovaquia datan de 200 000 ans. Durant lo Paleolitic Superior (entre 35 000 e 8 000 av. JC), divèrsei culturas liticas ocupèron la region e desvolopèron de formas artisticas pròprias. Puei, au Mesolitic (entre 8 000 e 6 000 av. JC), l'agricultura se difusèt pauc a pauc e favorizèt la sedentarizacion. Lo mestritge dau bronze e dau fèrre permetèt l'aparicion d'activitats novèlas coma lo norrigatge e la construccion d'abitats pus importants. Au sègle V av. JC, la region èra poblada per de populacions cèltas que dispareguèron au sègle I ap. JC en causa d'atacas romanas (dempuei lo sud) e germanicas (a partir dau nòrd). Puei, lo territòri eslovac foguèt un teatre d'afrontaments entre Romans e Marcomans.
A partir dau sègle IV ap. JC, l'arribada de cavaliers nomadas (Huns...) en Euròpa Orientala entraïnèt l'abandon d'Eslovaquia per lei Germans. Foguèron remplaçats per d'Eslaus, a l'origina dei pòbles chèc e eslovac, vèrs 500. En 833, aquelei pòbles participèron a la fondacion de la Granda Moràvia. Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle IX, lei princes d'aqueu reiaume sostenguèron son evangelizacion. Aquò suscitèt de tensions entre lei clergats dependents de Roma e de Constantinòble mai permetèt, a l'iniciativa de Ciril, l'invencion dau premier alfabet eslau.
Au començament dau sègle X, la Granda Moràvia foguèt destrucha per lei Magiars. Dins lo corrent dau sègle, lo territòri eslovac, en despiech de son relèu montanhós, passèt sota son contraròtle e prenguèt lo nom d'Auta Ongria. Una noblesa d'origina ongresa i prenguèt lo poder mai la populacion eslava se mantenguèt e demorèt majoritària. Pasmens, aquò rompèt l'unitat deis Eslaus dei Carpats Occidentaus e entraïnèt pauc a pauc la formacion dei pòbles chèc (a l'oèst) e eslovac (a l'èst).
Lo periòde austroongrés
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde ongrés
[modificar | Modificar lo còdi]L'Auta Ongria demorèt au sen d'Ongria fins a sa disparicion dins lo corrent deis annadas 1520. A partir dau sègle XIII, de colons alemands recebèron lo drech d'esplechar lei ressorsas minièras dau país e de fondar de « vilas reialas ». Vèrs 1400, formavan aperaquí un tèrç de la populacion e avián un ròtle important dins l'economia ongresa. Durant aqueu periòde, l'influéncia culturala de Boèmia, especialament aquela de l'Universitat de Praga, gardèt son primat en Auta Ongria. Per exemple, leis abitants adoptèron lo chèc (amb certanei trachs eslovacs) coma lenga escricha.
A la fin dau sègle XV e au començament dau sègle XVI, la region foguèt tocada per de trèbols sociaus (coma lo rèsta d'Ongria) en causa deis abüs de la noblesa qu'aprofichava lo declin dau poder reiau per renfòrçar sei prerogativas. Dins lo corrent deis annadas 1520-1530, l'invasion dau Reiaume d'Ongria per lei Turcs Otomans agantèt pas l'Auta Ongria qu'èra tròp alunchada dau teatre dei combats. La region foguèt ansin integrada dins « l'Ongria Reiala » dirigida per lei Habsborg. Pozsony (uei Bratislava) ne venguèt la capitala en 1536.
Lo periòde austrian
[modificar | Modificar lo còdi]Au sen de l'Empèri Habsborg, leis Eslovacs, gaire nombrós, ocupèron una plaça relativament marginala en causa de sa demografia febla e de sa posicion periferica. Lo contèxte sociau malaisat i favorizèt la difusion dau protestantisme (sustot lo luterianisme). En despiech dau sostèn deis autoritats e de l'armada austrianas, la Còntra-Reforma menada per lei jesuistas aguèt de dificultats per tornar convertir la region au catolicisme e lo protestantisme i dispareguèt pas avans lo començament dau sègle XVIII. Dins aquò, la question religiosa empachèt pas lo redreiçament de l'economia de la region e lo sègle XVIII foguèt un periòde de prosperitat e de desvolopament culturau (fondacion d'una Societat dei Sciéncias en 1793).
L'emergéncia dau sentiment nacionau eslovac
[modificar | Modificar lo còdi]Au començament deis annadas 1830, leis idèas novèlas veïculadas per la Revolucion Francesa e l'emergéncia d'un nacionalisme ongrés vigorós entraïnèron l'afirmacion d'un sentiment nacionau eslovac. Premier, regardèt lo domeni lingüistic amb l'òbra de Ludovit Stúr (1815-1856) que creèt una lenga eslovaca literària a partir d'un dialècte de la region de Banská Bystrica. Puei, en 1848, lo nacionalisme eslovac s'afirmèt d'un biais politic amb la redaccion dei Demandas de la Nacion Eslovaca adreiçadas per Stúr ai revolucionaris ongrés. Pasmens, lo govèrn de Budapèst refusèt de lei considerar e assaièt de'n arrestar l'autor. Leis Eslovacs jonhèron donc lei fòrças imperialas e participèron a la repression de la Prima dei Pòbles.
Après l'instauracion de la Monarquia Dobla en 1867, leis Eslovacs foguèron laissats solets en fàcia dau govèrn de Budapèst. La region deguèt alora faciar una politica de magiarizacion, especialament durant lo govèrn de Kálmán Tisza (1875-1890), amb la nominacion de foncionaris ongrés ò amb la supression de l'ensenhament segondari en eslovac. Pasmens, aquò aguèt rapidament d'efècts contraris ais objectius cercats. D'efèct, la magiarizacion renforcèt lo nacionalisme eslovac que se raprochèt dei movements chècs e que se dotèt d'estructuras politicas coma lo Partit Popular Eslovac d'Andrej Hlinka ò lo Partit Agrarian de Milan Hodza.
Lo periòde checoslovac
[modificar | Modificar lo còdi]De la formacion de Checoslovaquia a la Segonda Guèrra Mondiala
[modificar | Modificar lo còdi]
En 1914, la mobilizacion dei soudats chècs e eslovacs au sen de l'armada imperiala austroongresa se debanèt sensa dificultat. En revènge, una partida deis elèits chausiguèt de sostenir l'Entenduda. En 1916, Tomás Masaryk e Edvard Benes fondèron ansin un Conseu Nacionau dei País Chècs que se transformèt en Conseu Checoslovac l'annada seguenta quand Milan Stefánik lo jonhèt. L'accion d'aqueu comitat permetèt la formacion d'unitats militaras checoslovacas que participèron a la guèrra amb leis Aliats. Reconegut per lei venceires, poguèt proclamar l'independéncia de Checoslovaquia lo 31 d'octòbre de 1918.
La definicion dei frontieras dau país novèu foguèt basada sus de critèris totalament diferents entre lei territòris chècs e eslovacs. Dins lo premier cas, lei Chècs podián s'apielar sus lo legat istoric prestigiós de la Corona de Boèmia. Dins lo segond cas, leis Eslovacs, qu'avián plus d'estats pròpris dempuei la conquista magiara, deguèron negociar lei limits de son territòri a partir de consideracions etnicas, economicas e estrategicas. Ansin, per protegir militarament la region, leis Aliats li donèron una frontiera fòrça meridionala qu'entraïnèt la formacion d'una importanta minoritat ongresa en Eslovaquia. Li donèron tanben Rutènia a l'èst qu'èra una region poblada per d'Ucraïnians.
Durant l'entre doas guèrras, leis Eslovacs formavan 16 a 17% de la populacion checoslovaca. De tensions apareguèron rapidament amb lei Chècs en causa de la manca de reconóissença dau particularisme eslovac (nominacion de foncionaris chècs, politica unificatritz de Praga...). Andrek Hlinka e la figura montanta dau periòde, Josef Tiso, foguèron lei caps principaus de l'oposicion eslovac. Lo 6 d'octòbre de 1938, aprofichant lo partiment de Checoslovaquia organizat per Adolf Hitler, Tiso proclamèt l'autonòmia d'Eslovaquia e de Rutènia. Pasmens, lo 2 de novembre seguent, deguèt abandonar lei regions magiarofònas e Rutènia a Ongria.
Aquò empachèt pas lo raprochament amb Alemanha. Lo 14 de març de 1939, Eslovaquia proclamèt ansin son independéncia sota proteccion alemanda. Un regime faissista se metèt alora en plaça. Sei tropas participèron activament a la guèrra dins lo camp de l'Axe e Bratislava participèt au genocidi dei judieus eslovacs (65 000 mòrts). Pasmens, lo govèrn de Tiso se turtèt rapidament a de movements de partisans antinazis. Per exemple, a partir d'aost de 1944, una guerilha poderosa se formèt dins la region de Banská Bystrica. Enfin, lei Sovietics intrèron dins lo país en 1945 ocupant Kosice en març e Bratislava en abriu.
Lo periòde comunista
[modificar | Modificar lo còdi]Après la desfacha alemanda, Checoslovaquia foguèt restablida dins sei frontieras de 1937 mai deguèt laissar Rutènia a l'Union Sovietica. En Eslovaquia, aperaquí 8 000 personas foguèron condamnadas per collaboracion e Josef Tiso foguèt executat en 1947. En 1948, a l'eissida dau Còp de Praga, lo país intrèt au sen dau blòt comunista.
Durant lo periòde comunista, la question de l'especificitat eslovaca contunièt de trebolar la vida politica checoslovaca. Ansin, en 1954, Gustáv Husák, important cap dau Partit d'origina eslovaca, foguèt condamnat per « nacionalisme borgés ». Pasmens, après l'invasion sovietica de 1968, foguèt cargat de la « normalizacion » de Checoslovaquia. Aquò permetèt a Eslovaquia d'obtenir una autonòmia intèrna (dins l'encastre d'una federacion) e de mejans per ragantar son retard economic a respèct dei regions chècas. Husák gardèt lo poder fins a 1987 e son remplaçament per de quadres pus favorables a la perestroïka.
En 1989, leis Eslovacs participèron largament ai manifestacions còntra lo regime comunista. 100 000 personas defilèron lo 16 de novembre de 1989 a Bratislava e lo movement Public còntra la Violéncia (VPN) dau país organizèt una grèva generala a partir dau 27 de novembre. En abriu de 1990, Checoslovaquia prenguèt lo nom de Republica Federativa Chèca e Eslovaca. Dos mes pus tard, d'eleccions donèron 29,3% dei sufragis au VPN, 19,2% ai crestians democratas, 13,9% ai nacionalistas e 13,3% ai comunistas.
Lo partiment de Checoslovaquia e l'independéncia
[modificar | Modificar lo còdi]Après lo vòte de 1990, Vladimir Meciar (VPN) venguèt Premier Ministre dau govèrn eslovac. Pasmens, son partit se fragmentèt rapidament. En març, formèt ansin un partit de tendància nacionalista dich Movement per una Eslovaquia Democratica (HZDS). Escartat dau poder en abriu en 1991, lo retrobèt en març de 1992 après una victòria electorala. Volentiers populista, s'opausèt a la politica liberala dau govèrn centrau de Praga. En julhet, proclamèt la sobeiranetat d'Eslovaquia e negocièt lo partiment de Checoslovaquia amb Václav Havel. L'independéncia d'Eslovaquia venguèt efectiva lo 1èr de genier de 1993.
La Republica Eslovaca
[modificar | Modificar lo còdi]Après l'independéncia, Vladimir Meciar demorèt a la tèsta d'Eslovaquia fins a 1998. Nacionalista e prorussa, sa politica maucontentèt lei país vesins e isolèt Bratislava. Una coalicion gropant crestians democratas, sociau-democratas e partits de la minoritat ongresa se formèt per s'opausar au HZDS. Ganhèt leis eleccions legislativas en 1998 e presidencialas en 1999.
Lo president novèu, Rudolf Schuster, adoptèt una politica prooccidentala e Eslovaquia integrèt l'OTAN e l'Union Europèa en 2004. Pasmens, en 2006, de tensions a prepaus dei relacions amb la Glèisa Catolica entraïnèron la rompedura de la coalicion governamentala. La meteissa annada, leis eleccions donèron la victòria ai sociau-democratas de Robert Fico (Smer) que s'alièt amb Vladimir Meciar per formar lo govèrn. Confiermèt l'orientacion atlantica de Bratislava e Eslovaquia adoptèt l'èuro en 2009. En revènge, l'adopcion d'una lèi d'enebiment dei lengas minoritàrias dins l'administracion entraïnèt tornarmai de tensions vivas amb Budapèst.
La crisi economica de 2008 aguèt de consequéncias grèvas sus l'economia eslovaca qu'es dependenta de seis exportacions. Lei liberaus e la drecha averèron leis eleccions de 2010 e Iveta Radicová venguèt Premier Ministre. Pasmens, la coalicion governamentala se devesiguèt après quauquei mes de poder a prepaus de la question deis ajudas europèas destinadas a Grècia. En març de 2012, un escrutinh anticipat permetèt a Robert Fico de tornar trobar la direccion dau govèrn. Engatjèt una politica anti-austeritat e ganhèt leis eleccions de 2016.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Divisions administrativas
[modificar | Modificar lo còdi]En 1993, Eslovaquia eireta de las divisions administrativas de Checoslovaquia : se las quatre regions (Bratislava, Eslovaquia Occidentala, Eslovaquia Centrala, Eslovaquia Orientala) son pas pus utilizadas dempuèi la fin de 1990, sèrva los 79 districtes e las comunas.
Dempuèi 2001 Eslovaquia es devesida en uèch regions (kraje) qu'agropan los districtes e qu'an un estatut d'autonomia. Se fa la diferéncia entre la region (kraj, subdivision administrativa, amb una administracion nomenada per l'Estat central) e la region autonòma (samosprávny kraj, collectivitat territoriala amb un executiu elegit). Lo mot popular per region es župa, que correspond a l'occitan província. Es admés coma sinonim per « region autonòma ». Las comunas an tanben ganhat una autonomia locala.
Las regions pòrtan lo nom de son capluòc :
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «Constitucion d'Eslovaquia» (en eslovac).
- «Čl. 1 Slovenská republika je zvrchovaný, demokratický a právny štát. Neviaže sa na nijakú ideológiu ani náboženstvo.»
