Malta

Reppublika ta' Malta (mt) Republic of Malta (en)
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Bandièra civila e d'Estat Escut de Malta
Lengas oficialas	maltés e anglés
Capitala	La Valeta 35° 53′ 52″ N, 14° 30′ 45″ E
Mai granda ciutat	Pawl il-Bahar (Baia de Sant Pau)
Forma de l'Estat President	Republica parlamentària George William Vella
Superfícia  - Totala  - Aiga (%)	Classat 186en 316 km² 0,001 %
Populacion  - Totala (2021)  - Densitat	Classat en 518 536 ab. 1 640,93670886 ab./km²
Independéncia	Reialme Unit 21 de septembre
Gentilici	maltés, -esa
PIB (2017)	$ 17,36 miliards (nominal) 130º
Deta publica bruta ([[{{{Deta publica_annada}}}]])	{{{2}}}
Moneda  - nom occitan  - nom oficiau anglés	‎‎ [[]] [[]]
Fus orari	UTC +1 UTC +2 en ora legala
Imne nacional	L-Innu Malti (en maltés: «L'Imne Maltés») escotar
Domeni internet	.mt
Indicatiu telefonic	+356
Còde del país (ISO 3166)	MT, MLT, 470
Organizacions internacionalas
membre de l'ONU membre de l'Union Europèa

Malta, oficialament la Republica de Malta (en maltés: Reppublika ta' Malta; en anglés: Republic of Malta) es un estat sobeiran insular de la Mar Mediterranèa, mai petit estat de l'Union Europèa. Se compausa d'una archipèla que se tròba a 80 km al sud de Sicília (Itàlia), 284 km a l'èst de Tunisia, e 333 km al nòrd de Libia. Sa capitala es La Valeta e lo gentilici es maltés, -esa.

Istòria

Lo sieu nom ancian foguèt Melita (dal grèc ancian Μελίτη) derivat de mèl. Foguèt una colònia fenícia qu'amb lo temps demorèt dins l'orbita de Cartage.

A la Primièra Guèrra Punica èra en mans dels cartagineses e foguèt atacada per la flòta romana dirigida per Atilius Regulus, lo 257 aJC, mas foguèt pas ocupada.

A la Segonda Guèrra Punica la garnison cartaginesa èra comandada per Amilcar, filh de Gisgó, que se rendèt davant la flòta de Tibèri Semproni çò 218 aJC e dempuèi apertenguèt alavetz a Roma e incorporada dins la província de Sicília.

Après una brèva dominacion bizantina en 533 e un probable atac dels vandals, Malta foguèt conquistada en 870 pels arabis, que la siá influéncia pòt èsser trobada dins la lenga maltesa modèrna, una lenga fòrtament romanizada qu'a l'origina deriva de l'arabi vernacular.

En 1530 los Cavalièrs de Sant Joan s'establiguèron en Malta. Consideravan l'illa coma la pòrta del cristianisme de cogant e l'adornèron amb fòrça temples e fortalesas.

Los Angleses demorèron ailà mai d'un sègle e mièg. Obtenguèt l'independéncia en 1964 e après 1974 es una republica, qu'aperten dempuèi 2004 a l'Union Europèa.

Politica

Malta es una republica parlamentària. L'actual president de la Republica de Malta es George William Vella dempuèi lo 2 d'abril de 2019, es elegit per 5 ans president de Malta per la Cambra dels representants e entre en foncion lo 4 d'abril.

Geografia fisica

L'archipèla de Malta es compausada de l'illa de Malta, las illas de Gozzo (67,1 km²) e Kemmuna o Comino (2,8 km²) e doas illas desèrtas (Cominotto e Filforta). Se situa a mai o mens 90 km al S de Sicília e mai o mens 290 al N de Libia.

L'illa de Malta es un blòc calcari tabular de bassa altitud (lo maximum es de 258 m, al Sud), qu'emergís de la dorsala que separa la Mediterranèa orientala e occidentala. Es una granda plana desprovesida de cors d'aiga, ont, en consequéncia de la natura dels materials que la compausan, se produson dels fenomèns carstics.

Lo climat es tipicament mediterranèu: las temperaturas mejanas annalas de 18,2°C e dels ivèrns plan doces (11,8°C en mejana en genièr).

La vegetacion predominanta es lo maquís.

Lista de las localitats

Illa de Malta Attard Balzan Birgu Birkirkara Birżebbuġa Bormla Buġibba Dingli Fgura Floriana Gudja Gżira Għargħur Għaxaq Ħamrun Iklin Isla Kalkara Kirkop Lija Luqa Marsa Marsaskala Marsaxlokk Mdina Mellieħa Mġarr Mosta Mqabba	Msida Mtarfa Naxxar Paola Pembroke Pietà Qawra Qormi Qrendi Rabat Safi San Ġiljan (Saint Julian's) Santa Luċija (Saint Lucia's) San Pawl il-Baħar (Saint Paul's Bay) San Ġwann Santa Venera Siġġiewi Sliema Swieqi Ta' Xbiex Tarxien La Valeta Vittoriosa (Birgu) Xemxija Xgħajra Żabbar Żebbuġ Żejtun Żurrieq	Illa de Gozo Fontana Għajnsielem Għarb Għasri Kerċem Munxar Nadur Qala Victòria San Lawrenz (Saint Lawrence) Sannat Xagħra Xewkija Żebbuġ

Carta geografica de l'archipèla de Malta.

Economia

Article principal : Economia de Malta.

Populacion

La populacion rejonhiá 518 536 abitants en 2021; la densitat èra de 1640.93 abitants/km², la mai nauta de l'Union Europèa, una de las nautas del mond. Los malteses representan 95% de la populacion, la rèsta es compausada de descendents de ciutadans britanics principalament.

Religion

Lo catolicime roman es la religion d'Estat. Son presents 95 % Catolics, 2 % Musulmans, 1 % Jusieus; 1 % otras confesiones cristianas e 1% Elenistas.

Lengas

Lo maltés es la primièra lenga oficiala e nacionala de Malta amb l'anglés coma segonda lenga oficiala. L'administracion, los tribunals emplegan normalament lo maltés, mas pòdon emplegar l'anglés s'o jutjan necessari. Lo maltés es una varietat de l'arab sicilian comprenent egalament un lexic italian e espanhòl amb un nombre de locutors nativi de 430 000. L'anglés ensenhat a Malta seguís las recomandacions normativas de l'anglés britanic. Los locutors de l'anglés de lenga mairala son al nombre de 6 200. Los malteses son pasmens capables de parlar corrèctament l'italian (mai de 59% de la populacion), que foguèt lenga oficiala fins en 1934. A partir de las annadas seissanta, la television italiana es recebuda a Malta, la quala permet una renaissença de la lenga principalament en çò dels joves. Segon un sondatge Eurobaromètre en 2012, environ 94 % de la populacion a Malta parlan anglés coma lenga segonda, mas 59 % parlan tanben italian e 9 % franceses.

Cultura

En 2018, La Valeta foguèt, amb la vila neerlandesa de Leeuwarden, capitala europèa de la cultura.

Nòtas e Referéncias

Ligams extèrnes

• Lo site web oficial del Govèrn Maltés

Vejatz tanben

• La Valeta