Bòsnia e Ercegovina
| Bòsnia e Ercegovina | |
| Bòsnie e Ercegovina | |
| Imne: Državna himna Bosne i Hercegovine | |
 | |
Capitala | |
Gentilici Bosniac, -a | |
President President del conselh de ministres | |
Data | |
• Totala 51 197 km² km² | |
• Aiga 0,8% % | |
• Totala (2007) 3 981 239 ab. | |
• Densitat 77,8 ab./km² ab./km² | |
0.733 | |
387 | |
BA | |
+1 | |
.ba |
Bòsnia e Ercegovina[1] (en bosnian, croat: Bosna i Hercegovina; en sèrbe: Босна и Херцеговина, Bosna i Hercegovina), es un país del sud d'Euròpa que confronta Croàcia al nòrd, a l'oèst e al sud, Serbia a l'èst e Montenegro al sud. Son litoral ten una extension de 20 km.
Sa capitala n'es Sarajevo e lo gentilici es bosniac -a (var. bosnian -a).
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Bòsnia e Ercegovina fins a 1918
[modificar | Modificar lo còdi]De l'Antiquitat a Tvrtko Ièr
[modificar | Modificar lo còdi]Centre de la cultura neolitica de Butmir, Bòsnia foguèt poblada per d'Indoeuropèus vèrs 1300 av. JC. Au sègle V av. JC, de pòbles cèltas s'installèron lòng de Sava rebutant leis Indoeuropèus (principalament d'Ilirians) dins lei montanhas. Lei Romans s'installèron dins lo sud au sègle II av. JC mai ocupèron pas la totalitat dau territòri bosniac avans 33 ap. JC. La romanizacion entraïnèt l'evangelizacion dau país.
Au començament dau sègle VI, leis Eslaus aprofichèron l'afondrament de la poissança romana dins lei Balcans per s'installar en Bòsnia. L'eslavizacion i foguèt rapida. Au sègle IX, la region foguèt partejada entre lei Croats (a l'oèst) e lei Bulgars (a l'èst). Fins au sègle XII, foguèt un enjòc dei luchas entre Croats, Bulgars, Bizantins e Ongrés. Finalament, lo Reiaume d'Ongria ne prenguèt lo contraròtle en 1180 mai sei rèis deguèron respectar l'autonòmia de certanei senhors de Bòsnia coma Matej Ninoslav (vèrs 1233-1250).
Au sègle XIV, sota lei rèines d'Estève II Kotromanic (1322-1353) e de son nebòt Tvrtko I{{èr} (1353-1391), un principat de Bòsnia de facto independent se formèt entre la Mar Adriatica e la vila de Soli (uei Tuzla). Tvrtko I{{èr} se proclamèt rèi en 1371 ò en 1377 (mai mantenguèt la ficcion d'una senhoriá ongresa) e desvolopèt l'economia gràcias au comèrci adriatic e ais exportacions minieras. Pasmens, après sa mòrt, sei successors mau capitèron de mantenir l'òrdre. De mai, lo reiaume foguèt tocat per una grèva crisi religiosa entre catolics (sostenguts per lo rèi e lo papa) e bogomiles (sostenguts per l'aristocracia). Afeblida, Bòsnia comencèt de se fragmentar e venguèt tributària dei Turcs Otomans en 1435. Puei, dins lo sud, lo senhor Stefan Vukcic assegurèt son independéncia en 1448 ambé lo títol de duc (herceg que foguèt a l'origina dau tèrme « Ercegovina »).
Lo periòde otoman
[modificar | Modificar lo còdi]Aprofichant lei divisions entre lei senhors dei Balcans e lo declin ongrés, leis Otomans conquistèron Bòsnia en 1463. En revènge, aguèron mai de dificultats per sometre Ercegovina que resistiguèt fins a 1482. L'arribada dei Turcs entraïnèt la conversion d'una partida de la populacion a l'islam, probablament en causa de l'interès dei senhors feudaus bosniacs de gardar sei fèus e dau besonh turc de tenir d'aliats dins una region estrategica[2]. Aquò menèt a un partiment de la region entre catolics, ortodòxs e musulmans.
A partir de 1739, après lei guèrras austroturcas dau començament dau sègle XVIII, Bòsnia venguèt una region frontaliera de l'Empèri Otoman e declinèt pauc a pauc maugrat lei temptativas de reformas dau sègle XIX. D'efèct, leis Otomans se turtèron a l'oposicion de l'aristocracia que se revoutèt regularament per gardar sei poders e son autonòmia. En 1850, lo generau d'origina sèrba Omer Pacha restabliguèt l'òrdre. Pasmens, en 1862 e en 1875, d'insureccions novèlas se debanèron e prenguèron rapidament un aspèct religiós. Ansin, en 1878, Àustria-Ongria ocupèt la region — « au nom dau sultan » — per i restablir la patz e i protegir lei crestians.
Lo periòde austrian
[modificar | Modificar lo còdi]En 1908, dins l'encastre de la crisi causada per l'independéncia de Bulgaria, Àustria-Ongria annexèt Bòsnia. Aquò entraïnèt una crisi novèla ambé Serbia que revendicava la region au nom dau panslavisme. En particular, lei nacionalistas sèrbes e seis aliats croats e bosniacs favorables a la formacion d'un estat gropant totei leis Eslaus dau Sud foguèron ulcerats per aquela situacion. Ansin, lo 28 de junh de 1914, organizèron un atemptat a Sarajevo onte Gavrilo Princip assassinèt lo prince eiretier austroongrés. Aquel incident foguèt a l'origina de la Premiera Guèrra Mondiala.
Lo periòde iogoslau
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Reiaume de Iogoslavia
[modificar | Modificar lo còdi]
Bòsnia e Ercegovina foguèron annexadas per Iogoslavia en 1918. Lo Reiaume reconoguèt ges de particularisme musulman e l'administracion foguèt principalament fisada a de foncionaris sèrbes. Dins aquelei condicions, lo desvolopament de l'economia bosniaca èra pas la prioritat dau govèrn reiau e la region demorèt sustot un centre agricòla (maugrat l'esplecha de quauquei minas). Coma dins lo rèsta de Iogoslavia, lo poder venguèt pus autoritari a partir de 1929.
La Segonda Guèrra Mondiala
[modificar | Modificar lo còdi]En 1941, Iogoslavia foguèt aisament ocupada per lei fòrças de l'Axe après una brèva campanha (6-17 d'abriu). Lo rèi Pèire II e son govèrn s'enfugiguèron a Londres. Leis Alemands especèron lo reiaume e creèron un estat croat aliat a l'Axe a partir de Croàcia (franc de Dalmàcia), de Bòsnia e d'Ercegovina. Dins aquò, maugrat sa desfacha, lo país resistiguèt e Bòsnia venguèt lo teatre de combats entre movements de resisténcia e fòrças d'ocupacion.
Fòrça saunós, aquelei combats opausèron leis Ustachis croats (sostenguts per leis Alemands), lei Cheniks (movement sèrbe reialista) e lei comunistas de Tito (sostenguts per lei Britanics). En particular, lei Croats menèron una guèrra d'exterminacion còntra lei Sèrbes de Bòsnia e assaièron sensa succès vertadiers de ganhar lo sostèn dei Musulmans[3]. En parallèl, una segonda guèrra opausèt lei Cheniks e lei comunistas. En 1944-1945, leis avançadas de l'Armada Roja permetèron ai partisans de Tito de formar una armada vertadiera e de liberar Serbia e la màger part de Bòsnia. Puei, l'estat croat deis Ustachis dispareguèt ambé la capitulacion dau IIIen Reich.
Lo periòde titista
[modificar | Modificar lo còdi]Après la Segonda Guèrra Mondiala, Tito dotèt Iogoslavia d'una constitucion federala. Bòsnia e Ercegovina venguèron ansin una republica constitutiva de la Federacion de Iogoslavia e lo regime titista donèt una plaça relativament privilegiada ai Musulmans per equilibrar leis influéncias croata e sèrba. Per exemple, una nacionalitat musulmana foguèt reconeguda (en 1971), un nombre important de mosquetas foguèron bastidas e l'ensenhament teologic foguèt sostengut. En mai d'aquò, una politica de desvolopament industriau foguèt mesa en plaça ambé la creacion dei centres industriaus de Tuzla e de Zenica. Relativament eficaça, aqueu procès permetèt a mai d'una companhiá bosniaca de rivalizar ambé sei concurrentas occidentalas en Orient Mejan (a partir deis annadas 1960).
L'emergéncia dei nacionalismes
[modificar | Modificar lo còdi]Après la mòrt de Tito en 1980, Iogoslavia foguèt dirigida per una presidéncia viranta dirigida d'un biais alternatiu per lei presidents de cada republica constitutiva. Pasmens, aqueu sistèma mau foncionèt e foguèt rapidament afeblit per d'escandòls financiers. De mai, dins leis annadas 1980, l'economia iogoslava conoguèt una crisi importanta marcada per una inflacion fòrça importanta. Dins aqueu contèxte, lei nacionalismes reprimits per Tito tornèron aparéisser au detriment dei comunistas e dei movements non etnics.
En 1990, lo regime foguèt obligat d'organizar d'eleccions liuras après una tiera de manifestacions dins lo país. En Bòsnia e Ercegovina, lei partits nacionalistas ganhèron largament l'escrutinh ambé 86 deputats per lo Partit d'Accion Democratica (SDA, musulman) d'Alija Izetbegovic, 70 per lo Partit Democratic Sèrbe (SDS) de Radovan Karadzic, 45 per l'Union Democratica Croata de Bòsnia e Ercegovina (HDZ) de Stjepan Kljujic e solament 37 per leis autrei partits. Lei tres venceires formèron un govèrn anticomunista.
Lei guèrras de Iogoslavia
[modificar | Modificar lo còdi]
En junh de 1991, la Federacion Iogoslava comencèt de se fragmentar entraïnant la division dei diferentei comunautats de Bòsnia e Ercegovina. D'efèct, lei nacionalistas croats e sèrbes volián pas èsser annexats dins un país estrangier. Lo SDS comencèt donc de preparar l'integracion dei regions sèrbas au sen de Serbia mentre que lei Croats e lei Bosnicas preparèron l'independéncia de la republica. Lo 3 de març de 1992, a l'eissida d'un referendum boicotat per la populacion sèrba, Bòsnia e Ercegovina venguèron ansin independentas. Lo 7 d'abriu seguent, aquò entraïnèt la proclamacion d'una Republica Sèrba de Bòsnia dins lei regions tengudas per lo SDS.
Dins l'encastre de la Guèrra de Croàcia qu'èra a opausar Croàcia a Serbia, la question de la definicion dei frontieras entre lei diferentei comunautats de Bòsnia e Ercegovina entraïnèt una guèrra violenta qu'anava causar la mòrt d'aperaquí 100 000 personas e lo desplaçament de dos milions de refugiats. Dirigits per Radovan Karadzic e lo generau Radko Mladic, lei Sèrbes de Bòsnia, ajudats per l'armada federala dominada per lei Sèrbes, comencèron una politica de « netejatge etnic » per s'assegurar una continuitat territòriala ambé lo nòrd de Bòsnia e lei regions sèrbas de Croàcia. Lei Musulmans ne foguèron lei victimas principalas maugrat la formacion de zònas de seguretat per lei Nacions Unidas en mai de 1993.
Pasmens, la multiplicacion deis atrocitats sèrbas, especialament lo chaple de Srebrenica (7 000 a 10 000 mòrts), entraïnèt una reaccion de l'OTAN en 1995. Gràcias au sostèn logistic e aerian dei país occidentaus, lei Croats e lei Musulmans poguèron infligir una tiera de desfachas ai fòrças sèrbas de Bòsnia. Ansin, la guèrra s'acabèt en decembre de 1995 ambé l'acceptacion generala dau Plan de Dayton.
Bòsnia e Ercegovina dempuei 1995
[modificar | Modificar lo còdi]Leis Acòrds de Dayton
[modificar | Modificar lo còdi]Leis Acòrds de Dayton devesiguèron lo país entre doas entitats (la Federacion de Bòsnia e Ercegovina e la Republica Sèrba de Bòsnia) que sei limits correspondon mai ò mens ai linhas de frònt d'octòbre de 1995. Cada entitat tèn lei sieunas institucions (constitucion, govèrn, parlament, fòrças armadas...) e lo govèrn centrau es solament en carga deis afaires comuns (diplomacia, banca centrala, moneda...). La presidéncia dau país es collegiala e assegurada per un representant de cada pòble. Enfin, un representant de l'ONU deviá aver un ròtle de mediator entre lei diferentei comunautats e de fòrças internacionalas de l'OTAN demorèron dins lo país per defugir una represa dei combats.
Lo renfòrçament de la tutèla internacionala
[modificar | Modificar lo còdi]En despiech de la fin de la guèrra e dau restabliment de la patz, la creacion d'un país vertadier mau capitèt. D'efèct, en 1996, d'eleccions liuras veguèron la victòria dei partits nacionalistas (SDA musulman, SDS sèrbe]] e HDZ croat) que trobèron ges d'acòrd comun per reglar lei problemas liats a l'après guèrra (afondrament de l'economia, retorn dei refugiats, procès dei responsables de crimes de guèrra ò de crimes còntra l'Umanitat...) ò per permetre lo foncionament deis institucions (blocatge dei sistèmas collegiaus...).
En consequéncia, lo representant de l'ONU se transformèt rapidament en cap d'Estat e son administracion remplacèt lo govèrn bosniac oficiau. Aquò permetèt de resòuvre mai d'una question en balanç (moneda, drapèu, destitucion d'elegits tròp opausats ais acòrds de patz...) mai transformèt Bòsnia e Ercegovina en protectorat internacionau. En mai d'aquò, encoratjèt pas lo raprochament entre lei doas entitats formant lo país que foncionan coma dos estats distints.
La persisténcia dei divisions etnicas
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuei la fin dau sègle XX, la situacion a gaire evolucionat maugrat la democratizacion deis institucions. D'efèct, lei divisions etnicas contunian de formar la basa de la vida politica dau país e totei lei partits, majoritaris ò d'oposicion, son eissits de vòtes etnics. Per exemple, en 2002, la victòria dei partits d'oposicion permetèt pas de reglar lei questions liadas au blocatge deis institucions collegialas. En mai d'aquò, l'independéncia de Kosova donèt d'espèrs novèus ais independentistas de cada pòble. Ansin, lo país es totjorn de facto dirigit per lo representant dei Nacions unidas.
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]Bòsnia e Ercegovina se partatja en tres entitats autonòmas:
- la Federacion de Bòsnia e Ercegovina,
- la Republica Sèrba (Republika Srpska)
- lo district de Brchcò, administrat pel naut representant.
Bòsnia e Ercegovina demòran jos la tutèla d'un naut representant de la comunautat internacionala, qu'a lo drech d'anullar tota decision del poder executiu o legislatiu, entrò l'acabament de sa mission. Las condicions pas encara respectadas per la fin de la mission son aquelas:
- solucion del problèma de la proprietat de l'estat
- solucion del problèma de la Defensa Nacionala
- solucion de l'afar de Brchcò
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Geografia fisica
[modificar | Modificar lo còdi]Veire Subdivisions de Bòsnia e Ercegovina
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Liames extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (bs+hr+sr+en) Burèu del naut representant en Bòsnia e Ercegovina
- (bs+hr+sr+en) Presidéncia de Bòsnia e Ercegovina
- (bs+hr+sr+en) Govèrn de la Federacion de Bòsnia e Ercegovina
- (sr) Portal de la Republica Sèrba
- (bs+hr+sr+en) Amassada del districte de Brčko
- (bs+en+de) Site d'informacions toristicas
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» (en occitan) p. 122.
- ↑ L'ipotèsi d'una conversion dei populacions bogomilas èra aperavans frequenta per explicar la rapiditat dei conversions. Pasmens, sembla uei mens probabla car la Glèisa Bogomila foguèt destrucha au començament dau sègle XV e existiá plus en 1460.
- ↑ En Bòsnia, lei Musulmans son considerats coma un pòble e lo tèrme prèn donc una majuscula.
