Vejatz lo contengut

Aquilles

Aqueste article es redigit en lengadocian.
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Tematicas dins la Mitologia grèga
Dieus
Eròis
Tematica semblanta
Greek mythology portal
Modèl:Navbar

Aquilles (en grec ancian Ἀχιλλεύς) es un eròi legendari de la guèrra de Tròia, filh de Pelèu, rei de Ftia en Tessalia, e de Tètis, una Nereida (ninfa marina). Es sovent nomenat « Peleid[1] » o « Eacid », epitèts que remembran son ascendéncia.

Tètis dona a son filh Aquilles sas armas novelament fabregadas per Efèst, detalh d'una idria atica de figuras negras, v. -575--550, Lovre.

Sa maire lo banha dins lo Stix, un dels fluvis dels Infèrns grècs, per que son còrs venga invulnerable; son talon, per que lo ten Tètis, es pas banhat dins lo fluvi e demora aquel d'un mortal. Es educat pel centaure Quiron que li apren los arts de la guèrra, la musica e la medecina. Alara qu'es encara adolescent, causís una vida corta, mas gloriosa, puslèu qu'una existéncia longa mas sens esclat. Amagat per sa maire, que vòl l'empachar de participar a la guèrra de Tròia, a la cort del rei Licomedes, lo jovent es descobèrt per Ulisses e rejonh, amb son amic intime e tanben lo cosin sieu Patròcle, l'expedicion grèga. Pendent la desena annada del conflicte, un embrolh amb Agamemnon lo buta a daissar lo combat: es la « colèra d'Aquilles » cantada per l'Iliada. La mòrt de Patròcle lo buta a tornar prene las armas per afrontar Ectòr, lo melhor dels Troians. Aquilles trapa la mòrt pauuc après l'aver tuat, tocat al talon per una flècha de Paris guidada pel dieu Apollon. Dins Lo Banquet de Xenofont[2], Xenofont dich qu'èran pas amants; Esquil dich lo contrari dins sa pèça Los Mirmidons[3].

Aquilles es onorat tal un eròi, veire coma un dieu pel mond grèc. Bèl, valorós, campion d'una morala ufana de l'onor, il incarna « l'ideal moral de perfièch cavalièr omeric[4]. »

Etimologia del nom d'Aquilles

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo nom d'Aquilles es d'etimologia desconeguda[5]. La question se pausèt dempuèi l’Antiquitat: lo pseudo Apollodor explica que son nom significa « qu'a pas de pòts » (d’un α- privatiu e de χεῖλος/ kheĩlos, « labra ») « per que jamai aviá aprochat sas labras d’un sen »[6]. Mas aquela etimologia populara a pas de fondament.

L’una dels ipotèsis mai convencantas dona al nom de l'eròis lo sens de « aquel que l’armada es adolentida », de ἀχός / akhós, « lo langui, l’afliccion », e de λαός / laós, « l’armada, la fola dels guerrièrs »[7],[8]. En efièch, la figura d’Aquilles es esrechament ligada al langui: aquel sentit pels Aquèus quand Aquilles se retira de la batailha, puèi al sieu morir.

Dins las epopèias, Aquilles es sovent nomenat « Peleíd » (es a dire « filh de Pelèu ») o « Eacid » (es a dire « descendent d'Eac » qu'es son grand mairal). Aqueles epitèts remembran atal son ascendéncia.

Lo mite antic d'Aquilles: episòdis màger

[modificar | Modificar lo còdi]

Naissença

[modificar | Modificar lo còdi]
Photographie d'une scène peinte sur un vase grec antique à fond blanc et à figures noires. Pélée confie Achille au centaure Chiron qui se chargera de l'éduquer. Au centre de la scène, le jeune Achille, représenté comme un jeune homme debout, est tourné vers la gauche. Il baisse la tête pour observer un jeune âne qui passe devant lui vers la gauche, la tête penchée pour brouter. Sur la gauche, Pélée est représenté comme un homme barbu tourné vers la droite. Son épaule et son bras gauches sont drapés dans un manteau de voyage brodé et il tient deux lances dans sa main gauche. Sa main droite est appuyée sur sa hanche. Pélée regarde Chiron qui lui fait face dans la partie droite de la scène. Chiron est debout, tourné vers la droite. Il est représenté comme un centaure humain au-dessus de la taille et cheval au-dessous, mais ses pattes antérieures sont des jambes humaines. Il porte une tunique qui lui descend jusqu'à mi-cuisses. Sa main droite tient l'extrémité d'un bâton qui porte appuyé sur son épaule droite. Il pose la main sur l'épaule gauche du jeune Achille. Derrière Chiron sont représentées deux branches d'arbre portant des feuilles ; elles sont stylisées sous la forme de lignes épaisses bordées de séries de points noirs.
Pelèu (a esquèrra) confiant lo jove Aquilles (al centre) al centaure Quiron (a drecha). Lécythe a fond blanc, v. 500 AbC., Musèu nacional arqueologic d'Atenas.

Aquilles nais a Larissa[9]. Un dels fachs mai marcants de son mite ven del desir de sa maire, Tètis, de lo far invulnerable. Enseguida, los recits divergisson. Segon una tradicion anciana, Tètis plaça totes los sieus enfants dins un pairòl d'aiga bolhissenta o pel fuòc, per verificar se son pas immortals; Pelèu l'arrèsta abans que pòsca pas far subir çò meteis a Aquilles[10]. Segon d'autras, los frega d’ambrosia e los plaça dins lo fuòc per que se consume la partida mortala dels enfants[11] — una legende semblabla es ligada a Demofont d’Eleusis[12].

E, la varianta mai populara la mòstra banhant son filh dins las aigas del Stix, lo fluvi dels Infèrns, lo tenent pel talon[13]. Atal ven invulnerable, levat del talon que sa maire tengava, ce e donèt l'expression « talon d'Aquilles », que significa « luòc vulnerable, punt sensible ». Pasmens, l'Iliada menciona pas cap d'aquela tradicions ligadas a la naissença d'Aquilles[14], e pas res dons l'epopèia permet d'afirmar qu'es insensible als còps. Dins la Seguida d'Omèr de Quint d'Esmirna, es nafrat pel prince etiopian Memnon[15]. Mai, Aquilles es pas lo sol eròi grèc rconegut coma invulnerabla: las tradicions tardièras donan tanben aquel privilègi e Ajax lo Grand[16].

Educacion

[modificar | Modificar lo còdi]

La tradicion dominanta vòl tot coma d'autres eròis tal que Jason e Acteon, qu'Aquilles foguèt confiat per son paire al centaure Chiron, abitant lo mont Pélion en Tessalia[17]. Alà, apren la medecina[18], a utilizar las armas, l'art de montar a caval e de caçar, e tanben la musica[19]. La literatura conta pas d'expleit particular realizats pel jovent, levat qu'es baisut a la caça[20].

L'Iliada emparaula pauc al subjècte de Quiron, e puslèu valoriza lo personatge de Fenix qu'apren al jovent l'art de l'eloquéncia e l'utilizacion de las armas[21]. Dins una scèna esmoventa del cant IX, l'òme vièlh se remembra ver tengut l'eròi sus sieus genolhs, copant sa vianda e l'ajudant a beure son vin[22]. Fin finala, endacòm mai dins lo poèma, Tètis clama tanben aver educat d'esprela lo filh sieu[23].

La primièra mobilizacion a Aulis

[modificar | Modificar lo còdi]
Photographie d'un détail d'un bas-relief en pierre. Achille est représenté comme un jeune homme imberbe aux cheveux ondulés et mi-longs. Il est debout, tourné vers la droite. Il est nu, à l'exception d'un tissu drapé qui passe sur son épaule gauche et dissimule en partie son bras gauche, mais passe dans son dos en laissant voir son torse et son sexe, avant de revenir par-dessus sa cuisse droite. Achille porte une épée rangée dans un fourreau accroché en bandoulière autour de son épaule gauche. Achille regarde vers la droite et lève la main gauche avec laquelle il tient un grand bouclier rond. Le bas des jambes d'Achille et son bras droit sont hors du cadre de la photo. Derrière Achille, on entrevoit en haut des chapiteaux de colonnes corinthiennes à motifs floraux, et, en bas, des draperies.
Aquilles a çò de Licomedes, bas relièu d'un sarcofag atenian, v. -240, Lovre.

Los eveniments de la guèrra de Tròia que precedisson aqueles de L'Iliada son plan confuts. Dins L'Iliada, Aquilles es enviat dirèctament per Pelèu, amb Patròcle e los Mirmidons[24], quand los caps grècs s'amassan a Aulis. Los Cants ciprians, una epopèia del Cicle troian, contan enseguida cossí, menada pels vents, la flòta grèga desbarca per error en Misia. Cresent aver atench Tròia, los Aquèus passan a l'ataca contra lo rei local, Telef, filh d'Eracles. Aquilles l'afronta e lo nafra. L'expedicion grèga se'n torna, mas una tempèsta lo pòrta fins a l'illa de Squiros, ont Aquilles esposa Deidamia, filha del rei Licomedes[25]. Los Cants ciprians contan enseguida cossí Telef, nafrat, se'n va a Argos per èsser curat per Aquillee en cambi d'informacions sul camin cap a Tròia[26].

L'Iliada fa pas allusion a aqueles eveniments, mas los contradich pas tampauc. Al sègle V, la gèsta d'Aquilles e de Telef es coneguda de Pindar, qu'i fa allusion dins l'una de sas Istmicas[27], e tanben d'Esquil, Sofòcles e Euripid. Los primièrs li consacran cadun un cicle tragic (ara perduts) cobrissent benlèu l'ensemble del recit, de l'arribada en Misia a la garison a Argos. Lo Telef d'Euripid, tanben perdut, es conegut per las nombrosas allusions qu'i fa Aristofan: se concentra sus l'arribada de Telef e sa garison per Aquilles. De fonts mai tardièras[28] precison que Telef, après aver tuat fòrça de Grècs, fugís a l'encontrar Aquilles. Pres dins de vinhas escampadas per Dionís, es nafrat per la lança d'Aquilles. Seguent un esquèma magic frequent, sola aquela meteissa lança poirà enseguida lo sonhar.

Lo biais qu'Aquilles rejonh l'expedicion grèga fa l'objècte d'una varianta mai tardièra que s'impausa enseguida coma dominanta. Un oracle aprenguèt als Aquèus que lo jovent es indispensable a la presa de Tròia[29]. Tètis o Pelèu, crenhent per sa vida, lo vestís de femna e l'amaga d'entres las filhas de Licomedes, per lo sostraire a la pression dels guerrièrs[30].

A çò de Licomedes, que segon las versions es avertit o non de l'engana, Aquilles pòrta lo nom de Pirrá, « la rossa »[31]. Jos son desguisament, sedusís o viòla Deidamia, que li donèt Neoptolema, tanben nomenat Pirros[32], que vendrà indispensable a la presa de Tròia.

Avertit de l'astúcia, Diomedes e Ulisses arriban enseguida a Squiros e identifican Aauilles, que rejonh alara l'armada grèga. L'episòdi es lo subjècte d'una tragèdia d'Euripides, los Squirians. Ovidi precisa cossí s'i prenon los dos eròis: vestit de mercand, lo rei d'Itac prepausa a las filhas de Licomedes de teissuts precioses e d'armas; Aquilles se desvela essent lo sol a sasir una espasa e un bloquièr[33]. Per Apollodor, es una sonada de trompeta que desrevelha l'eroïsme del jovent, que se desvela tanben[34]. Estaci combina las doas variantas. Per Igin, l'eròi se mòstra un pauc mens ninòl: entendent de trompetas, Aquilles pensa que la ciutat es atacada, e pren las armas per la defendre[31].

Lo segond viatge cap a Tròia

[modificar | Modificar lo còdi]

Alara que l'armada grèga es prèta per partir cap a Tròia, la colèra d'Artèmis contra Agamemnon blòca la flòta a Aulis. Un oracle desvela que cal sacrificar Ifigenia, filha d'aquel darrièr; es per la promesa d'un maridatge amb Aquilles que los caps aquèus atrason alara la joventa a Aulis[35].

La flòta se'n va pauc après e s'arrèsta en cors sus l'illa de Tenedos, ont s'organiza una taulejada. Aquilles, invitat tardièrament, s'encolèra[36]. Se conéis una autra occasion pendnet que Aquilles s'encolèra pendent un dinar: dins l'Odissèa, l'aèda Demodocos prepausa a la cort d'Alcinoòs de cantar la disputa entre Aquilles e Ulisses, disputa qu'un oracle d'Apollon Delfian auriá predich que seriá lo signe anonciant de la casuda de Tròia[37]. Una allusion de Plutarc a una pèça perduda de Sofòcles quitament contar qu'Ulisses se trufa, pendent una taulejada, de la colèra d'Aquilles: Accusa aquel darrièr d'aver pres paur en vesent Tròia e Ectòr, e de cercar un pretèxte per fugir[38]. Es pas aisit de determinar se s'agís d'un sol e meteis episòdi o de doas colèras distriadas[39].

Un segond incident pren plaça a Tenedos: l'illa es governada per Tenas, filh d'Apollon, que rebuta los Aquèus. Aquilles lo tua[40], malgrat la recomandacion de sa maire de lo tuar pas jos pena de perir d'esperel de mans d'Apollon[41]. Plutarc conta el que Tètis envia als costats d'Aquilles un servidor encargat de li remembra l'avertiment; Aquilles s'i ten fins a qu'encontre la sòrre de Tenes, que lo pertòca per sa beutat. Tenes s'interpausa per aparar sa sòrre e Aquilles, oubligant l'avertiment, lo tua[42].

Primièras annadas de la guèrra

[modificar | Modificar lo còdi]

Quand la flòta grèga arriba debans Tròia, Aquilles deu afrontar Cicnos, filh de Poseidon e rei de Colonos, que los empacha de desbarcar[43]. Aquel a la particularitat d'èsser albinos[44] e invulnerable: pas cap d'arma lo pòt pas nafrar[45]. Aquilles capita fin finala a lo tuar en l'escanant amb la jugulara de son casco[46] o, segon una autra version, d'un get de pèira[47].

Los Grècs installan lor camp sus la plaja que s'espandís debans Tròia; une ambassada aquèa per reclamar Elena fa fracàs. Aquilles sentís alara lo desir de veire la joventa. Los Cants ciprians indican sonque que l'encontra es arrenjada per Afrodita e Tètis, sens pas mai de detalh[48]. Pasmens, una varianta ellenistica evòca una prediccion de Cassandra segon que Elena auriá cinc marits — Tesèu, Menelas, Paris, Deifòb e Aquilles[49]. S'agís visiblament pas d'una allusion al regne d'Aquilles après sa mòrt als Aliscamps, que la quita font fa de Medèa son esposa post mortem. Benlèu ne cal conclure que le rendètz-vos entre Aquilles e Elena s'acabèt per l'union dels dos protagonistas[48].

Un còp los Troians retirat en rèire de lors barris, Aquilles s'emplega a trencar lo provesiment de la vila. De colèra, ataca e redusís onze ciutat d'Anatolia, tributaris de Tròia. Es dins Lirnessos, una de sas villas, pendant la desena annada del sètge, que recep per partida d'onor Briseis[50], alara qu'Agamemnon recep Criseis pendent lo sacatge de Tebe[51].

La colèra d'Aquilles

[modificar | Modificar lo còdi]

Es aquel moment que comença lo recit de l'Iliada. Una pèsta tòca lo camp grèc[52] e Calcant, encoratjat per Aquilles, revèla qu'Apollon castiguèt Agamemnon per aver refusar a son pèire, Crises, de li tornar sa filha Criseis[53]. Obligat de cedir, Agamemnon furiós reclama una autra partida d'onor. Aquilles protèsta e Agamemnon, per l'umiliar, decidís de prene Briseis, sa captiva[54]. En colèra, aquel darrièr decidís de se retirar jos sa tenda e jura sus lo sceptre d'Agamemnon, dona de Zèus, de tornar pas al combat[55]. Implòra sa maire de demandar a Zèus l'avantatge als Troians, tant que serà absent del camp de batalha[56]. Zèus li acòrda. Es çò que resuman los primièrs vèrs de l'Iliada :

Canta, ò divesa, lo corroç del Peleid Aquilles,

Corroç fatal que causa mila mals als Aquèus

E foguèt davalar a çò d'Ades tant d'almas valosas

D'eròis, que los còrs servisson de pastura als cans

Et als ausèls sens nombre: atal Zèus l'aviá volgut.

Privats de son ajuda, los Grècs fan fracàs, e alara que los Grècs son aculats e que los Troians menaçan de brutlar lors nervis, lo vièlh savi Nestor, Fenix e Ulisses venon en ambassada plaidajar la causa aquèa[57]. Aquilles demora fèrm mas Patròcle, esmogut pels malaürs dels sieus compatriòtas, obten l'autorizacion d'Aquilles de salvar los Grècs en portant sas armas[58]. La manòbra capita mas Patròcla, malgrat sa promesa a Aquilles, engatja lo percaç[59]. Es tuat per Ectòr, que pren las armas d'Aquilles coma butin[60]. Furiós e umiliat — trompat per Patròcle, que n'es mòrt e donc fòra de castig, e simbolicament vencut per Ectòr —, Aquilles decidís de se venjar, malgrat los avertiments de sa maire: s'afronta Ectòr, morirà pauc de temps après[61]. Efèst li fabrega d'armas novèlas, amb que sortís a la recerca d'Ectòr[62].

Photographie d'un peigne en os de couleur brunâtre où a été sculpté un bas-relief. En haut et en bas, les dents du peigne, très abîmées, sont cassées pour la plupart. La scène est sculptée sur la partie centrale du peigne qui forme une longue bande horizontale. Achille est monté sur son char, un quadrige, et avance vers la gauche ; tout en tenant les rênes, il se retourne vers la droite pour regarder le corps d'Hector accroché au char par les pieds et traîné sur le sol de tout son long, les bras en arrière. Achille brandit une lance dans sa main gauche au-dessus du corps de son ennemi. Sur la droite, derrière le cadavre d'Hector, un guerrier debout tient un bouclier rond et brandit une lance. L'extrémité gauche de la scène est occupée par une colonnette supportant un vase.
Aquilles traïnant lo còrs d'Ectòr rèire son cari, penche d'òs trobat a Oria, segonda mitat del Sègle I AbC, musèu arqueologic nacional de Tarente.

Vestit de son armadura divina, engatja de nòu lo combat e tua un grand nombre de Troians sus son passatge[63], coma las aigas del Scamandre son solhadas de cadavres[64]. Ofensat[65], lo Scamandre manca de negar Aquilles[66]. Salvat per l'intervencion d'Efèst[67], aquel encontra fin finala Ectòr, lo desfia e lo tua amb l'ajuda d'Atenas[68]. Traïna sa despolha tres còps a l'entorn de la vila amb son cari[69] abans de la tornar dins lo camp aquèu.

Dintrada dins sa tenda, l'eròi plora son amic mòrt[70]. Al moment de brutlar la despolha, copa sa cabeladura en signe de dòl[71] e sacrifica quatre cavals, nòus cans e dotze joves Troians que los còrs son getats sul lenhièr[72]. L'endeman, traïna de nòu rèire son carri lo còrs d'Ectòr, aquel còp a l'entorn del tombèl de Patròcla[73].

Aquilles fa pasmens pròva d'umanitat en daissant lo rei Priam, vengut dins sa tenda suplicant, emportar lo còrs de son filh per li acordar de dignas funeralhas[74]. Tanben obeís a sa maire[75], envida pels dieus mescontents del tractament infligit a la despolha de l'eròi[76].

Aquilles tua mai de guerrièrs que pas un autre dins l’Iliada (72), e se plaça atal debans Patròcla (54), Teucros filh de Télamon (30), Ajax filh de Telamon (28), Leitos (20), Diomedes (18), Agamemnon (16), Ajax filh d'Oilèu (14), Idomenèu (13) e Ulisses (12), o encara Menelas[77].

Memnon e Pentesilèa

[modificar | Modificar lo còdi]
Photographie d'une scène de vase grec à figures rouges sur fond noir. La scène représente une poursuite entre deux combattants qui avancent vers la droite. Sur la gauche, Achille est montré sous l'aspect d'un jeune homme imberbe aux cheveux noirs courts, nu à l'exception de ses armes. Il porte un casque à panache (qui laisse voir son visage), une épée courte dans un fourreau qu'il porte en bandoulière sur sa hanche gauche. Il tient dans sa main droite une lance pointe baissée, et, le long de son bras gauche étendu, un large bouclier ovale dont on voit l'intérieur. Achille regarde Penthésilée. Sur la droite, Penthésilée, qui fait la même taille qu'Achille, tourne la tête pour le regarder. Elle est vêtue d'une tunique longue qui lui descend jusqu'aux genoux et qui est ornée de mouchetures et de broderies formés de lignes et de pois noirs. Elle porte par-dessus sa tunique deux courroies de cuir qui se croisent au milieu de sa poitrine. Penthésilée n'a qu'un sein (le sein gauche). Sa ceinture est ornée d'une rangée de pois noirs. Elle va pieds nus. Elle porte également un bonnet orné de mouchetures noires. Penthésilée porte dans la main droite une hache à manche long et au fer assez petit ; elle a le bras baissé et l'arme passe devant ses jambes. Son bras gauche est levé dans un geste parallèle à celui d'Achille et elle porte elle aussi un bouclier ovale dont on voit l'intérieur.
Combat d'Aquilles e de Pentesilèa, cratèri lucanian de la fin del sègle V AbC, Musèu nacional arqueologic de Madrid.

L'Etiopidiá, l'una de las epopèias del Cicle troian, pren lo recit de la guèrra de Tròia al moment ont l'Iliada s'arrèsta. Conta cossí, après la mòrt d'Ectòr, la vila de Priam vei arribar de campions novèls. Coma l'Amazona Pentesilèa, filha d'Arès. Aquilles l'afronta en duèl e se n'enamora al moment que la tua, çò que provòca las trufariás de Tersites. De colèra, l'eròi lo tua e deu enseguida se purificar sus l'illa de Lesbos.

Pauc après arriba Memnon, filh d'Eòs (l'Auròra) e de Titon, e prince dels Etiopians. Aquí encara, encontra Aquilles en combat singular e est tuat per el.

Mòrt

[modificar | Modificar lo còdi]

Los jorns d'Aquilles son ara comptats. Xantos, un dels cavals d'Aquilles, lo prediguèt a l'eròi, atribuissent sa mòrt a un « dieu fòrt »[78]. Quitament, Tètis l'aviá avertit mai d'un còps[79] que moririá jove, precisant quitament qu'« Apollon lo tuariá de sas flèchas rapidas / quand seriá jols barris dels Troians bellicoses[80]. » Fin finala, Ectòr expirant prediguèt la mòrt de son adversari, tuat per Paris e Apollon, près de las Pòrtas Scèas[81].

Tètis e las Nereidas plorant la mòrt d'Aquilles, Idria corintiana de figuras negras, -560/550, musèu del Lovre.

De versions existisson al subjècte de sa mòrt. L'Etiopidiá precisa qu'es tuat per Paris e Apollon, alara que percaç los Troians jols barris de la vila[82]. Pindar daissa entendre que lo dieu pren la forma del filh de Priam e tua Aquilles per remandar la presa de Tròia[83], coma o fa ja dins l'Iliada per arrestar Patròcla dins son assalt[84]. L’Eneïda es la primièra a indicar explicitament que Paris tira la flècha murtrièra, qu'es guidée par Apollon[85].

Alara, pas cap tèxte evòca lo celèbre « talon d'Aquilles ». Lo motiu de l'endrech vulnerable apareis pel primièr còp amb Estaci[86], un poèta de la segonda mitat del sègle I; pauc après, Igin menciona la cavilha, qu'Apollon trasforat de sa flècha, coma son sol punt vulnerable[87]. Pasmens, quatre vases del periòde arcaïc e del començament del periòde classic representan o Paris tirant una flècha cap al bas del còrs d'Aquilles (la cuèissa, le tibià o lo pé), o Aquilles mòrt, una flècha pel pé, çò que provariá que la tradicion del « talon d'Aquilles » es anciana[88]. Fin finala, totes los autors[89] parlan plan de la cavilha (talus en latin, σφυρόν / sphurón en grèc ancian), mas lo mot talus cambia per donar « talon ».

Una autra tradicion liga la mòrt d'Aquilles a son amor per Polixèna, filha de Priam: l'eròi es tuat alara que negocia amb lo rei troian la man de sa filha dins lo temple d'Apollon Tinbrian[90]. Dins una autra version, Aquilles s'enamora de Polixèna alara qu'acompanha son paire vengut reclamar la depolha d'Ectòr; Priam li promet alara sa man jos resèrva qu'acabe la guèrra — s'agís devertat d'une emboscada[91], que Paris l'espèra, l'arc a la man, amagat per una colomna del temple[92].

Sas funeralhas son contadas dins lo cant XXIV de l'Odissèa per l'alma d'Agamemnon, e tanben dins lo libre III de La Seguida d'Omèr de Quint d'Esmirna. Sas cendres son mescladas a aquelas de Patròcla e d'Antilòc dins una urna d'aur. Es enterrat, amb de plors e gemiments, sus la riba de l'Ellespont e coneis donc pas la victòria finala dels Grècs.

Après sa mòrt

[modificar | Modificar lo còdi]
Ajax portant lo còrs d'Aquilles, lecit atica de figuras negras, v. -510, Staatliche Antikensammlungen de Munich.

Omèr, dons l'Odissèa, lo presenta regnant sul prat de l'asfodèl dins los Infèrns grècs, mas pauc satisfach per sa condicion d'ombra.

Dins l'Etiopidiá, Tètis lo presenta après la mòrt coma vivent la vida ideala del guerrièr, sus l'Illa Blanca, mièg los combats sens nombre e de taulejadas eternalas, maridat a Medèa, a Elana, a Ifigenia o encara a Polixèna. Pindar, dins sas Nemènas[93], evòca, el, una illa « brilhanta » situada dins lo Pont Euxin. Euripid pren tanben aquela version dins son Andromac[94].

Cult eroíc d'Aquilles en Grècia antica

[modificar | Modificar lo còdi]

Aquilles fa l'objècte d'un cult eroíc dins mantuna regions de la Mediterranèa. Es malaisit de saber cossí lo cult venguèt al vam, que los cults eroícs se focalizan mai sovent sus la tomba de l'Eròi. Los rèstes d'Aquilles son supausat se trapar sus las ribas de l'Ellespont, près Tròia: dins l’Iliada[95], ont lo quita Patròcla es enterrat son fantasma crida a Aquilles que lors cendres siá enterrada al meteis luòc; l'Odissèa precisa qu'un grand tumulus, visible dempuèi la mar, es levat pels Aquèus[96]. Un cult i es atestat a partir del sègle V AbC[97] e una vila, Aquilleion, es fondada sul site[98]. Los Tessalians i fan un pelegrinatge annal[99], e los tèxtes mencionan que l'armada pèrsa ven i venerar Aquilles pendent las guèrras medicas[100], seguida per Alexandre lo Grand[101] o encara Caracalla[102].

Lo cult d'Aquilles es pas cantonat a sa tomba: es tanben venerat a Eitrèas (Anatolia), a Crotona, a Esparta e a Elis (Peloponès) o encara à Astipalaia, una illa de las Cicladas[103]. Lo cult que demora mai de traças es aquel de la nous region d'Olbia pontica, en Mar Negra, dempuèi lo sègle VI AbC fins al periòde roman. Una seria d'estelas inscricha dels sègles II e III mòstran qu'Aquilles i es venerat jos l'epiclèsi de « Pontarc » (en grèc, « mèstre del Pont »). Quitament es una de la divinitats màger de la region pontica a l'epòca romana[104]. Un fragment d'Alcèu, utilizant la fraseologia d'aquelas inscripcions, evòca Aquilles regnant sus la Scitia[105]. Dins la meteissa region, l'estrecha peninsule de Tendra nomenada dins l'Antiquitat lo « cors aquillèu[106],[107],[108] ». Lo nom s'explica benlèu per de jòcs atletics organizats en l'onor de l'eròi, atestats al sègle I[109]. L'illa de Leuce - actualla illa de las Sèrps - literalament l'« illa blanca » - al nòrd-oèst del Pont-Euxin, es lo site de cult d'Aquilles mai conegut jos l'Antiquitat. Abriga un temple e una estatua de cult[110]. L'eròi i demorariá: apareis en vision als marins qu'abòrdan l'illa[111].

Lo cult d'Aquilles es sovent ligat a la mar, associacion que s'explica pas gaire pels elements de son mite, mas sonque per qu'es lo filh de Nereida; es tanben venerat conjontament amb Tètis a Eritrèas[112]. Es plan popular près dels marins, que son a l'origina de gaireben totas las ofrendas votivas a Aquilles descobèrtas dins la region pontica[112].

Fonts

[modificar | Modificar lo còdi]

Nòtas

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ O « Peleion »
  2. ↑ Xénophon 2014, p. 78
  3. ↑ Xénophon 2014, p. 118
  4. ↑  {{{títol}}}. .
  5. ↑ Modèl:DicChan, Modèl:S.v.« Ἀχιλλεύς ».
  6. ↑ Modèl:ApoBib, III, 13, 6.
  7. ↑  {{{títol}}}. .
  8. ↑ Nagy 1999, p. 93-120 (Modèl:Chap.5 : « Le nom d'Achille »).
  9. ↑ Nòtas sul Cant XI de l’Eneida per Sylvie Laigneau, parues chez Le Livre de poche (Coll. « Classiques » [2004])
  10. ↑ Modèl:Catalogue des femmes, Modèl:Fr.300 MW mentionne de l'eau ; Lycophron, Alexandra (177-179) cite plutôt le feu et précise que six enfants meurent de cette manière.
  11. ↑ Modèl:ApoArg (IV, 869-879).
  12. ↑ Modèl:Hymnes homériques (À Déméter, 233-242).
  13. ↑ Modèl:StaAch (I, 133-134).
  14. ↑ Modèl:HomIli (XVIII, 436-438) fait d'Achille un enfant unique.
  15. ↑ Modèl:QuiSui (II, 410-411).
  16. ↑ Seguida d'Omèr (I, 564–567).
  17. ↑ Catalogue des femmes, Modèl:Fr.204 MW. Voir aussi Modèl:PinOde (Piticas, VI, 21,3 ; Nemeènas, III, 43-58). L'éducation d'Achille par Chiron est le thème d'un poème perdu d'Hésiode, Les Préceptes de Chiron. Gantz 1993, p. 231 et Mackie 1997, p. 1.
  18. ↑ Iliada (IV, 217-219 e XI, 830-832).
  19. ↑ Mackie 1997, p. 2.
  20. ↑ Gantz 1993, p. 231.
  21. ↑ Iliada (IX, 438-442).
  22. ↑ Iliada (IX, 485-491).
  23. ↑ Iliada (XVIII, 56-59 = 436-440).
  24. ↑ Iliada (IX, 439).
  25. ↑ Vejatz tanben la Pichona Iliada, una autra epopèia del Cicle, Modèl:Fr.24 PEG, e benlèu tanben l'Iliade (IX, 666-668), qu'evòca la presa de Squiros per Aquilles.
  26. ↑ Segon lo resumit que ne fa lo gramatician Proclos al sègle V Gantz 1993, p. 576-577.
  27. ↑ Pindar, Òdes (Istmicas, VIII, 48-51).
  28. ↑ Apollodor (III, 17-20) ; escolias A de l'Iliada I, 59.
  29. ↑ Escolias de l'Iliada, XIX, que fan referéncia al Cicle epic. Gantz 1993, p. 581.
  30. ↑ Segon una escolia de l’Iliada (Σb XIX, 326), e magrat lo resumit de Proclos, aquel element del mite vendriá de Cants ciprians (Modèl:Fr.19 Bernabé ?). Es atestat pel primièr còp sus una pintura de Polignòt a las Propilèas d'Atenas, cf. Modèl:PauDes (I, 22, 6). Gantz 1993, p. 581 et 837, Modèl:N.23.
  31. ↑ 31,0 et 31,1 Modèl:HygFab (XCVI).
  32. ↑ Licomedes dona a felèn lo nom de Pirros, Fenix aquel de Neoptolèma. Modèl:Chants cypriens, Modèl:Fr.21 PEG.
  33. ↑ Modèl:OviMét (XIII, 162-170).
  34. ↑ Apollodor, Bibliothèque (III, 13, 8).
  35. ↑ Cants ciprians resumits per Proclos; Sofòcles, Ifigenia (Modèl:Fr.305 R) ; Modèl:EurIT (24-25).
  36. ↑ Lo resumit dels Cants ciprians per Proclos menciona pas que la colèra a las seguida de l'invitacion tardièra; Modèl:AriRhé (II, 24) precisa que s'agís del dinar de Tenedes.
  37. ↑ Odissèa (VIII, 75-82).
  38. ↑ Modèl:PluMor (74a).
  39. ↑ Gantz 1993, p. 588-589.
  40. ↑ Modèl:DioBib (V, 83, 4-5).
  41. ↑ Modèl:ApoÉpi (III, 26).
  42. ↑ Plutarc, Òbras moralas (297d-f).
  43. ↑ Cants ciprians ; Pindar, Òdes (Olimpica II, 82 ; Istmica, V, 39) ; Aristòtel, Retorica (II, 24).
  44. ↑ Escolia d'Ellanicos, FGrH 4F148.
  45. ↑ Sofòcle, Poimenes (Modèl:Fr.500 R.
  46. ↑ Ovie, Metamorfòsis (XII, 72-144)
  47. ↑ Apollodor, Epitomè (III, 31).
  48. ↑ 48,0 et 48,1 Gantz 1993, p. 596.
  49. ↑ Licofront, Alexandra (139-174).
  50. ↑ Iliada (II, 688-691).
  51. ↑ Iliada (I, 364-369).
  52. ↑ Iliada (I, 43-54).
  53. ↑ Iliada (I, 92-100).
  54. ↑ Iliada (I, 130-139).
  55. ↑ Iliada (I, 223-246).
  56. ↑ Iliada (I, 350-412).
  57. ↑ Iliada (IX, 92-100).
  58. ↑ Iliada (XVI, 173-657).
  59. ↑ Iliada (XVI, 684-691).
  60. ↑ Iliada (XVI, 817-862 e XVII, 125).
  61. ↑ Iliada (XVIII, 94-96).
  62. ↑ Iliada (XIX, 349-424).
  63. ↑ Iliada (XX, 353-503).
  64. ↑ Iliada (XXI, 7-21).
  65. ↑ Iliada (XXI, 211-221).
  66. ↑ Iliada (XXI, 234-327).
  67. ↑ Iliada (XXI, 328-382).
  68. ↑ Iliada (XXII, 306-364).
  69. ↑ Iliada (XXII, 395-404).
  70. ↑ Iliada (XXIII, 1-110).
  71. ↑ Iliada (XXIII, 140-151). La longue chevelure distinguait les nobles des classes inférieures.
  72. ↑ Iliada (XXIII, 171-177).
  73. ↑ Iliada (XXIV, 14-18).
  74. ↑ Iliada (XXIV, 440-670).
  75. ↑ Iliada (XXIV, 133-140).
  76. ↑ Iliada (XXIV, 23-76).
  77. ↑ Modèl:HygFab, CXIV.
  78. ↑ Iliada (XIX, 409-410).
  79. ↑ Iliada (I, 417 ; IX, 410-416 ; XVIII, 95-96).
  80. ↑ Iliada (XXI, 277-278).
  81. ↑ Iliada (XXII, 358-360).
  82. ↑ Gantz 1993, p. 625.
  83. ↑ Pindar, Peans (VI, 77-86). Lo papir es fòrça fragmentari al subjècte.
  84. ↑ Iliada (XVI, 698-701).
  85. ↑ Modèl:VirÉné (VI, 56-58). Pres enseguit per Ovidi, las Metamorfòsis (XII, 598-606. Cf. Gantz 1993, p. 625.
  86. ↑ Modèl:StaAch (I, 133-134), cf. Gantz 1993, p. 625.
  87. ↑ Hygin, Fablas (CVII).
  88. ↑ Respectivament un lecit protocorintian (Atenas), una amfòra pontica (Copenaga 14066), una anfòra calcidiana (autrescòp dins la colleccion Pembroke-Hope, ara dedsapareguda) e un peliquè atic del Peintre de las Niobidas (Bochum S1060). Gantz 1993, p. 626.
  89. ↑ Levat lo Primièr Mitograf del Vatican (178), que parla de planta, (del pé). Gantz 1993, p. 628.
  90. ↑ Escoliasta de l’Ecub d'Euripid (Σ Hek. 41).
  91. ↑ Modèl:SerCom (Σ Æn. III, 322).
  92. ↑ Précision ajoutée par Lactance, commentaire de l’Achilléide (Σ Ach. I, 134).
  93. ↑ Pindar, Òdes (Nemeènas, IV, 49-50).
  94. ↑ Modèl:EurAnd (v. 1259-1262).
  95. ↑ Chant XXIII
  96. ↑ Odissèa (XXIV, 80-84).
  97. ↑ Hedreen 1991, p. 313.
  98. ↑ Modèl:PliHis (V, 15) ; Modèl:StrGéo (XIII, 1, 32) ; Modèl:DioVie (I, 74). Aquilleion es mencionada a partir de Modèl:HérEnq (V, 94).
  99. ↑ Filostrate de Lemnos, Eroïca (53, 8-18).
  100. ↑ Erodòt (VII, 43).
  101. ↑ Modèl:DioBib (XVII, 17, 3) ; Arrien, Anabase (I, 12, 1) ; Cicéron, Pro Archia (24) ; Modèl:PluVie (Alexandre, 72).
  102. ↑ Dion Cassius (77, 7).
  103. ↑ Hedreen 1991, p. 314.
  104. ↑ Hedreen 1991, p. 323.
  105. ↑ « Ἀχιλλεύς ὀ τὰς Σκυθίκας μέδεις » (Modèl:Fr.354 LP)
  106. ↑ « Ἀχιλλέως δρόμος »
  107. ↑ Modèl:HérHis Libre IV, 55
  108. ↑ Modèl:StrGéo Libre VII, 3, 19.
  109. ↑ Hedreen 1991, p. 318.
  110. ↑ Modèl:PauDes (III, 19, 11).
  111. ↑ Arrian, Periples del Pont-Euxin (23) ; Filostrate, Eroïca (55, 2-3 ; 56, 2-4 et 56, 6-9) ; Maxim de Tir (6-7).
  112. ↑ 112,0 et 112,1 Hedreen 1991, p. 122.

Articles connèxes

[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]

Obratge generals

[modificar | Modificar lo còdi]

Sus Aquilles dins l'Antiquitat: literatura e societat

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Deschamps, « Achille d'Homère à Eschyle. Transposition d'un héros épique sur la scène tragique », Gaia : revue interdisciplinaire sur la Grèce Archaïque, no 13,‎ , p. 177-204.
  •  {{{títol}}}. .
  • Edwards, « Achilles in the Underworld : Iliad, Odyssey, and Æthiopis », Greek, Roman, and Byzantine Studies, no 26,‎ , p. 215-227.
  • Error de Lua a package.lua a la línia 80: module 'Module:Aisinas/Data' not found..
  • Mackie, « Achilles in Fire », Classical Quarterly, seria nouvelle, vol. 48, no 2,‎ , p. 329-338.
  •  {{{títol}}}. .
  •  {{{títol}}}. .
  •  {{{títol}}}. .
  •  {{{títol}}}. .
  • Gregory Nagy, « The Name of Achilles : Questions of Etymology and “Folk Etymology” », Illinois Classical Studies, no 19,‎ .
  •  {{{títol}}}. .
  • Schmiel, « Achilles in Hades », Classical Philology, vol. 82, no 1,‎ , p. 35-37.

Sus Aquilles dins l'Antiquitat: religion

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Bravo, « Une lettre sur plomb de Berezan' : colonisation et modes de contact dans le Pont », Dialogues d'histoire ancienne, vol. 1,‎ , p. 111-187 — le culte d'Achille est évoqué à partir de la page 134.
  • Hedreen, « The Cult of Achilles in the Euxine », Hesperia, vol. 60, no 3,‎ , p. 313-330.
  •  {{{títol}}}. .
  •  {{{títol}}}. .
  •  {{{títol}}}. .Modèl:Commentaire biblio

Sus Aquilles dins l'Antiquitat: representacions figuradas

[modificar | Modificar lo còdi]
  •  {{{títol}}}. LIMC. .
  •  {{{títol}}}. LIMC2009. .
  • Delvoye, « Éléments classiques et innovations dans l'illustration de la légende d'Achille au Bas-Empire », L'Antiquité classique, t. 53,‎ , p. 184-199.
  •  {{{títol}}}.  (édition consultée : paperback, 2010).

Sus Aquilles après l'Antiquitat

[modificar | Modificar lo còdi]
  •  {{{títol}}}. .
  •  {{{títol}}}. .
  •  {{{títol}}}. .
  • Barbafieri, « Hercule et Achille, héros français au sègle XVII : De la vraisemblance à l’âge classique », L'Information littéraire, Paris, Les Belles Lettres, vol. 60, no 3,‎ , p. 43-54.
  • Modèl:L'Antiquité au cinéma.

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Aquilles.

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Aquilles&oldid=2426682 »