Patròcle

Patròcle, per Jacques-Louis David (1780)

Dins la mitologia grèga, Patròcle (en grèc ancian Πάτροκλος / Pátroklos o Πατροκλῆς / Patroklễs, literalament «la glòria [κλέος / kléos] del paire [πατήρ / patếr]») es un dels guerrièrs grècs de la Guèrra de Tròia, subretot descrich dins l’Iliada.

Dins lo raconte omeric, Patròcle «Menetiad» es l'amic intim d'Aquilles, e tanben son cosin —de per la ninfa Egina (mitologia) en comun— que l'acompanha a Tròia. Quand los troians menaçan d'envasir lo camp grèc, suplica de badas l'eròi de tornar prene las armas, mai obten la permission de menar d'esperel los Mirmidons al combat. S'engenha per que l'enemic se retire, mas finís que tròba la mòrt de la man d'Ectòr. Estraçat de la dolor, Aquilles torna prene las armas. L'amistat de Patròcle e d'Aquilles es proverbiala. A partir del sègle 5 abC, los jovents tanben venon lo simbòl de las relacions pederasticas, que se reclaman per exemple Alexandre lo Grand e Efestion. Platon lausa son coratge.

Elements omerics

Abans la guèrra

Filh de Menetios, es enviat per son paire en Ftia, ont ven lo companh d'Aquilles, mai jove qu'el de qualques ans. Es present, al meteis temps que son paire e Aquilles, quand Nestòr ven recrutar a la cort de Pelèu de guerrièrs per l'expedicion contra Tròia. Invitat a se n'anar al metais temps que lo Peleid Aquilles, Patròcle accèpta. Son paire li adreiça alara los conselhs seguents:

Mas es ton cabdèth, quitament s'es a tu superior,

Ven a tu de li parlar amb saviesa, de l'instruire

E de lo dirigir: veirà ben çò que ne ganha

Iliada (XI, 786-789).

A Tròia

Patròcle es l'escudièr d'Aquilles (θεράπων / therápôn). L’Iliada esita a prepaus de son ròtle exacte: lo cant XVII mòstra los cavals del Peleid plorant la mòrt de lor «brave conductor», puèi Automedon lo descriu coma lo mai dotat per menar aqueles cavals. Pasmens, Ulisses dins l'Odissèa e lo quite Aquilles al cant XIX declaran qu'a costuma de menar d'esperel son carri. D'autres indicis fan supausar que Patròcle va al combat sus un carri d'esperel, e se bat puèi al costat d'Aquilles. Tanben servís de messatgièr a aquel darrièr: es el que lo Peleid envia, al cant XI, demandar près de Nestòr l'identitat del nafrat tornat dins lo camp aquèu. Quitament, al cant II, es Patròcle que, a la demanda d'Aquilles, va quèrre Briseis per la tornar a Ulisses. Quand Nestòr ven, accompanhat de Fènix, per implorar Aquilles de tornar al combat, prepara lo vin e lo repais pels invitats.

Quand Aquilles encolerat s'embarra dins sa tenda après sa garrolha amb Agamemnon, Patròcle acaba tanben lo combat. Al cant XVI de l’Iliada, mentre que los troians passan los Grècs e menaçan de metre fuòc a las naus, Aquilles autoriza Patròcle a prene sas armas per anar combatre al cap de sos Mirmidons. Pendent son aventura, Patròcle tua mai d'un guerrièr, coma Sarpedon, filh de Zèus, escala los barris mas buta sus Apollon tres còps que lo fa càser de son carri abans d'encontrar Eufòrb que nafra a la mòrt a son torn, en daissant sa plaça a Ectòr que lo tua d'un còp de lança dins l'espatla. Aquel darrièr lèva sas armas. Menelau e Ajax lo Grand aparan lo còrs e lo tornan a Aquilles, que decidís alara de tornar prene las armas per venjar Patròcle, sens paur del dangièr.

Tètis, maire d'Aquilles, fa beure a Patròcle lo nectar e l'ambrosia per evitar que son cadavre se corrompa. Mentretant, Aquilles encontra Ectòr e lo venç. Dona puèi als grècs, en onor de Patròcle, un festin a la fin del qual lo mòrt li apareis e lo suplica de brutlar son cadavre lèu lèu, e de plaçar sos òsses dins la meteissa urna que i amassarà aqueles d'Aquilles.

L'endeman de matin, Aquilles procedís a las funeralhas de Patròcle. Lo còrs es portat fins al luòc de la cremacion per una procession de guerrièrs montats sus de carris. Se realiza un gigantesc lenhièr. Aquilles se talha la cabaladura e la pausa dins las mans de Patròcle, que son còrs es pausat a la cima del lenhièr. De buòus e de fedas son sacrificats: lor graissa es plaçada sul cadavre de Patròcle mentre que lors òsses son amalonats sul lanhièr. De gèrlas de mèl e d'òli son plaçadas al costat del lièch funerari. Fin finala, Aquilles sacrifica quatre cavals, dos de sos nòus cans de Patròcle et dotze joves nòbles troians. Abranda lo lenhièr e prega los dieus dels vents, Borèu e Zefir, de l'atisar. Pendent tota la nuèch, vuèja de libacions de vin en invocant l'arma de Patròcle. A l'alba, s'atuda las flamas amb de vin. Se recampa los òsses de Patròcle, que son plaçats dins una urna d'aur dins una dobla sisa de grassa. L'ensems es cobèrt d'un lençòl de lin e plaçat dins un tumul, en esperant lo jorn de la mòrt d'Aquilles. Platon, que motiva lo refús dels poètas dins lo Libre III de sa Republica, contèsta aquela dona a Sperquios, que considèra coma una impietat.

Jòcs funeraris

Grop Pasquino, representant benlèu Menelas portant lo còrs de Patròcle, copiá romana segon un original ellenistic, Loggia dei Lanzià Florence

Après l'incineracion de Patròcle, Aquilles organiza de jòcs en son onor, que contenon:

• Una corsa de carris: es Diomedes que la ganha e que pren coma primièr prèmi una esclava e un trespè, Antilòc arriba segond (en trichant), Menelau es tresen, Merion quatren e Eumelos darrrièr. Aquilles dona lo segond prèmi a aquel.
• Un pugilat, qu'es Epeios que lo ganha, recep una mula.
• Una lucha, disputada entre Ajax lo Grand e Ulisses. Aquilles los jutja a egalitat.
• Una corsa a pè, qu'es Ulisses que la ganha, e que recep un cratèri d'argent. Ajax arriba segond e recep un buòu, Antilòc es tresen e recep mièg talent d'aur, prèmi previst, e un segond talent d'aur per aver abilament lausat la corsa d'Aquilles dels pés infatigables.
• Una oplomaquia —combat en armas— disputada entre Diomèdes e Ajax. Aquilles los jutja a egalitat: se partejan lo ponhal, l'estug e lo baudrièr de Sarpedon, e Diomèdes recep tanben un ponhal de Tràcia.
• Un lançament del disc, qu'es Polpetès que lo ganha, que recep lo quita disc, de fèrre brut.
• Un tir a l'arc, qu'es Merion que lo ganha, que recep dètz doblas destrals de fèrre. Teucros, lo perdent, recep dètz destrals simplas.
• Un lançament de javelina, que fin finala es pas jogat. Aquilles arrèsta los dos candidats, Agamemnon e Merion, en disent que totes sabon que l'Atrida es lo mai fòrt. Aquel empòrta un vas, e Merion una javelina de bronze.

Citats al libre XXIII de l'Iliada, aqueles jòcs, coma aqueles organizats per Alcinòu dins l'Odissèa, son un dels testimònis mai ancians sus l'espòrt en Grècia antica.

Elements non omerics

Los mitografs coma lo pseudo-Apollodòr donan una version en accòrdi amb Omèr sul passat de Patròcle. Filh del rei d'Oponte, es tuat per son cosin Clitonim, filh d'Anfidamas, après una brega d'enfants pertocant d'ossets. Se deu exiliar, e es aculhit per Pelèu, rei de Ftia, que lo dona coma companh a Aquilles. Lo pseudo-Apollodòr ne fa puèi l'un dels promeses d'Elena.

Los Cants Ciprians, una epopèia del Cicle Troian, lo mencionan coma un d'aqueles que vendon Licaon, un dels filhs de Priam, quand aquel es pres pels Aquèus. L'Iliada lo confirma al cant XXIII, mentre que Patròcle es pas mencionat al cant XXI. Pindar dins sas Olimpicas lo mòstra acompanhant Aquilles quand aquel darrièr damatja la vila de Teutrania, en Misia. Un vas celèbre mostrant Aquilles pensant la plaga de Patròcle (çai jos) illustra benlèu l'episòdi.

Aqueles elements permeton de supausar que lo personatge de Patròcle es pas una invencion omerica. Mai, al cant I, es presentat pel primièr còp simplament coma «lo filh de Menetios», en acompanhant Aquilles e sos companhs (non nomenats) quand l'eròi daissa, furiós, lo conselh dels reis. Aquel daissa pensar que s'agís d'un personatge ja plan conegut del public, qu'es quitament pas necessari de lo nomenar personalament ni de lo presentar. Pasmens es probable que Patròcle èra pas qu'un personatge segondari, a qui Omèr dona una amplor novèla.

Patròcle e Aquilles

Achille pensant Patròcle, quilix de figuras rojas del pintre de Sôsias, v. -500, Staatliche Museen (Berlin)

L'amistat d'Aquilles e de Patròcle es proverbiala. A partir del sègle V abC los grècs i veson mai: d'un biais general, es a aquela epòca que los autors grècs apondon a d'amitiats celèbras (Orèst e Pilades, Tesèu e Piritòu, Eracles e Iolau, etc.) una compausanta pederastica. Lo debat pels grècs a pas per tòca de saber se Patròcle e Aquilles èrant amics o amants, mas perqué Omèr parla talament pauc lor relacion, o encara se Patròcle es l'eromèn d'Aquilles o lo contrari. L'orator atenenc Esquin, dins son Contra Timarc, declara:

«Pasmens, s'Omèr evòca mai d'un còps Patròcle e Aquilles, passa jos silenci lor desir (ἔρως / eros) e evita de nomenar lor amor (φιλία / filia), en estimant que l'intensitat extraordinària de lor afeccion (εὔνοια / eúnoia) èra transparenta pels legeires cultivats. Aquilles declara endacòm (...) qu'involontàriament, passèt la promesa facha a Menetios, lo paire de Patròcle; Aquilles aviá d'efièch assegurat que tornariá Patròcle san e salve a Opos se Menetios l'enviava a Tròia amb el e se lo li fisava. Aquel passatge mòstra de segur qu'es per desir amorós (eros) que prenguèt suènh de Patròcle.»

Dins La Taulejada de Xenofont, Xenofont ditz qu'èran pas amants; Esquil ditz lo contrari dins sa pèça Los Mirmidons. Per fòrça grècs, l'emocion desmesuradas que mòstra Aquilles a la mòrt de Patròcle e son ardor a lo venjar daissant pas cap dobtes sus la natura de lors relacions: la resèrva d'Omèr es percebuda coma un signe de discrecion. Esquil desvolopa aquel motiu dins sa tragèdia perduda Los Mimidons: presenta Aquilles plorant sul còrs de son amic, celebrant la beutat de sas ancas e regretant lis baisars qu'escambiavan. Per Esquil coma per Esquin, Aquilles es l'eraste e Patròcle l'eromène.

Una version que se podava contestar al vejaire l'observacion de la barba: portada per Patròcle, Aquilles n'a pas. Alara, se pòt pensar qu'Aquilles es lo jove eromèn e Patròcle l'eraste d'un edat màger, mai que l'admiracion consecutiva a l'amor es aquela de Patròcle per Aquilles, çò qu'afortís la tèsi que Patròcle es l'amant eraste e Aquilles l'aimat eromèn. Los dos òmes s'aman tanben, aquò es incontestable. Platon es de l'avís opausat: dins son Banquet, fa dire a Fèdre que « son de farivlasò, çò que dich Esquil quand fa d'Aquilles l'amant de Patròcle. Aquilles èra mai bèl que Patròcle, e quitament mai bèl que totes los éròis, es donc plan mai jove, coma l'indica Tanben Omèr. » Malgrat aquel desacòrdi, Fèdre tampauc a pas cap de dobte su las relacions de Patròcle e Aquilles.

E, enseguida, la tradicion s'estabiliza sus la version d'Esquil, mai confòrma a l'estatut social dels dos òmes. Atali, Elian declara alara qu'Alexandre lo Grand coronava la tomba d'Aquilles, Efestion courona aquela de Patròcle, per remembar la relacion similara qu'aviá amb lo rei de Macedònia, qu'èra lo favorit, coma Patròcle èra aquel d'Aquilles.

Patròcle, doble d'Aquilles

Dins sa mòrt, Patròcle fa figura de doble d'Aquilles. Alara que pendent los cants precedents de l'Iliada, Patròcle sedestria oas que per son amistat e son estacament per Aquilles, dins lo cant XVI, la Patroclèia, essubran metamorfosat en eròi tuant tot sus son passatge pendent son aventura. Tua d'em primièr Pirecmès, cap dels Peonians, Areilicos, Pronòos, Testor e Erialos. Nafra (o tua) Erimas, Anfotèr, Epaltès, Equios, Piris, Tlepolèm, Ifèu, Evippe e Polimèla. Puèi encontra un combatant de tria, Sarpedon, cap dels combatants licians e filh de Zèus. Tua dins un duèl qui remembra aquel opausant Aquilles a Memnon, cap dels Etiopians — combat contat dins l'Etiopidia, una de las epopèias del Cicle troian, qu'utilisèt per exemple Quint d'Emirna.

Après aver tuat Sarpedon, Patròcle contunha sa lançada, e decidís de s'atacar quitament a Tròia. S'agís de la sola escasença, abans aquela d'Aquilles, d'un eròi decident sol de lançar l'assalt contra las parets de la vila. L'episòdi es tipic d'Aquilles, e daissa suggegir un repòrt dels tèmas del Pleid cap a Patròcle. Contunha sa virada murtrièra, tuant Equeclos, Adraste, Autonòos, Perimos, Epistor, Melanippe, Elasos, Molios e Pilartès. Omèr declara alara que « los Aquèus auriá pres Tròia de las nautas pòrtas mercé a o amb Patròcle », s'aviá pas estat arrestat per Apollon. Lo dieu li declare, establissent lo parallèl, que:

« (...) Lo destin vòl pas

Que la ciutat dels cranes Troians siá presa per ta lança,

Ni per aquela d'Aquilles, un eròi plan mai fòrt que tu

Patròcle recula enseguida d'un pas, abans de tornar al combat e de trapar lèu la mòrt. Coma Aquilles, es tuat per un mortal (Paris per Aquilles, Eufòrb puèi Ectòr per Patròcle) ajudat per un dieu (Apollon dins ambedos). Ambedos cason jols barris de Tròia, ont sont enterrats. Dins ambedoas escasença, una longa batalha (durant una jonada entièra) se debana sus lors còrs, aparat per Ajax. Enfin, los jòcs funeraris donats per Aquilles en onor de Patròcle susprenent per lor grandor, disproporcionada a la naissença de Patròcle. De fach, son l'exacta replica de jòcs que serán donadas en onor d'Aquilles.

Patròcle, doble d'Antilòc

Doble d'Aquilles dins sa mòrt, Patròcle es tanben lo doble d'Antilòc, filh de Nestòr. Antilòc es un autre amic plan car del Peleid, precisament aquel qu'es encargat pels Aquèus de li anonciar la mòrt de Patròcle. Antilòc morís de la man de Memnon, que li lèva las armas. Aquilles furiós decidís de venjar sa mòrt, e provòca l'Éthiopien en duèl, episòdi comparable exactament a la mòrt de Patròcle e a la venjança d'Aquilles.

Fonts

• Modèl:ApoBib (III, 10, 8 ; III, 13, 8), Modèl:ApoÉpi (IV, 6-8).
• Modèl:HomIli (passim).
• Modèl:HygFab (XCVII).
• Modèl:PauDes (III, 19).
• Modèl:PinOde (Olympiques, IX, 163 et 183).
• Modèl:StaAch (passim).

Nòtas referéncias

{{Colomnas|nombre=2|

}}

Vejatz tanben

Article connèxe

• Aquilles

Bibliografia

•  {{{títol}}}. Xénophon & Ollier. ISBN 9782251003344. 
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2081218109. 
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2081218109. 
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2081218109. 
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2081218109. 
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2-0812-1810-9. 
•  {{{títol}}}. ISBN 978-2081218109. 
• D. S. Barrett, « The Friendship of Achilles and Patroclus », in Classical Bulletin, Modèl:Numéro57 (1981), p. 87-93.
• (en) Jonathan S. Burgess, The Tradition of the Trojan War in Homer and the Epic Cycle. Baltimore & Londres, Johns Hopkins University Press, 2001 ISBN: 0-8018-7890-X.
• (en) Kenneth J. Dover, Greek Homosexuality, Harvard University Press, Cambridge (Massachusetts), 1989 (Modèl:1re 1978) ISBN: 0-674-36270-5.
• (en) David M. Halperin, « Heroes and their pals » in One Hundred Years of Homosexuality and Other Essays on Greek Love, Routledge, coll. « The new Ancient World », 1990 ISBN: 0-415-90096-4, p. 75-87.
• Modèl:SerHom, p. 287-298.
• (en) Dale S. Sinos, Achilles, Patroklos and the meaning of φίλος, Innsbruck, 1980 ISBN: 3851245490.