Bielorussia
| Bielorussia | |
| Рэспубліка Беларусь (be) Республика Беларусь (ru) | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Data | |
• Totala 207 600 km² | |
• Aiga 1,4 % | |
• Totala (2016) 9 498 700 ab. | |
PIB (2016) 48,8 miliards USD | |
IDH (2016) ▼ 0,796 | |
roble bielorús ( BYN) | |
BLR | |
.svg)
Bielorussia[1] (en bielorús Беларусь, Biełaruś; en rus tradicional Белоруссия, Belorussiia; en rus oficial Беларусь, Belarus), oficialament la Republica de Bielorussia (en bielorús Рэспубліка Беларусь, Respublika Biełaruś; en rus Республика Беларусь, Respublika Belarus), es un país d'Euròpa Orientala sens accès a la mar. Bordeja Russia al nòrdèst e a l'èst, Ucraïna al sud, Polonha al sudoèst, Lituània a l'èst e Letònia al nordèst.
La capitala n'es Miensk e lo gentilici n'es bielorús, -ussa.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Leis originas dau pòble bielorús
[modificar | Modificar lo còdi]Lo tèrme « Bielorussia » apareguèt per lo premier còp en 1917 durant un congrès de nacionalistas bielorús per designar lo territòri dei bielorús ò « Rus Blancs ». Sovent considerat coma una branca dau pòble rus, lei bielorús son eissits dei populacions rutènas ortodòxas que faguèron partida dau Grand Ducat de Lituània entre lei sègles XIII e XVIII.
Inicialament similaras ais autrei populacions eslavas d'Euròpa Orientala, lei Rutèns foguèron vassalizats per lei Mongòls amb leis autrei principats rus en 1237-1240. Ai sègles XIV e XV, sostenguèron l'expansionisme dei sobeirans lituanians que liberèron la region de la tutèla mongòla. Lei Rutèns integrèron alora l'union de Polonha-Lituània e participèron ai conflictes còntra lei Chivaliers Teutonics, lo Grand Principat de Moscòu, lei Tatars ò lei Turcs. Dins aqueu contèxte, lei Rutèns se diferencièron lentament dei populacions eslavas ortodòxas situadas en Ucraïna (au sud de la frontiera polonesa) e en Russia (a l'èst de la frontiera lituaniana). En parallèl, maugrat un raprochament amb lei Polonés e lei Lituanians (fondacion d'una glèisa catolica « uniata » de rite bizantin, polonizacion deis elèits... etc.), se mesclèron pas amb leis Eslaus Occidentaus.
La disparicion de Polonha e de Lituània a la fin dau sègle XVIII e l'annexion dei territòris rutèns per Russia inversèt pas aqueu procès. Pasmens, leis autoritats imperialas russas assaièron d'integrar per fòrça lei Rutèns au rèsta dau pòble rus. En particular, refusèron de reconóisser un particularisme quin que siegue e impausèron lo retorn de la Glèisa « uniata » au sen de la Glèisa Ortodòxa. Au contrari, a l'iniciativa de folcloristas s'interessant ai tradicions dei païsans rutèns, la cultura bielorussa conoguèt una lenta renaissença.
Entre Polonés e Rus
[modificar | Modificar lo còdi]La lenta renaissença de la cultura bielorussa se manifestèt d'un biais concrèt en març de 1918 amb la proclamacion d'una republica. Pasmens, aquel estat demorèt feble e poguèt pas empachar l'avançada dei tropas polonesas que volián tornar constituir la Polonha de 1772. Aquela volontat foguèt a l'origina de la Guèrra Sovietopolonesa de 1919-1921 que s'acabèt per un partiment dei territòris rutèns entre Polonha e l'Union Sovietica en formacion.
Tre leis annadas 1920, lo govèrn centrau sovietic sostenguèt lo movement de renaissença bielorús de son costat de la frontiera. Fondèt una Republica Socialista Sovietica de Bielorussia que venguèt una republica constitutiva de l'Union Sovietica e fixèt lo limit entre Russia e Bielorussia lòng de la frontiera polonesa de 1772. Puei, creèt una lenga bielorussa modernizada e li donèt un estatut oficiau. Aquò permetèt rapidament la formacion d'un elèit intellectuau locau que foguèt pasmens decimat per la repression estaliniana. Enfin, en 1939, lei territòris bielorús annexats après lo partiment germanosovietic de Polonha foguèron integrats a la RSS de Bielorussia.
L'RSS de Bielorussia de 1939 a 1991
[modificar | Modificar lo còdi]Ocupada per leis Alemands de 1941 a 1944, Bielorussia foguèt devastada per la Segonda Guèrra Mondiala. Considerats coma d'animaus per lei nazis, leis abitants patiguèron lo pilhatge generalizat dei territòris ocupats organizat per lo IIIen Reich e la repression militara dei movements de partisans sovietics esconduts dins lei seuvas e lei paluns dau país. Ansin, en tres ans, leis Alemands destruguèron aperaquí 9 200 vilatges bielorús — 628 foguèron totalament anientats — e tuèron 2,23 milions de bielorús (un quart de la populacion) compres 600 000 a 800 000 judieus. De mai, en causa dau desmontatge deis usinas sovieticas vèrs l'èst, lo territòri bielorús aviá perdut son industria.
A l'eissida de la guèrra, la RSS de Bielorussia, dotada d'un ministèri deis afaires estrangiers pròpri, participèt a la fondacion dei Nacions Unidas e venguèt sòci de l'Assemblada Generala. La republica recebèt tanben sei frontieras actualas. La reconstruccion foguèt organizat per Estalin qu'ordonèt de tornar industrializar la region. En particular, una importanta industria automobila foguèt creada e l'analfabetisme dispareguèt dins lo corrent deis annadas 1960. A la fin de la Guèrra Freja, Bielorussia èra relativament prospèra en despiech deis efècts negatius de la catastròfa nucleara de Chernobyl e leis abitants votèron largament en favor dau mantenement de l'URSS en març de 1991 (aperaquí 83,7% de sufragis favorables). Pasmens, après la temptativa de còp d'estat conservator de l'estiu de 1991, Bielorussia se dirigiguèt vèrs l'independéncia. Stanislav Shushkevich la proclamèt lo 25 d'aost e venguèt lo cap de l'Estat. Puei, lo 8 de decembre seguent, organizèt amb lei presidents rus e ucraïnians la liquidicacion de l'Union Sovietica.
La Bielorussia independenta
[modificar | Modificar lo còdi]Au contrari deis autrei país d'Euròpa de l'Èst, Bielorussia rompèt pas amb lo comunisme sovietic e gardèt de liames fòrça importants amb Russia. Ansin, en 1994, Stanislav Shushkevich foguèt escartat dau poder en causa de sa politica jutjada tròp pro-occidentala e dau desvolopament sensa precedents de la corrupcion au sen de la societat bielorussa. Foguèt remplaçat per Aliaksander Lukashenka que dirigís totjorn lo país.
Bielorussia, un satellit novèu de Russia
[modificar | Modificar lo còdi]En 1995, un referendum favorable permetèt a Lukashenka d'aumentar sei poders e l'annada seguenta, de grèvas organizadas per l'oposicion nacionalista li permetèron d'arrestar plusors adversaris politics. Adoptèt una politica de raprochament amb Russia (restabliment de l'estatut oficiau dau rus, retorn dau drapèu bielorús dau periòde sovietic...) e establiguèt un regime fòrça autoritari. Aquò suscita l'ostilitat dau blòt occidentau qu'a adoptat de sancions economicas còntra Bielorussia. En parallèl, lei relacions amb Russia, partenari economic principau dau país, son pas totjorn coralas. En particular, la question dau pretz dau gas naturau liurat per lei Rus foguèt una fònt de tensions. De mai, en causa de l'isolament creissent dau regime, l'economia bielorussa es venguda fòrça dependenta de Moscòu. En 2020, las eleccions presidencialas veson la desfacha de Lukashenka que se manten au poder maudespiech la revòuta del pòble bielorús, mercé a l'ajuda militària de Russia.
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]Anciana Republica Socialista Sovietica d'URSS fins a l'an 1991, lo 24 d'agost de 1991 se proclamèt republica independenta, e lo 17 de setembre promoguèt lo nom oficial de Belarus. Adoptèt una constitucion democratica en 1994 qu'establiguèt una forma de govèrn republican presidencial amb un Parlament de 360 deputats (reduïts en 1995 a 198). La lenga oficiala es lo bielorús, almens sul papièr, mas lo rus es cooficial dempuèi 1995. Lo 14 de mai de 1995 un referendum balhèt lo poder al president Aliaksandar Łukašenka per dissoudre lo Parlament e aumentar los ligams amb Russia. Un nòu referendum, lo 24 de novembre de 1996, permetèt una nòva constitucion qu'aumentèt encara mai los poders presidencials. A partir d'aquesta data foguèt exercit un poder dictatorial que perseguís los opausants, sonque reconegut per Russia e condemnat per l'Union Europèa, los EUA e l'OSCE.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]De veire: Economia de Bielorussia.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas & referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Bielorussia sus Dicod'Òc.
