Recerca sus la natura e las causas de la riquesa de las Nacions

Recerches sus la natura e las causas de la riqusa de las nacions (en anglés, An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations), o abreujat la Riquesa de las nacions, es lo mai celèbre obratge d’Adam Smith. Publicat en 1776, es lo primièr libre modèrne d’economia.

Smith i expausa son analisi sus l’origina de la prosperitat recenta d’unes païses, coma l’Angletèrra o los Païses Basses. Devolopa de teorias economicas sus la division del trabalh, lo mercat, la moneda, la natura de la riquesa, lo « prètz de las merças dins lo trabalh », los salariis, los profits e l’acumulacion del capital. Eamina diferents sistèmas d’economia politica, subretot mp mercantilisme e la fisiocracia. Desvolpa tanben l’idèa d’un òrdre natural, lo « sistèma de libertat naturala », resultant de l’interés individual se resolvant en interés general pel jòc de la liura entrepresa, de la liura concurréncia e de la libertat dels escambis.

La Riquesa de las nacions demora fins ara un dels obratges sociopoliticoeconomics del mai important de la disciplina (per Amartya Sen, « lo mai grand libre jamai escrit sus la vida economica »). Es lo document fondator de la teoria classica en economia e per unes, delliberalisme economic.

Genèsi

Adam Smith

Adam Smith comença la redaccion de la Riquesa de las nacions en 1764, alara qu’es tutor d'Henry Scott, jove duc de Buccleugh de 18 ans d’edat (carga per que es plan pagat, amb una pension a vida). A l’escasença d’un « Grand Tour » de l’Euròpa amb son escolan, passa detz e uèit meses a Toloda, convidat per l’abat Seignelay Colbert. Smith parla pas francés, gaireben totes les escrivans e filosòfs qu’esperava encontrar a Toloda i son pas, e lèu s’i languís. Dins una letra destinada a David Hume, Smith anóncia que « comencèt a redigir un libre que passe lo temps ». Smith teniá lo projècte dempuèi qu’èra professor a Glasgow, ont ensenhava entre autres l’economia politica, e s’encontra una allusion a la fin del libre premièr de la Teoria dels sentiments morals (1759), l’obrage de filosofia morala que lo faguèt conéisser.

A la fin de 1764, profiècha d’un viatge a l’assemblada dels Estats de Languedòc a Montpelhièr, la region mai liberala de l’Ancian Regim, ont faguèt adoptar lo liure comèrci del gran; d’allusions son presentas dins lo libre. Tanben visita la Soïssa ont encontra Voltaire, puèi París ont son amic lo filosòf David Hume l’introduch dins los salons. I discuta amb losfisiocratas François Quesnay e Turgot, que se’n inspira, e tanben Benjamin Franklin, Diderot, d’Alembert, Condillac et Necker; ten una correspondéncia pendent d’annadas amb aqueste.

Après son retorn en Grand Bretanha en 1766, Smith possedís lo patrimòni que cal per li permetre de se consacrar a son obratge a temps plen, e torna a Kirkcaldy après unes meses passats a Londres. La redaccion demora fòrça lenta, entre autras a causa de problèmas de santat. David Hume ven impacient, e en novembre de 1772 li demanda qu’acabe son òbra per ladavalda venenta « per se far pardonar ». En 1773, Smith s’installa a Londres per acabar son manuscrit e trobar un editor. Cal encara esperar tres ans per que la Riquesa de las nacions siá publicada, en març de 1776. Smith volgava dedicar son libre a François Quesnay, mas la mòrt d’aqueste en 1774 lo n’empacha.

Vista d’ensemble

Selon Dugald Stewart, lo primièr biograf de Smith, lo merit màger de la Riquesa de las nacions ven pas de l’originalitat de sos principis, mas del rasonament sistematic, scientific, utilizat per los validar, e del clarum que son exprimits. Dins aqueste vejaire, l’obratge es una sintèsi dels subjèctes mai importants d’economia politica, una sintèsi auçarda que va plan al delà de tot autre analisi contemporanèu. D’entre los observators precedent Smith que l’insprièron i a John Locke, Bernard Mandeville, William Petty, Richard Cantillon, Turgot e segur François Quesnay eDavid Hume.

« La pensada de Smith es inspirada per diferents principis partejats per las luces escocesas : l’estudi de la natura umana es un subjècte màger, indispensable; lo metòde experimental de Newton es la mai apropriada a l’estudi de l’òme; la natura umana es invarianta que que sián lo luòc e lo temps. Per Donald White, Smith es tanben convencut de l’existéncia d’una progression del desvelopament uman (lo progrès) per d’estapas plan definidas, e s’encontra explicitament aquesta idèa dins lo modèl de desvolopament economic en quatre estapas presentat dins la Riquesa de las nacions. »

Se Smith es uèi subretot conegut coma economista, d’esperel se considerava subretot coma professor de filosofia morala (qu’aviá ensenhada a Glasgow). Atal, la Riquesa de las nacions tracta pas sonque d’economia (al sens modèrne), mas tanben d’economia politica, de drech, de morala, de psicologia, de politica, d’istòria, e tanben de l’interaccion e de l’interdependéncia entre totas aquestas disciplinas. L’obratge, centrat sus la nocion d’interès personal, forma un ensemble amb la Teoria dels sentiments morals, ont aviá expausat la simpatia inerenta a la natura umana. L’ensemble auriá degut èsser completat per un libre sus la jurisprudéncia que Smith podèt pas acabar, e que faguèt brutlar lo manuscrit a sa mòrt.

Taulas del prètz del blat entre 1637 e 1750, una de las nombrosas referéncias empiricas de la Riqusa de las nacions

La problemaitica de la Riquesa de las nacions es doble: d’un costat, explicar perque una societat moguda per l’interès personal pòt subsistir; d’autre costat, descriure cossí lo « sistèma de libertat naturala » apareguèt e cossí foncina.

En efièch, Smith utiliza sistematicament de donadas empiricas (exemples e estatisticas) per validar los principis qu’il expausa, una aviditat de fachs » (l’indici fa 63 paginas) qud serà denonciada per unes de sos successors après la « revolucion ricardiana ». Atal, Nassau Senior deplora « l'importança exagerada que fòrça economistas donan a recampar de donadas ». Los rasonaments abstrachs son mantenguts a l’estricte minim e, per Jacob Viner, Smith « dobtava largament que l'abstraccion pòsca portar la compreneson del mond real o guidar ela sola lo legislator o l’òme d’Estat ».

S’utiliza un ton resolgudament optimista al subjècte de la creissença economica, tanben avisa contra lo risc d’alienacion que pòt provocar la division del trabalh.

Plan

La Riquesa de las nacions es compausada de cinc libres, que los tèmas segon Emma Rothschild e Amartya Sen son:

1. De las causas que perfeccionèron las facultats productivas del trabalh, e de l’òrdre seguent que sos produchs se distribuisson naturalament dins las diferentas classas del pòble (sus la natura umana, lo trabalh, e « l'abilitat, la dexteritat e l'intelligéncia que s’i balha »);
2. De la natura dels fons o capitals de lor acumulacion e de lor emplec (descripcion dels mercands e del capital);
3. De l’anar diferent e dels progrès de l’opuléncia per diferentas nacions (istòria del desvelopament economic e politica economica);
4. Dels sistèmas d’economia politica (subretot, lo sistèma del comèci internacional) ;
5. Del revengut del sobeiran o de la republica (revenguts, despensas, e objectius del govèrn)

Tèma e idèas

La division del trabalh e l’interès personal

Fabricacion de las espillas, pòst de l’Encyclopédie

Smith fa primièr la constatacion que « Lo Trabalh annal d'una nacion es lo fons primitiu que provesís a sa consomacion annala totas las causas necessàrias e comòdas a la vida; e aquestas causas choses son per sempre o lo produch sul còp d’aqueste trabalh, o crompada de las autras nacuions amb aqueste produch. » Fa pas del trabalh lo sol factor de produccion, mas marca son importança dempuèi lo començament de l’obratge, çò que lo destria primièr dels fisiocratas e dels mercantilistas. La melhoracion de la productivitat del trabalh depend en granda partida de sa division, illustrada pel celèbre exemple de la fabrica d’espillas (inspirada de l’Encyclopédie de Diderot e d’Alembert): aquì ont un òme sol, non format, poiriá pas ges fabricar mai d’una espilla per jorn, la fabrica emplec d’obrièrs a diferents pretzfach (tirar lo fil de metal, copar, apuntar, amolar, etc.), e capita alara a produire près de 5 000 espillas per obrièr emplegat. La division del trabalh s’aplica mai aisidament a las manufacturas que per l’agricultura, çò qu’explica lo retard de productivitat d’aquesta.

La quita division del trabalh ven pas de la saviesa umana o d’un plan preestablit, mas es la consequéncia « d'un cèrt penjal natural a totes los òme […] que los pòrta a baratar, a far de tròcs e d’escambis d'una causa per una autra. » Et la motivacion d’aquesta tendéncia a l’escambi es pas la benvolença, mas l’interès personal, es a dire lo desir de melhorar la sieuna condicion:

« Mas l'òme a gaireben de contunh besonh del secours de sos semblablas, e es en van que l'esperariá de lor sola benvolença. […] Es pas de la benvolença del maselièr, del bierraire e del fornièr, qu’esperam lo nòstre sopar, mas plan del sonh que portariá a lors interès. Demandan pas a lor umanitat, mas a lor amor de se; e es pas jamai de nòstre besonhs que lor parlam, es sempre de lor avantatge. […] La mai granda partiada d’aquestes besonhs del moment se trapan satisfachs, coma aqueste dels autres òmes, per tractat, per escambi e per crompa. »Atal, quitament dins una societat ont la benvolenaça existís pas al vejaire dels desconeguts, ont los individús percaçan cadun de son costat lor interés personal, ont los ecambis economics se fan entre « mercenaris », pòt prosperar sus la basa de la cooperacion. A l’escasença de l’estudi del comportament dels animals, Smith tanben conclutz que los umans son los sols d’entre eles a se rendre compte qu’an tot a ganhar en participant volontàriament a un sistèma economic ont cadun trabalha per provesir de bens a totes: l’interès personal es pas lor sola motivacion, que fariá tota negociacion impossibla; un òme es tanben capable de comprene l’interès personal de son partenari (un exemple de simpatia) e d’arribar a un escambi mutualament benefic.

Se l’interès personal pren una plaça de tria dins la Riquesa de las nacions, es tanben que Smith i analiza pa que lo sol aspècte economic de la relacion de l’òme a la societat. La Teoria dels sentiments morals ofrís una perspectiva plan mai larga e presenta una teorie del ligam social qu’es pas reproducha dins la Riquesa de las nacions; mòstra que lo vejaire de Smith se resuma pas a aqueste d’un Homo œconomicus. Pasmens, la contradiccion aparenta entre las doas òbras màger de Smith faguèt nàicer un « problèma Adam Smith » dins la literatura economica, ara passada.

Smith mòstra enseguida qu’un cèrt cumul de capital es necessari per realizar la division del trabalh, e que la sola limita a aquesta es la talha del mercat. Aquesta proposicion foguèt considerada coma « una de las mai brilhantas generalizacion que se pòsca trobar dins tota la litaratura economica ». Lo progrès ven tanben de la division crescuda del trabalh, que ela quitament ven d’un penjal natural de l’òme. L’escambi, natural e espontanèu, s’inscrit dins lo « sistèma de libertat naturala » que compren tot l’obratge.

Smith es tanben conscient dels efièchs nefasts d’una division crescuda del trabalh:

« Un òme que passa tota sa viada a emplir un pichon nombre d'operacions simplas, que los efièchs son tanben benlèu sempre los mèsmes o plan gaireben los mèsmes, lo subjècte es pas de desvolopar son intelligéncia nimai d'exercir son imaginacion a cercar de biais per desviar de difficultats que jamai s’encontran; pèrd donc naturalament l'abitud de desplegar o d'exercir aquestas facultats e ven, mai sovent, tant estupid e tant ignorant que siá possible per una creatura umana de lo venir; l'engordiment de sas facultats moralas lo fa incapable de comprene una conversacion rasonabla o tanben d'i prene part, mas quitament de sentir pas cap d’afeccion nòbla, generosa o tendre e, en consequéncia, de formar pas cap de jutjament un pauc juste dins gaireben totes los devers quitament los mai ordinaris de la vida privada. L’individú ven alara incapable de formar un jutjament moral, tal coma es descrich dins la Teoria dels sentiments morals. Per empachar aqueste estat, Smith recomanda una intervencion del govèrn, que deu prene en carga l’educacion de la populacion.

Lo trabalh coma valor e la moneda

Un còp la division establida, cada membre de la societat de se referir als autres per provesir los sieus besonhs; es donc necessàri d’aver un mejan d’escambi, la moneda. La possibilitat d’escambiar dels bens entre eles, o contra de moneda, fa alara aparéisser la nocion de valor. La « valor » possedís dos sens: la valor d’usatge, o utilitat, e la valor d’escambi. Smith pren subretot en compte la segonda (pausa, mas resòlv pas, lo paradòxe de l’aiga e del diamant al subjècte de la primièra). Cossí la mesurar? Quin es lo factor que determina la quantitat d’un ben d’escambiar contra un autre? Per el, « es del trabalh d'altrú que li cal esperar mai granda partida de totas sos gausiments; atal, serà ric o paure, segon la quantitat de trabalh que poirà comandar o que serà en estat de crompar. (...) Lo trabalh es donc la mesura reala de la valor escambiabla de quina merça que siá. »

La valor de trabalh es invarianta: « De quantitats egalas de trabalh devon èsser, que que siá los temps e que que siá los luòcs, d'una valor egala pel trabalhador. (...) Atal, lo trabalh, variant jamai dins sa quita valor, es la sola mesura reala definitiva que pòsca servir, que que siá los temps e que que siá los luòcs, a apreciar e a comparar la valor de totes los vòtes. Es lor prètz real; l'argent es a pas que lor prètz nominal. »

Aquesta toria de la valor, qu’ignora la demanda e se basa pas que suls còsts de produccion, s’impausèt pendent près d’un sègle, fins a que William Jevons, Carl Menger e Léon Walras introduscan lo marginalisme.

Per Smith, la moneda es donc pas la valor en se, e l’acumulacion de moneda es sens interès economic per un país. La moneda es pasmens lo mejan de mesura practica de la valor de las transaccions, e tanben sul mejan d’escambi d’aquesta valor. Per emplir aquestas foncions, los metals precioses son plan apropiats, que la lor valor varia pauc suls periòdes de temps rasonables. Sul long tèrme, lo blat es un melhor escapolon. Pasmens, los quitas metals precioses an un cost important, e prepausa donc de los remplaçar pel papièr moneda, seguent un quocient estricte per que se realize pas d’emission sens contrapartida. Lo sistèma bancari resultant ven alara « una mèna de grand camin pels aires, donnant al país la facilitat de convertir una granda parte de sas grandas rotas en bonas pasturas e en bonas tèrra pel blat ».

Los factors de produccion

Dins una economia primitiva, se pòt considerar que sola la quantitat de trabalh utilizada per produire un ben determina sa valor d’escambi; dins una economia avançada la formacion dels prètz es mai complèxa, e se descompausa en tres elements: lo salari, lo profit, e la renda fonzièra, que son la remunaracion dels tres factors de produccion: lo trabalh, lo capital, la tèrra. Smith destria tanben tres sectors de’activitat: l’agricultura, la manufactura, e lo comèrci.

Las distinccions entre los factors de produccion, e la forma que lor remuneracion pren per las diferentas classas socialas, ocupan l’essencial del libre I de la Riquesa de las nacions. Las motivacions d’aquestas classas son pas las mèsmas, e s’acòrdan pas necessàriament amb l’interès general.

Aquesta distinccion neta entre remuneracions dels diferents factors de produccion es tipica de l’Escòla classica, cal esperar la revolucion neoclassica de la fin del sègle XIX per que la remuneracion dels factors siá integrada al prètz de la produccion.

La formacion dels prètz, la concurréncia e lo mercat

Los salaris son la compensacion dirècta del trabalh, es a dire la locacion de la capacitat productiva del trabalhador. Lo profit ven quand la sèrva de valor o de capital, acumulada per una persona, es utilizada per metre d’autras personas al trabalh, lor provesissent un esplech de trabalh, de matèrias primièras e un salari, per realizar un benefici (esperat e non garantit) vendent çò que produson. Lo profit es atal lo prèmi d’un risc e d’un esfòrç. La renda fonzièra existís del moment que tot lo territòri d’un país es dins las mans de personas privadas: « los proprietaris, coma totes los autres òmes, aiman recampar on an pas semenat, e demandan una Renda, quitament pel produch natural de la tèrra. ». Es pagada pels bordièr als proprietaris contra lo drech d’expleitar la tèrra, qu’es una font rara e productiva. Demanda pas cap d’esfòrç de la part dels proprietaris.

Diferents tipes de bens fan intervenir aquestes elements dins de proporcions diferentas, e an de prètz diferents. Perque aquestes tres elements dintran en compte dins lo prètz de gaireben totes lo bens, existís que que siá lo luòc una remuneracion mejana per cadun d’entre eles, es a dire una seriá de taus mejans o naturals. Lo prètz natural d’un ben deu sufire per pagar la renda, lo trabalh, e lo profit que foguèron necessàri a sa fabricacion. Lo prètz de mercat pòt èsser mai o mens naut qu’aqueste pretz natural, segon l’ofèrta e la demanda, mas se mòu a l’entorn d’aqueste, a causa de la concurréncia. En efièch, un productor qu’escocha pas que son interès personal ven se confrontar a sos concurrents: se vend sos bens tròp car, pèrd sos clients, se paga sos emplegats tròp mal, es eles que pèrd. Lo mercat concurrencial se carga de la produccion dels bens demandats pel public, al prètz qu’es prèst a pagar, e paga los productors segon lo succès de lor produccion.

Pasmens, a vegadas, un monopòli pòt aver estat balhat a un individú o una companhiá. Respondant pas jamai a la demanda efectiva, lo monopolizaire pòt de contunh vendre al dessús del prètz natural, e donc obténir un benefici superior al taus natural. Atal, « Lo prètz de monopòli es, que que siá los moments, lo mai naut que siá possible de’n tirar. », alara que lo prètz natural es, al contrari, « lo mai bas que los vendeire pòscan en general se’n contentar, per poder mentrtant contunhar los comèrci ».

La part dels tres elements d’un prètz varia segon las escasenças. Lo nivèl dels salaris es determinat per l’afrontament dels interesses dels trabalhadors e dels mèstres: « los obrièrs desiran ganhar mai possible; los mèstres, donar mens que pòdon; los primièrs son dispausats a se concertar per auçar los salaris, los segonds per los baissar. » Los mèstres an sovent l’avantatge dins aqueste conflicte. Pasmens existís un salari minim de facto: lo salari de subsisténcia, que permet sonque a un salariat d’elevar sa familha. (Smith cita per l’escasença Richard Cantillon, una de la nombrosas citacions dirèctas de la Riquesa de las nacions.) A vegadas, las escasenças pòdon favorizar los salariats: quand los profits aumentan, un proprietari, un rendièr o un capitalista pòt entreténer fòrça servicials, çò qu’aumenta la demanda de trabalh, lo mèsme quand un obrièr independent emplega de jornalièrs. L’aument de la riquesa nacionala se tradutz per una auça dels salaris del trabalh, e los salaris son pagats melhor ont la riquesa aumenta mai aviadament, çò que Smith illustra pels exemples de las colonias britanicas d’America del Nòrd, de la quita Grand Bretanha, de la China e de l’Índia. Aqueste aument dels salaris es plan benvengut:

« Segur, se cal pas veire coma astruca e prospèra una societat que los membres mai nombroses son reduts a la pauretat e a la misèria. La sola equitat, de mai, exigís qu’aquestes que noirisson, vestisson e lòtjan tot lo còrs de la nacion, ajan, del produch del lor trabalh, una part que sufís per èsser gaireben plan noirits, vestits e lotjats. »

Lo profit mejan es, el, gaireben impossible de determinar, a causa de sa granda volatilitat entre sectors e d’entre las annadas. Smith prepausa de se n’aprochar en estudiant lo taus d’interès de l’argent. Sus la basa d’un estudi comparatiu entre diferents païses e epòcas, Conclutz qu’« a mesura de l’aument de las riquesas de l’industria e de la populacion, l’interès diminuiguèt. » Se lo taus de profit diminuís tendencialament, la sèrva de capital, ela, aumenta, que la baissa del taus es compensada per un volum al començament mai important, que « l'argent fa l'argent ».

L’equilibri entre revenguts del trabalh e del capita ven de la concurréncia : « cadun dels diferents enplecs del trabalh e del capital, dins un mèsme canton, deu necessàriament ofrir una balança d'avantatges e de desavantatges qu‘establisca o que tend de contunh d’establir una perfiècha egalitat entre totes aquestes emplecs. Se, dins un mèsme canton, i aviá un emplec que siá estat d’evidéncia mai o mens avantatjós que totes los autres, tant de gents viendrián s’i geter dins un cas, o a l'abandonar dins l'autre, que sos avantatges lèu tornarián de nivèl amb aquestes dels autres emplecs. » Per exemple, se los consomators decidisson de crompar mai de gants e mens de cauçaduras, lo prètz dels gants tend apojar alara qu’aqueste de las calçaduras tend a davalar. Alara, los profits dels gantièrs aumentan alara qu’aquestes dels sabatièrs diminuisson. En consequéncua, d’emplecs dins lo sector de la cauçadura desapareissson, alara que d’emplecs dins lo sector del gant son creats. Fin finala, la produccion de gants aumenta e la produccion de cauçaduras diminuís, per s’ajustar a l’equilibri novèl del mercat. L’allocacion de la produccion (e de las fonts) s’ajustèt alara als desirs novèls de la populacion, aquò sens la mendre planificacion. Aqueste equilibre de mercat interdit pas las inegalitats: per Smith, dins una societat liura, las inegalitats de salari venon de la penibilitat de l’emplec o de sa netetat, de sa facilitat d’aprendissatge, de sa regularitat d’ocupacion, de son estatut, e de sas escasenças de succès. D’aquestas cinq fonts d’inegalitat, sola dos an d’influéncia sul taus de profit del capital: l’agrement e la certitud de la dintradas.

Distorsions causadas per l’Estat

Jutja tanben que l'activitat de la nacion facha en tota libertat es mai avantatjosa qu’aquesta facha per la regulacion: « Un comèrci qu’es força mejans de primas e de monopòlis pòt èsser desavantjós e l’es sovent pel país en faveur del qual se lo volguèt crear […] alara que lo comèrci que, sens èsser forçat ni constrench, s’establís naturalament e regularament entre doas plaças es sempre avantatjós pels dos, quitament se l’es pas del mèsme biais » (libre IV).

Mas l’Estat (la « polícia de l'Euròpa ») es capable de causar d’inegalitats plan superioras: retrenhent la concurréncia la provocant al delà de son nivèl naturel, o s’opausant a la liura circulacion del trabalh e dels captals entre emplecs e entre luòcs. Al subjècte de la restriccion de la concurréncia, Smith s’ataca subretot al corporatisme que, per l’acumulacion de privilègis e restriccions, permet als mèstres e mercands de vener rics, en definitiva, al prejudici dels proprietaris, bordièrs e obrièrs del camp. Avisa subretot contra los riscs de collusion: « Es rar que de gents del mèsme mestièr se trapan reunits, que seriá pas que per una quita partida de plaser o per se distrari, sens que la conversacion mena per una quina conspiracion contra lo public, o per una quina engana per far auçar los prètz. »

Al contrari, atribuissent de pensions, borsas, e de plaças dins los collègis e seminaris, l’Estat atira dins cèrta professions fòrça mai de gents que n’i auriá agut sens aquesta intervencion. Smith cita los curats del camp, que son tan nombroses a causa de lor educacion gaireben gratuita que pòdon èsser retribuits al nivèl decidit pel parlament. L’educacion literària aparéis pasmens coma un avantatge net (une externalitat positiva). Las leis sus l’aprendissatge e l’exclusivitat de las corporacions, elas, trevan mai la liura circulacion de las personas entre mestièrs qu’aquestas dels capitals: « Pertot un ric mercand encontra mai de facilitat per obténer lo privilègi de s'establir dins una vila de corporacion, qu'un paure artesan per aver la permission d'i trabalhar. » E mai en Anglatèrra, las leis suls paures gaireben interdison al paures de cambiar de parròquia per i encontrar un emplec melhor, un « atentat manifèst contra la justícia e la libertat naturalas ». Enfin, de leis suls taus de salari an per objectiu de pagar un obrièr qualificat al mèsme taus qu’un obrièr ordinari.

La renda e los revenguts

La renda o lo tresen e darrièr element constitutiu dels prètz. La renda es un tipe de prètz de monopòli, val pas la valor minim possibla pel proprietari, mas la valor maxim possibla pel bordièr. Alara que la remuneracion del capital e lo trabalh intervenon en amont, la renda es presenta en aval : Smith suggerís qu’es determinada per la quantitat de las tèrras cultivadas, quina quantitat es determinada pel nivèl de populacion (David Ricardo dona un analisi plan mai en 1817). Depend donc de la qualitat de la tèrra, mas tanben de taus mejan de remuneracion del trabalh e del capital. Constituís un demai: quand lo prètz de tèrra aumenta, lo revengut suplementari es entièrament capturada per la renda.

Los salaris, lo profit e la renda, constituissents de prètz, son tanben los constituents dels revenguts; aquesta identitat es presenta dins la decomposicion modèrna del produch interior brut, ont la produccion totala es egala al revengut total. Las tres classas de la societat, que los revenguts provòcan de biais indirècte los revenguts de tota la populacion, son los proprietaris, los bordièrs, e los capitalistas. L’interés d’aquestas classas coincidís pas necessàriament amb l’interès comun. Es plan lo cas pels proprietaris e bordièrs: çò que fa rica la nacion tanben los enriquís. Al subjècte dels capitalistas, se l’espandiment del mercat es profitable a l’encòp per eles e pel public, la restriccion de la concurréncia es profitabla a eles sols. Smith preconisa atal la mai granda fisança al subjècte de las proposicions dels capitalistas:

« Tota proposicion d'una lei novèla o d'un règlament de comença, que ven de la part d’aquesta classa de gents, deu sempre èsser recebuda amb la mai granda fisança, e pas jamai èsser adoptada sonque après un long e seriós examèn, que li cal portar, dis pas solament la mai meninosa, mas la mai sospiciosa atencion. Aquesta proposicion ven d'una classa de gents que l'interés serà pas jamai èsser exactament lo mèsme que l'interès de la societat, qu’an, en general, interès a enganar lo public e quitament a lo subrecargar e que, en consequéncia, ja faguèron l'un e l'autre mai d’un còp »

Capital fixe e capital circulant

Una maquina de vapor es un exemple de capital fixe

Lo fons acumulat (l’ensemble de las possessions) d’una persona se destria en doas partidas: una servís la consomacion immediata (manjar, vestits, mòbles, etc.) e contribuís pas al revengut, l’autre pòt èsser utilizada de biais a provesir un revengut per son proprietari. Smith separa aquesta segonda partida, nomenada capital, en doas categorias. Lo capital fixe crea un profit sens cambiar de man, s’agís per exemple de maquinas. Las merças d’un negociant, mai sovent totes los bens que son venduts a profit e remplaçats per d’autres bens, constitisson lo capital circulant.

Aqueste destriament se rebat a l’escala de la societat. Atal, los lotjaments dintran dins la categoria « consomacion », que sián ocupats per lor proprietari o non (qu’un ostal pòt produire pas res pus d’esprel). Los vestits tanben, quitament se pòdon èsser logats. Lo revengut que se’n tira « ven sempre, en darrièr analisi, d’una quina autra font de revengut. » Lo capital fixe, el, es constituit de las maquinas, dels bastits servissent a la produccion, de las melhoracions balhada a la tèrra, e dels aptituds e competéncias aqueridas per totes los membres de la societat (çò que se nomena uèi capital uman). Lo capital circulant se compausa de l’argent, de provesiments (manjar e matèrias primièras) detenguts pels productors o negociants, e de produchs finits mas non pas encara venduts. Totes los capitals fixes venon a l’origina de capitals circulants, e demandan la consomacion de capitals circulants per èsser entretenguts.

Revengut brut, revengut net, e ròtle de la moneda

Smith fa una distinccion entre revengut brut e revengut net: lo revengut brut es la soma del produch de la tèrra e del trabalh d’un país, alara que lo revengut net lèva los còsts d’entreten del capital fixe e de la part del capital circulant constituida de moneda. S’encontra aquesta distinccion dins los agregats modèrnes: produch interior brut e produch interior net. Lo quita argent contribuís pas al revengut nacional: « la granda ròda de la circulacion es plan diferenta de las merças marchandises que fa circular. Lo revengut de la societat se compausa pas que d’aquestas merças, e nulament de la ròda que los fa aviar. » Aquesta concepcion es radicalament diferenta d’aquesta dels mercantilistas. L’argent es un mejan de sèrva de la valor, e es util in fine sonque que pòt èsser escambiat contra de consomables. Smith ne deduch del benfondat de la moneda fiduciària, que còsta plan mens car de realizar que la monada d’argent o d’aur. Aquesta concluson es sostenguda per un estudi dels sistèmas bancaris d’Anglatèrra e d’Escòcia, ont Smith evòca tanben lo sistèma de Law.

Trabalh productiu, trabalh non productiu, e acumulacion del capital

Per Smith, lo trabalh productiu es aqueste que contribuís a la realizacion d’un ben mercand (coma lo trabalh de l’obrièr), alara que lo trabalh improductiu apond a la valor de pas res (coma lo trabalh del domestic, que los servicis « s’avalisson al quita moment ont se los dona »). Aquesta distinccion demora correnta en economia. Vòl pas dire que lo trabalh improductiu es inutil o desonorable, mas dich simplament que son resultat pòt pas se conservar, e contribuís donc pas al fons de l’economia per l’an venent.

Los trabalhadors productius son pagats a partir d’un capital, alara que los trabalhadors improductius son pagats a partir d’un revengut (renda o profit). Una economia se desvelopant, son capital aumenta e la part necessària a l’entreten del capital aumenta tanben.

Los capitals aumentan del fach de la frugalitat (« la causa immediata de l'aument del capital, es l'economia, e non pas l'industria »), motivada per l’« esfòrç de contunh, unifòrme e pas jamai arrestat de quin que siá individú per melhorar son sòrt ». Provesissent mai de fons al trabalh productiu, lo capital d’un òme econòm realiza una quantitat suplementària de produccion (en tèrmes modèrnes, l’esparnhe es egala a l’investiment). Alara, çò qu’es estalivat es tanben consomat, mas per d’autres: per de trabalhadors productius puslèu que de trabalhadors improductius o de non trabalhadors, que tornan produire de valor de lor consomacion, apondent una part de profit. Al contrari, lo prodiga pren de son capital e diminuís la massa dels fons disponibles al trabalh productiu, çò que diminuís lo revengut nacional, quitament se consomís pas que de bens nacionals.

Lo sol mejans d’aumentar la produccion de la tèrra e del trabalh es d’aumentar lo nombre de trabalhadors productius o alara productivitat d‘aquestes trabalhadors. Aquò demanda un capital suplemementari per pagar aquestes novèls trabalhadors o alara per provesir de maquinas novèlas o melhorar la division del trabalh.

Un país que conten tròp d’improductius (« una cort nombrosa e brilhanta, un grand establiment ecclesiastic, de grandas flotas e de grandas armadas ») pòt lor consacrar una part tan granda de son revengut que ne demora pas pro per manténer lo trabalh productiu a son nivèl, çò que provòca una diminucion del revengut nacional d’annada en annada.

Tanben, se la demanda de trabalh aumenta, los salari s’auçan al dessús del nivèl de subsisténcia; de long tèrme aquò provòca l’aument de la populacion e de la demanda de noiritura, çò que buta lo poder de crompa cap al nivèl de subsisténcia. Pasmens pas jamai torna a aqueste nivèl del moment que l’acumulacion de capital contunha, çò que permet a la societat tota entièra de melhorar son sòrt. Aquesta melhoracion es plan fòrça desirabla per Smith:

« Aquesta melhoracion venguda dins la condicion de las darrièras classas del pòble se la deu veire coma un avantatge o coma un inconvenient per la societat? Al primièr vejaire, la responsa paréis fòrça simpla. Los servicials, los obrièrs e artesans de tota mena compausan la mai granda partida de tota societat politica, mai pòt pas jamai èsser vist coma un desavantatge per totòm çò que melhora lo sòrt de la mai granda partida? De segur, se deu pas veire coma astruca e astrada una societat que los membre mai nombroses son reduchs a la pauretat e a la misèria. Mai, la sola equitat, exigís qu’aquestes que noirisson, vestisson e lòtjan tot lo còrs de la nacion, ajan, dins lo produch de lor trabalh, una part sufisenta per eles mèsmes pas plan noirits, vestits e lotjats. »

Smith descriu atal un cercle vertuós, mogut per l’acumulacion d’un capital, que permet a la populacion entièra d’aumentar son nivèl de vida.

L’interès

Quand se fa un manlèu, çò que lo manlevaire desira es quitament pas l’argent mas lo poder de crompa d’aqueste argent; tanben que lo prestaire que li balha ne fa un drech sus una part del produch de la tèrra del travail d’un país. Quand lo capital total d’un país aumenta, la porcion disponibla pel manlèu aumenta tanben, e lo taus d’interès diminuís tanben. Es pas un simple efièch d’escala, mas la consequéncia del fach de l’aument del capital fa sempre mens aisit de trobar lo mejan de lo pagar a l’interior del país. En consequéncia, la diferéncias formas de capital venon en concurréncia, e lor remuneracion diminuís; lor rendiment diminuís per la mèsma escasença e aqueste rediment es lo quita taus d’interés.

Selon Smith, John Law, John Locke e Montesquieu faguèron una error correnta supausant que la baissa de valor dels metals precioses après la descobèrta de la minas d’America èra la causa de la baissa generalizada dels taus d’intérêt en Euròpa, es un exemple ancian d'illusion monatària.

Dins unes païses, la lei interdit l’interès. Aqiuestas mesuras servisson a pas res: « l'experiéncia faguèt valer de tala leis, puslèu que de prevenir lo mal de l’usura, fasent pas la far créisser; lo debitor essent alara obligat de pagar, per l'usatge de l'argent, mas tanben encara pel risc que pren lo creancièr en acceptant una indemnitat qu’es lo prètz de l'usatge de son argent. Lo debitor se trapa obligat, per lo dire atal, d'assegurar son creancièr contra las pènas de l'usura. » Smith preconiza que lo taus d’usura deu èsser leugièrament superior al taus mai bas practicat, çò que qui permet de fazarisos melhors manlèus sens tròp empachar los autres.

Los emplecs del capital e lo sistèma economic de Smith

Smith destria quatre emplecs del capital: provesir dirècte un produch brut, transformar un produch brut en produch finit, transportar un produch brut o finit aquí ont es demandat, divisar un produch en pichonas partidas adaptadas als besonhs jornalièrs dels consomators. Lo primièr emplec correspond al sector primari modèrne, lo segon au sector segondari, los dos autres apartenon al sector terciari.

La quantitat de trabalh realizada per una quantitat donada de capital depend fòrça del sector d’activitat. Es dins l’agricultura que lo capital es mai productiu: servís al trabalh del bordièr, mas tanben de « sos vailets agricòls, (...) sos bestial de laurar e de carrecs que sontant d’obrièrs productius ». Lo profit del bordièr permet la reproduccion del capital, mas aquesta de renda. Venon enseguida, per òrdre descreissent, la manufactura, le comèrci de gròs (interior puèi internacional), enfin lo comèrci de detalh. Smith atribuís alara la rapida creissença dela colonias d’America a la fòrta proporcion de capital consacrada a l’agricultura.

Caduna d’aquesta brancas en mai d’èsser avantatjosa es tanben « nesessària e indispensabla, quand es naturalament menada per las escasenças, sens empacha e sens constrencha ».

Una marina de merças importanta es lo simbòl d’un país ric

Al subjècte del comèrci internacional, un país deu exportar son demai de produccion non consomat per la demanda interiora, per l’escambiar contra quicòm que i siá demandat. Un país avent amassat una massa de capital importanta que sufís per respondre a la demanda interiora utilizarà lo demai per respondre a la demanda d’autres païses: una marina de meças importanta es lo simbòl d’un país.

Pendent son expausat suls emplecs del capital, Smith explica la rason màger de la prosperitat recenta de l’Anglatèrra:

« Mas, quitamant se los abondis del govèrn aurián degut, sens contradich, retardar lo progrès natural de l'Anglatèrra cap a la melhoracion e l’opuléncia, pasmèns arribèron pas a tèrme per l’arrestar. Lo produch annal de las tèrras e del trabalh i es uèi indobtable fòrça mai grand que l’èra a l’epòca de la restauracion o a aquesta de la revolucion. Cal donc, en concequéncia, que lo capital que servís analament a cultivar aquestas tèrras e manténer aqueste trabalh siá fòrça mai gran. Malgrat totas las contribucions excessivas exigidas pel govèrn, aqueste capital aumentèt insensiblament e dins lo silenci per l'economia privada e la conducha avisada dels particulars, per un esfòrç universal, de constunh e non pas interromput de cadun d'eles per melhorar lo sòrt individual. Es aqueste esfòrç de contunh agissent sota la proteccion de la lei, e que la libertat daissa s'exercir dins totes los sens e coma lo jutja coma cal; es el que sostenguèt los progrès de l'Anglatèrra cap a la melhoracion e opuléncia, dins gaireben totes los moments, pel passat, e que farà lo mèsme per l'avenir, per çò que se pòt esperar.

Aquesta explicacion e la recomandacion junta illustrèron lo sistèma intellectual de la Riquesa de las nacions : d’un costat, Smith descrich un sistèma economic sus una basa empirica solida; d’un autre costat descrich un sistèma analitic qu’explica las realcions entre las diferentas compausantas del sistèma economic. A l’escasença, ofrís un cèrt nombre de recomandacions politicas, que coneisson un alentiment considerable en Anglatèrra, puèi en Occident. Aquestas recommandacions amagan soven la fondacion intellectuala que los sosten, mas explican l’imensa popularitat del libre a sa sortida.

Aquestas recommandacions demoran realistas: al contrari de François Quesnay qu’exigissiá un sistèma de « libertat perfiècha e justícia perfiècha » per entreprenae sas reformas, Smith remarca que « se una nacion podava prosperar sens gausir d'una perfiècha libertat e d'una perfiècha justícia, i a pas al mond una sola nacion qu’aguèt jamai podut prosperar. » Al contrari, l’individú es capable « de menar la societat a la prosperitat e a l'opuléncia, mas (...) pòt encara subrepassar mila obstacles absurds que la peguesa de las leis umanas ven sovent empachar l’aviada ».

Smith preconiza tanplan un abandon total de l’esfèra economica pel govèrn: dins fòrça cas, pòt èsser benefic, veire necessari, de reglamentar l’activitat. Preconiza atal la reglamentacion del taus d’interès per penalizar pas los manlevaires serioses, e de contrarotlar l’emission de moneda. Es favorable e de taxas sus l’alcòl segon son gra, una de la mai ancianas proposicions de taxa pigoviana. Mai generalament, admet que « l'exercici de la libertat naturala d’unes inidividús, que poiriá comprometre la seguretat generala de la societat, es e deu èsser restrench per las leis, dins tot govèrn possible, dins lo mai libre coma dins lo mai despotic. »

La regulacion del comèrci e l’avantatge absolut

Smith s’es ja opausat als monopòlis dins lo libre I. Dins lo libre IV, estudia en detalh lo sistèma mercantilista britanic, e sos efièchs perverses. Aquestes son particularament aparents dins las relacions amb las colonias d’America del Nòrd, que la rebellion ven de comença.

Per el, la motivacion del comèrci internacional, coma de tot autre comèrci, es de profiechar de la division del trabalh. Atal, « la maxima de tot cap de familha prudent es de pas jamai assajar de far a l’ostal la causa que li costarà mens de crompar que de far. Lo sartre cercarà pas a far de cauçaduras, mas la crompa al sabatièr; lo sabatièr assaja pas de far sos vestits, mas a recors al sartre; lo bordièr assaja pas de far ni los uns ni los autres, mas fa la demanda a aquestes dos artesans e los fa trabalhar. » Lo mèsme principi d’avantatge absolut s’aplica entre païses:

« çò qu’es prucéncia dins la mèna de cada familha subretot, pòt pas èsser baujum dins un gand empèri. Se un país estrangièr pòt nos provesir una merça per melhor mercat que sèm es estat de l’establir nosaltres, es melhor que la li comprariam amb una partida dels produch de la nòstra industria, emplegadas dins lo biais ont avèm un avantatge. » L’avantatge absolut d’un país pòt èsser natural (climat) o aquerit (saber-far), çò que cambia pas res a la concluson: « del moment que l'un dels païses aurà aquestes avantatges e que marcaràn l'autre, serà sempre mai avantatjós per aqueste de crompar del primièr, que de fabricar d’esperse. »

Smith s’opausa en vertut d’aqueste principi a tota politica de contraròtle de restriccion del comèrci, qu’a per efièch de diminuir la talha del mercat potencial, çò que limita l’espandida de la division del trabalh, e donc del revengut nacional. Las mesuras mercantilistas amb per objectiu de protegir una industria aumenta pas lo revengut total, mas en desviant una partida de son usatge natural:

« L'industria generala de la societat pòt pas jamai anar al delà de çò que pòt n’emplegar lo capital de la societat. (...) I a pas de règlament de comèrci que siá capable d'aumentar l'industria d'un país al delà de çò que lo capital d’aqueste país ne pòt entreténer; tot çò que pòt far, es de far prene una porcion d’aquesta industria un cap diferent qu’aqueste qu’auriá seguit autrament, e es pas segur qu’aqueste cap artificial promet d’èssser mai avantatjós a la societat qu’aquesta que l'industria auriá seguit de son plen grat. »

Lo sistèma de libertat naturala preconizat per Smith s’aplica que siá a las relacions comercialas amb los estrangièrs, ont l’interès personal s’exprimís mai fortament. Atal, dins un dels passatges mai celèbres de l’istòria de la pensada economica, explica que:

« lo revengut annal de tota societat es sempre presisament egal a la valor escambiabla de tot produch annal de son industria, o puslèu es presisament la mèsma causa qu’aquesta valor escambiabla. En consequéncia, que cada individú asssage, mai que pòt, 1° d'emplegar son capital a far valer l'industria nacionala, e - 2° de dirigir aquesta industria de biais a li far produire la mai granda valor possibla, cada individú trabalha necessàriament a far tan grand que possible lo revengut annal de la societat. A la vertat, son intencion, en general, es pas çò fasent de servir l'interès public, e sap quitament pas fins a qual punt pòt èsser util a la societat. Preferissent lo succès de l'industria nacionala a aqueste de l'industria estrangièra, pensa pas qu’a se donar personalament una mai granda seguretat; e dirigissent aquesta industriade biais a çò que son produch aja mai de valor possibla, pensa pas qu'al son ganh; per aquò, coma dins fòrça autras escasenças, es menat per una man invisibla e emplir una fin que dintra de cap de biais dins sas intencions; e es pas sempre çò qu’i a demai marrit per la socitat, qu’aqueste fin dintre per pas res dins sas intencions. Tot en cercant pas que son interés personal, trabalha sovent d'un biais plan mai eficaç per l'interés de la societat, que s’aviá realament per objectiu d’i trabalhar. »

L’imatge de la man invisibla es utilizada pas qu’aquesta sola escasença dins la Riquesa de las nacions, e Smith ne’n fa de segur pas una règla absoluda, garantida per de règlas empiricas o metafisicas. Represent de fòrças socialas, e non pas la providéncia

Las quatre estapas del desvelopament economic

La Riquesa de las nacions presenta un modèl de desvolopament economic en quatre estapas, caracterizada per lor mòde subsisténcia:

• los pòbles caçaires,
• los pòbles pastors,
• las nacions agricòlas o feudalas,
• las nacions commerçantas.

L’organizacion sociala se desvolopa a cada edat, e permet a son torn un desvolopament economic renovelat. Permet tanben un rafinament crescut dins l’art de la guèrra. Pels caçaires e pastres, tota la tribú pòt partir en guèrra; per las naciions agricòlas o feudalas una partida de la populacion deu demorar per cultivar (dins la Roman anitca, los soldats tornavan per far la meisson, mai tard sols los bordièrs permanents noirissian l’ensemble de la populacion). Dins una societat civilizada, « los soldats essent entretenguts en entièr pel trabalh d’aquestes que son pas soldats, lo nombre dels primièrs pòt pas anar al delà de çò que los autres son en estat d’entreténer ».

Las institucions se desvolopan a cada novèla estapa, entre autre a causa de l’aparicion dels drechs de proprietat de l’apparition del drech de proprietat aquesta deu èsser defenduda. La tresena estapa establís un ligam d’escambi mutualament benefic entre vilas e camps, çò que prefigura lo benfach del comèrci internacional, Smith admet pasmens que los beneficis son inegalament repartits. Lo sistèma de libertat naturala correspond a las institucions requeridas per la quatrena estapa.

Karl Marx utiliza un modèl similar mas distincte dins Lo Capital, ont las estapas correspondan a de mòdes de produccion diferents, e ont la fasa contemporanèa es caracterizada per l’antagonisme entre lo capitaliste e lo trabalhador.

La responsabilitat del sobeiran

Smith amaga pas la marrida opinion que ten dels sobeiran e dels des sobeirans e dels princes. Son carestioses, promptes a la vanitat, frivòls, improductius. Raunhan sus la valor de la moneda. Entreprenon de projèctes mercantillistas; que mai sovent capitan pas. Dins lo libre V, Smith los confinha a un ròtle plan mai modèste:

• protegir la societat contra tota violéncia interiora o exteriora,
• protegir totes los membres de la societat contra l’injustícia o l’opression causada per un autre membre,
• provesir d’infrastructuras e d’institucions publicas, que son benefics a la societat, mas qu’un entreprenaire privat pòt pas financiar d’esperel de biaias profitable.

La defensa nacionala autoriza pas las « aventuras » militaras dels grands empèris, que Smith deplora. Per el, las guèrras que li son contemporanèas an totas de causas comercialas e d’efièchs comercials. Atal, la Guèrra de Sèt Ans ten son origina dins los monopòlis balhat al comerci colonial.

L’exercici e lo financiament de la justícia son una responsabilitat plan mai importanta per Smith. La justícia es intimament mescalda a las bragas suls drechs de proprietat e a las relacions. Sovent, la defensa de la proprietat es pas justa en se : « lo govèrn civil, qu’a per objècte de seguretat delas proprietats, es, dins la realitat, instituida per defendre los rics contra los paures, o alara, aquestes qu’an unas propriats contra aquestes que n’an pas. » Mas dins un país ont l’administracion de la justícia es gaireben imparciala, aquesta protegís proprietat de totes, inclusits los paures.

Lo provesiment dels bens publics es la tresena foncion indispensabla del govèrn. Smith destria clar las politicas mercantilistas d’ajuda a de sectors definits (que profiècha als mercands d’aquests sectors al prejudici del rèste de la populacion) e que son de fach d’empachas a la creissença, d’aquestas que son en mesura d’aumentar lo revengut nacional. Dins aquestas darrièras, mai destria las infrastructuras rendablas (que pòdon èsser finaciadas pel pagament de lor utilizacion) d’aquestas, generalament utilas mas pas dirèctament rendablas, que lo govèrn deu finaciar. En mai de las infrastructuras fisica aquesta categoria compren las despensas institucionalas coma l’educacion publca.

Al subjècte dels revenguts publics, Smith recomanda que los individús paguen un impòst proporcional a lor revengut, sens element arbitrari, del biais mai comòde per eles, e per un còst minimal. Fa la tièra per l’escasença de las taxas absurdas o arbitràrias levadas en Grand Bretanha. Es tanben favorable a l’idèa que los produchs de luxe sián mai pesucament taxats que los autres, per encoratjar la frugalitat, çò que permet la creissença del revengut nacional.

Enfin, Smith avisa contra l’utilizacion del deute public coma instrument de financiament, a causa de son caractèr perniciós. L’emprunt plaça lo sobeiran a l’abric d’una auça impopulara dels impòsts per financiar l’esfòrç de guèrra e, se se debana pas sul sòl del país,

« las gents qui vivon dins la capitala e dins las províncias alunhadas del teatre de las operacions militaras sentisson gaire pas res, per gaireben totes, pas cap d’inconvenient de la guèrra, mas gausisson tot a lor aise de l'amusament de legir dins las gasetas los espleches de lors flotas e de lors armadas. (...) Veson ordinàriament amb desplaser lo retorn de la patz, que ven acabar lors divertiments, e a mila esperenças quimericas de conquista e de glòria nacionala que fondavan sus la continuacion de la guèrra.

L’aument resultant del deute public mancarà pas d’aver de consequéncias de crénher; Smith evòca « lo progrès dels deutes enòrmes qu’aclapan a present totas las grandas nacions de l'Euròpa, e que benlèu la roïnaran totas a la longa ».

La Riquesa de las nacions a pas de reala concluson d’ensemble: lo darrièr passatge remembra l’endeutament considerable de la Grand Bretanha causat per son aventura coloniala: « Fa ja mai d’un sègle revolut qu’aquestes que dirigissián la Gran Bretanha amusèron lo pòble de l’idèa imaginària que possedavan un grand empèri sus la còsta occidentala de la mar Atlantica (...) projècte que costèt de despensas enòrmas, que contunha a costar encara, e que nos menaça de ne costar de semblablas a l'avenir », prepausa l’afranquiement d’aquestas colonias d’America del Nòrd carestiosas, e s’acaba per: « es plan lo temps qu'enfin s’arrange per acomodar ara sas vistas e sos dessenhs a la mediocritat reala de sa fortuna. »

Influéncia de la Riquesa de las nacions

Influéncia contemporanèa

William Pitt lo Jove es un admirator d’Adam Smith

La primièra edicion es publicada a Londres lo 9 de març de 1776 per Strahan & Cadell. En dos tòmes, costa una liura e setze shillings. David Hume, Samuel Johnson e Edward Gibbon la lausan, e es agotada en sièis meses. Quatre autras edicions son publicadas de vivent de Smith (1778, 1784, 1786, 1789), es a dire unes 5000 exemplars.

Lo libre a una influéncia fondamentala sus la politica economica de la Grand Bretanha. A partir de 1777, Lord North fa adoptar doas taxas « smithianas » : una suls servicial, l’autra suls bens venduts a l’enquant. Lo budgèt de 1778 compòrta una taxa sus l’abitacion e una sul malt. Los òmes politics demandan lèu l’avís de Smith suls afars del jorn, coma la question irlandesa. En 1784, Charles James Fox lo cita oficialament pel primièr còp al Parlament en 1784. Lo primièr ministre William Pitt lo Jove n’aplica los principis dins lo tractat Eden-Rayneval de liure escambi signat amb la França en 1786, e l’utiliza per realizar sos budgets. L’Acte d’Union amb l’Irlande n’es influenciat; Pitt volgava « liberar l'Irlanda de son sistèma perimat de proïbicions ».

Pels entreprenaires, que Smith a vegada encontrèt al sen de la Lunar Society, son òbra contribuís a un vam de fisança dins la creissença economica e la capacitat de las entrepresas a inovar.

Napoleon Bonaparte

En França, la primièra mencion de la Riquesa de las nacions es una critica dins lo Journal des Sçavans, en 1777 mas las idèas de Smith fan pauc resson en França, fins a que sián utilizadas e desvolopadas per Jean-Baptiste Say, dins son Tractat d’economia politica de 1803. Napoleon I, que legiguèt la Riquesa de las nacions a l’Escòla militara, benlèu se n’inspirèt inspiré per formar sas idèas economicas: moneda fòrta, taus d’interés estable, mestrasa las despensas publicas, refús del recors al deute en cas d’urgéncia, abandon de tota participacion dirècta de l’Estat dins lo comèrci; mas la tèsi es pas provada.

Vulgarizacion e desviaments

Pd’entre los mai afans promotors de Smith èran d’aquestes amb que avián desfisança: los marcands e capitalistas. Segon Thomas Sowell, pas degun formulèt de denóncias mai règdas que Smith a lor subjècte, quitament pas Karl Marx. Lo Smith favoriza pas cap de classa dins la Riquesa de las nacions, mas sentís de segur una granda simpatia pels paures e los consomators. Son messatge de fe dins los principis del mercat se trapa desviat cap a una apologia del laissez faire (lo quita Smith utiliza pas jamai lo tèrme) e una ostilitat dogmatica a tota intervencion publica dins l’objectiu de promòure lo ben èsser general. Smith es de segur pausat al principi d’una manipulacion estatica dins lp mecanisme del mercat (oposicion per quala admet d’exceptions), mas jamai foguèt confrontat de son vivant al problèma de l’Estat del benestar, e de son efièch net sul mecanisme: l’idèa que l’accion publica pòsca passar las Poor Laws e que lo proletariat pòsca aver una vòtz dins las deliberacions publicas es encora absurd per son epòca.

La Riquesa de las nacions dins l'istòria de la pensada economica

Dins l’istòria de la pensada economica, la Riquesa de las nacions es un obratge revolucionari: es lo tèrme de las teorias premodèrnas, mercantilisme e fisiocracia, e val a son autor lo títol (rarament contestat) de « paire de l’economia politica ». S’i trapa los gèrmes de diferentas teories seguentas, coma la lei de Say, la teoria ricardiana de la renda agricòla, o la dinamica de las populacions de Thomas Malthus; los economistas del sègle XIX lo citan en sosten de las lors proposicions respectivas. Mai d’un sègle mai tard, un dels gigants de l'escòla neoclassica, Alfred Marshall, declara al subjècte de la sieuna òbra: « Ja tot es dins Smith ».

De nocions de Smith coma la valor tabalh, desvolopada per l’escòla classica, demoran dominantas pendent lo sègle seguent, fins a la « revolucion marginalista » de las annadas 1870. L’idèa d’una valor trabalh objectiva es endacòm mai un punt de desacòrdi fondamental entre neoclassics e marxistas, aquestes darrièrs Smith e David Ricardo e refusant de reconéisser que la valor pòsca èsser bastida sus de causidas subjectivas individualas.

Pasmens, Smith sosestimèt largament l’importança de la Revolucion industriala que començava a se debanar, e son analisi de la societat britanica es lèu despassada pels eveniments: las usinas apareisson e indican lo passatge a una « cinquena edat », aqueste del capitalisme.

Las criticas

Karl Marx

Un dels primièrs criticas de la Riquesa de las nacions es lo filosòf Jeremy Bentham, que dins Defensa de l'usura (Defense of Usury) s'ataca a las recomandacions de Smith sus la limitacion del taus d'interés, e prepausa una teoria distincta de la creissença, basada sul ròtle dels innovators. Jean-Baptiste Say e mai tard Joseph Schumpeter utilizan e desvolopan aquesta teoria.

Las prediccions de Smith sus l'enriquiment regular dels salariats butat per l'acumulacion del capital son negadas pauc après sa mòrt per d’aument subte dels prètz alimentaris, en 1794-1795 e 1800-1801. Las carestiás e insurreccions menan Thomas Malthus a escriure son Assag sul principi de populacion (1798), ont fa de dobtes al subjècte de provesir lo confòrt material a la majoritat de la populacion. Lo filosòf e amic de Smith Edmund Burke fa una prediccion encara mai pessimistas dins Thoughts and Details on Scarcity (1795).

Las tèsis de Smith suls ganhs mutuals engendrats pel comèrci internacional son utilizadas e forçament espandidas per David Ricardo dins Dels principis de l'economia politica e de l'impòst (1817). Plan avant, de criticas de Smith insistisson sus l'idealisme de sos ipotèsis, e favorizan de solucions proteccionistas « adaptadas al mond real ». En 1791, dins son Rapòrt sus las manufacturas, Alexander Hamilton recomanda que s’especialze pas los EUA dins l'agricultura, mas al contrari de realizar de barralhas doanièras per permetre lo desvolopament d’una industria nacionala, que poirà concurrenciar los Europèus. Friedrich List expausa aqueste metòde en 1827, puèi la generaliza en 1841 (Sistèma nacional d'economia politica), e John Stuart Mill ne fa una doctrina economica rigorosa (Principis d'economia politica, 1848).

Las criticas dels autors socialistas del sègle XIX culminan dins lo t. II du Capital de Karl Marx. Segon el, de contraccions ciclicas inevitablas del capital provocan una subreabondéncia de trabalhadors sul mercat de l’emplec, çò que replega de biais sistematic lor salari al nivèl de subsisténcia, veire mens (que sens caritat, los mai paures morririán de fam). Tanben Smith nomenèt lo « sistèma mercantil » per lo denonciar, Marx nomena e condamna lo « sistèma capitalista ».

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Istòria de la santat economica
• Anne Robert Jacques Turgot, François Quesnay, David Ricardo, Karl Marx
• Liberalisme economic, Laissez faire, Mercantilisme e fisiocracia
• Valor trabalh
• Avantatge absolut e Avantatge comparatiu
• Man invisibla, Paradòxe de l’aiga e del diamant

Tèxte integral

• (en) An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations at MetaLibri Digital Library (PDF format)
• (en) Adam Smith Institute
• (en) Editions anglophones disponibles sur Google Books
• Université du Québec à Chicoutimi (UQAC) - traduction de Germain Garnier (1881)
• Bibliothèque nationale de France (BNF) - traduction de Germain Garnier (1881)
• Editions francophones disponibles sur Google Books

Bibliografia

• Michaël Biziou, Adam Smith et l’origine du libéralisme, collection Fondements de la politique, Presses universitaires de France, 2003
• Alain Delatour, Adam Smith. Sa vie, ses travaux, ses doctrines, Guillaumin, 1886
• Daniel Diatkine, Introduction à la Richesse des nations, Paris, Flammarion, 1999, ISBN: 2-08-070598-9
• Daniel Diatkine propose une bibliographie dans Smith : Économie et politique, lire en ligne
• Jean Mathiot, Adam Smith. Philosophie et économie, Presses universitaires de France, 1990
• Cahiers d’économie politique, n^o , 1991, volume intégralement consacré à Smith.