Literatura bizantina
La literatura bizantina es la literatura de l'Empèri Bizantin de sa formacion au sègle IV a sa disparicion au sègle XV. Es eissida dei literaturas grèga e latina de l'Antiquitat e n'es la perseguida amb d'apòrts novèus venguts de la cristianizacion dau bacin orientau de la Mar Mediterranèa. Marca lo mantenement d'una activitat intellectuala de remarca au sen de l'Empèri Bizantin maugrat son lòng declin.
La formacion de la literatura bizantina
[modificar | Modificar lo còdi]
La formacion de la literatura bizantina se debanèt dins lo corrent dei sègles III e IV durant lo periòde de division progressiva de l'Empèri Roman. De còps qualificat de prebizantin, aqueu periòde se caracteriza per la formacion de centres culturaus importants a Constantinòble, en Egipte (Alexàndria), en Capadòcia e en Siria-Palestina (Antiòquia), per la concuréncia entre lo latin (lenga oficiala de l'Empèri Roman) e lo grèc (qu'eliminèt lo latin dos sègles pus tard) e per l'existéncia de dos ensembles literaris pagan e crestian en partida opausats. Lo premier èra la contuniacion de la literatura, de la pensada e dei genres antics (filosofia, retorica, istoriografia, poesia e roman). Lo segond èra format de teologians, coma Basili de Cesarèa (329-379), Gregòri lo Teologian (329-390) ò Joan Crisòstom (vèrs 345-407), que realizèron pauc a pauc la fusion de l'ellenisme e dau cristianisme. Aquò entraïnèt la disparicion dau paganisme (en declin definitiu a partir dau sègle V) e una penetracion progressiva dei genres antics per la pensada crestiana, çò que foguèt a l'origina de la premiera literatura bizantina.
La filosofia se trobèt ansin pauc a pauc mesclada amb la teologia e participèt a la lucha còntra lo paganisme e a la definicion dau dògma. En particular, se trobèt engatjada dins lo conflicte regardant la natura de Jèsus Crist. Nestòri d'Antiòquia (381-451) insistiguèt sus sa natura umana e donèt son nom au nestorianisme, corrent crestian condamnat coma eresia per lo concili d'Efèsi. L'adversari principau de Nestòri foguèt Ciril d'Alexàndria (376-444) que defendiguèt l'unicitat de la natura dau Crist. Pasmens, aquela oposicion teologica foguèt pas la soleta dau periòde en causa de la multiplicacion deis eresias dins lei regions orientalas de l'Empèri Roman e de la rivalitat entre leis autoritats crestianas de Constantinòble, d'Alexàndria e d'Antiòquia. Per exemple, de debats mens importants opausèron lei partisans dau dògma d'Efèsi e lei crestians, especialament leis ermitas, orientats vèrs l'espiritualisme, lo miticisme ò l'ascèsi. Ansin, aquelei sègles de formacion de l'Empèri Bizantin veguèron una literatura teologica abondosa.
Pertocant leis autrei genres literaris grècs, mai d'un foguèt adaptat per d'escrivans crestians per servir la religion novèla. Premier, l'istoriografia foguèt fusionada amb la pensada crestiana amb d'autors coma Eusèbi de Cesarèa (vèrs 265-340), Sozomèn (vèrs 375-450) e subretot Teodoret de Cir (vèrs 393-460) que desvolopèt l'estudi de l'istòria de la Glèisa. S'interessèt egalament a l'evolucion deis idèas crestianas e son òbra es una fònt importanta per l'estudi dei premiereis eresias. Lo roman foguèt pus tardivament adoptat per leis autors crestians amb lo racònte dau martir de Ciprian d'Antiòquia per l'imperatritz Eudòcia (vèrs 400-460). Enfin, lo teatre foguèt adaptat per servir la propaganda teologica gràcias a de pèças sabentas.
L'organizacion de la pensada bizantina
[modificar | Modificar lo còdi]La literatura bizantina, mesclada de la pensada antica e dau cristianisme, èra en plaça a la fin dau sègle V amb lo declin definitiu dau paganisme. Fins au sègle XI, conoguèt un premier periòde d'esclat au sègle VI avans de faciar un declin — relatiu — ai sègles VI e VIII, marcats per la question de l'iconoclasme e lei luchas per la subrevida de l'Empèri, puei un redreiçament clar sota la dinastia macedoniana. Foguèt influenciada per la centralizacion importanta de l'Empèri a l'entorn de l'emperaire e de Constantinòble. La literatura bizantina d'aquelei sègles aguèt ansin un caractèr « oficiau » relativament important. Autra consequéncia de l'importància donada ai preocupacions de la Cort bizantina, la teologia e la filosofia venguèron lei domenis pus nòbles de la literatura de l'Empèri.
Lo sègle de la dinastia justiniana
[modificar | Modificar lo còdi]La dinastia justiniana (518-602) donèt plusors emperaires de remarca a l'Empèri coma Justin, Justinian ò Maurici. Aquela estabilitat favorizèt una literatura rica que s'interessèt principalament a la teologia e a l'istoriografia.
La literatura religiosa i foguèt donc abondosa. Tres formas principalas s'i desvolopèron. Premier, una literatura centrada sus lei questions de dògmas que trobavan sa vivacitat dins lei querèlas entre l'ortodoxia, lo monofisisme e lo nestorianisme. Son autor pus important foguèt Leonci de Bizància (vèrs 480-545) que mesclèt la teologia ortodoxa amb la filosofia de Platon e d'Aristòtel e qu'es considerat coma lo fondator vertadier de l'escolastica bizantina. Lo segond corrent de la literatura religiosa regardava leis escrichs dau movement ascetic, fòrça important dins lo corrent dei premiers sègles de l'Empèri. Se devesiguèt entre una tendància populara e una tendància pus cultivada. Lei figuras marcantas d'aqueu miticisme foguèron Joan Mosc (550-619) amb lo Leimon (« lo Prat Espirituau » en occitan) e Joan Climac (sègle VI ò VII) amb lo Klimax (« l'Escala Espirituala »). Enfin, lo tresen ensems de l'escritura religiosa dau sègle VI foguèt la poesia dei melodes que son d'imnes liturgics. Son escrivan principau foguèt Roman lo Melode (vèrs 493-555) subrenomat « l'Imnograf », autor d'aperaquí un milièr de cants.
L'istoriografia foguèt l'autre genre dominant dau periòde. Plusors autors coma Evagri d'Epifania (536-594) ò Teodòr lo Legeire (sègle VI) perseguirèron lo trabalh dei sègles precedents pertocant l'istòria eclesiastica. L'estudi de l'istòria profana, especialament la redaccion de cronicas de portada universala, conoguèt en revènge d'evolucions novèlas e variadas. Entre leis autors pus importants, se pòu citar Joan lo Lidian (sègle VI), foncionari imperiau que s'interessèt a l'evolucion deis arts divinatòris e a l'administracion bizantina sota Justinian, e Procòpi de Cesarèa (vèrs 490-565) qu'es considerat coma lo darrier grand istorian antic. Utilizava una lenga anciana inspirada deis istorians de la Grècia antica e publiquèt tres òbras fòrça importantas sus lo rèine de Justinian.
Lo periòde dei trèbols
[modificar | Modificar lo còdi]
Lei sègles VII e VIII, marcats per la lònga crisi intèrna entraïnada per l'iconoclasme e per la reduccion dau territòri bizantin consecutiva ais invasions aràbias e eslavas, veguèt un mantenement de la produccion literària bizantina que demorèt relativament establa. Pasmens, aqueu periòde es sovent considerat coma una èra de declin relatiu car veguèt gaire d'evolucions mai puslèu una forma d'estabilizacion de l'escrich dau sègle VI.
La literatura religiosa contunièt de conóisser una vitalitat importanta totjorn sostenguda per lei debats teologics (iconoclasme, monotelisme... etc.). Lei teologians principaus dau periòde foguèron Maime lo Confessaire (vèrs 580-662) e Anastasi lo Sinaïta (sègle VII - sègle VIII) e Joan Damascèn (vèrs 676-749) que defendiguèron l'ortodoxia. La crisi de l'iconoclasme foguèt marcada per leis òbras dau patriarca Nicefòr (vèrs 758-828) e Teodòr Estudita (759-826) que luchèron còntra l'iconoclasme. L'imnografia gardèt tanben de representents de remarca amb Andrèu de Damasc (vèrs 660-740).
A costat de la teologia, la literatura profana contuniava de s'interessar a l'istòria e demorèt fòrça influenciat per la religion. Ansin, Jòrgi de Pisidia (sègle VII) foguèt l'autor d'un poèma sus la Genèsi e d'epopèias sus lei campanhas militaras de l'emperaire Heraclius. La traduccion de Barlaam e Josaphat, roman d'origina bodista qu'èra una version crestianizada de la Vida de Boda, conoguèt tanben un succès important.
Lo redreiçament dau periòde macedonian
[modificar | Modificar lo còdi]Lei sègles IX e X foguèron caracterizats per lo redreiçament de la poissança militara e economica de l'Empèri Bizantin. Aquò aguèt de consequéncias dins lo domeni culturau amb una redescubèrta de l'umanisme antic, l'emergéncia de genres novèus e un encoratjament a l'erudicion de part deis emperaires de la dinastia macedoniana (867-1057). Aqueu sostèn foguèt fòrça important e mai d'un sobeiran mostrèt l'exemple coma Constantin VII Porfirogènit (905-959) qu'escriguèt d'obratges fòrça complèts sus la societat dau periòde (costumas, institucions, civilizacion... etc.).
La teologia gardèt una influéncia certana sus la literatura bizantina car l'estudi deis òbras anticas s'opausèt alora pas au cristianisme. Sa figura religiosa pus importanta foguèt Foci (vèrs 820-891/897) que defendiguèt l'idèa d'una rompedura definitiva amb la Glèisa de Roma. Pasmens, erudit de premiera importància, se limitèt pas ai trabalhs religiós e es considerat coma l'inventor de la critica literària amb lo Myriobiblion (« Bibliotèca ») rendut còmpte dei lecturas de son autor. Autre genre tradicionau de l'Empèri, l'istòria conoguèt tanben d'evolucions importantas amb la creacion d'una filosofia de l'istòria per Teòfan lo Confessor (vèrs 758-818) e Jòrgi lo Monge (sègle IX). Estudièron en particular lei rasons e lei principis capables d'assegurar lo mantenement e l'unitat de l'Empèri.
En parallèl, la poesia conoguèt un desvolopament novèu. Constantin Cèfales (sègle IX) realizèt una antologia majora de la poesia bizantina que gropèt lei principaleis òbras, compres aquelei d'autors pagans, dei poesias grègas e bizantinas. Mai d'un istorian s'adonèt tanben a la poesia morala ò teologica coma Simeon Metafrastes (vèrs 900-987) ò Leon lo Diague (vèrs 950-992). Puei, au sègle X, apareguèron de cants e un teatre liturgics populars inspirats per lei combats còntra lei musulmans (epopèia de Digenis Akritas) ò per lei tematicas classicas de la Bíblia (la Verge, lo Crist... etc.). Fòrça popular, aqueu teatre religiós se mantenguèt fins a la disparicion de l'Empèri au sègle XV.
La Renaissença Bizantina
[modificar | Modificar lo còdi]A partir dau sègle XI, l'Empèri Bizantin intrèt dins un periòde caotic que veguèt l'alternància de poders fòrts centralizators e d'emperaires febles que perdiguèron una partida importanta de son autoritat. Pasmens, maugrat aquelei dificultats, la literatura bizantina conoguèt un periòde fast, especialament a partir de la politica de reorganizacion dei Ducas-Comnèn.
De la rompedura amb Roma a la presa de Constantinòble
[modificar | Modificar lo còdi]
La rompedura definitiva de 1054 entre Roma e Constantinòble e l'aparicion d'eresias novèlas (paulicianisme, bogomilisme... etc.) donèt un vam novèu ais estudis teologics. Dins aquò, una evolucion importanta a respèct dei sègles precedents i foguèt l'integracion deis apòrts umanistas. Ansin, lo corrent teologic pus important dau periòde èra marcat per un racionalisme important. Per exemple, son actor pus famós, Miquèu Psellos (1018-1078), èra tanben l'autor d'una importanta cronica dicha Cronografia e de tractats sus l'etimologia, lo drech, la medecina, la tactica militara... etc. Aquela evolucion entraïnèt pasmens l'aparicion de corrents opausats coma aquelei defenduts per Simeon Mamantis (vèrs 949-1022) ò Nicetas Pectorat (vèrs 1000-1090) defensors de l'ascèsi espirituala ò per Kekaumenos (sègle XI) autor de la segonda version dau Strategikon, òbra subretot morala que definís lei deures dei defensors de Constantinòble, que porta son nom.
L'òbra de reorganizacion cultura dei Ducas-Comnèn favorizèt tanben leis autrei genres literaris. L'istòria contunièt de gardar son importància e aprofichèt lo talent de mai d'un escrivan de remarca coma Ana Comnèn (1083-1153), filha de l'emperaire Alexis (1081-1118) qu'escriguèt l’Alexiada sus leis eveniments dau rèine de son paire, Nicetas Coniates (vèrs 1155-1217) autor d'una Istòria de Bizància regardant leis annadas 1118-1206, Eustaci de Tessalonica (mòrt en 1195) que depintèt la presa de la vila per lei Latins ò lei cronicaires Joan Escilitzes (sègle XI), Joan Zonaras (vèrs 1074-1159), Constantin Manassès (vèrs 1130-1180) e Miquèu Glycas (sègle XII). En fòra de la practica de la cronica universala mai ò mens oficiala, leis istorians bizantins dau periòde perseguirèron d'estudiar leis eveniments d'un biais filosofic e certaneis esitèron pas d'afichar son pessimisme quant a la subrevida de l'Empèri.
D'autrei genres aprofichèron l'òbra dei Comnèn coma la filosofia, la poesia ò lo roman. Joan Italos (sègle XI) e Eustraci de Nicèa (vèrs 1050-1120) foguèron lei doas figuras principalas de la filosofia dau periòde. Especialistas deis autors antics e autors de mai d'un commentari demorat famós durant l'Edat Mejana, foguèron condamnats per sei posicions teologicas jutjadas ereticas per seis adversaris. Lo poèta principau dau periòde foguèt Teòdor Prodom (vèrs 1100 - entre 1156 e 1170) autor de la Catomiomaquia, òbra borlesca contant la guèrra entre un gat e una rata, e d'un roman versificat dich Rhodanthè e Dosiclès. Totjorn regardant lo roman, apareguèron l'art dau roman cortés e d'adaptacions dei legendas indianas ò iranianas. Entre leis òbras pus importantas de la pròsa d'imaginacion dau periòde, se pòu citar Ismnine e Ismínia d'Eustaci Macrembolitos (sègle XII) e leis Amors de Drusilla e Cariclès de Nicetas Eugenianos (sègle XII). Dins lei dos cas, se tracta deis aventuras de dos amants inspirats de racòntes antics.
La division de l'Empèri
[modificar | Modificar lo còdi]La presa de Constantinòble durant la Quatrena Crosada en 1204 entraïnèt la fragmentacion de l'Empèri Bizantin e, maugrat la reconquista de la capitala en 1261, causèt son declin definitiu. Dins aquel encastre, la literatura bizantina se refugièt au sen dei corts deis estats successors de l'Empèri.
Nicèa venguèt ansin un centre filosofic major amb Nicèfor Blemmides (1197-1272) considerat coma l'intellectuau europèu pus important dau sègle XIII. Moralista, pedagòg e filosòf, estudièt en particular lei liames entre leis òbras de Platon e d'Aristòtel. Jòrgi Acropolita (1217-1282) e l'emperaire Teòdor II Lascaris (1222-1258) contunièron son òbra. En fòra de la filosofia, Nicèa veguèt tanben lo desvolopament de romans inspirats per lo genre cavalieresc importat dins la region per lei Crosats.
Trebisonda conoguèt tanben un desvolopament culturau important sostengut per son economia florissenta a partir dau sègle XIII. Mistra, plaça fòrta dau sud de Grècia, venguèt un centre umanista. Enfin, lo Despotat d'Epira foguèt lo continuaire principau de la tradicion teologica bizantina amb Alexis Apocaucos (mòrt en 1345) defensor de l'ortodoxia en fàcia dau catolicisme.
De l'ocupacion latina a l'ocupacion turca
[modificar | Modificar lo còdi]
La restauracion de l'Empèri Bizantin en 1261 empachèt pas sa disparicion en 1453. Pasmens, en despiech de son declin, sa literatura demorèt rica gràcias au mantenement de corrents de pensada variats. Dins aquò, la produccion literària subrevisquèt pas a la disparicion de l'Empèri. Aguèt en revènge una influéncia sus lo desvolopament de literaturas ulterioras.
Lei teologians e erudits Jòrgi Paquimeres (vèrs 1242-1310) e Planudes (vèrs 1260-1310) foguèron leis actors principaus d'aqueu periòde finau. Lo premier èra caracterizat per son ostilitat ai Latins e se destrièt per son òbra d'istorian (« Lei Relacions Istoricas »). Lo segond èra favorable a un raprochament amb l'Occident e s'interessèt a de domenis variats coma la teologia, la gramatica, la poesia ò l'istòria. Sei successors, especialament Teòdor Metoquita (1260-1332) per lo premier, contunièron seis òbras. Per la seguida, l'oposicion entre partisans e adversaris de l'Occident demorèt un subjècte fertil amb Gennadios (vèrs 1405-1472) e Joan Bessarion (vèrs 1402-1472) per lo camp dau raprochament e Gemistos Plethon (vèrs 1355-1450) per seis opausants. Per mai d'un aspèct, l'òbra deis adversaris de l'Occident aguèt la particularitat de prefigurar lo nacionalisme dau sègle XIX amb l'identificacion e la defensa d'elements caracteristics de l'identitat bizantina coma l'ortodoxia ò la lenga grèga.
Regardant la teologia, lei crisis religiosas intèrnas dau sègle XIV, coma aquela de l'esicasme, formèron d'autrei fònts d'inspiracion importantas per leis autors dau periòde. Lo miticisme e son estudi inspirèron tanben mai d'un autor. Entre leis escrivans bizantins pus importants que s'interessèron a aquelei domenis, se pòu citar Barlaam (vèrs 1290-1348), Gregòri Palamas (vèrs 1296-1359), Nicolau Cabasilas (vèrs 1320-1392) e Demetri Cidoni (vèrs 1320-1397).
L'istòria demorèt totjorn un aspèct fondamentau de la literatura literatura bizantina amb l'emperaire Joan VI Cantacuzèn (vèrs 1295-1383) autor de Memòrias, lo monge Nicèfor Callist Xantòpulos (mòrt vèrs 1350) autor d'una Istòria de la Glèisa de 18 libres que va de l'origina dau cristianisme a 610, Nicèfor Gregoras (1296-1360) qu'escriguèt una istòria bizantina dicha Istòria de Romania[1] e Jòrgi Phrantzès (vèrs 1401-1478) autor d'una cronica sus lei darriereis annadas de l'Empèri. Se fau pereu citar la Cronica de Morèa entre lei tèxtes istoriografics pus importants dau periòde.
Enfin, lo roman conoguèt un vam important gràcias ai contactes amb l'Occident e lei Crosats. D'efèct, leis epopèias e lei racòntes bizantins incluguèron mai de trachs eissits de la cultura cavalieresca. Per exemple, aquò se pòu observar dins Lybistros e Rhodamné, roman d'aventuras e d'amor datant probablament dau sègle XIV, e òbra principala d'aqueu corrent.
Après la conquista turca de Constantinòble en 1453 e dei darriereis estats dirigits per de princes bizantins en 1460-1461, ges d'òbra literària bizantina foguèt escricha. Pasmens, la literatura bizantina dispareguèt pas e venguèt una partida majora de la cultura grèga durant lo periòde otoman. Dins lo rèsta d'Euròpa, venguèt un modèl e una fònt d'inspiracion, especialament per leis escrivans de la Renaissença.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ « Romania » èra lo nom utilizat d'aqueu temps per designar l'Empèri Bizantin en grèc.