Daufinat
Lo Daufinat[1] (var. Dalfinat)[2] –o completament lo Daufinat de Vianés– es una anciana província de França.
Correspònd aus tres departaments actuaus de Droma, daus Auts Aups e d'Isèra e tanben a una part septentrionala de las Valadas Occitanas.
La part occitana dau Daufinat compren totes los Auts Aups, quasi tota Droma, lo sud d'Isèra e lo nòrd de las Valadas Occitanas. La part arpitana compren sobretot lo nòrd e lo centre d'Isèra. Las vilas principalas son Grenòble, Valença e Gap.
Lo gentilici pus autentic sembla daufinenc/dalfinenc coma Mistral[3] coma lei felibres dau Daufinat[4] e coma German Guichard[5] e non daufinés/dalfinés* o delfinés*.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Daufinat aviá per limit, au nòrd, Ròse que lo separava de Bressa e de Bugey. A l'èst, lo Ducat de Savòia e Piemont, e au sud lo Comtat Venaicin e Provença. Lo limit occidentau èra marcat per Ròse au sud de Lion. Lo Daufinat s'estendiá entrò los barris de Lion. La capitala du Daufinat èra Grenòble ont setjava lo Parlament dau Daufinat. Se devesiá en Daufinat Aut (Aups) e Daufinat Bas (Preaups).
Dins le primièr, i aviá :
- Cairàs,
- Ambrunés,
- Gapencés,
- Devolui,
- Vercòrs,
- lo País de Buech,
- las Baroniás Daufinencas
Dins lo segond :
- lo comtat d'Albon associant lo Vianés a l'entorn de la vila de Viana, annexaa en 1450 e lo Turripinés a l'entorn de La Tour de Pin.
- lo comtat de Valentinés amb la vila de Valença, annexaa per Carles VI en 1404,
- lo comtat de Diés, a l'entorn de la ciutat episcopala de Diá, tanben annexaa en 1404,
- Tricastin
- lo principat d'Aurenja que foguèt annexat au Daufinat, (en 1793 foguèt comprés dins lo departament de Vauclusa).
- las vaus d'Ors en auta Vau de Susa,
- Prajalats
- la Chastelada de Chastèldalfin.
Los paisatges son variats entre los soms aupencs dau Aut Daufinat (la barra dels Escrinhs culmina a 4 102 mètres), los Preaups (Vercòrs e Chartrosa), las planas de Nòrd-Isèra o aquestas de Droma, de caractèr provençau.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Antiquitat e Edat mejana
[modificar | Modificar lo còdi]Lo territòri dau Daufinat foguèt ocupat per divèrsas tribús gallesas; foguèt puèi conquistat pels romans e incorporat a la província narbonesa. Las primièras traças dau Cristianisme en Daufinat remontan au sègle II[6]. Los grops de crestians se trobavan alara mai que mai a Viana. S'espandiguèron a l’ensemble dau Daufinat au sègle IV. Lo pedicaire pus conegut foguèt Marcellin d'Ambrun. Fondèt un evescat a Ambrun en 350. Lo territòri coneguèt divèrsas invasions, visigòts e alans pilhèron nombrosas ciutats (Valença, Montelaimar…). Los burgondis s'installèron dins la region en 442, e chausiguèron Viana, que gardava son prestigi de granda ciutat romana,coma capitala[7]. Vèrs 740, los sarrasins faguèron d'incursions dins la region. Granòble patiguèt de pilhatges. Au Tractat de Verdun en 843, la region se trobèt integraa au reialme de Lotari. En 955, passèt a Carles de Provença. En 863, a la mòrt d'aqueste, Lotari II impausèt son autoritat subre lo comtat de Viana, mas quora moriguèt (869) Carles lo Calvet e Loís lo Germanic se partajèron sas possessions au tractat de Meerssen (870), Carles se proclamèt emperaire en 875.
Lo governador de Viana, Boson de Provença, se faguèt proclamar rei de Borgonha e amb lo Reiaume de Provença se formèt lo Reialme d'Arle e de Viana, que demorèt independent entrò 1032, quora venguèt part dau Sant Empèri Roman Germanic[8].
Estat feodal (1040-1349)
[modificar | Modificar lo còdi]
Au mitan dau caòs de la feodalitat, los comtes d'Albon capitèron d'aquesir un certan poder dins la region. Lo primièr foguèt en 1040 Guigues Ièr lo Vièlh, senhor d'Anonai, que teniá tanben Cheyssieu e Champsaur. Son poder aumentèt considerablament quora aquesiguèt una part dau Comtat de Viana, lo Gresivaudan e Oesen. L'emperaire Conrad li balhèt tanben lo Briançonés. Lo Daufinat èra alara un estat feodal, part dau Sant Empèri Roman Germanic. A aquesta epòca los comptes d'Albon chausiguèron Grenòble coma capitala, chausida fondamentala que lor permetèt de gardar lo poder a l'encòp subre lo aut e lo bas Daufinat. Au sègle XII, los comtes d'Albon prenguèron lo títol de daufins de Vianés. Lo comtat d'Albon venguèt alara lo Daufinat.
Lo darrièr daufin independent, Umbèrt II, capitèt d'assegurar la patz amb Savòia. Alarguèt son territòri en crompar Rumans. Creèt lo Conselh delfinal en 1337 e l'universitat de Grenòble. Establiguèt tanben en 1349 l'Estatut Delfinal, mena de Constitucion garantissent las libertats dels daufinés.
Crompa per França (1349)
[modificar | Modificar lo còdi]
Los deutes importants dau Daufin Umbèrt II, e la mòrt de son filh lo menèron a vendre lo Daufinat a Felip VI de França per la signatura dau tractat de Rumans en 1349. A comptar d'aquesta data lo filh dau rei de França portariá lo títol de Daufin de França.
Guèrra de Cent Ans e administracion per Loís XI
[modificar | Modificar lo còdi]Epòca modèrna
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑
- «Dauphiné» (en francés). Multidiccionari Occitan Dicodòc. Congrès permanent de la lenga occitana.
- «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» (en occitan) p. 110, 138.
- ↑
- de Cantalausa, Joan (2002). Diccionari General Occitan a partir dels parlars lengadocians. ISBN 2-912293-04-9.
- Vocabulari basic der aranés. Lhèida: Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera Lengua Occitana [1a. ed. decembre de 2017], p. 92.
- Ubaud, Josiana (2011). Diccionari ortografic, gramatical e morfologic de l'occitan. Edicions Trabucaire.
- ↑ Mistral, Frederic (1878–1886). Lou Tresor dóu Felibrige (TDF). Rafèla d'Arle: Cultura Provençala e Meridionala.
- ↑ Armagna dóufinen..., 1885-1886.
- ↑ Uno pugna de prouverbes doufinens e de coumpareisous des Trièvas, Grenòble: impr. F. Allier, 1889
- ↑ Petite histoire du Dauphiné, Félix Vernay, 1933, p20
- ↑ Petite histoire du Dauphiné, Félix Vernay, 1933, p22
- ↑ Petite Histoire…, Félix Vernay, 1933, p. 24
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
