Sègle VI
../.. | sègle IV apC | sègle V apC | sègle VI | sègle VII | sègle VIII | ../..
Istòria[modificar | modificar la font]
498-557 : apogèu de la poissança dei Huns Blancs. Pasmens, d'un biais paradoxau, pauc de detalhs son coneguts sus l'istòria pòble durant aqueu periòde.
.svg){kind=small}
500-501 : en Gàllia, combats entre Burgonds e Visigòts per lo contraròtle d'Arle. Aquò agravèt lo declin de la vila.
502-506 : guèrra entre l'Empèri Roman d'Orient e l'Empèri Sassanida. Lo conflicte s'acabèt per una patz blanca car lei dos camps foguèron obligats de s'aliar per faciar d'incursions dei Huns Blancs.
507 : batalha de Vouillé entre Francs e Visigòts. Lo combat s'acabèt per una victòria franca qu'entraïnèt la conquista de la màger part dau domeni visigòt en Gàllia. Dins aquò, lei Visigòts gardèron lo contraròtle de la Peninsula Iberica e de quauquei territòris au nòrd dei Pirenèus coma Septimània. En parallèl, per s'aparar còntra la menaça de Clodovèu, leis Ostrogòts ocupèron Provença.
518 : mòrt d'Anastasi Ièr, emperaire roman d'Orient, que foguèt remplaçat per Justin Ièr. Durant son rèine, capitèt de redreiçar l'economia de l'Empèri.
520-525 : en Iemèn, intervencion dei rèis Ella Asbeha e Caleb d'Aksum còntra lo rèi judieu Dhu Nawas que menava de persecucions còntra lei crestians locaus. S'acabèt per una victòria dei fòrças aksumitas. Pasmens, de revòutas judievas empediguèron lei venceires de gardar lo contraròtle de sa conquista.
524 : en Gàllia, premier partiment dau Reiaume Burgond entre Francs e Ostrogòts.
526 : destruccion d'Antioquia per un tèrratrem. Segon de documents romans dau periòde, 250 000 abitants i foguèron tuats.
526 : en Itàlia, mòrt dau rèi ostrogòt Teodoric lo Grand. Foguèt remplaçat per son felen Atalaric, un enfant de 4 ans plaçat sota la regéncia de sa maire Amalasonta. Favorabla ai Romans, se turtèt a l'aristocracia.
526-532 : guèrra novèla entre Romans e Sassanidas a prepaus d'Armenia. Coma lei conflictes precedents, lei combats s'acabèron sensa cambiament territòriau decisiu. Desirós de se concentrar sus d'autrei frònts, Constantinòble acceptèt de pagar un tribut a son adversari.
527 : mòrt de l'emperaire roman Justin Ièr que foguèt remplaçat per son nebòt Justinian. Durant son rèine, contunièt l'òbra de redreiçament iniciada per Anastasi Ièr e laissèt un tesaur considerable a son eiretier.
529 : per luchar còntra lo paganisme, sarradura de l'Acadèmia de Platon. Divèrsei filosòf preferiguèron quitar l'Empèri Roman d'Orient per s'installar en Pèrsia. Aquò marquèt la disparicion d'un important centre de la filosofia antica.
531-532 : après la mòrt dau rèi sassanida Khavadh Ièr, guèrra civila per sa succession.
532-537 : construccion de l'Haghia Sophia.
533 : publicacion de tres compilacions importantas dau drech roman (lo Corpus juris civilis, lo Digeste e leis Institutes). En parallèl, en Africa, una armada romana capitèt de conquistar Cartage, de destrurre lo Reiaume Vandal e de tornar annexar la region a l'Empèri.
534 : dins l'Empèri Roman d'Orient, lo grèc comença de remplaçar lo latin dins lei tèxtes juridics.
535-536 : per de rasons encara desconegudas (erupcions volcanicas ? impacte d'asteroïde ?), una mena d'ivèrn volcanic entraïnèt un important refrejament dau clima mondiau durant dos ans.
v. 535 : per de rasons desconegudas, probablament una crisi agricòla entraïnada per de cambiaments climatics, començament dau declin progressiu de Teotihuacan (→ 650).
535-540 : en Itàlia, assassinat de la regenta Amalasonta. Aquò entraïnèt una reaccion viva de part de l'Empèri Roman d'Orient que mandèt una armada ocupar Nàpols (535), Roma (536), Milan (540) e Ravena (540). Pasmens, leis Ostrogòts refusèron de se sometre e contunièron de resistir (→ 543).
539 : en Japon, annada probabla dau rèine de l'emperaire Kinmei qu'es lo premier sobeiran nipon clarament atestat per de vestigis istorics.
540-545 : inquiet dei succès romans en Africa e en Itàlia, lo rèi sassanida Cosrau Ièr comencèt una guèrra novèla còntra Constantinòble. S'acabèt per una trèva de 5 ans fòrça fragila (→ 549).
541 : començament d'una epidemia de pèsta bubonica que decimèt lei regions mediterranèas (→ 542). La malautiá i venguèt endemic entraïnant d'epidemias regularas fins a 767.
542 : arribada de la pèsta a Constantinòble. Tuèt au mens 40% de la populacion.
543-551 : en Itàlia, segonda partida de la Guèrra dei Gòts. Foguèt marcada per lei succès dau rèi ostrogòt Totila que reconquistèt Nàpols (543), que pilhèt Roma (546) e qu'ocupèt Corsega e Sardenha (549) e una partida de Sicília e de Dalmàcia (550-551) (→ 552).
549-556 : guèrra novèla entre Constantinòble e Ctesifont. S'acabèt per una desfacha militara pèrsa mai lei Romans acceptèron de negociar car l'emperaire Justinian aviá ges de projècte de conquista vèrs l'èst.
552 : dins l'estèpa eurasiatica, importanta victòria dau cap turc Bumin còntra lei Juanjuan. Permetèt ai Tujue de venir la premiera poissança entre lei pòbles nomadas. Lo rèsta dei Juanjuan s'enfugiguèt vèrs l'oèst (→ 555).
552-553 : tresena partida de la Guèrra dei Gòts. Après l'arribada de renfòrç importants, lei Romans anientèron leis Ostrogòts a la batalha dau mont Vesuvi e reconquistèron Itàlia.
554 : installacion de la capitala dei Visigòts a Toledo.
555 : premiera mencion en Euròpa deis Avars. Èran probablament de Juanjuan escapats vèrs l'oèst après la desfacha de son pòble còntra lei Tujue (→ 566).
557 : destruccion de l'Empèri dei Huns Blancs per una aliança entre lei Sassanidas e lei Tujue. Pasmens, lei relacions se desgradèron rapidament entre lei dos venceires.
562 : dins l'espaci maia, victòria majora dau rèi de Calakmul còntra Tikal. Lo rèi de la vila foguèt probablament capturat e sacrificat. Au mens un tèrç deis abitants de la vila foguèron desplaçats e Tikal perdiguèt son influéncia durant mai d'un sègle. De son caire, Calakmul venguèt la premiera poissança maia durant 130 ans.
565 : mòrt de l'emperaire Justinian. Foguèt remplaçat per Justin II qu'adoptèt una politica de reorganizacion administrativa de l'Empèri e una politica de rigor estricta.
566 : après una desfacha lòng d'Elba còntra leis Avars, lo rèi franc Sigebert Ièr acceptèt de donar de viures a seis adversaris que s'installèron en Panònia. Aguent un clima similar a aqueu de l'estèpa, la region venguèt la basa d'incursions regularas còntra leis estats sedentaris vesins.
568 : aliança entre lei Lombards e leis Avars per atacar l'Empèri Roman d'Orient. Lei premiers se dirigiguèron vèrs Itàlia e lei segonds vèrs lei Balcans (→ 571 e 572).
570 : conquista d'Iemèn per lei Sassanidas. Aquò demeniguèt l'influéncia deis Akusmitas au sud de la Mar Roja.
571 : dins lei Balcans, signatura d'un acòrdi de patz entre Avars e Romans. En cambi d'un tribut, leis Avars arrestèron seis incursions (→ 578).
571 : après la revirada de negociacions per unificar lei diferents corrents crestians, l'emperaire Justin II enebiguèt lo monofisisme e arrestèt una partida de sei partisans.
572 : estabilizacion relativa de la situacion militara en Itàlia qu'èra desenant partejada entre Lombards e Romans.
572-573 : guèrra novèla entre Romans e Sassanida après de persecucions pèrsas còntra lei crestians d'Armenia. Après quauquei succès iniciaus, lei Romans foguèron rebutats e deguèron signar una trèva. Aquelei reviradas agravèron lei problemas mentaus de l'emperaire Justin II. Vengut fòl, foguèt remplaçat per sa frema e per lo generau Tibèri II Constantin.
578-589 : mòrt de Justin II que foguèt remplaçat per Tibèri II Constantin. Esperant de trèbols de succession, lei Sassanidas dau rèi Cosrau Ièr ataquèron mai se turtèron a una defensa fòrça eficaça. Lei combats durèron fins a una revòuta militara (→ 589).
578-587 : incursion novèla deis Avars dins lei Balcans. Prenguèron la vila de Sirmium e ataquèron lei fòrts situats lòng de Danubi. Puei, aliats amb leis Eslaus, menacèron la region de Constantinòble e pilhèron lei regions balcanicas. Foguèron batuts per lei Romans en 587 e obligats de se retirar.
583 : mòrt de Tibèri II Constantin que foguèt remplaçat per lo generau Maurici. En causa de la talha de l'Empèri e de la multiplicacion dei menaças còntra sei frontieras, creèt l'Exarcat de Ravena en Itàlia.
585 : en Japon, mòrt de l'emperaire Bidatsu. Son fiu, Yomei, decidèt de perseguir sa politica e de sostenir lo bodisme qu'èra a se difusar dins l'archipèu.
586 : dins la Peninsula Iberica, victòria dei Visigòts còntra lei Sueus. Lo Reiaume Visigòt establiguèt ansin sa dominacion sus tota la region.
587 : en Japon, mòrt de l'emperaire Yomei que foguèt remplaçat per son fraire Sushun. Aquò entraïnèt pasmens una brèva guèrra civila còntra de clans ostils au bodisme.
589 : revòuta militara en Pèrsia après una temptativa dau rèi sassanida Hormidz IV d'arrestar lo generau Bahram Chobin, vengut fòrça popular après una tiera de victòrias còntra lei Romans e lei Turcs. Lei Romans preferiguèron sostenir Cosrau II, eiretier legitim, e una guèrra civila aguèt luòc fins a 591.
591 : acabament de la guèrra civila en Pèrsia amb lo restabliment de Cosrau II. Signatura d'una patz entre l'Empèri Sassanida e l'Empèri Roman d'Orient. Fòrça favorable ai Romans, aqueu tractat li permetèt d'aquistar divèrsei territòris en Armenia e en Anatolia Orientala (→ 602).
591-596 : après l'acòrdi de patz entre Romans e Sassanidas, guèrra civila novèla en Pèrsia. S'acabèt amb una victòria de Cosrau II.
592-595 : après son succès còntra lei Sassanidas, lei Romans concentrèron sei fòrças dins lei Balcans e reconquistèron lei territòris ocupats per leis Avars e leis Eslaus durant leis ans 570-580 (→ 597).
597 : revirada d'una incursion deis Avars còntra lei províncias romanas balcanicas (→ 599).
599-602 : causa rara dins l'istòria dei relacions entre pòbles nomadas e sedentaris, lei Romans, menats per l'emperaire Maurici, ataquèron lo territòri deis Avars que foguèron durament afeblits.
Cultura[modificar | modificar la font]
510 : fin de l'escritura de l'Institucion musicala, òbra de Boeci, que foguèt fòrça importanta dins lo corrent de l'Edat Mejana car permetèt ais erudits medievaus de comprendre la musica grèga.
594 : publicacion de l'Istòria eclesiastica escricha per l'istorian grèc Evagri d'Epifania (vèrs 536-594). Òbra de de sièis libres, depinta l'istòria de la Glèisa sus lo periòde 431-593. Sei particularitats principalas son l'acceptacion per l'autor dau subrenaturau (racòntes de miracles), l'utilizacion de documents autentics e l'abséncia de jutjaments sectaris còntra leis eretics dau periòde.
Decès[modificar | modificar la font]
- Anastasi Ièr, emperaire roman d'Orient.
- Clodovèu, rèi dei Francs.
- Varahamihira, matematician indian.
- Wak Chan K'awiil, rèi de Tikal.