Nòrd-occitan
Lo nòrd-occitan, tanben ortografiat nòrdoccitan, es un ensems de dialèctes septentrionaus de la lenga occitana, comprenent los tres dialèctes seguents: lemosin, auvernhat e vivaroalpenc (tanben, dos sosdialèctes septentrionaus dau lengadocian fan una transicion vèrs lo nòrd-occitan: son lo gavaudanés e lo bas-vivarés).
La sola caracteristica comuna de tot aquel grop es lo passatge fòrça ancian de las sillabas originàrias ca e ga vèrs cha e ja (o ia) respectivament:
| etim | nòrd-occitan | autres dialèctes occitans |
|---|---|---|
| latin cantare | chantar | cantar |
| latin vacca | vacha | vaca |
| mot prelatin ipotetic gáuota | jauta | gauta |
| latin pacare | paiar | pagar |
| latin carricare | charjar | cargar |
Origina[modificar | modificar la font]
Aquel passatge vèrs cha e ja (o ia) se passèt a l'Auta Edat Mejana, avans la constitucion definitiva de la lenga occitana au sègle VIII. Segon lo lingüista Joan Pèire Chambon, aquel fenomèn apareguèt dins certans dialèctes dau latin tardiu, centrats a l'entorn de la metropòli de Lion (ven pas ges dau francés contrariament a çò que creson de personas mal informadas). Efectivament, Lion èra un centre culturau major a l'Antiquitat Tardiva e a l'Auta Edat Mejana. Aquela evolucion d'origina lionesa es restada en nòrd-occitan e maitot dins d'autres idiòmas romanics: lo francoprovençau (la lenga centrada a l'entorn de Lion), una granda part dau francés (levat los dialèctes normand e picard), lo friolan, lo ladin e una partida dau romanch.
Usatges e representacions[modificar | modificar la font]
La koinè literària de l'occitan medievau, sobretot chas los trobadors, acceptava e mai mesclava sens esitacion las formas dau nòrd (chantar, charjar) amb las formas dau sud (cantar, cargar): los dos tipes avián un prestigi egau.
Reculada daus parlars nòrd-occitans[modificar | modificar la font]
Lo nòrd-occitan cessèt pas de recular au fiu daus sègles, au profièch de tots sos vesins. Pasmens, laissèt una traça fòrta dins los toponims d'aquelas regions e un grand substrat dins los dialèctes de son airau perdut, en particular lo peitavin-sentongés e lo berrichon.
Au nord-oèst, englobava autrescòps l'Aguiaina (Peitau, Sentonge, Aunís) e lo Berric. Lo proto-arverno-lemosin s'es benlèu estendut fins a Léger au nòrd de Peitau, anciana frontièra d'influéncia entre los visigòts e los francs. Lo limit meridionau daus lengas d'oïl au temps de Charlesmanhe es apelat la linha Von Wartburg e son part occitental passa de Nantas a Cosne-Cours-sur-Loire.
Los parlars nòrd-occitans de l'Aguiaina son apelats l'occitan aguiainés, benlèu classificat coma sosdialècte de lemosin (coma lo marchés actuau).
A l'èst, englobava autrescòps la Mauriena[1][2], l'oèst de Piemont (las Valadas son la mitat subreviventa) e una franja a l'èst de Niça[3].
Au sud, perdut de terrenh au profièch dau gascon (Sentonge e lo nòrd de Blaiés, puèi perduts au sentongés), dau lengadocian (sud d'Auvèrnhe e nòrd de Guiana) e dau provençau (Provença centrala[4] e lo sud-oèst dau País Niçard[5]).
Veire tanben[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- CHAMBON Joan Pèire, & OLIVIER Felip (2000) = CHAMBON Jean-Pierre, & OLIVIER Philippe, “L’histoire linguistique de l’Auvergne et du Velay: notes pour une synthèse provisoire”, Travaux de linguistique et de philologie 38: 83-153
- ↑ https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/3182/tracas-de-reculaa-possibla-de-loccitan-en-isera
- ↑ https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/3173/tracas-de-reculaa-possibla-de-loccitan-en-lo-sud-de-savoia-e-consideracions-linguisticas
- ↑ https://ontsacaba.blogspot.com/2018/07/
- ↑ https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/2957/tracas-de-reculaa-dal-vivaroalpenc-dins-var
- ↑ https://opinion.jornalet.com/laurenc-revest/blog/1912/tracas-de-reculaa-totala-o-parciala-dal-vivaroalpenc-entorn-de-nica