Romanch
|
||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Parlat en | Soïssa | |||||||||||
| Regions | Grisons | |||||||||||
| Parlat per | 60 000 personas | |||||||||||
| Classament pel nombre de locutors | ?ena | |||||||||||
| Familha lingüistica | lengas indoeuropèas > lengas romanicas > galloromanic/italoromanic > retoromanic > romanch | |||||||||||
| Grop | indoeuropèu | |||||||||||
| Lenga oficiala de | en Soïssa | |||||||||||
| ISO 639-1 | rm (en) | |||||||||||
| ISO 639-2 | roh (en) | |||||||||||
| ISO 639-3 | roh (en) | |||||||||||
| ISO 639-6 | roh (en) | |||||||||||
| Parent | rtrc (en) | |||||||||||
| Mòstra | Article primier de la Declaration Universala dei Drechs Umans:
Artichel ün. Tuots umans naschan libers ed eguals in dignità e drets. Els sun dotats cun intellet e conscienza e dessan agir tanter per in uin spiert da fraternità. |
|||||||||||
Lo romanch (rumantsch en romanch) es una dei quatre lengas oficialas de Soïssa. Es reconegut despuei 1938 e es una lenga oficiala despuei 1996. Se parla unicament dins lo canton dei Grisons a l'èst dau país.
Classificacion[modificar | modificar la font]
Es una lenga romanica, dau grop retoromanic: es fòrça pròche dau ladin e dau friolan.
Lei diferents romanchs[modificar | modificar la font]
Lo romanch es pas una lenga unifòrma,
- I a una varietat estandard, lo rumantsch grischun.
- I a cinc dialèctes diferents avent sa pròpria escritura codificada:
- lo sursilvan, per 13 879 locutors natius dins la region dau Ren Anterior
- lo sutsilvan, per 571 locutors natius dins la valada dau Ren Posterior
- lo surmiran, per 2 085 locutors natius dins lei valadas d'Albula e de Julier
- lo puter per 2 343 locutors natius en Nauta Engadina
- lo vallader per 5 138 locutors natius en Bassa Engadina.
Lo puter e lo vallader forman amassa lo sosgrop engadinés o rumantsch ladin. Cau pas confondre aqueu sosgrop amb la lenga romanica parlada en Sud-Tiròl, apelada tanben ladin e que fa partida dau mesme ensemble retoromanic.
Cantic soís en romanch : psalm svizzer[modificar | modificar la font]
En l'aurora la damaun ta salida il carstgaun,
spiert etern dominatur, Tutpussent!
Cur ch'ils munts straglischan sura,
ura liber Svizzer, ura.
Mia olma senta ferm,
Mia olma senta ferm Dieu en tschiel,
il bab etern, Dieu en tschiel, il bab etern.
Er la saira en splendur da las stailas en l'azur
tai chattain nus, creatur, Tutpussent!
Cur ch'il firmament sclerescha en noss cors
fidanza crescha.
Mia olma senta ferm,
Mia olma senta ferm Dieu en tschiel,
il bab etern, Dieu en tschiel, il bab etern.
Ti a nus es er preschent en il stgir dal firmament,
ti inperscrutabel spiert, Tutpussent!
Tschiel e terra t'obedeschan
vents e nivels secundeschan.
Mia olma senta ferm,
Mia olma senta ferm Dieu en tschiel,
il bab etern, Dieu en tschiel, il bab etern.
Cur la furia da l'orcan fa tremblar il cor uman
alur das ti a nus vigur, Tutpussent!
Ed en temporal sgarschaivel
stas ti franc a nus fidaivel.
Mia olma senta ferm,
Mia olma senta ferm Dieu en tschiel,
Il bab etern, Dieu en tschiel, il bab etern.
