Grisons
Grisons
| |
 Blason |
 Bandièra |
 | |
Administracion
| |
| País |  Soïssa
|
|---|---|
| Capluòc | Coira |
| Lengas oficialas | alemand, italian, romanch |
Geografia
| |
| Coordenadas | 46° 50′ 59″ N, 9° 31′ 58″ E |
| Superfícia | 7 105,39 km² |
| Populacion | 198.379 ab. (2018) |
| Densitat | 27,92 ab./km² |
| Comunas | 125 |
| Districtes | 11 |
| Altitud min. | 260 m |
| Altitud max. | 4 049 m |
Indicadors
| |
| ISO 3166-2 | CH-GR |
| Fus orari | UTC+01:00 |
| Site web | gr.ch |
 |
|
Los Grisons (en alemand: Graubünden; en romanch: Grischun; en italian: Grigioni) son un canton de Soïssa, situat dins l'èst del país. La capitala del canton es Coira.
La presidenta per l'annada 2012 es Barbara Janom Steiner.
Geografia[modificar | modificar la font]
A l'extrèm èst del país, a la confinha amb Liechtenstein, Àustria e Itàlia, lo canton dels Grisons es lo mai vast de Soïssa. Sa densitat es pasmens plan bassa, a causa del relèu fòrça accidentat, fach d’una ret complèxa de massisses e de vals, qu’a valgut al canton l’escais de « País de las Cent Cinquanta Vals ».
La region es sonque aupenca, situada a l’interseccion dels bacins idrografics vèrs la mar Mediterranèa per los afluents de Pò, vèrs la mar Negra per los de Danubi, e vèrs la mar del Nòrd, per Ren.
Las estacions d'espòrts d'ivèrn principalas son Davos, Arosa, San Murezzan (Sankt Moritz) e los vilatges de la valada d’Engadina.
Lengas[modificar | modificar la font]
Las lengas dels Grisons son:
- l'alemand, plan majoritari al nòrd e al centre
- lo romanch dins una zona mediana que va de l'oèst a l'èst
- l'italian (nòrd-italian, lombard) dins qualques comunas de l'extrèm sud.
La revision de l'article constitucional federal subre las lengas en favor d'una melhora reconeissença del quadrilingüisme, aprovada a 76% per la votacion populara del 10 de març de 1996, vai en direccion d'una salvagarda e d'una promocion dal romanch. Despuèi aquela data la populacion romancha pòt utilizar sa pròpria lenga dins sos contactes amb la Confederacion.
Istòria[modificar | modificar la font]
Als tempses medievals, los senhors s'agropèron en ligas defensivas: la Liga Grisa en Oberland, la Liga de l’Ostal Dieu dins lo sud-èst e la Liga de las Dètz Juridiccions a l’èst de Coira. En 1512, aquelas ligas, aligadas entre elas e amb la Confederacion Elvetica despuèi la fin del sègle XV, prenguèron Valtelina e los païses de Chiavenna e de Bormio, que Bonaparte prenguèt puèi quitèt en 1797.