Grisons
| Grigioni (it) Chantun Grischun (rm) Graubünden (de-ch)  | |||
| |||
 | |||
| Nom oficial | Grigioni (it) | ||
|---|---|---|---|
| Administracion | |||
| Capitala | Coira | ||
| Lenga oficiala | alemand estandard soís romanch italian | ||
| Geografia | |||
  | |||
| 46° 50′ 59″ N, 9° 31′ 58″ E | |||
| Estat federat | Soïssa | ||
| |||
| Superfícia | 7 105,39 km² | ||
| Altitud mejana | 585 m | ||
| Punt mai bas | Moesa (ca)  (253 m) | ||
| Punt culminant | Piz Bernina (4 048,6 m) | ||
| Fus orari | UTC+01:00 (ora estandard) UTC+02:00 (ora d'estiu) | ||
| Demografia | |||
| • Totala | 198,379 ab. (31 de decembre de 2018 ) | ||
| • Densitat | 0,03 ab./km² | ||
| Autras informacions | |||
| ISO 3166-2 | CH-GR | ||
| Sit web | gr.ch | ||
Los Grisons (en alemand: Graubünden; en romanch: Grischun; en italian: Grigioni) son un canton de Soïssa, situat dins l'èst del país. La capitala del canton es Coira.
La presidenta per l'annada 2012 es Barbara Janom Steiner.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]A l'extrèm èst del país, a la confinha amb Liechtenstein, Àustria e Itàlia, lo canton dels Grisons es lo mai vast de Soïssa. Sa densitat es pasmens plan bassa, a causa del relèu fòrça accidentat, fach d’una ret complèxa de massisses e de vals, qu’a valgut al canton l’escais de « País de las Cent Cinquanta Vals ».
La region es sonque aupenca, situada a l’interseccion dels bacins idrografics vèrs la mar Mediterranèa per los afluents de Pò, vèrs la mar Negra per los de Danubi, e vèrs la mar del Nòrd, per Ren.
Las estacions d'espòrts d'ivèrn principalas son Davos, Arosa, San Murezzan (Sankt Moritz) e los vilatges de la valada d’Engadina.
Lengas
[modificar | Modificar lo còdi]Las lengas dels Grisons son:
- l'alemand, plan majoritari al nòrd e al centre
- lo romanch dins una zona mediana que va de l'oèst a l'èst
- l'italian (nòrd-italian, lombard) dins qualques comunas de l'extrèm sud.
La revision de l'article constitucional federal subre las lengas en favor d'una melhora reconeissença del quadrilingüisme, aprovada a 76% per la votacion populara del 10 de març de 1996, vai en direccion d'una salvagarda e d'una promocion dal romanch. Despuèi aquela data la populacion romancha pòt utilizar sa pròpria lenga dins sos contactes amb la Confederacion.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Als tempses medievals, los senhors s'agropèron en ligas defensivas: la Liga Grisa en Oberland, la Liga de l’Ostal Dieu dins lo sud-èst e la Liga de las Dètz Juridiccions a l’èst de Coira. En 1512, aquelas ligas, aligadas entre elas e amb la Confederacion Elvetica despuèi la fin del sègle XV, prenguèron Valtelina e los païses de Chiavenna e de Bormio, que Bonaparte prenguèt puèi quitèt en 1797.