Grisons
Los Grisons (en alemand Graubünden, en romanch Grischun, en italian Grigioni) son un canton de Soïssa, situat dins l'èst del país. La capitala es Coira.
La presidenta per l'annada 2012 es Barbara Janom Steiner.
| |
| Superfícia | 7 105 km2 |
| Populacion Densitat |
185 700 (2003) 26 ab/km2 |
| Pagina oficiala | http://www.gr.ch |
Geografia[modificar | modificar la font]
A l'extrèm èst del país, a la confinha amb Liechtenstein, Àustria e Itàlia, lo canton dels Grisons es lo mai vast de Soïssa. Sa densitat es pasmens plan bassa, a causa del relèu fòrça accidentat, fach d’una ret complèxa de massisses e de vals, qu’a valgut al canton l’escais de « País de las Cent Cinquanta Vals ».
La region es sonque aupenca, situada a l’interseccion dels bacins idrografics vèrs la mar Mediterranèa per los afluents de Pò, vèrs la mar Negra per los de Danubi, e vèrs la mar del Nòrd, per Ren.
Las estacions d'espòrts d'ivèrn principalas son Davos, Arosa, San Murezzan (Sankt Moritz) e los vilatges de la valada d’Engadina.
Lengas[modificar | modificar la font]
Las lengas dels Grisons son:
- l'alemand, plan majoritari al nòrd e al centre
- lo romanch dins una zona mediana que va de l'oèst a l'èst
- l'italian (nòrd-italian, lombard) dins qualques comunas de l'extrèm sud.
La revision de l'article constitucional federal subre las lengas en favor d'una melhora reconeissença del quadrilingüisme, aprovada a 76% per la votacion populara del 10 de març de 1996, vai en direccion d'una salvagarda e d'una promocion dal romanch. Despuèi aquela data la populacion romancha pòt utilizar sa pròpria lenga dins sos contactes amb la Confederacion.
Istòria[modificar | modificar la font]
Als tempses medievals, los senhors s'agropèron en ligas defensivas: la Liga Grisa en Oberland, la Liga de l’Ostal Dieu dins lo sud-èst e la Liga de las Dètz Juridiccions a l’èst de Coira. En 1512, aquelas ligas, aligadas entre elas e amb la Confederacion Elvetica despuèi la fin del sègle XV, prenguèron Valtelina e los païses de Chiavenna e de Bormio, que Bonaparte prenguèt puèi quitèt en 1797.
