Peitavin-santongés
Lo peitavin-santongés o aguiainés[1] o parlange (nom autoctòn: poetevin-séntunjhaes, parlanjhe) qu'ei ua lenga d'oïl de Peitau, Santonge e Engolmés; es ua lenga dabun substrat occitan important. L'estatut de "lenga" deu peitavin-santongés qu'ei discutit: qu'ei considerat sia coma ua lenga romanica deu grop de las lengas d'oïl, sia coma un dialècte deu francés (en admetent donc que "francés" e "lenga d'oïl" e sian sinonims). Aqueste dusau punt de vista (que lo peitavin-santongés ei un dialècte francés) qu'ei lo mei admés per lo gran lingüista Pèire Bèc, qui hoc a l'origina de l'ensenhament deu peitavin-santongés a l'Universitat de Peitieus, e que formèc los mei grans especialistas d'aqueth idiòma, coma la professora Liliane Jagueneau.
Domeni[modificar | modificar la font]
Lo peitavin-santongés que's parla dens lo domeni seguent, qui's vei suber aqueras mapas:
- Dens l’anciana region administrativa de Peitau-Charantas, levat dens la Charanta Lemosina qui ei occitana.
- Que cau senhalar que la comuna de Sant Estròpi (Charanta) èra ua enclava de lenga occitana en domeni peitavin-santongés.
- Dens lo departament de Vendèa.
- Dens ua franja meridionala deus departaments deu Léger Atlantic e de Maine e Léger
- Dens quauques comunas au limit deu departament d'Endre e Léger
- Dens quauques zònas deu departament de Gironda (qui eu majoritàriament occitan):
- Dens la Gran Gavachariá o lo País Gavai, dens lo nòrd-èst de Gironda, vèrs Cotràs e Blaia, zòna limitròfa dab la rèsta deu domeni peitavin-santongés.
- Dens la Petita Gavachariá, enclava en domeni occitan dens l'èst de Gironda, on i agoc un bilingüisme tradicionau occitan e peitavin-santongés, uei acabat per la desaparicion deus darrèrs locutors gavachs.
- La preséncia anciana de locutors d'oïl dens d'autas partidas de Gironda qu'a pogut dar l'impression qu'aqueths parçans —la comuna de Solac per exemple— èran enclavas peitavinas-santongesas. Non ei pas lo cas. La preséncia d'ua comunautat dens un parçan non vòu pas díser que l'identitat primèra d'aqueth parçan e càmbie en foncion (o senon, lo centre de Sant Sebastian que deuré estar restacat ad Occitània). En l'ocurréncia, que i agoc quauques familhas de pescadors roianés sus la comuna de Solac, que parlavan los lor lenga. Aquò non empachava pas que Solac hosse occitan. Aqueras comunautats parlan peitavin-santongés qu'an desapareishut uei.
- En Peiregòrd, dens las duas comunas de Parcol (Parcoul) e (per meitat) de La Ròcha Chalés (La Roche-Chalais).
Influéncias[modificar | modificar la font]
Lo peitavin-santongés qu'a influenciat fòrça los dialèctes francés d'America coma lo quebequés, l'acadian cajun.
Ortografia[modificar | modificar la font]
L'escritura normalizada deu peitavin-santongés que s'ei desvolopada dempuish los ans 1985-1995. Non ei pas fonetica mes fonologica. Tanben qu'ei diasistematica coma l'ortografia occitana, çò es: ua medisha grafia que's pòt prononciar de faiçons divèrsas segon los parlars. Utiliza un certan nombre de digrafs coma “ea” (correspondent a la reduccion deu triftong -éaù, qui correspond dab lo francés estandard -eau e l'occitan -èu/-èl/-èth) e “jh” qui nòta lo son [ɣ].
Exemple de tèxt[modificar | modificar la font]
- En peitavin-santongés - Le poetevin-séntunjhaes ét de l'aeràie daus parlanjhes d'oéll, mé le cote l'aeràie de çhélés d'o. O fét que l'at daus marques daus deùs bords. Mé l'at étou daus marques rén qu'a li.
- Traduccion occitana - Lo peitavin-sentongés qu'ei inclús dins la zòna de las lengas d'oïl, mes qu'ei en contacte dabla zòna de la lenga d'òc [lo tèxt originau ditz erroneament "de las lengas d'òc" (sic!)]. D'aquí lo hèit qu'a caracteristicas deus dus costats; mes tanben qu'a caracteristicas pròprias.
Quauques provèrbis[modificar | modificar la font]
- Meûx vaut chômer que mal moudre ! (Que vau miélher non har arren que trabalhar mau.)[2]
- Beunaise se mache à bout de ne rin faire ! (Lo confòrt qu'es gasta a dita de non har pas arren.)[2]
- Qui va chapt'it, va loin ! (Qui va a cha petit que va luenh!)[2]
- Meûx vaut s'moucher deux fois que s'arracher le nez ! (Que vau mei mocà's dus còps que sesrabà's lo nas!)[2]
- Tache de seug' to chemin dreit, d'Angoleime a La Rochelle, pas d'besoin d'passer pr' Potiers (Assaja de sèguer lo ton camin dret; d'Engoleime a la Rochèla, non hè pas mestier de passar per Peitieus.)[2]