Impòst

Pintura suedesa dau sègle XIX representant la collècta dau dèime, un impòst en favor de la Glèisa, durant l'Edat Mejana.

Un impòst es una quantitat de sòus exigida per un Estat a sei ciutadans per contribuir au foncionament deis institucions publicas. Es un element fondamentau dau budget de l'Estat qu'es aparegut tre l'Antiquitat Auta. Permet ansin lo foncionament deis institucions d'una comunautat politica e la mesa en òbra de sei decisions. Son organizacion es donc definida per lo poder politic e, dins lei societats modèrnas, es enquadrada per la lèi.

Se destrian leis impòsts dirèctes e indirèctes. Lei premiers tòcan una matèria impausabla permanenta mentre que lei segonds regardan d'accions particularas de consumacion ò de produccion. Per cada impòst, son definits un assetament, un metòde per fixar son montant e un procès per permetre son pagament per lo contribuitor. S'es necessari, l'Estat pòu organizar de contraròtles ò un pagament fòrçat. Per aquò, leis administracions cargadas d'organizar la collècta dei taxas son sovent d'institucions ierarquizadas emplegant un nombre important de foncionaris. Ansin, se l'impòst es un element indispensable a l'organizacion de la societat, l'aspècte autoritari de son recobrament pòu suscitar d'oposicions (movements antifiscaus, evitament fiscau, formacion de movements politics ostils ais autoritats...).

Istòria

De l'aparicion de l'impòst a la fin de l'Antiquitat

Estela antica representant lo pagament de l'impòst (sègles II-III apC).

Lo concèpte « d'impòst » sembla aparegut tre la formacion dei premierei societats estatalas mai son origina precisa es desconeguda. Existís doas ipotèsis principalas :

• un fondament politic liat a l'agricultura e a la sedentarizacion. Generatritz de pilhatges e de conflictes, lei sobras agricòlas foguèron benlèu a l'origina de tributs destinats a assegurar la proteccion d'una comunautat.
• una origina religiosa amb l'aparicion d'ofrendas e de dons per lei divinitats.

Durant l'Antiquitat, l'impòst èra rarament la fònt premiera dei revenguts d'una comunautat politica. D'efiech, lo recors a l'esclavatge, a la requisicion (ò au pilhatge) e ai corvadas èra fòrça frequent e èra sovent una fònt de richessas pus importantas que l'impòst per leis Estats. Pasmens, leis impòsts, inicialament fondats sus la proprietat fonsiera, la capitacion e lei drechs de doana, conoguèron una diversificacion importanta durant lo periòde antic amb l'aparicion de sistèmas fòrça variats. Per exemple, la fiscalitat dirècta, fòrça importanta en Egipte, èra quasi inexistenta en Grècia qu'utilizava principalament un sistèma de taxacion indirècta.

L'impòst medievau

Representacion dau pagament de l'impòst a un senhor a la fin dau sègle XV.

Durant l'Edat Mejana, lo sistèma d'impòst èra pas unificat e fòrça divèrs. En Euròpa Occidentala, existiá ansin la corvada, un impòst en natura que correspondiá a un temps de trabalh donat en cambi de la proteccion dau senhor, la talha qu'èra un impòst en espècias que remplacèt pauc a pauc la corvada a partir dau sègle XI, lo dèime qu'èra un impòst en natura pagat a la Glèisa ò a un senhor, la gabèla qu'èra un impòst indirècte sus certanei produchs (sau, vin, textils...), lei drechs d'autreg e de peatge qu'èran d'impòsts indirèctes sus lei transpòrts ò lei banalitats qu'èran una taxa particulara permetent d'utilizar d'equipaments comuns bastits per un senhor (molin, forn...).

Dins la màger part deis estats medievaus, pauc centralizats, la levada deis impòsts dirèctes èra pas sistematica. Per exemple, èra possible a un sobeiran de demandar una ajuda financiera per menar una guèrra. Pasmens, aquò necessitava sovent d'obtenir l'acòrdi dei comunautats regardadas e, dins certanei cas, la respònsa èra negativa. Un autre problema recurrent dau periòde èra lo pagament en natura que permetiá pas au govèrn de desgatjar rapidament de fons. Un objectiu politic deis estats en formacion durant l'Edat Mejana foguèt donc de rendre permanent l'excepcionau e de levar l'impòst sota forma monetària. De mai, fòrça sobeirans assaièron de s'afranquir dei limits dau contraròtle per lei comunautats pagant l'impòst.

Dins aquò, aqueu procès entraïnèt d'aumentacions fòrtas de l'imposicion. Ansin, dins mai d'una region, aquò aguèt per consequéncias de revòutas. En causa de la feblessa deis estats medievaus, aqueleis insureccions podián èsser d'eveniments grèus coma o mostrèt l'afondrament de la Dinastia Tang au començament dau sègle X.

Vèrs l'impòst modèrne

Representacion dau burèu d'un collector d'impòsts vèrs 1640.

L'impòst modèrne apareguèt amb la centralizacion deis estats d'Euròpa Occidentala a partir dau sègle XVI. Plusors evolucions marquèron sa formacion. La premiera foguèt la reacion d'institucions especializadas dins l'organizacion e la collècta dei taxas coma lo Tesaur de l'Esparnhe creat per lo rèi Francés I^èr en 1523. Una autra etapa importanta foguèt la question dau contraròtle politic de la levada e dau montant deis impòsts. Lei Revolucions Anglesas, la Guèrra d'Independéncia Estatsunidenca e la Revolucion Francesa legitimèron ansin l'idèa d'un vòte per lei representents dau pòble e d'una inscripcion de sei règlas dins la lèi.

En parallèl, comencèt l'estudi scientifica de l'impòst. Menat de concèrt amb lei recèrcas sus lo foncionament generau de l'economia, aqueu trabalh permetèt de lo definir d'un biais pus precís e de'n descubrir de modalitats e d'aplicacions novèlas. Per exemple, favorizèt l'aparicion de la progressivitat ò la creacion de taxas sus la creacion de valor que son d'elements caracteristics de la fiscalitat modèrna. D'autra part, l'impòst venguèt l'objècte de luchas politicas entre diferents corrents de pensada coma lei movements d'inspiracion liberala, generalament desirós de lo redurre per demenir l'importància de l'Estat, e aquelei d'origina socialista qu'assaian generalament d'utilizar l'impòst per demenir leis inegalitats socialas.

Teoria generala de l'impòst

Impòsts dirèctes e indirèctes

Fotografia d'un sagèu fiscau, un exemple d'impòst indirècte.

Lo destriament entre la fiscalitat dirècta e indirècta es la caracteristica majora dei sistèmas fiscaus actuaus. Segon una definicion anciana, lei premiers son leis impòsts dirèctament pagats per lo contribuidor e lei segonds èran leis impòsts que sa carga podiá èsser regitada per lo contribuidor sus d'autrei personas. Pasmens, aqueu critèri es pauc precís e doas autrei definicions son estadas emesas per o completar :

• leis impòsts dirèctes son aquelei que tòcan periodicament una matèria impausabla permanenta mentre que leis impòsts indirèctes ajonhon d'accions episodicas de produccion ò de consumacion.
• leis impòsts dirèctes son establits a partir d'un registre nominatiu mentre que leis impòsts indirèctes pòdon èsser percebuts sensa registre.

Au nivèu administratiu, la collècta dei dos tipes d'impòsts es sovent fisada a doas administracions diferentas car an pas lei meteissei caracteristicas. Leis impòsts dirèctes son permanents, pauc costós de percebre e son d'otís de politica economica eficaça per redistribuir la richessa au sen d'una populacion. Dins aquò, son rendement es dependent de la situacion economica generala. Leis impòsts indirèctes an l'avantatge d'èsser mens visibles que leis impòsts dirèctes car son prelevament es sovent integrat dins lo còst d'un produch ò d'un servici. Pasmens, son sovent considerats coma injusts, especialament aquelei tocant la consumacion, car penalizan mai lei familhas modèstas ò nombrosas.

Assetament

Declaracion d'impòst canandenca de 1914, un exemple de document permetent de fixar lo montant de pagar per un contribuitor.

L'assetament d'un impòst es la basa de l'impòst. Es generalament definida per una legislacion fiscala que definís lei facultativas contributivas retengudas e lei critèris necessaris per leis avalorar. Sa chausida es fòrça importanta car influencia l'eficacitat de l'impòst. Per aquò, existís tres tipes principaus d'assetament :

• leis impòsts sus lei revenguts son fondats sus la richessa en cors d'aquisicion quina que siegue son origina (trabalh, capitau...). Aqueleis impòsts son generalament considerats coma relativament justs car permèton de repartir lei contribucions en foncion de l'activitat dei contribuidors.
• leis impòsts sus lo capitau tòcan la fortuna aquistada ò eiretada. Aquela taxacion es sovent mesa en òbra dins l'encastre de politicas progressistas destinadas a redurre d'inegalitats socialas. Pasmens, son organizacion es sovent complèxa car es malaisat de taxar la fortuna d'un biais just. D'efiech, se certanei formas de capitau son aisadas d'identificar (bens immobiliaris...), d'autrei pòdon èsser escondudas sensa dificultat (joièus...). De mai, es sovent jutjat util de destriar lo capitau productiu (es a dire engatjat dins l'economia) e lo capitau inactiu. Enfin, tocant principament l'elèit economic d'un estat, aqueu tipe d'impòst pòu entraïnar una viva contestacion politica de part dei classas superioras de la societat.
• leis impòsts sus lei despensas.

Existís dos metòdes d'avaloracion de l'assetament. L'avaloracion automatica es realizada a respècte d'un signe ò d'una valor coneguda. Per aquò, s'utiliza d'indicis (coma un signe exterior) ò de pretzfachs calculats a partir d'una donada coneguda. Dins lei dos cas, l'avaloracion automatica es un sistèma simple qu'a l'inconvenient de desplaçar l'impòst vèrs lo signe ò la valor utilizada per l'estimacion. L'avaloracion dirècta es un metòde pus lòng qu'estima d'un biais precís la matèria impausabla gràcias a una declaracion realizada per lo contribuitor eu meteis ò a una verificacion menada per l'administracion fiscala. Considerat coma autoritari, lo segond procès es generalament reservat ai situacions de contraròtle ò de contenciós.

Liquidacion

Fotografia d'una granja utilizada a la fin de l'Edat Mejana per estocar lo resultat de la collècta dei dèimes pagats a una abadiá dins leis Ardenas avans son partiment per l'evesque locau.

La liquidacion d'un impòst es l'operacion que permet de fixar lo montant de pagar per un contribuitor. Per aquò, existís dos sistèmas principaus. Lo premier es l'impòst de reparticion qu'es caracterizat per un rendement totau fixat per la lèi e repartit dins cada division territòriala entre lei contribuitors. Aqueu procès a l'avantatge de permetre au govèrn d'aver una conoissença precisa de la soma totala que serà collectada. Pasmens, presenta d'inconvenients importants coma d'inegalitats sovent non negligiblas entre lei divisions territòrialas. Ansin, aqueu procès, fòrça utilizat durant l'Antiquitat e l'Edat Mejana, es vengut rar.

Lo segond sistèma es l'impòst de quotitat qu'es fondat sus un taus determinat per la lèi. Aqueu metòde presenta una certana inseguretat per lo Tesaur Public car lo rendement de l'impòst es pas conegut a l'avança. Dins aquò, permet una reparticion pus justa de l'impòst entre lei diferents contribuitors, çò qu'a favorizat sa generalizacion. N'existís dos tipes que son l'impòst proporcionau amb un taus constant e l'impòst progressiu amb de taus variables segon lei contribuitors.

La progressivitat es considerada coma un otís de justícia sociala. Pasmens, dèu èsser organizada car una progressivitat mau mestrejada pòu entraïnar la confiscacion de la totalitat dei revenguts dei personas pus aisadas :

• la progressivitat globala es fondada sus un classament de la matèria impausabla en massas. Puei, cada massa es afectada per un taus d'imposicion mai e mai important. Simple d'organizar, aqueu sistèma es generalament criticat car la totalitat de la matèria impausabla dau contribuitor es taxada amb lo taus globau.
• la progressivitat per escalons es una correccion dau sistèma precedent. Es basada sus una division de la matèria impausabla en escalons e sus la definicion d'un taus d'imposicion mai e mai aut per cada escalon.
• la progressivitat per abatement es un metòde indirècte de progressivitat. L'impòst a un taus fix mai es assortit amb un abatement fix. Ansin, lo taus d'imposicion vertadier aumenta amb l'aumentacion de la matèria impausabla.
• l'impòst degressiu es similar a l'impòst progressiu mai dins lo sens contrari : lo taus d'imposicion demenís quand la matèria impausabla aumenta.

La definicion dau taus d'un impòst dèu prendre en còmpte dos aspèctes principaus que son lo rendement e la justícia fiscala. D'efiech, un rendement tròp important entraïna la destruccion ò la dissimulacion de la matèria impausabla. D'autra part, avans de fixar lo nivèu de l'impòst, es necessari de considerar la situacion economica, sociala e politica. D'un biais generau, un impòst unic amb un taus important es mens ben acceptat qu'una tiera d'impòsts amb de taus febles.

Recobrament

Ròtle de la talha de París utilizat au sègle XII.

Lo recobrament de l'impòst es son pagament per lei contribuitors. Dins lei societats actualas, es generalament realizat sota forma monetària mai dins durant lei periòdes antics e medievaus, lei pagaments en natura ò en jornadas de trabalh èran fòrça frequents. Son organizacion varia segon la natura de la taxa :

• per leis impòsts de drechs au comptant, lo fach generator e lo pagament son simultanèus. Es generalament lo cas deis impòsts indirèctes.
• per leis impòsts de drechs constatats, i a un relambi entre lo recensament de la matèria impausabla e lo pagament de l'impòst. La màger part deis impòsts dirèctes fan partida d'aquela categoria.

Un autre aspècte dau recobrament es la determinacion dau deveire. Normalament, es lo contribuitor mai de cas existisson ont es necessari de cercar un autre deveire (per exemple, dins lo cas dau decès dau deveire iniciau). Puei, se destria tres tipes principaus de recobrament :

• lo recobrament sensa registre es sovent utilizat per leis impòstes indirèctes car leis operacions d'assetament, de liquidacion e de recobrament son simultanèas.
• lo recobrament amb registre es generalament utilizat per leis impòsts dirèctes. Es sovent conjugat amb l'emission d'avertiments per prevenir lo deveire de son organizacion.
• lo recobrament fòrçat es utilizat per obligar un deveire de pagar seis impòsts. Uei, es enquadrat per la lèi mai durant l'Antiquitat ò l'Edat Mejana, èra de còps la nòrma.

Interès sociau, criticas e alternativas a l'impòst

Impòst e societat

Leis impòsts son una fònt majora dau budget d'un Estat, çò que permet de provesir sei mejans d'intervencion a la poissança publica. Permèton donc d'assegurar lo foncionament de l'Estat e la mesa en òbra d'una politica. Pasmens, lo sens d'aquelei missions varia segon leis orientacions dau govèrn. Per exemple, pòdon servir a finançar un Estat reduch a sei missions regalianas, una politica de reduccion deis inegalitats socialas ò un programa de desvolopament economic. Aquò es sovent resumit per una citacion d'Henry Morgenthau (1891-1961), secretari au Tesaur deis Estats Units, que diguèt « Leis impòsts son lo pretz de pagar per una societat civilizada ».

Oposicion a l'impòst

Aficha de propaganda antifiscala francesa.

L'oposicion a l'impòst es probablament aparegut amb l'impòst eu meteis. Pren d'aspèctes diferents segon leis endrechs e lei periòdes. Lei revòutas ò manifestacions còntra la fiscalitat son d'eveniments mai ò mens violents que pòdon entraïnar de conflictes importants. Per exemple, la Guèrra d'Independéncia Estatsunidenca ò la Revolucion Francesa an de causas fiscalas. Una varianta de la revòuta antifiscala es la grèva antifiscala, pus rara e pus recenta, que consistís en un pagament parciau de l'impòst.

Una autra forma d'oposicion a l'impòst es l'evitament fiscau. Es un ensemble de practicas destinadas a s'engardar de pagar una partida ò la totalitat d'un impòst. Compren d'activitats sovent illegalas, coma la frauda fiscala, l'evasion fiscala ò la còntrabanda, que permèton d'evitar lei reglaments fiscaus. Una forma recenta, e de còps legala, es l'optimizacion fiscala qu'es l'utilizacion de diferéncias de drech fiscau entre diferents país per redurre lo montant d'un impòst. Au començament dau sègle XXI, l'evitacion fiscau es un fenomèn fòrça desvolopat dins lei país rics. Per exemple, en França, en 2013, auriá representat entre 50 e 80 miliards d'èuros siá 16% a 22% dei recèptas fiscalas de l'Estat.

Enfin, un tresen mejan eficaç per redurre ò evitar l'impòst es l'accion politica. D'efiech, divèrsei movements ò corrents politics an per volontat de demenir la fiscalitat. Dins la vida politica modèrna, aquò es sovent l'òbra de partisans de politica d'inspiracion liberala desirosa de limitar lo ròtle de l'Estat. Durant lei periòdes pus ancians, de movements antifiscalistas podián recampar de comunautats feudalas desirosas de restrénher lo poder reiau.

Alternativas a l'impòst

Inscripcion onorifica en onor a un ciutadan atenenc, probablament après la construccion d'un gimnasi per la ciutat.

Existís d'alternativas que permèton de limitar ò de desplaçar dins lo temps lo recors a l'impòst. La pus anciana es probablament lo recors ai revenguts dau domeni public. Atestat tre l'Antiquitat, aqueu metòde es totjorn utilizat quand l'Estat es dirèctament proprietari de bens ò d'entrepresas. Pasmens, es limitat car es sovent malaisat d'aumentar rapidament lei revenguts eissits d'aqueu domeni.

Una autra tecnica anciana es la soscripcion publica. Obligatòria ò facultativa, foguèt fòrça utilizada durant l'Antiquitat per permetre lo finançament de trabalhs importants. Un exemple caracteristic es l'evergetisme grèc e roman. Lei notables d'una vila devián participar a la construccion d'edificis, a l'entretenença d'unitats militaras, a l'organizacion de fèstas ò a l'avitalhament. En cambi, recebián d'onors votats per leis autoritats localas e la popularitat obtenguda gràcias a aquelei despensas èra sovent utilizada per menar una carriera politica. Lo mecenat es una autra forma de soscripcion publica que permet de finançar de projèctes pus reduchs, generalament dins lo domeni de la cultura ò deis arts.

L'emprunt es un biais eficaç per desplaçar e repartir un besonh financier dins lo temps. Dins aquò, entraïna una aumentacion dau deute public e necessita de remborsar lo montant prestat e leis interès. Es egalament possible de modificar la valor de la moneda (creacion monetària, devaluacion...). Pasmens, aqueu metòde engendra sovent de trèbols economics (inflacion...).

Annèxas

Liames intèrnes

• Administracion.
• Autreg.
• Banalitat.
• Capitacion.
• Ciutadanetat.
• Còntrabanda.
• Contraròtle fiscau.
• Corvada.
• Dèime.
• Doana.
• Drech.
• Drech fiscau.
• Emprunt.
• Estat.
• Evasion fiscala.
• Evergetisme.
• Fiscalitat.
• Frauda fiscala.
• Gabèla.
• Govèrn.
• Impòst dirècte.
• Impòst indirècte.
• Impòst progressiu.
• Impòst proporcionau.
• Impòst sus lei companhiás.
• Impòst sus lo revengut.
• Mecenat.
• Optimizacion fiscala.
• Peatge.
• Politica.
• Soscripcion.
• Talha.
• Taus d'imposicion.
• Taxa de valor aponduda.
• Tesaur Public.
• Tribut.

Bibliografia

• (fr) Gabriel Ardant, Histoire de l'impôt, Fayard, 1971-1972.
• (fr) A. B. Atkinson, F. Bourguignon e P. A. Chiappori, Fiscalité et transferts : une comparaison franco-britannique, Annales d'Économie et de Statistique, 1988, pp. 117-140.
• (fr) Frédéric Bicheron, La dation en paiement, Panthéon-Assas, 2006.
• (fr) Michel Bottin, Histoire des Finances publiques, Economica, 1997.
• (fr) Quentin Byrne-Sutton e Marc-Andre Renold, La dation d'œuvres d'art en paiement d'impôts. Actes d'une table ronde organisée le 6 avril 1995, Bibliotheque des Arts, 2002.
• (fr) Bernard Castagnède, La politique fiscale, Presses Universitaires de France, coll. « Que-sais-je ? », 2008
• (fr) Alfred Colling, La Prodigieuse Histoire de la Bourse, Société d'Éditions Économiques et Financières, 1949.
• (fr) B. Crépon e C. Gianella, « Fiscalité et coût d'usage du capital : incidences sur l'investissement, l'activité et l'emploi », Économie et statistique, vol. 341, n° 1, 2001, pp. 107-128.
• (fr) Nicolas Delalande, Les Batailles de l'impôt : Consentement et résistances de 1789 à nos jours, Seuil, 2011.
• (fr) Nicolas Delalande e Alexis Spire, Histoire sociale de l'impôt, La Découverte, 2010.
• (fr) Stéphane-Claude Gigon, La Révolte de la gabelle en Guyenne, 1548-1549, H. Champion, 1906.
• (fr) M. Hadas-Lebel, « La fiscalité romaine dans la littérature rabbinique jusqu ‘à la fin du IIIe siècle », Revue des études juives, vol. 43, n° 984, 1984, pp. 5-29.
• (en) M. Kwass, Privilege and the politics of taxation in eighteenth-century France: liberté, égalité, fiscalité, Cambridge University Press, 2006.
• (fr) Jean Lamarque, Olivier Négrin e Ludovic Ayrault, Droit fiscal général, Coll. Manuel, Litec, 2009.
• (fr) J. Lefort e C. Guilpin, « Fiscalité médiévale et informatique : Recherche sur les barèmes pour l'imposition des paysans byzantins au XIVe siècle », Revue Historique, 1974, pp. 315-356.
• (fr) André Neurisse, Histoire de la fiscalité en France, Economica, 1996.
• (fr) Olivier Poncet e Katia Weidenfeld (dir.), Déclarez vos revenus ! Histoire et imaginaire d'un instrument fiscal, XVIIIe – XXIe siècle, École des Chartes, 2019.
• (fr) Emmanuel Saez e Gabriel Zucman, Le triomphe de l'injustice - Richesse, évasion fiscale et démocratie, Seuil, 2020.
• (fr) Alfred Spont, « La gabelle du sel en Languedoc au XVe siècle », Annales du Midi, n° 12, 1891, pp. 427-481.
• (fr) Philippe Sueur, Histoire du droit public français, XVe-XVIIIe siècle : Affirmation et crise de l'État sous l'Ancien Régime, Presses Universitaires de France, coll. « Thémis droit », 2007.