Ausèl
29 espècias diferentas de Finlàndia
| Règne | Animalia |
|---|---|
| Embrancament | Chordata |
| Sosembr. | Vertebrata |
| Superòrdre | Dinosauria |
| Òrdre | Saurischia |
| Sosòrdre | Theropoda |
| Classa | Aves |
Leis aucèus (var. aucel, aucèl, auceu, auchèth, audèth, ausèl, ausèth, auseu[1]) son un ensemble d'espècias animalas caracterizadas per la preséncia d'un plumatge. Probablament apareguts durant lo Jurassic i a 150 milions d'ans, son venguts un grop important presents sus totei lei continents e totei leis oceans terrèstres. Uei, aperaquí 11 000 espècias viventas son estadas identificadas.
En mai de la preséncia de la plumas, la màger part deis aucèus son capables de volar. An d'alimentacions variadas anant de l'erbivorisme au carnivorisme amb d'espèctres alimentaris fòrça reduchas ò, au contrari, largament opportunistas. Una gròssa diversitat s'observa tanben dins lei talhas (5 cm a 2,75 m), dins lei duradas de vida (de quauqueis ans a mai de 80 ans) e dins lei mòdes d'organizacion (dau pareu mai ò mens isolat a de colonias de plusors desenaus de miliers d'individús). Dins aquò, maugrat aquela diversitat, mai d'una espècia es uei menaçada de disparicion en causa de l'accion de l'èsser uman sus la natura.
Istòria evolutiva e taxonomia
[modificar | Modificar lo còdi]Istòria evolutiva
[modificar | Modificar lo còdi]L'aparicion deis aucèus
[modificar | Modificar lo còdi].jpg)
L'estudi de l'istòria evolutiva es complicat per la dificultat de trobar de fossils d'aucèus dins un bòn estat de conservacion[2]. A l'ora d'ara, lei pus ancians que son considerats coma fasent partida dau grop datan dau Jurassic i a aperaquí 150 milions d'ans. Segon l'ipotèsi pus frequentament acceptada, son eissits dau grop dei teropòdes qu'èra un ensemble de dinosaures carnivòrs que compreniá d'espècias coma lo compsognathus, lo deinonychus ò lo tyrannosaurus[3]. Pus especificament, lo rèire comun de totei leis aucèus seriá un teropòde pichon que caminava ja coma un aucèu amb una adaptacion dei patas, un esquelèt aleujat, un còl lòng, una esquina drecha e de plumas.
Puei, lei descubèrtas paleontologicas an mostrat l'aparicion en certanei teropòdes de caractèrs que s'observan en leis aucèus. Lei membres anteriors e sei dets venguèron pus lòngs, l'estèrnum s'ossifiquèt per venir la paleta (e a tèrme permetre lo vòl), la coa venguèt pus corta e se rigidifiquèt. L'origina de l'omeotermia e de l'endotermia deis aucèus es desconeguda. Dins aquò, èra probablament apareguda en lei teropòdes avans leis aucèus.
L'origina de la pluma
[modificar | Modificar lo còdi]Segon lei conoissenças paleontologicas de 2021, la pluma seriá apareguda avans leis aucèus coma o mòstran divèrsei fossils de dinosaures amb de plumas. La màger part d'aqueleis espècias fasián partida dei teropòdes correires mai èran incapables de volar. Son ròtle premier èra donc probablament de melhorar l'isolament termic ò de facilitar la comunicacion sexuala. Plusors etapas foguèron necessàrias per arribar a la pluma modèrna : aparicion de protoplumas (Sinosauropteryx), ramificacion e barbas liuras (Therizinosaurus), establiment d'un liame entre lei barbas e lo raquís, aparicion de cròcs sus lei barbas permetent d'assegurar l'estanqueïtat dau plumatge (Sinornithosaurus) e, finalament, aparicion de la pluma actuala (Microraptor, Archaeopteryx).
En parallèl, l'importància de la corsa per aqueleis animaus auriá menat a la reduccion de la talha dei braç e dei dets. La longor dei plumas auriá alora aumentat per compensar aquela demenicion, çò que podriá explicar l'origina dei remijas. Dins aquò, aquela teoria es encara mau segura.
La radiacion evolutiva
[modificar | Modificar lo còdi]Lei procès de radiacion evolutiva dei teropòdes en generau e deis aucèus en particular son uei mau coneguts. Segon lei teorias principalas establidas en 2021, leis aucèus èran ja ben diversificats a la fin dau Cretacèu, çò qu'explica la subrevida de certanei linhadas aviàrias durant l'extincion dau Cretacèu-Paleogèn. Après una radiacion novèla, lei genres actuaus serián venguts preponderants durant l'Oligocèn (33,9-23 Ma) per leis aucèus marins[4] e lo Miocèn (23-5,3 Ma) e lo Pliocèn (5,3-2,6 Ma) per lo rèsta. Pasmens, i a dos milions d'ans, una crisi reduguèt la diversitat deis espècias marinas au profiech dei mamifèrs marins dau clade dei Pinnipedia (otarias, fòcas... etc.)[5].
Taxonomia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo trach caracteristic deis aucèus es la preséncia de plumas. Sa classificacion filogenetica es encara l'objècte de discussions car es relativament complèxa. D'efiech, en causa de l'ancianetat dau grop, plusors brancas son estenchas dempuei de desenaus de milios d'ans e lei diferents liames entre leis espècias identificadas son donc fòrça malaisats d'establir. En 2021, entre 10 700 a 11 150 espècias identificadas èran viventas. La mitat èran de passerons.
└─o Aves ├─o Archaeopterygidae (estench) └─o ├─o Rahonavis (estench) ├─o Jeholornis (estench) ├─? Yandangornithidae (estench) └─o Avebrevicauda ├─o Sapeornis (estench) └─o Pygostylia ├─o Confuciusornithidae (estench) └─o Ornithothoraces ├─o Enantiornithomorpha (estench) │ ├─o │ │ ├─o Iberomesornis (estench) │ │ └─o Noguerornis (estench) │ └─o Euenantiornithes (estench) │ ├─? Protopteryx (estench) │ ├─o Concornis (estench) │ ├─o Eoalulavis (estench) │ └─o │ ├─o Axelornithiformes (estench) │ ├─o Kurzholiidae (estench) │ ├─o Sinornithiformes (estench) │ ├─o Cathyornithiformes (estench) │ ├─o Gobipterygiformes (estench) │ └─o Enantiornithiformes (estench) │ ├─o Gurilymia (estench) │ ├─o Zhyraornithidae (estench) │ ├─o Enantiornithidae (estench) │ └─o Avisauridae (estench) └─o Ornithuromorpha ├─? Eurolimnornithidae (estench) ├─? Cursornithidae (estench) ├─o Liaoningornithidae (estench) ├─o Chaoyangidae (estench) ├─o Songlingornithidae (estench) ├─o Yanornithidae (estench) ├─o Yixiaornithidae (estench) └─o ├─o Gargantuavis (estench) ├─o Patagopterygiformes (estench) ├─o Vorona (estench) └─o Ornithurae ├─o Apsaravis (estench) └─o ├─o Neogaeornis (estench) ├─o Hesperornithiformes (estench) └─o ├─o Gansuiformes (estench) └─o Carinatae ├─o Ichthyornithiformes (estench) │ ├─o Apatornithiformes (estench) │ └─o │ ├─o Ambiortidae (estench) │ └─o Ichthyornis (estench) └─o ├─o Limeavis (estench) └─o Neornithes ├─o Palaeognathae │ ├─o Eremopezidae (estench) │ ├─o Stromeria (estench) │ ├─o Remiornithidae (estench) │ ├─o Lithornithiformes (estench) │ └─o │ ├─o Struthioniformes │ │ ├─o Eleutherornithidae (estench) │ │ └─o Struthionidae │ └─o │ ├─o Tinamiformes ò Tinamidae │ │ ├─o Nothurinae ò Rhynchotinae │ │ └─o Tinaminae │ ├─o Dinornithiformes (estench) │ │ ├─o Dinornithidae (estench) │ │ └─o Emeidae (estench) │ │ ├─o Anomalopteryginae (estench) │ │ └─o Emeinae (estench) │ ├─o Rheiformes │ │ ├─o Opisthodactylidae (estench) │ │ └─o Rheidae │ └─o │ ├─? Aepyornithiformes ò Aepyornithidae (estench) │ └─o │ ├─o Apterygiformes ò Apterygidae │ └─o Casuariiformes │ ├─o Casuariidae │ └─o Dromaiidae └─o Neognathae ├─o Galloanserae │ ├─o Galliformes │ │ ├─o Gallinuloididae (estench) │ │ ├─o Paraortygidae (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Quercymegapodiidae (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Taoperdix (estench) │ │ ├─o Craci │ │ │ ├─o Megapodiidae │ │ │ └─o Cracidae │ │ └─o Phasiani │ │ ├─o Odontophoridae │ │ ├─o Numididae │ │ ├─o Meleagrididae │ │ └─o Phasianidae │ │ ├─o Tetraoninae │ │ ├─o Perdicinae │ │ └─o Phasianinae │ └─o Odontoanserae │ ├─o Odontopterygiformes (estench) │ │ ├─o Pelagornithidae (estench) │ │ └─o Odontopterygidae (estench) │ └─o Anserimorphae │ ├─? Diatrymiformes (estench) │ │ ├─o Gastornithidae (estench) │ │ └─o Diatrymatidae (estench) │ └─o Anseriformes │ ├─o Chaunoides (estench) │ ├─o Anhimidae │ └─o │ ├─o Dromornithidae (estench) │ └─o Anseres │ ├─o Anseranatidae │ └─o │ ├─o Anatalavinae (estench) │ └─o Anatoidea │ ├─o Presbyornithidae (estench) │ ├─o Vegavis (estench) │ └─o │ ├─o Cnemiornithidae (estench) │ └─o Anatidae │ ├─o Dendrocygninae │ │ ├─o Thalassornithini │ │ └─o Dendrocygnini │ └─o │ ├─o Dendrocheninae (estench) │ └─o │ ├─o Anserinae │ │ ├─o Cereopsini │ │ └─o │ │ ├─o Anserini │ │ ├─? Thambetochenini (estench) │ │ └─o Cygnini │ └─o │ ├─o Stictonettinae │ └─o │ ├─o Tadorninae │ │ ├─o Plectropterini │ │ └─o │ │ ├─? Euryanatini (estench) │ │ ├─o Merganettini │ │ └─o Tadornini │ └─o Anatinae │ ├─o Malacorhynchini │ ├─o Anatini │ ├─o Aythyini │ ├─o Mergini │ └─o Oxyurini └─o Neoaves ├─? Anisolornis (estench) ├─? Gracilitarsidae (estench) ├─? Zygodactylidae (estench) ├─o Metaves │ ├─o │ │ ├─o │ │ │ ├─o Juncitarsus (estench) │ │ │ └─o │ │ │ ├─o Podicipediformes ò Podicipedidae │ │ │ └─o Phoenicopteriformes │ │ │ ├─o Palaeolotidae (estench) │ │ │ └─o Phoenicopteridae │ │ └─o │ │ ├─o Phaethontiformes │ │ │ ├─o Prophaethontidae (estench) │ │ │ └─o Phaethontidae │ │ └─o │ │ ├─o Pterocliformes ò Pteroclidae │ │ └─o │ │ ├─o Mesitornithiformes ò Mesitornithidae │ │ └─o Columbiformes ò Columbidae │ └─o │ ├─o Eurypygiformes │ │ ├─o Rhynocheti │ │ │ ├─o Apterornithidae (estench) │ │ │ └─o Rhynochetidae │ │ └─o Eurypygoidea │ │ ├─o Messelornithidae (estench) │ │ └─o Eurypygidae │ └─o Strisores ò Caprimulgiformes │ ├─o │ │ ├─o Steatornithidae │ │ │ ├─o Preficinae (estench) │ │ │ └─o Steatornithinae │ │ └─o Podargiformes │ │ ├─? Fluvioviridavidae (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Masillapodarcus (estench) │ │ └─o Podargidae │ │ ├─o Podarginae │ │ └─o Batrachostominae │ └─o Cypselomorphae │ ├─? Archaeotrogonidae (estench) │ └─o │ ├─o Caprimulgiformes s.s. │ │ ├─o │ │ │ ├─o Paraprefica (estench) │ │ │ └─o Nyctibiidae │ │ └─o Caprimulgidae │ │ ├─? Ventivorus (estench) │ │ ├─o Chordeilinae │ │ └─o Caprimulginae │ └─o Daedalornithes ò Apodiformes s.l. │ ├─o Aegothelidae │ └─o │ ├─o Aegialornithidae (estench) │ ├─o Eocypselus (estench) │ └─o Apodiformes s.s. │ ├─o Trochili │ │ ├─o Cypselavidae (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Jungornis (estench) │ │ └─o Trochilidae │ │ ├─o Eurotrochilus (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Phaethornithinae │ │ └─o Trochilinae │ └─o Apodi │ ├─o Laputavis (estench) │ └─o │ ├─o Hemiprocnidae │ └─o │ ├─o Scaniacypselus (estench) │ └─o Apodidae │ ├─o Cypseloidinae │ └─o Apodinae └─o Coronaves ├─o │ ├─o Opisthocomiformes òOpisthocomidae │ └─o │ ├─o │ │ ├─o Otidiformes ò Otididae │ │ └─o │ │ ├─o Gruiformes │ │ │ ├─o Ralloidea │ │ │ │ ├─o Aptornithidae (estench) │ │ │ │ ├─o │ │ │ │ │ ├─o Heliornithidae │ │ │ │ │ └─o Sarothruridae │ │ │ │ └─o Rallidae │ │ │ │ ├─o Himanthornithinae │ │ │ │ └─o Rallinae │ │ │ │ ├─o Porphyriornithini │ │ │ │ └─o │ │ │ │ ├─o Gymnocrecini │ │ │ │ └─o Eulabeornithini │ │ │ └─o │ │ │ ├─o Ergilornithioidea (estench) │ │ │ │ ├─o Geranoididae (estench) │ │ │ │ └─o │ │ │ │ ├─o Eogruidae (estench) │ │ │ │ └─o Ergilornithidae (estench) │ │ │ └─o Gruoidea │ │ │ ├─o Psophiidae │ │ │ └─o │ │ │ ├─o Aramidae │ │ │ └─o Gruidae │ │ │ ├─o Balearicinae │ │ │ └─o Gruinae │ │ └─o Cuculiformes ò Cuculidae │ │ ├─o Carpococcystinae │ │ └─o │ │ ├─o Centropodinae │ │ └─o │ │ ├─o Neomorphinae │ │ └─o │ │ ├─o Crotophaginae │ │ └─o │ │ ├─o Phaenicophaeinae │ │ │ ├─o Rhinorthini │ │ │ └─o │ │ │ ├─o Ceuthmocharini │ │ │ └─o │ │ │ ├─o Saurotherini │ │ │ └─o Phaenicophaeini │ │ │ ├─o Rhopodytina │ │ │ └─o Phaenicophina │ │ └─o Cuculinae │ │ ├─o Taperini │ │ └─o │ │ ├─o Eudynamini │ │ └─o │ │ ├─o Coccygini │ │ └─o Cuculini │ │ ├─o Pachycoccystina │ │ └─o │ │ ├─o Chrysococcystina │ │ └─o Cuculina │ └─o │ ├─o Musophagiformes ò Musophagidae │ └─o │ ├─o Gaviiformes │ │ ├─? Neogaeornis (estench) │ │ ├─? Gaviella (estench) │ │ ├─? Lonchodytidae (estench) │ │ └─o Gaviidae │ └─o │ ├─o │ │ ├─o Sphenisciformes ò Spheniscidae │ │ │ ├─o Palaeeudyptinae (estench) │ │ │ └─o Spheniscinae │ │ └─o Procellariiformes │ │ ├─? Tytthostonychidae (estench) │ │ ├─o Diomedeoididae (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Diomedeidae │ │ └─o │ │ ├─o Hydrobatidae │ │ │ ├─o Hydrobatinae │ │ │ └─o Oceanitinae │ │ └─o Procellariidae │ │ ├─o Procellariinae │ │ └─o │ │ ├─o Fulmarinae │ │ └─o Pelecanoidinae │ └─o │ ├─o Ciconiiformes ò Ciconiidae │ └─o Pelecaniformes │ ├─o Steganopodes │ │ ├─o Fregatidae │ │ │ ├─o Limnofregatinae (estench) │ │ │ └─o Fregatinae │ │ └─o Suloidea │ │ ├─o Sulidae │ │ └─o │ │ ├─o Phalacrocoracidae │ │ │ ├─o Leucocarboninae │ │ │ └─o Phalacrocoracinae │ │ └─o │ │ ├─o Plotopteridae (estench) │ │ └─o Anhingidae │ └─o │ ├─o │ │ ├─o Pelecanidae │ │ └─o │ │ ├─o Balaenicipitidae │ │ └─o Scopidae │ └─o │ ├─o Threskiornithidae │ │ ├─o Threskiornithinae │ │ └─o Plataleinae │ └─o Ardeidae │ ├─o Calcardea (estench) │ ├─o Botaurinae │ └─o Ardeinae │ ├─o Nycticoracini │ ├─o Tigrisomatini │ └─o Ardeini └─o ├─o Charadriiformes │ ├─? Scaniornithidae (estench) │ ├─? Cimolopterygidae (estench) │ ├─? Graculavidae (estench) │ └─o │ ├─o │ │ ├─o Chionidi │ │ │ ├─o Burhinidae │ │ │ └─o │ │ │ ├─o Chionididae │ │ │ └─o Pluvianellidae │ │ └─o Charadrii │ │ ├─o Pluvialinae │ │ └─o │ │ ├─o Charadriidae │ │ │ ├─o Charadriinae │ │ │ └─o Vanellinae │ │ └─o │ │ ├─o Haematopodidae │ │ └─o │ │ ├─o Ibidorhynchidae │ │ └─o Recurvirostridae │ └─o │ ├─o │ │ ├─o Thinocori │ │ │ ├─o │ │ │ │ ├─o Rostratulidae │ │ │ │ └─o Jacanidae │ │ │ └─o │ │ │ ├─o Thinocoridae │ │ │ └─o Pedionomidae │ │ └─o Scolopaci ò Scolopacidae │ │ ├─o │ │ │ ├─o Gallinagininae │ │ │ └─o Scolopacinae │ │ └─o │ │ ├─o │ │ │ ├─o Phalaropodinae │ │ │ └─o Tringinae │ │ └─o │ │ ├─o Calidridinae │ │ └─o Arenariinae │ └─o │ ├─o Turnici ò Turnicidae │ └─o Lari │ ├─o Glareolidae │ │ ├─o Cursoriinae │ │ └─o Glareolinae │ └─o │ ├─o Alcidae │ │ ├─o Hydrotherikornis (estench) │ │ ├─o Mancallinae │ │ └─o Alcinae │ │ ├─o Alcini │ │ └─o │ │ ├─o Aethiini │ │ └─o Fraterculini │ └─o │ ├─o Dromadidae │ └─o │ ├─o Stercorariidae │ └─o │ ├─o Rhynchopidae │ └─o │ ├─o Laridae │ └─o Sternidae └─o ├─o │ ├─o Cariamiformes │ │ ├─o Ameghinornithinae (estench) │ │ ├─o Bathornithidae (estench) │ │ ├─o Idiornithidae (estench) │ │ ├─o Cariamidae │ │ └─o Phorusrhacidae (estench) │ │ ├─? Patagornithinae (estench) │ │ ├─o │ │ │ ├─o Psilopterinae (estench) │ │ │ └─o Mesembriornithinae (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Phorusrhacinae (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Cunampaiidae (estench) │ │ └─o Brontornithinae (estench) │ └─o │ ├─o Falconiformes ò Falconidae │ │ ├─o Herpetotherinae │ │ └─o │ │ ├─o Polyborinae │ │ └─o Falconinae │ └─o │ ├─o Passeriformes ► │ │ │ └─o Psittaciformes │ ├─o Pseudasturidae (estench) │ └─o │ ├─o Psittacopes (estench) │ ├─o Quercypsittidae (estench) │ └─o Psittacidae │ ├─o │ │ ├─o Strigopini │ │ └─o Nestorini │ └─o │ ├─o │ │ ├─o Neopsephotus │ │ └─o │ │ ├─o Agapornis │ │ └─o │ │ ├─o Psittaculirostris │ │ └─o │ │ ├─o Melopsittacus │ │ └─o Loriinae │ ├─o Platycercini │ ├─o Psittaculini │ └─o │ ├─o Micropsittini │ ├─o Cyclopsittacini │ ├─o grop Loriculus │ ├─o Psittacini │ ├─o Cacatuinae │ ├─o Arini │ └─o │ ├─o Coracopsis │ └─o Psittrichadini └─o ├─? Halcyornis (estench) ├─? Sylphornithidae (estench) ├─o Accipitriformes │ ├─o Vulturides │ │ ├─o Teratornithidae (estench) │ │ └─o Cathartidae │ └─o │ ├─o Sagittariidae │ └─o │ ├─o Pandionidae │ └─o Accipitridae │ ├─? Horusornithidae (estench) │ ├─o Messelastur (estench) │ ├─o Aquilavus (estench) │ ├─o │ │ ├─o Elaninae │ │ └─o Perninae │ └─o │ ├─o │ │ ├─o Aegypiinae │ │ └─o Circaetinae │ └─o │ ├─o grop Harpia │ └─o │ ├─o grop Spizaetus │ └─o │ ├─o Circinae ò Accipitrinae │ └─o │ ├─o Milvinae │ └─o Buteoninae └─o ├─o │ ├─o Coliiformes │ │ ├─o Sandcoleidae (estench) │ │ └─o │ │ ├─o Selmes (estench) │ │ └─o Coliidae │ └─o Strigiformes │ ├─o Protostrigidae (estench) │ └─o │ ├─o Ogygoptyngidae (estench) │ ├─? Palaeoglaugidae (estench) │ ├─? Sophiornithidae (estench) │ └─o │ ├─o Strigidae │ └─o Tytonidae │ ├─o Necrobyinae (estench) │ ├─o Selenornithinae (estench) │ └─o │ ├─o Phodilinae │ └─o Tytoninae └─o ├─o Leptosomiformes ò Leptosomidae └─o ├─o Trogoniformes ò Trogonidae │ ├─o Primotrogon (estench) │ └─o │ ├─o Septentrogon (estench) │ └─o │ ├─o Apaloderminae │ └─o Trogoninae │ ├─o Harpactini │ └─o Trogonini └─o ├─o Bucerotiformes │ ├─o Upupae │ │ ├─o Phoeniculidae │ │ └─o Upupidae │ └─o Buceroidea │ ├─o Bucorvidae │ └─o Bucerotidae └─o ├─o Piciformes │ ├─o Galbulae │ │ ├─o Bucconidae │ │ └─o Galbulidae │ └─o Pici │ ├─o Picoidea │ │ ├─o Indicatoridae │ │ └─o Picidae │ │ ├─o Jynginae │ │ └─o │ │ ├─o Picumninae │ │ └─o Picinae │ └─o Ramphastioidea │ ├─o Megalaimidae │ └─o │ ├─o Lybiidae │ └─o │ ├─o Capitonidae │ └─o │ ├─o Semnornis │ └─o Ramphastidae └─o Coraciiformes ├─o Meropidae └─o ├─o │ ├─o Todidae │ └─o │ ├─o Momotidae │ └─o Alcedinoidea │ ├─o Halcyonidae │ └─o Alcedinidae │ ├─o Cerylinae │ └─o Alcedininae └─o ├─o Eocoraciidae (estench) ├─o Primobucconidae (estench) └─o Coracioidea ├─o Ceranopteridae (estench) └─o ├─o Coraciidae └─o Brachypteraciidae ├─o Brachypteraciinae └─o Atelornithinae
Menaças de disparicion
[modificar | Modificar lo còdi]Dempuei l'aparicion de l'agricultura e la sedentarizacion de l'òme, leis aucèus conoisson una crisi en causa de l'antropizacion dei mitans naturaus (urbanizacion, pollucions, desvolopament dau norigatge, destruccion deis abitats, caça excessiva, destruccion dei seuvas tropicalas... etc.). En 2018, aperaquí 12% deis espècias reconegudas èran consideradas coma menaçadas per l'UICN. De mai, plusors populacions aviàrias èran en regression.
De mesuras de proteccion son estadas adoptadas per divèrsei govèrns per limitar la destruccion deis abitats, especialament aquelei necessaris ai migracions. Pasmens, aquò es encara insufisent car lei causas principalas de la disparicion deis aucèus son gaire tocadas per aquelei decisions.
Morfologia e sistèmas biologics
[modificar | Modificar lo còdi]Anatomia
[modificar | Modificar lo còdi]Generalitats e trachs caracteristics
[modificar | Modificar lo còdi]Un aucèu es un animau tetrapòde amb un còrs cubèrt de plumas e un bèc desprovesit de dents. Sei membres posteriors son de patas e sei membres anteriors son d'alas que permèton a la màger deis espècias de volar. L'evolucion mòstra l'abséncia de liame dirècte entre la preséncia de plumas e lo vòl car lo premier a precedit lo segond de plusors desenaus de milions d'ans[6].
La talha deis aucèus es fòrça variabla. Lei colibrís son sovent presentats coma lei prototipes deis aucèus pus pichons amb una talha de 5 cm e una massa de quauquei gramas. A l'autra extremitat, se tròba l'estruci d'Africa que pòu agantar 2,75 m d'autor e 100 kg[7]. Lo moa gigant de l'illa dau Sud, disparegut au sègle XV, aviá una talha pus importanta (fins a 4 m) per una massa maximala de 300 kg[8].
Leis organs sexuaus son intèrnes. En l'abséncia de caracteristicas extèrnas diferentas (color, talha...), l'identificacion dau sèxe pòu èsser fòrça malaisada. Lei patas e lo bèc son adaptats a l'environament de l'espècia. N'existís de formas variadas que son observacion permet sovent de dedurre lo regim alimentari de l'animau. L'espèctre dei colors dau plumatge es fòrça divèrs per de rasons mau determinadas a l'ora d'ara. D'un biais generau, sembla un compromés entre lo camoflatge, lo besonh d'èsser vist per lei partenaris sexuaus e la resisténcia dei pigments a l'accion oxidanta dau raionament solar[9].
Lo plumatge
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo plumatge es una caracteristica deis aucèus. Es constituït de plusors tipes diferents de plumas que son definidas per son aspècte :
- lei filoplumas son de plumas pichonas que retrason a de peus fins. Semblan d'aver un ròtle per ajudar l'aucèu a metre en òrdre sei plumas durant la teleta.
- lei plumachòlas son de plumas pichonas presentadas sus lo pitre. Certaneis espècias leis utilizan per fabricar son nis.
- lei vibrissas retrason a de peus lòngs. An un ròtle sensoriau.
- lei plumas stricto sensu que son destriadas per son ponch d'estacament. Lei remijas son situadas sus lei membres anteriors e permèton lo vòl. Leis autrei foncions liadas au vòl son asseguradas per lei rectritz que se tròban vèrs la coa. Enfin, lei tectritz asseguran la cubèrtas dau plumatge.
Lei foncions dau plumatge son variadas. La pus universala es l'isolacion termica, compres l'estanqueïtat, que participa au mantement de la temperatura intèrna de l'animau. Seis autrei ròtles despendon deis espècias. Permet sovent s'assegurar lo vòl, lo camoflatge ò la parada nupciala gràcias a de colors permetent a la femèla de detectar lei mascles e de mesurar son estat de santat.
Lo plumatge representa una fraccion significativa dau pes de l'aucèu (30% en lei passerons, 50% en la fregata). Sa complexitat es variablas. Un colibrí a generalament un milier de plumas, chifra que pòu montar a 25 000 en lo ciune. Son implantacion es rarament unifòrma[10] car lei plumas creisson sus de zònas definidas.
Lo bèc
[modificar | Modificar lo còdi]
Leis aucèus primitius de la sosclassa deis Archaeornithes avián encara de dents. Pasmens, aquela caracteristica a disparegut dins leis espècias modèrnas. La forma dau bèc es adaptada au regim alimentari. Per exemple, es robust e crocut en lei rapaç, massís e conic en lei granivòrs, fin en leis insectivòrs... etc. Totei lei bècs son fachs de doas mandibulas de « còrn », un tegument dur que se renovèla regularament. Sa basa e lei narras son sovent protegidas per una zòna nuda e mòla qu'es dicha ciera.
Lei patas
[modificar | Modificar lo còdi]Leis aucèus son d'animaus digitigrads qu'an de patas formadas de tres òs lòngs (tibià, tibiotars, tarsometatars) e de quatre dets. Son cubèrtas d'escaumas que sa color varia segon leis espècias. La disposicion dei dets es tanben fòrça variabla. Lo pus frequent es l'arrenjament anisodactil qu'es caracterizat per tres dets orientats a l'avans e un a l'arrier. Es lo meteis qu'aqueu dei teropòdes. Leis autreis organizacions son pus raras e son generalament la consequéncia d'una migracion ò d'una fusion, parciala ò complèta, dei dets.
A l'extremitat de cada det, se tròba una arpa. Leis espècias aqüaticas an generalament una palmadura entre lei dets ò dei dets lobats que li permèton de se desplaçar pus aisament a la superficia d'una estenduda d'aiga.
Sistèmas biologics
[modificar | Modificar lo còdi]Omeotermia
[modificar | Modificar lo còdi]Leis aucèus son de creaturas omeotèrmas, es a dire que sa temperatura intèrna es mantenguda constanta quina temperatura exteriora que siegue. Son metabolisme important e son plumatge participan fòrça a aquela regulacion. A respècte d'autreis animaus coma lei mamifèrs, la temperatura corporala deis aucèus es relativament auta amb de valors mesuradas entre 38 e 45 °C (generalament entre 40 e 42 °C).
L'alimentacion
[modificar | Modificar lo còdi]Lei regims aliementaris e leis estrategias per se norrir son fòrça variadas. Certaneis espècias son oportunistas coma lei voutors que manjan totei lei tipes de caronhada. D'autrei, au contrari, son fòrça especializadas e son dependantas de fruchs ò de nectars precís[11] Leis aucèus pòdon èsser erbivòrs, granivòrs, frugivòrs, insectivòrs, piscivòrs ò carnivòrs e quauqueis espècias practican lo cleptoparasitisme. La cèrca de manjar pòu èsser una activitat individuala ò collectiva.
En causa de son metabolisme rapid, leis aucèus son obligats d'emmagazinar de quantitats d'energia. Ansin, cada jorn, consuman una massa de norridura que pòu representar 40% de sa massa corporala en lei tordres, 100% en leis arendolas e 200% en lei colibrís. La resisténcia au juni es febla. Dura rarament mai de 24 oras per leis arendolas e mai de quauquei jorns per lei grands rapaç diurnes.
En l'abséncia de dents, lo manjar es pas masticat mai lo bèc pòu assegurar de foncions de trissatge e d'estraçadura. Leis aliments son tractats per un estomac de doas pòchis onte se tròban de sucs gastrics e de muscles poderós. De pèiras pòdon èsser empassadas per compmetar lor accion[12]. Fòrça eficaç, aqueu sistèma permet de manjar rapidament de quantitats importantas de norridura, coma de peis entiers ò de desenaus de grans, que sa digestion pòu aver luòc dins un endrech segur. En revente, son absorpcion es pauc selectiva e leis aucèus son donc vulnerables ai toxinas alimentàrias[13]. Aquò limita ben sovent l'espèctre de son alimentacion. La sortida dau sistèma digestiu es formada per la cloaca. Aquel organ permet de collectar e d'eliminar lei descais eissits de l'organisme.
La reproduccion
[modificar | Modificar lo còdi]
L'aparelh reproductor deis aucèus es caracterizat per l'abséncia d'organs sexuaus extèrnes. Ben sovent, la determinacion dau sèxe es realizada a partir de l'identificacion de caractèrs segondaris (colors, cant, plumas particularas... etc.). La copulacion es un acte fòrça brèu de quauquei segondas. Lo mascle monta sus la femèla e lei doas cloacas intran en contacte per permetre lo passatge de l'espèrme[14].
Après la fecondacion, la femèla pond generalament d'uòus dins un nis. Lo nombre d'uòus varia de 1 en lei Procellariidae ò lei rapaç a 20 per certanei perditz. An un cruvèu dur qu'es principalament fach de carbonat de calci. Per se desvolopar, l'embrion a besonh d'una temperatura constanta e la màger part deis espècias coan seis uòus durant una durada que pòu anar d'un desenau de jorns a plusors setmanas.
A sa naissença, l'autonòmia deis aucelons varia fòrça segon leis espècias. Certanei juvenils son dirèctament autonòms après l'espelida. En revènge, dins un nombre fòrça important d'espècias, leis aucelons son nidicòlas e lei parents dèvon lei norrir durant lo periòde necessari a la formacion dau plumatge e a l'aprendissatge dau vòl. Per melhorar sei probabilitats de subrevida, certaneis espècias an adoptat de metòdes de norrigatge permetent ai parents de recebre l'ajuda d'autreis adults[15].
Lei ritmes biologics
[modificar | Modificar lo còdi]
Plusors cicles biologics ritman la vida deis aucèus. La màger part es diürna mai quauqueis espècias an una activitat jornadiera nuechenca, crepusculara ò basada sus la marèia[16]. Un nombre important de populacions aviàrias realiza tanben de migracions. Lei pus conegudas an luòc sus una basa circaannuala e pòdon menar a de desplaçaments sus de distàncias fòrça lòngas (de còps entre dos continents). Pasmens, n'existís d'autrei qu'an un periòde pus feble, generalament de l'òrdre de quauqueis oras ò de quauquei jorns, que permèton a l'aucèu de se desplaçar vèrs de zònas de cèrca de norridura, de luòcs de nidificacion ò d'endrechs pus fregs.
Lei mecanismes que permèton ais aucèus de s'orientar durant aquelei desplaçaments son encara mau coneguts. Semblan liats a l'odorat, a la capacitat de detectar lo camp magnetic terrèstre ò una vision polarizada de la lutz. Lei viatges son sovent malaisats e una partida significativa dei migrators mòr lòng dau percors. Lei mòdes de desplaçament son variables (vòl batut, planat, nuechenc, diürne... etc.) e quaqueis espècias, coma lo guilhaumet de Brünnich utilizan puslèu la nada.
La longevitat
[modificar | Modificar lo còdi]
La durada de vida deis aucèus es fòrça variabla segon leis espècias. En teoria, va de 3 a 4 ans per certanei passerons a mai de 90 ans lo cacatoà de puput roge[17]. Pasmens, dins la natura, leis aucèus son somés a una importanta pression environamentala (malautiás, predacion... etc.). Per exemple, per lei passerons dei regions temperadas, lo risc anuau d'èsser tuat es d'aperaquí 70%. Demenís per leis espècias pus gròssas que vivon dins d'endrechs isolats. Ansin, la mortalitat anuala de l'albatròs reiau es de solament 3%[18].
Leis aucèus son fòrça tocats per lei parasits amb au mens 2 500 espècias identificadas que vivon dins lei nis, lei plumas ò lo bèc[19]. Entre lei pus frequents, se pòdon citar leis acaris, lei nieras ò lei pesolhs. Leis aucèus son tanben victimas de malautiás pus classicas coma lo paludisme aviari, la gripa aviària ò la malautiá de Lyme. Pòdon de còps transmetre de malautiá a l'èsser uman. Per exemple, mai d'una epidemia de gripa es probablament liada a la mutacion d'un virús inicialament present unicament en leis aucèus[20].
Comportament
[modificar | Modificar lo còdi]Lei sens
[modificar | Modificar lo còdi]
Lei sens deis aucèus son relativament similars a aquelei dei mamifèrs amb de diferéncias mai ò mens importantas. La vision es sovent ben superiora, especialament en lei rapaç. Per exemple, la fovèa de la busa tèn aperaquí 100 000 còns per millimètre carrat còntra 20 000 per l'òme. De mai, leis uelhs representan una part auta de la massa corporala de l'animau (15% en l'estornèu) e tènon d'organs au ròtle mau comprés coma la membrana nictitanta. Certaneis espècias an tanben doas fovèas e la disposicion laterala deis uelhs assegura un camp de vision fòrça larg. En revènge, demenís la percepcion dau relèu, çò qu'explica la posicion pus frontala ocupada per leis uelhs en certaneis aucèus qu'an besonh de visar un objècte amb precision (coma una presa per un rapaç[21]).
L'odorat es sovent feble franc de quauqueis espècias que pòdon detectar l'odor de son manjar (kiwis, voutor papa, certanei Procellariidae...). L'ausida es sovent desvolopada, especialament en lei Strigidae que pòdon detectar una presa dins la sorniera complèta, mai l'abséncia de pavalhon auricular necessita d'efectuar de rotacions de la tèsta per localizar de sòns multiples. Lo gost es reduch en causa dau nombre feble de [[papilla gustativa|papillas gustativas. Sembla en partida compensat per lo tocar gràcias a la preséncia de captors especifics au nivèu dau bèc, de la boca e de la pèu.
En mai d'aquelei sens tradicionaus, leis aucèus dispausan d'organs suplementaris per mantenir son equilibri. Pasmens, lo sens mens comprés es aqueu que permet a certaneis espècias de detectar lei linhas dau camp magnetic terrèstre[22]. Seriá fòrça utilizat durant lei migracions mai es tanben present en d'aucèus sedentaris.
Lei desplaçaments
[modificar | Modificar lo còdi]
La màger part deis aucèus es capabla de volar. Solament un seissantenau d'espècias actualas, que son dichas correiritz, o pòdon pas[23]. La pèrda d'aquela capacitat, generalament observada dins d'endrechs isolats, es benlèu liada a l'abséncia de predators ò a de quantitats tròp feblas de manjar per sostenir la despensa energetica dau vòl. Existís plusors tecnicas de vòl que son a l'origina d'adaptacions particularas deis alas :
- lo vòl batut (ò vòl sostengut) es caracterizat per lo movement constant deis alas.
- lo vòl estacionari es una varianta rara dau vòl batut que permet a l'aucèu de demorar au meteis endrech dins lo cèu.
- lo vòl planat es caracterizat per la dubertura deis alas. Pauc consumaire d'energia, aqueu vòl permet d'utilizar la fòrça portaira de l'aucèu ò leis efiechs dei corrents aerians per perseguir lo vòl.
Leis aucèus correires dispausan d'adaptacions li permetent de se desplaçar fòrça rapidament[24]. Per exemple, l'estruci es capabla d'agantar de velocitats de 70 km/h[25]. D'autreis espècias pòdon nadar a de prefondors relativament importantas[26].
L'intelligéncia
[modificar | Modificar lo còdi]Plusors espècias d'aucèu mòstran de signes d'intelligéncia relativament avançats. Lei pus intelligents semblan lei corpatàs mai certanei papagais son tanben capables de performáncias de remarca. Ansin, mai d'un aucèu sembla d'aver la capacitat d'aprendre, d'utilizar un objècte coma otís[27], de memorizar lo plan d'una zòna importanta ò de manjar d'argiela per combatre leis efiechs de toxinas alimentàrias. Entre lei capacitats pus raras e pus excepcionalas, la gralha es capable de jogar, de fabricar d'otís, de resòuvre de problemas[28] e de reconóisser d'èssers umans. Lo vespier d'Orient a la capacitat, unicament partejada per lei Hominidae, de « visualizar » mentalament lo camp de vision de son predator[29].
Lei relacions socialas
[modificar | Modificar lo còdi]
La màger part deis espècias son sociablas. Dins aquò, lei formas de la societat aviària varian fòrça. La relacion de basa es generalament aqueu dau pareu. D'efiech, la monogamia es la nòrma per la màger part deis aucèus. Per lei pus pichons, amb una durada de vida febla, lei pareus duran generalament una sason. En revènge, pòdon èsser establits a vida per aqueleis amb una lònga esperança de vida. L'autra relacion de basa es aquela entre lei parents e lei juvenils. Lor norrigatge es sovent realizat per lo pareu segon de modalitats variablas de partiment dei pretzfachs.
En fòra d'aquelei relacions, leis aucèus son susceptibles de constituïr de grops, especialament se lei ressorsas (manjar, zòna de nidificacion... etc.) son limitadas. Pòdon èsser permanents ò provisòris (per exemple, durant la migracion) e son sovent mai ò mens ierarquizats. Lei pus gròs recampan de miliers d'individús e s'observan generalament dins leis endrechs maritims ò insulars[30]. La preséncia de plusors espècias diferentas i es possibla.
La comunicacion entre individús es principalament fondada sus d'actituds que son completadas per de sòns, de colors ò de posicions de plumas. Aquelei senhaus vènon fòrça complèxs durant la parada nupciala.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Guilhem Lesaffre, Nouveau Précis d’ornithologie, Vuibert, 2006.
- (en) C. Perrins, The New Encyclopedia of Birds, Oxford University Press, 2003.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Lo Congrès Permanent de la Lenga d'Òc, Dicod'Òc, cèrca « Oiseau », consultada lo 17 d'abriu de 2021, [1]
- ↑ Un nombre important de fossils d'espècias ancianas son ansin de fossils d'aucèus marins car lo mitan maritim es pus favorable a la conservacion dei fossils.
- ↑ (en) Bradley C. Livezey e Richard L. Zusi, « Higher-order phylogeny of modern birds (Theropoda, Aves: Neornithes) based on comparative anatomy. II. Analysis and discussion », Zoological Journal of the Linnean Society, vol. 149, n° 1, genier de 2007, pp. 1–95.
- ↑ (en) Elizabeth A. Schreiber e Joanne Burger, Biology of Marine Birds, CRC press, 2001.
- ↑ (en) Niel F. Comins e William J. Kaufmann, Discovering the Universe, Freeman, W. H. & Company, 2005, 7a ed., p. 359.
- ↑ (fr) Jean Chaline e Didier Marchand, Les Merveilles de l'Évolution, Éditions Universitaires de Dijon, 2002, p. 200.
- ↑ (en) Fred Cooke, The Encyclopedia of Animals, University of California Press, 2004, p. 246.
- ↑ (en) A. Tennyson, P. Martinson, Extinct Birds of New Zealand, Te Papa Press, 2006.
- ↑ (en) John Endler, « On the measurement and classification of colour in studies of animal colour patterns », Biological Journal of the Linnean Society, vol. 41, no 4, decembre de 1990, pp. 315–352.
- ↑ Pasmens, aquò es lo cas per leis estrucis, per lei tocans e lei pingoïns.
- ↑ (en) M. Baker e A. Baker, « Niche Relationships Among Six Species of Shorebirds on Their Wintering and Breeding Ranges », Ecological Monographs, vol. 43, n°2, 1973, pp. 193–212.
- ↑ (fr) Lauralee Sherwood, Hillar Klandorf e Paul Yancey, Physiologie animale, De Boeck Supérieur, 2016, p. 681.
- ↑ Per assaiar de neutralizar lei toxinas, certaneis espècias manjan d'argiela ((en) Michael Wink, Angelika Hofer, Martin Bilfinger, Elke Englert, Martinus Martin e Dietrich Schneider, « Geese and dietary alleochemicals: Food palatability and geophagy », Chemoecology, vol. 4, n°2, junh de 1993, pp. 93-107).
- ↑ (en) David Lack, Ecological Adaptations for Breeding in Birds, Methuen, 1968.
- ↑ (en) J. Ekman, « Family living amongst birds », Journal of Avian Biology, vol. 37, n° 4, 23 de junh de 2006, pp. 289-298.
- ↑ (en) K. N. Mouritsen, « Day and Night Feeding in Dunlins Calidris alpina: Choice of Habitat, Foraging Technique and Prey », Journal of Avian Biology, vol. 25, n° 1, març de 1994, pp. 55-62.
- ↑ (en) A. M. Young et al., "Survival on the ark: life‐history trends in captive parrots", Animal Conservation, 2012, n°15, pp. 28-43.
- ↑ (en) J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, Handbook of the Birds of the World, Lynx Edicions, 1992.
- ↑ (en) Gary Ritchison, « Avian Reproduction: Nests : Mites and birds », Ornithology, Department of Biological Sciences, Eastern Kentucky University.
- ↑ En particular, es probablament lo cas per la gripa espanhòla que tuèt entre 50 e 100 milions de personas après la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918).
- ↑ (fr) Nathalie Noire, Ophtalmologie des oiseaux de compagnie et des oiseaux sauvages (thèse), École Vétérinaire de Nantes, genier de 2008, p. 52.
- ↑ (en) Gary Ritchison, Nervous System: Brain and Special Senses II, Ornithology, Department of Biological Sciences, Eastern Kentucky University.
- ↑ (en) C. Roots, Flightless Birds, Greenwood Press, decembre de 2006.
- ↑ En paleontologia, aquela particularitat permet d'identificar aisament leis espècias correiritz.
- ↑ (en) S.J.J.F. Davies, "Birds I Tinamous and Ratites to Hoatzins", dins Michael Hutchins (ed.), Grzimek's Animal Life Encyclopedia 8 (2nd ed.), Gale Group, 2013, pp. 99–101.
- ↑ (en) C. Kovacs e R. Meyers, « Anatomy and histochemistry of flight muscles in a wing-propelled diving bird, the Atlantic Puffin, Fratercula arctica », Journal of Morphology, vol. 244, n° 2, 2000, pp. 109-125.
- ↑ (en) Nathan J. Emery, « Cognitive ornithology: the evolution of avian intelligence », Philosophical Transactions of The Royal Society B, Biological Sciences, vol. 361, decembre de 2005, pp. 23–43.
- ↑ Dins una faula, lo Grèc Esòp (sègle VII avC) depinta una gralha plaçant de pèiras dins una dorga per faire montar lo nivèu de l'aiga afin d'i beure. Au sègle XXI, l'experiéncia foguèt realizada amb Corvus frugilegus ((en) Christopher D. Bird e Nathan J. Emery, « Rooks use stones to raise the water level to reach a floating worm », Current Biology, vol. 19, n°16, 2009, pp. 1410-1414).
- ↑ (en) Watve Milind et al., « Bee-eaters (Merops orientalis) respond to what a predator can see », Animal Cognition, vol. 5, n°4, decembre de 2002, pp. 253-259.
- ↑ (fr) Luc e Muriel Chazel, Les oiseaux ont-ils du flair ?, Quae éditions, 2013, p. 31.