Loís XI de França
|
Loís XI de França
| ||
|---|---|---|
| ||
| Naissença | 3 de julhet de 1423 | |
| Decès | 30 d'agost de 1483 | |
Rei de  França
| ||
| Periòde de govèrn: | 22 de julhet de 1461 - 30 d'agost de 1483 | |
| Predecessor: | Carles VII | |
| Successor: | Carles VIII | |
Loís XI (3 de julhet de 1423, Borges - 30 d'aost de 1483, Plessis-lèz-Tours) foguèt rèi de França de 1461 a 1483. Succediguèt a son paire Carles VII (1422-1461) e foguèt remplaçat per son fiu Carles VIII (1483-1498). Subrenomat « l'Aranha Universala » per seis adversaris, foguèt una personalitat majora dau periòde de transicion entre l'Edat Mejana e la Renaissença gràcias au desvolopament de metòdes novèus de govèrn coma la diplomacia, la propaganda ò l'espionatge. Foguèt ansin sovent capable de devesir seis adversaris e d'obtenir lo sostèn dei vilas. Son rèine veguèt donc la reduccion dau poder dei grands senhors feudaus, especialament en Occitània, e lo desvolopament de l'activitat economica. Es considerat coma un deis artesans majors de l'unificacion de França.
Biografia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo daufin rebèl de Carles VII
[modificar | Modificar lo còdi]Jovença e formacion
[modificar | Modificar lo còdi]Fiu dau rèi Carles VII (1422-1461) e de la rèina Maria d'Anjau, Loís XI nasquèt lo 3 de julhet de 1423 dins la vila de Borges. Tres ans avans sa naissença, lo rèi Carles VI lo Fòl (1380-1422) aviá signat lo Tractat de Tròias que reconoissiá lo rèi Edoard IV d'Anglatèrra (1413-1422) coma son successor legitim. Dins lo corrent deis ans 1420, Carles VII, subrenomat lo « daufin » ò lo « rèi de Borges », èra donc a luchar per resistir ais atacas menadas per leis Anglés e lei Borgonhés.
En causa d'aquela situacion militara malaisada, lo prince foguèt mandat au castèu de Loches per l'alunchar de Borges, tròp pròcha dei linhas angloborgonhesas. I aprenguèt l'art d'escriure e lo latin. Recebèt tanben una educacion militara avançada e venguèt un cavalier fòrça competent. Aquò li permetèt pus tard de percórrer lo reiaume d'un biais regular.
La participacion a la reconquista dau reiaume
[modificar | Modificar lo còdi]En 1429, l'intervencion de Joana d'Arc e la victòria francesa de Patay permetèron a Carles VII d'èsser sacrat rèi de França a Reims. Aqueu succès permetèt pauc a pauc ai Valés de prendre l'avantatge amb l'abandon de París per leis Anglés e la signatura d'una patz entre França e Borgonha en 1435. Dins aqueu quadre, en 1436, Loís foguèt maridat amb una princessa escocesa, margarita d'Escòcia, per renfòrçar l'aliança tradicionala entre lei dos reiaumes. Puei, lo prince acompanhèt son paire dins lo reiaume per l'ajudar a pacificar divèrsei províncias. En 1437, s'illustrèt amb la presa de Château-Landon, protegida per una garnison anglesa, e de Montereau.
En mai de 1439, per perseguir aquela politica, Carles VII nomèt son fiu governador generau de Lengadòc. Aquò permetèt a Loís de formar son grop de conselhiers. Restaurèt lei finanças de la província e poguèt negociar la partença deis escorgaires – de companhiás de soudats licenciats – que pilhavan la region. Après aqueu succès, foguèt nomat luòctenent generau de Peitau, d'Aunis e de Sentonge. Pasmens, aqueu còp, demorèt sota la tutèla dei conselhiers reiaus.
La participacion ai rebellions e l'exili
[modificar | Modificar lo còdi]En 1440, Loís s'entornèt a la Cort de son paire. Pasmens, se jonhèt rapidament a la Pragariá, una revòuta de senhors feudaus ostils ai conselhiers dau rèi. Pasmens, lei rebèls foguèron aisament batuts. Loís acceptèt de se sometre e recebèt lo govèrn de Daufinat, una província alunchada. Dins aquò, aquela desgràcia durèt gaire car Loís foguèt cargat de plusors missions importantas : reprendre Creil e Pontoise en 1441, reprimir una revòuta dau còmte d'Armanhac en 1443 e menar una expedicion militara en Soïssa en 1444. Pasmens, lei relacions entre lo paire e lo fiu demorèron marridas. Ansin, en 1446, lo prince participèt tormarmai a un complòt per raubar lo rèi e obtenir lo govèrn dau reiaume.
Après la revirada dau projècte, Loís deguèt s'exiliar en Daufinat. Totjorn mai ostil a son paire e a sei conselhiers, decidèt de menar una politica independenta e de modernizar son principat. Per aquò, negocièt lo reglament de divèrsei questions frontalieras amb lo papa (a prepaus de Montelaimar) e amb lo duc de Savòia. Puei, s'alièt amb aqueu darrier en 1446 e esposèt sa filha, Carlota de Savòia, en 1451 maugrat l'oposicion de Carles VII[1]. Se raprochèt tanben de Francesco Sforza (duc usurpator de Milan), de Borgonha (adversari tradicionau de França) e d'Armanhac.
Aquò entraïnèt una reaccion de Carles VII. En octòbre de 1452, lo duc de Savòia foguèt obligat de se sometre. De son caire, Loís, que crenhava una intervencion militara francesa en Daufinat, decidèt finalament d'abandonar son principat lo 30 d'aost de 1456. S'enfugiguèt en Borgonha e continuèt d'organizar de complòts còntra son paire. Venguèt rèi de França a la mòrt de son paire lo 22 de julhet de 1461.
Lo rèine
[modificar | Modificar lo còdi]La presa dau poder
[modificar | Modificar lo còdi]Loís XI intrèt dins París lo 31 d'aost de 1461. Pasmens, preferiguèt installar son govèrn dins la vila de Tors. Chausiguèt una còla de conselhiers fòrça competents sensa se preocupar deis originas socialas dei personas recrutadas. Lei pus coneguts son Felip de Commynes e Olivier Le Daim. La fidelitat d'aqueu grop foguèt assegurada per de títols e de retribucions consequentas. De mai, se destituïguèt la màger part dei conselhiers nomats per son paire, esitèt de tornar emplegar lei pus eficaç.
En revènge, sa politica iniciala suscitèt d'oposicions importantas :
- plusors cargas de conselhiers foguèron suprimidas après la dissolucion de chambras ò de conseus creats per sei predecessors.
- lo clergat foguèt obligat de declarar l'ensemble de sei bens sota pena de confiscacion.
- l'Universitat de París assaièt de s'opausar sensa succès a la creacion de l'Universitat de Borges.
- leis Ostaus d'Anjau e d'Orleans, brancas segondàrias dei Valés, èran ostilas ais alianças italianas dau rèi.
- lo Ducat de Bretanha èra maucontent de l'accion deis oficiers fiscaus francés.
- lo Ducat de Borgonha èra maucontent de la demanda de restitucion de plusors vilas ocupadas per sei tropas (en cambi d'una indemenitat de 400 000 escuts d'aur) en violacion dau Tractat d'Arras de 1435. Loís XI sostenguèt tanben una revòuta de la vila de Lièja.
La Liga dau Ben Public
[modificar | Modificar lo còdi]La multiplicacion dei maucontents favorizèt l'organizacion d'una coalicion de senhors poderós coma lo futur Carles lo Temerari, encara eiretier dau duc de Borgonha. Dicha Liga dau Ben Public, la revòuta foguèt formalament dirigida per Carles de França, fraire de Loís XI. La guèrra comencèt lo 4 de març de 1465 e s'acabt après la batalha de Montlhéry (16 de julhet). Indecís, lo combat menèt a de concessions importantas de part dau rèi : restitucion de Picardia a Borgonha, cession de Normandia a Carles de França, cession de divèrseis avantatges ai senhors principaus de la Liga.
Pasmens, tre dedecembre de 1465, Loís XI ataquèt lei clausas dei tractats consecutius a la Liga. En particular, reconquistèt Normandia en genier de 1466 en pretextant l'impossibilitat d'alienar la region. Aquò entraïnèt la reconstitucion de la Liga per Carles lo Temerari, vengut duc de Borgonha après la mòrt de son paire lo 15 de junh de 1467. Pasmens, Loís XI repostèt en convocant leis Estats Generaus en abriu de 1468. Obtenguèt ansin lo sostèn dau reiaume còntra lei rebèls e, en setembre, Carles de França e Francés II de Bretanha acceptèron de signar un tractat de patz e de refusar tota aliança futura amb Borgonha.
La lucha còntra Borgonha
[modificar | Modificar lo còdi]La destruccion de l'Ostau de Borgonha es lo conflicte principau dau rèine de Loís XI. Durèt de 1468 a 1477 amb de prolongaments fins a 1482. La causa prefonda de l'ostilitat entre França e Borgonha èra la rivalitat entre lei doas coronas en Euròpa Occidentala. Pasmens, l'incident a l'origina dau conflicte dirècta entre Loís XI e Carles lo Temerari foguèt l'entrevista de Péronne. Vengut en secrèt lo 9 d'octòbre amb una pichona escòrta per discutir amb lo duc, Loís XI foguèt capturat per Carles lo Temerari après la revòuta de Lieja. Foguèt obligat de participar a la repression de la revòuta e de signar lo Tractat de Péronne que prevesiá la cession de Champanha a Carles de França. Fòrça umiliat, Loís XI foguèt pas liberat avans lo 2 de novembre.
Per empedir la cession de Champanha, lo rèi donèt puslèu Guiana a son fraire que moriguèt sensa eiretier, probablament de la tuberculòsi, en 1472. Lo fèu tornèt venir donc rapidament dins lo domeni reiau. Puei, Loís XI assaièt de minar lo poder d'Edoard IV d'Anglatèrra, aliat de Borgonha. Aprofichant lo contèxte de la Guèrra dei Doas Ròsas (1455-1485), lo rèi de França sostenguèt la restauracion dau rèi Enric VI. Pasmens, lo succès dei Lancastre durèt gaire e Edoard IV venguèt tornarmai rèi d'Anglatèrra en 1472.
Segur de son aliança amb Anglatèrra, lo duc Carles lo Temerari ataquèt en 1472. Pasmens, enregistrèt pauc de succès. De son caire, Loís XI negocièt la fin de la Guèrra de Cent Ans amb Edoard IV. En cambi d'una indemnitat importanta, lo rèi anglés acceptèt de s'entornar en Anglatèrra sensa combatre. Loís XI obtenguèt tanben plusors succès majors còntra lei senhors francés aliats au Temerari. Puei, suscitèt divèrsei revòutas còntra Borgonha. En assaiant de reprimir aqueleis insureccions, Carles lo Temerari foguèt tuat lo 5 de genier de 1477 au sètge de Nancy.
Aprofichant la mòrt de son adversari, Loís XI ocupèt lo Ducat e lo Comtat de Borgonha, Picardia, Artés e Bolonhés. Ordonèt tanben la destruccion dei fortificacions dei vilas qu'assaièron de resistir coma Arras. Copabla d'una resisténcia acarnada, la vila d'Avesnes foguèt cremada e seis abitants chaplats. Pasmens, Maria de Borgonha, filha unica de Carles lo Temerari, se maridèt amb Maximilian d'Àustria lo 19 d'aost de 1477. Aquò entraïnèt una guèrra entre Loís XI e Maximilian per lo contraròtle dei tèrras dau Temerari. En dificultat après divèrsei revòutas, l'armada reiala deguèt abandonar una partida de sei conquistas mai la mòrt de Maria afebliguèt lei revendicacions de Maximilian. En 1482, un acòrdi foguèt donc trobat per partejat lo territòri borgonhés entre lei dos sobeirans. França perdiguèt lo Comtat de Borgonha e quauquei territòris segondaris mai gardèt lo Ducat de Borgonha.
L'eliminacion dei senhors feodaus
[modificar | Modificar lo còdi]En mai de Borgonha, Loís XI eliminèt la màger part deis autreis ostaus feudaus poderós. Aprofichèt tanben aquela politica per annexar de territòris novèus. D'un biais generau, aquel expansionisme foguèt dirigit vèrs Occitània onte plusors principats importants existián encara. L'objectiu èra d'estabilizar lo sud dau reiaume :
- en 1475, Loís XI obtenguèt definitivament Cerdanha e Rossilhon, recebuts après una intervencion militara francesa en 1462 per ajudar Aragon a reprimir una insureccion catalana.
- una politica de maridatges permetèt a sa sòrre e a sa filha de prendre lo contraròtle dirècte ò indirècte dei fèus de l'Ostau d'Armanhac entre 1472 e 1479.
- en 1480, obliguèt lo rèi Rainier de li cedir Anjau après sa mòrt en 1480. Puei, forcèt un dei pretendents a sa succession, Carles de Maine, de li cedir Provença e Maine en 1481.
Ansin, en 1483, a la mòrt de Loís XI, Bretanha èra l'unic fèu feudau encara independent.
Lo renfòrçament economic dau reiaume
[modificar | Modificar lo còdi]La somission dei grands senhors foguèt l'aisse unica de la politica de Loís XI. D'efiech, adoptèt un certan dirigisme economic per assaiar de dinamizar lo comèrci. Lo desvolopament dei províncias èra pereu un pensament important dau rèi. Per aquò, encoratjèt la creacion de fieras (Can, Roan, Lion...) e ordonèt de batre una moneda d'aur novèla en 1475. Per obtenir la participacion de la noblesa e dau clergat, declarèt qu'èra possible d'aver d'activitats comercialas sensa derogar (es a dire perdre son estatut sociau). Enfin, assaièt d'atraire d'artesans estrangiers e fondèt plusors industrias dins lo sector textil, dins l'estampariá e dins lo domeni minier.
En matèria fiscala, Loís XI melhorèt l'eficacitat de l'administracion e ordonèt de perseguir lo movement de redaccion dei costumas. L'idèa èra de lei fixar per leis unificar. Pasmens, lo trabalh foguèt lent e s'acabèt vèrs 1510 durant lei rèines de sei successors. La borgesiá foguèt lo beneficiari major d'aqueleis evolucions e lo rèi se preocupèt durant tot son rèine de mantenir de relacions bònas amb lei vilas. Au nivèu militar, lo resultat foguèt important amb una aumentacion deis efectius regulars, la possibilitat de recrutar rapidement de mercenaris e lo desvolopament de l'artilhariá (ja ben iniciat per Carles VII).
Fin de vida e mòrt
[modificar | Modificar lo còdi]Tre 1467, la santat dau rèi declinèt en causa de sa quantitat de trabalh jornadiera e d'una alimentacion marrida. En 1481, lo rèi se retirèt dins la fortalesa reiala de Plessis-lez-Tours. Inquiet en causa de rumors d'assassinat, i moriguèt lo 30 d'aost de 1483 en causa d'una congestion cerebrala. Foguèt enterrat dins la region d'Orleans dins la glèisa de Nòstra Dòna de Cléry. Son fiu Carles VIII li succediguèt sota la regéncia de sa filha ainada, Ana de Beaujeu.
Eiretatge e influéncia
[modificar | Modificar lo còdi]En causa de sa politica de repression deis ambicions dei senhors feudaus, Loís XI aguèt mai d'un enemic durant son rèine. Plusors escrichs o diabolizèron e fins au sègle XIX, foguèt sovent considerat coma un sobeiran faus e crudèu qu'organizava de complòts gràcias a un ret d'agents e d'espions esconduts dins totei lei corts senhoralas. En particular, un parallèl pauc flataire foguèt sovent dreçat entre Loís XI, subrenomat « l'Aranha Universala » ò « l'engèni demoniac », e Carles lo Temerari qu'èra mai l'incarnacion dei vertuts estacadas au chivalier. Pus tard, au sègle XVI, Loís XI foguèt tanben sovent comparat amb l'imatge sorn dau Prince de Nicolau Maquiavèl.
Pasmens, a partir dau sègle XIX, aquelei jutjaments fòrça negatius foguèron revisats. La premiera evolucion aguèt luòc amb lo desvolopament dau nacionalisme francés que veguèt dins lo rèi lo constructor e l'unificator dau reiaume. Segon aquela vision, perseguiguèt la centralizacion dau reiaume e inicièt la politica que menèt a l'absolutisme. Puei, au sègle XX, d'estudis mostrèron lo modernisme de Loís XI durant un periòde malaisat de transicion entre l'Edat Mejana e la Renaissença. Dins aqueu contèxte, Loís XI desvolopèt una forma novèla d'exercice dau poder caracterizada per lo sostèn a la borgesiá, per la volontat de desvolopar l'Estat au detriment de la feudalitat, per son utilizacion de la propaganda (gràcias a la quantitat considerabla de letres escrichas per explicar son accion) e per son utilizacion de l'entresenha per obtenir d'informacions sus seis enemics e li crear de problemas.
Annèxs
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Jean Favier, Louis XI, Fayard, 2001.
- (fr) Paul Murray Kendall (trad. Éric Diacon), Louis XI : « l'universelle araigne » Fayard, 1974.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Sa premiera femna, Margarita d'Escòcia, moriguèt en 1445.
| Precedit per | Loís XI | Seguit per | |||
| Carles VII |
|
Carles VIII |
.svg){kind=small}
