Zeca Afonso
José Manuel Cerqueira Afonso dos Santos Aveiro, 2 d'agost de 1929 — Setúbal, 23 de febrièr de 1987), èra un cantaire e compositor portugués. Es tanben conegut pel diminutiu familiar de Zeca Afonso, que venguèt son nom d'artista.
Biografia
[modificar | Modificar lo còdi]Vida pessonala e formacion
[modificar | Modificar lo còdi]
Nasquèt lo 2 d'agost de 1929, dins la Freguesia de Glória, a Aveiro, filh de José Nepomuceno Afonso dos Santos, jutge, venent de Fundão, e de sa femna Maria das Dores Dantas Cerqueira, Professora, de Ponte de Lima.[2] Visquèt dins aquela localitat fins a tres ans, dins un ostal del Largo das Cinco Bicas, amb la tanta Gé e l'oncle Chico, e tanben la seu fraire João Cerqueira Afonso dos Santos (1927), Avocat, paire de dos dels seus nebots. A aquela edat foguèt menat en Angòla, ont lo paire foguèt nomenat delegat del Procuraire da Republica, en 1930, e ont nasquèt Silva Porto sa sòr Maria Cerqueira Afonso dos Santos, maire de seus nebots, tanben musicians, João Afonso Lima e António Afonso Lima.
En relacion fisica amb la nature bastiguèt un ligam prigond amb lo continent African, que rebatèt lo rèsta de sa vida. Las trumadas, las selvas e los grandes rius passat en radèu li amagavan la realitat coloniala.
En 1937 tornèt a Aveiro, mas partiguèt lo mèsme an per Moçambic, ont encontra los paires e los fraires en Lourenço Marques.
L'an seguent, retorn a Portugal, s'aner viure a Belmonte[3], amb l'oncle Filomeno, qu'èra cónsol màger. Completèt son instruccion primária alá, e cexistiguèt dins un mitan fòrça Salazarista, que lo seu oncle èra fervorós admirator, essent obrigat de se vestir en Jovença Portuguesa.
En 1939 los seus paires s'anèron viure a Timor, ont vnguèron prisonièrs dels ocupants japoneses pendent tres ans, entre 1942 e 1945. Pendent aquel periòde, Zeca Afonso aguèt pas mai de novèlas dels seus paires.
Frequentèt lo Liceu Nacional D. João III e la Facultat de Letras de Coïmbra, e integrèt l'Orfeon Academic de Coïmbra e la Tuna Academica de l'Universitat de Coïmbra; ja a l'epòca, se revelèt un intérprète plan dotat pel Fado de Coïmbra, s'impegnant de l'ambient de cambiament que começava a se manifestar dins aquela vila.[3]
En 1948 acabèt los estudis.
Coneguèt Maria Amália de Oliveira, una cordurièra d'origina umble, que se maridèron en segret, per causa d'oposicion familhala. Contunhèt dins la vida associativa, fasent de viatges amb l'Orfeon Academic de Coïmbra e la Tuna Academica de l'Universitat de Coïmbra[3], al metis temps integrèt l'equipa de fotbòl academica. En 1949 s'inscriguèt al cors de Sciéncias Istorico-Filosoficas, a la Faculdat de Letras de l'Universidade de Coïmbra.[3] De retorn a Angòla e Moçambic, integrat lo mitn de l'Orfeon Académico de Coimbra.
Moriguèt lo 23 de febrièr de 1987[3], a l'Espital de Setúbal, a tres oras del matin, vítima de escleròsi en placas.
Carrièra proficionala, artistica e politica
[modificar | Modificar lo còdi]Del començament coma ensenhaire fins als ans 1960
[modificar | Modificar lo còdi]En genièr de 1953 nasquèt lo seu primièr filh, José Manuel. Para noirir la familha, Zeca Afonso venguèt agencièr e corrector dins lo jornal Diário de Coimbra. A la mèsme epòca enregistrèt lo seu primièr disc, Fados de Coimbra. Coneguèt de grandas dificultats economicas, se ne confièt per letra als paire qu'èran al Moçambic. Alara qu'acabava los estudis, li foguèt autrjat d'ensenhar dins lo tecnic.
Entre 1953 a 1955, a Mafra e Coïmbra, faguèt lo Servici Militar Obrigatóri; pauc après, comecèt a ensenhar, passant, sucessivament, per Mangualde, Alcobaça, Aljustrel, Lagos, e Faro.[3] Comencèt sa faonçions coma professor a Lagos lo 29 d'octobre de 1957, na Escola Comercial e Industrial Vitorino Damásio.[3]
En 1956 foguèt nomenat a Aljustrel e se divorcièt de Maria Amália. En 1958 envièt los filhs a Moçambic, que demorèron dins la vila dels grans. Entre 1958 e 1959 foguèt professor de Francés e d'istòria, a l'Escòla Comerciala e Industriala d'Alcobaça.
Magrat las exigéncias de la seuna profession, oblièt pas sos ligams amb Coïmbra, ont enregistrèt lo seu primièr disc, em 1958.[3] Foguè influenciat pels corrents de cambiament que se fasián sentir alá, e per la icònas coma António Portugal, Flávio Rodrigues da Silva, Manuel Alegre, Louzâ Henriques, e Adriano Correia de Oliveira, que marquèt subretot son òbra Coimbrã.[4]
Intervencion sociala fins a l'expulsion de l'ensenhament
[modificar | Modificar lo còdi]Participèt, sovent dins de fèstas popularas cantant en public, lancèt, em 1960, lo seu quatren disc, Balada do Outono. En 1962 seguèt de près la crisa academica de Lisbona, èra a Faro amb Luiza Neto Jorge, António Barahona e António Ramos Rosa. S'enamorèt de Zélia, venent de Fuzeta, amb que se maridèt. Tornèt encara un còp en Angòla, amb la Tuna Academica de l'Universitat de Coïmbra, e lo meteis an realizèt l'album Coimbra Orfeon of Portugal. Dins aquel disc José Afonso trenca amb l'acompanhament de las guitarras de Coïmbra, se fazent acompanhar, dins las cançons Minha Mãe e Balada Aleixo, per las viòlas de José Niza e Durval Moreirinhas.
Em 1963 acabèt los estudis en Sciéncias Istorico-Filosoficas, amb una tèsi sus Jean-Paul Sartre, titulada Implicações substancialistas na filosofia sartriana[5].
Lo meteis an foguèron editats lo primièrs tèmas de caractèr ligats a la politica, Os Vampiros e Menino do Bairro Negro — lo primièr contra l'opression del capitalisme, lo segund, inspirat per la misèria del Bairro do Barredo, quartièr de Porto — comprenent lo disc Baladas de Coimbra, que foguèt proïbit per la censura.[6] Os Vampiros, amb Trova do Vento que Passa (um poèma de Manuel Alegre, mes en musica per António Portugal e cantat per Adriano Correia de Oliveira) venguèt un simbòls de la resisténcia antisalazarista.
Faguèt de viatges en Soïssa, Alemanha e Suècia, integrat un grop de fados e guitarras, dins la companhiá d'Adriano Correia de Oliveira, José Niza, Jorge Godinho, Durval Moreirinhas e l'ajuda de la fadista lisboèta Esmeralda Amoedo.
En Mai de 1964 José Afonso se produguèt dins la Sociedade Musical Fraternidade Operária Grandolense, que s'inspirèt per far a cançon Grândola, Vila Morena. Lo cant foguèt causir coma lo senhal del Movimento das Forças Armadas dins lo còp d'Estt de 25 d'abril de 1974, venguèt una de las musicas mas significativas del periòde revolucionari. E maiaquel an foguèron lançats los albuns Cantares de José Afonso e Baladas e Canções.
En 1964, José Afonso s'estabeliguèt a Lourenço Marques, amb Zélia[4], o. Entre 1965 e 1967 aculissent los filhs del precedent maridatge. Colaborèt a un grop de teatre local, metent en musica una pèça de Bertolt Brecht, A Excepção e a Regra. Se manifestèt contra lo colonialisme, çò que li causèt problèmas amb la PIDE, la polícia politica de l'Estado Novo. Al Moçambic nasquèt sa filha Joana, en 1965.
Demorèt, entre 1964 e 1967, en Moçambic, acompanhat pels dos filhs e companha, Zélia, ensenhant a Beira, e Lourenço Marques[7]. A l'epòca, comecèt sa carrièra politica, per defendre los ideals d'independéncia, çò que li valguèt l'atencion dels agents del govèrn colonial.[4]
Intervencion politica fins a Revolucion del 25 d'abril
[modificar | Modificar lo còdi]Quand tornèt a Portugal, en 1967, foguèt nomenat professor a Setúbal; en realitat, demorèt ensenhar pauc de temps, puèi foguèt expulçat de l'ensenhament oficial, après um periòde de malautiá.[4]Alara venguèt un simbòl de la resisténcia democratica. Mantenguèt de contactes amb la Liga de Unidade e Acção Revolucionária e lo Partit Comunista Portugués — pr'amor se declarèt independent dels partits — e foguèt presonièr de la PIDE. Contunhèt de cantar e participèt a l'encontra d Chanson Portugaise de Combat, a París, em 1969. Tanben enregistrèt Cantares do Andarilho, recebent lo prèmi de la Casa da Imprensa pelo Melhor Disco do Ano, e lo prémio da Melhor Interpretação. Per que lo seu nom siá pas censurat, Zeca Afonso s faguèt nomenar pels jornals amb anagrama Esoj Osnofa.
En 1971 publiquèt Cantigas do Maio, que compren Grândola, Vila Morena. Zeca participèt un fun de festivals, e tanben publiquèt um libre sus el e lancèt lo títol Eu vou ser como a toupeira. En 1973 cantèt al IIIn Congrés de l'Oposicion Democratica e enregistrèt l'lbum Venham mais Cinco. Al meteis, comecèt se dedicar al cano, e ajudèt d'instituicions popularas, tot en continhant sa carrièra politica dins la Liga de Unidade e Acção Revolucionária.[4]
Entre abril e maio de 1973 esteve detido no Forte-prisão de Caxias pela PIDE/DGS.
Après a Revolucion dels ulhets
[modificar | Modificar lo còdi]Après la Revolucion dels ulhets de 1974, acentuèt sa defensa de la liberdat, realizant d'ajudas a diverses movements, en Portugal e a l'estrangièr; retonèt, tanben, a sa foncion de professor.[4] Contunhèt de cantar, enregistrant lo títol Coro dos Tribunais. Son intervencion politica jamai acabèt, venguèt un admirator del PREC. En 1976 declarèt son sosten a la campanha presidenciala de Otelo Saraiva de Carvalho.
Los seus darrièrs espectacles se donèron dins los colisèus de Lisbona e do Porto, en 1983, dins una fasa avançada de s malautiá. A la fin d'aquel li foguèt atribuit l'Ordem da Liberdade, mas lo cantor refusèt la distinccion.[8]
En 1985, foguèt editt lo seu darrièr album d'òbras originalas, Galinhas do Mato, que, a causa de sa malautiá, Zeca aviá pas podut interpretar totas las musicas previstas. L'album foguètr completat per José Mário Branco, Sérgio Godinho, Helena Vieira, Fausto e Luís Represas. En 1986 sostenguèt la candidatura de Maria de Lourdes Pintasilgo coma President de la Republica.
Premios e omenatges
[modificar | Modificar lo còdi]Foguèt laureat per la Casa da Imprensa, coma melhor compositor e interprète de musica leugièra, per 1969, 1970 e 1971.[9]
Recebèt, tenben, l'omenatge de Câmara Municipal de Lagos, que donèt son nom a una carrièra da Freguesia de Santa Maria.[9]
E la Câmara Municipal do Porto donèt lo seu nome a una carrièra que fa lo ligam entre Rua António Cândido e Rua da Constituição.
Eretatge
[modificar | Modificar lo còdi]A l'origina amb lo fado de Coimbra, fogu utna figura centrala del movemento de renovacion de la musica portuguesa que se desevolopèt dels ans 1960 fins als 70, essent a l'origina de las celèbras cançons engatjadas, de contengut d'esquèrra, contra lo Regime. Zeca Afonso demora de segur associat a la casuda de l'Estado Novo, regime de ditatura Salazarista en Portugal entre 1933 e 1974, après qu'una des sa composicions, "Grândola, Vila Morena", foguè utilizada coma senhal pel Movimento das Forças Armadas (MFA), comandats pels Capitanis d'abril, qu'instaurèt la democracia, lo 25 d'abril de 1974.
Fòrça de sas cançons contunhan d'esser represas per d'artistas portugueses e estrangièrs, qu'existisson mai de 300 versions de cançons seunas gravadas per mai d'un centenat de interprètas,[10] que ne fa un dels compositors portugueses mai difusat pel mond.
Discografia (pt)
[modificar | Modificar lo còdi]
Álbuns de estúdio
- Baladas e canções (1964)
- Cantares de andarilho (1968)
- Contos velhos rumos novos (1969)
- Traz outro amigo também (1970)
- Cantigas do Maio (1971)
- Eu vou ser como a toupeira (1972)
- Venham mais cinco (1973)
- Coro dos tribunais (1974)
- Com as minhas tamanquinhas (1976)
- Enquanto há força (1978)
- Fura fura (1979)
- Fados de Coimbra e Outras Canções (1981)
- Como se fora seu filho (1983)
- Galinhas do mato (1985)
Albuns en Viu
- José Afonso in Hamburg (1982)
- Ao vivo no Coliseu (1983, album duble)
Bibliografia activa
[modificar | Modificar lo còdi]- Cantares (1968)
- Cantar de Novo (1969)
- Quadras Populares (1980)
- Textos e Canções (1986)
Bibliografia passiva
[modificar | Modificar lo còdi]- José Afonso - por José Viale Moutinho (1972, ed. espanhola 1975)
- Zeca Afonso: As Voltas de um Andarilho - por Viriato Teles (1983)
- Livra-te do Medo - Histórias e Andanças do Zeca Afonso - por José António Salvador (1984, reeditado, em versão revista e aumentada, em 2014)
- Zeca Afonso - Poeta, Andarilho e Cantor - edição Associação José Afonso (1994)
- José Afonso - O Rosto da Utopia - por José António Salvador (1994)
- José Afonso, Poeta - por Elfriede Engelmeyer (1999)
- As Voltas de um Andarilho - por Viriato Teles (1999, ed. aumentada; 2009, reedição actualizada)
- Zeca Afonso antes do mito - por António dos Santos e Silva (2000)
- José Afonso - Um olhar fraterno - por João Afonso dos Santos (2002)
- José Afonso - Todas as Canções - por Guilhermino Monteiro, João Lóio, José Mário Branco e Octávio Fonseca (2010), Assírio & Alvim - ISBN 9789723715675
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Dins aquel ostal visuèt lo trobador de la libertat, Lo zeca
- ↑ (pt)Zeca Afonso
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 et 3,7 Ferro, 2002:28
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 et 4,5 Ferro, 2002:29
- ↑ Implicacions substencialistas dins la filisofia sartriana
- ↑ Viriato Teles A discografia completa de Zeca Afonso, Associação José Afonso discografia
- ↑ Sus aquel periòde (fr)testimòni.
- ↑ En 1994 lo President de la Republica volguèt balhar la decoracion a títul postum, mas Zélia refusèt, alegant lo fach lo seu marido aviá pas acceptat de viu, alara, la recebrà pas un còp mòrt.
- ↑ 9,0 et 9,1 Ferro, 2002:30
- ↑ Viriato Teles, in As Voltas de um Andarilho
Bibliografia (pt)
[modificar | Modificar lo còdi]- Silvestre Marchão FERRO; Vultos na Toponímia de Lagos; Lagos; ed:Câmara Municipal de Lagos; 2002; ISBN 972-8773-00-5
- Alexandre Felipe FIUZA; Representações do Espaço Africano na Moderna Canção Popular Portuguesa: O Caso José Afonso 2008