Fluvi Jaune
| Fluvi Jaune / Huanghe | |
|---|---|
 | |
| Caracteristicas | |
| Longor | 5 464 km |
| Bacin | ? |
| Bacin collector | Huanghe |
| Debit mejan | 2 571 m3⋅s-1 |
| Riu | |
| S'escampa dins | Mar Jauna |
| Geografia | |
| Païses traversats | China |
Lo Fluvi Jaune ò Huang He (chinés : 黃河) es un fluvi chinés d'una longor de 5 464 km². Sa fònt se situa dins lei Monts Bayan Har au nòrd-èst dau Plan Tibetan. Passa per lo Plan de Loess e lo Plan d'Ordos avans de venir dins lo Grand Plan de China dau Nòrd e de se traire dins la Mar Jauna au nivèu dau Golf de Bohai. Es lo segond pus important de China après lo Fluvi Blau e lo seisen de la planeta. Son bacin cuebre una superficia de 795 000 km² e assostava en 113,7 milions d'abitants en 2015. Urbanizat a 30%, es la region d'origina dei premierei civilizacions dau país e lo fluvi tèn un ròtle important dins son istòria en causa de seis inondacions frequentas e murtrieras.
D'efiech, lo Fluvi Jaune dèu son nom a l'importanta carga sedimentària drenada per son aiga. Aqueu fenomèn es a l'origina de la formacion de depaus sedimentaris dins sa vau bassa. An tendància de subreauçar regularament lo fons de son liech, çò que favoriza lei vengudas deis aigas. Dins lei cas pus extrèms, aquelei catastròfas pòdon desviar de plusors centenaus de quilomètres lo traçat dau flume. Per aquela rason, lo Fluvi Jaune es considerat coma un dei fluvis pus perilhós de la planeta e un important ret de levadas foguèt bastit tre l'Antiquitat per assaiar de lo canalizar.
En causa d'aquela extension, es una zòna ecologica importanta. Pasmens, amb lo desvolopament de l'economia chinesa e l'aumentacion deis emissions de polluents, la màger part de seis ecosistèmas es desenant menaçada de disparicion, especialament dins la partida inferiora de sa vau.
Etimologia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo nom dau Fluvi Jaune es la traduccion dau tèrme chinés Huang He (黃河) que significa literalament « Riu Jaune » en occitan. Aquela apelacion vèn de la color caracteristica que li es donada per lei sediments transportats per son aiga après lo passatge dau Plan de Loess. Aqueu nom s'es pauc a pauc impausat dins la region en causa de l'influéncia culturala chinesa. Pasmens, dins de tèxtes ancians, pòdon de còps se trobar lei tèrmes « Riu Negre » en mongòl ò « Riu dau Pavon » en tibetan.
Geografia e idrologia
[modificar | Modificar lo còdi]
Fònts e cors
[modificar | Modificar lo còdi]Per convencion, lo cors es devesit entre tres partidas. Lo cors superior se situa dins lei vaus dau Plan Tibetan onte se situa la fònt dau fluvi. Lo cors mejan comença a la sortida de Tibet e s'acaba a l'intrada dau Grand Plan de China dau Nòrd. Lo cors inferior se situa dins aqueu plan fins au Golf de Bohai.
Lei fònts e la vau superiora
[modificar | Modificar lo còdi]
La fònt principala dau Fluvi Jaune es situada a 4 800 m dins lei Monts de Bayan Har, una cadena de montanhas dau nòrd-èst dau Plan Tibetan. Lo riu raja alora sus una distància de 350 km dins una vau relativament larga e plana que son altitud demenís lentament de 4 350 a 4 200 m. Es enquadrada per lei Monts Buqing au nòrd e per la cadena de Bayan Har au sud. Coma l'enclinason de la vau es febla, lo riu i a un traçat complèx amb plusors corbas. Se dirigís vèrs l'oèst per arribar ais lacs Gyaring e Ngoring que collèctan l'aiga eissit de divèrsei torrents e rius locaus.
Lo clima dins la premiera partida de la vau superiora dau Fluvi Jaune es eissuch, freg e ventós amb de precipitacions concentradas durant l'estiu. La vegetacion es de tipe aupenc ò estepic e la populacion es pauc nombrosa. Son activitat unica es lo norrigatge[1].
Après lo Lac Ngoring, lo riu quita lo Plan Tibetan en passant per un ensemble de gòrgas prefondas. Son cors es en partida dictat per la preséncia dei Monts de Kunlun, dei Monts Xiqing e dei Monts Min. La sortida dau Plan a luòc vèrs la vila de Lanzhou. Durant aqueu trajècte, lei regions traversadas presentan un clima similar a aqueu de la vau situada entre la fònt e lo Lac Gyaring (eissuch, freg e ventós). La populacion i es fòrça febla.
La vau mejana
[modificar | Modificar lo còdi]
La vau mejana dau Fluvi Jaune comença au nivèu de la vila de Heku. A una longor de 2 900 km. Travèrsa lo Plan de Loess e lo Plan d'Ordos segon una corba qu'es inicialament dirigida vèrs lo nòrd avans de virar vèrs l'èst e lo sud. L'aspècte dau fluvi varia fòrça dins aquelei regions. Pòu rajar dins de gòrgas prefondas e estrechas ò passar dins de plans clòts favorables a la formacion de corbas.
Constituïts de sediments arenós formats per lei glaciers imalaians durant lei darriers periòdes glaciaris, aquelei terrens son fòrça fresinós e aisament usats per l'aiga. La carga sedimentària aganta alora de valors fòrça importantas, de l'òrdre de 34 kg/m3 d'aiga[2]. Aqueu fenomèn es unic au sen dei fluvis majors de la planeta. En comparason, Colorado, que passa tanben dins de jaç geologics fragils, a una carga sedimentària de solament 10 kg/m3. Es renfòrçat per l'accion dei rius Wei, Luo e Jing que travèrsan tanben de regions de sediments glaciaris. Au totau, la quantitat totala de sediments transportats per lo Fluvi Jaune e seis afluents es estimada a 1,6 miliards de tonas cada an.
La vau bassa
[modificar | Modificar lo còdi]La vau bassa dau Fluvi Jaune a actualament una longor de 700 km. Se situa dins lo Grand Plan de China dau Nòrd qu'es una region fòrça clòta formada per lei depaus sedimentaris drenats per lo fluvi. Lo procès a començat i a 25 milions d'ans. Lo traçat dau corrent d'aiga i es fòrça instable car la carga sedimentària entraïna la formacion de depaus que reauçan lentament lo fons[3]. La basa dau liech es ansin a una autor que se tròba 5 a 11 m au dessüs dei plans vesins[4]. En despiech de la construccion d'un important ret de levadas per canalizar lo riu, aquò es a l'origina d'inondacions grèvas que pòdon transformar lo traçat dau fluvi. Dins lei cas pus extrèms, lei bocas pòdon se desplaçar de plusors centenaus de quilomètres. Aqueu fenomèn, dich divagacions dau Fluvi Jaune, a fòrça marcat l'istòria de China.
Idrografia e inondacions
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo debit mejan dau Fluvi Jaune es de 2 571 m3/s mai, dins lei fachs, es marcat per de variacions importantas. Pòu demenir fins a 200 m3/s entre març e junh. Durant aqueu periòde, lei prelèvaments d'aiga mai e mai importants realizats dins lei regions bassas de la vau pòdon i entraïnar d'assecaments quasi complèts. En revènge, entre junh e setembre, durant la sason dei pluejas, lo debit pòu agantar 25 000 m3/s.
En causa d'aquelei variacions e de la diferéncia d'autor entre son liech e lei plans vesins, lo Fluvi Jaune conoís d'inondacions frequentas, importantas e murtrieras. Es ansin considerat coma un dei fluvis pus perilhós de la planeta e son istòria es jalonada de catastròfas grèvas qu'an cambiat lo traçat de sa partida bassa. En particular, l'emplaçament de son embocadura es susceptible de migrar au nòrd ò au sud de la Peninsula de Shandong. Entre leis inondacions pus murtrieras, se pòdon citar aquelei de 11 apC a l'origina de la casuda de la dinastia Xin, de 1034-1048 qu'entraïnèron la destruccion de la mitat de la produccion agricòla dei províncias septentrionalas de China, de 1344 que favorizèt la revòuta Ming còntra la dinastia Yuan, de 1642 que destruguèt Kaifeng (300 000 mòrts), de 1887 que tuèt entre 900 000 e 2 000 000 d'abitants, de 1931 que tuèt entre un e quatre milions de personas e de 1938 que tuèt entre 500 000 e 900 000 abitants.
Lei causas d'aquelei catastròfas son pas totjorn naturalas. D'efiech, la rompedura volontària dei levadas dau Fluvi Jaune foguèt utilizada mai d'un còp per arrestar una invasion militara ò redurre una insureccion.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Formacion
[modificar | Modificar lo còdi]L'aparicion dau Fluvi Jaune es una consequéncia de la formacion d'Imalaia e dau Plan Tibetan en seguida de la collision entre Índia e Eurasia. Dèu datar de 25 Ma car es probablament parallèla a la formacion dau Grand Plan de China dau Nòrd qu'es constituït dei depaus sedimentaris drenats per lo fluvi. Sa longor a conegut de variacions importantas en causa dei movements dei glaciers imalaians, de l'avançada dei depaus d'alluvions e dei cambiaments de liech dau riu.
De la Preïstòria a l'Edat Mejana
[modificar | Modificar lo còdi]La vau mejana dau Fluvi Jaune es la region d'aparicion dei premierei civilizacions chinesas. D'efiech, leis alluvions de la region de Loess son un terren fòrça favorable a l'agricultura e l'endrech veguèt lo desvolopament dei culturas Xia (2100-1600 avC) e Shang (1600-1046 avC). Divèrsei documents permèton de precisar lo percors dau fluvi durant l'Antiquitat. En particular, mencionan au mens tres cambiaments majors de son traçat en 602 avC, en 11 apC e en 70 apC. Mòstran tanben que lo sabotatge dei levadas per entraïnar d'inondacions èra ja una practica frequenta, especialament durant lei conflictes entre leis Reiaumes Combatents (sègles V-III avC).
De l'Edat Mejana ais inondacions deis ans 1930
[modificar | Modificar lo còdi]
De l'Edat Mejana a la premiera mitat dau sègle XX, lei documents chinés permèton de seguir leis inondacions e lei desplaçaments dau fluvi. De mai, plusors armadas chinesas contunièron de rompre volontàriament lei levadas en despiech d'una temptativa dau Tractat de Shanyuan (1004-1005) per enebir aquela tactica. Aquò empediguèt pas lei catastròfas. En 1034, un molon de brancas e de curum bloquèt lo rajament de l'aiga e entraïnèt la formacion de tres corrents d'aiga diferents que ravatjèron lei regions de Dezhu e Bozhu. Lei Song mobilizèron 135 000 obriers e soudats per assaiar de restaurar lei levadas avans de renonciar en 1041. Finalament, la situacion s'estabilizèt en 1048 après una inondacion novèla.
Passant dins lei regions pus septentrionalas dau Grand Plan, aqueu percors foguèt modificat en 1128 quand leis armadas Song destruguèron lei levadas de la riba sud per blocar l'avança dei Jin. Aquò causèt un desastre considerable marcat per lo premier desplaçament, enregistrat dins l'istòria, dei bocas dau fluvi au sud de la Peninsula de Shandong. Aquò aguèt de consequéncias sus lo riu Huai He que veguèt son trajècte desplaçat vèrs lo sud per lei depaus sedimentaris en 1194. Aquelei transformacions conoguèron d'evolucions suplementàrias amb una inondacion majora en 1344 que menèt a la mesa en plaça d'una traçat fòrça meridionau. La dinastia Yuan mobilizèt de ressorsas importantas per reparar lei levadas mai lei condicions de trabalh entraïnèron una revòuta que s'acabèt per la presa dau poder dei Ming. Après una venguda deis aigas novèla en 1391, d'importants chantiers dirigits per l'eunuc Li Xing estabilizèron lo fluvi en 1494. En despiech de plusors inondacions grèvas durant lo sègle XVI[5], lo Fluvi Jaune se mantenguèt mai ò mens dins la region definida en 1344.
Au sègle XVII, una venguda deis aigas fòrça grèva foguèt entraïnada per lei tropas Ming en 1642 per véncer la resisténcia d'una insureccion païsana que teniá la vila de Kaifeng. L'inondacion entraïnèt la mòrt de 300 000 abitants sus 378 000. L'èx-capitala imperiala foguèt abandonada durant 20 ans avans d'èsser tornarmai destrucha dins leis ans 1840.[6]. D'efiech, lo periòde 1840-1850 veguèt una multiplicacion deis inondacions majoras. En particular, aquela de 1851-1855 entraïnèt lo retorn de l'embocadura au nòrd de la Peninsula de Shandong.
Lei darriereis inondacions majoras dau Fluvi Jaune se debanèron durant leis ans 1930. En 1931, la conjugason de tombadas de nèu excepcionalas e lo passatge de sèt ciclòns tropicaus engendrèron una montada deis aigas que durèt de julhet a octòbre tocant un territòri de 122 000 km². Divèrseis epidèmias agravèron la situacion e menèron a un bilanç uman estimat entre un e quatre milions de mòrts. Sèt ans pus tard, foguèt lei tropas nacionalistas de Chiang Kai-shek que destruguèron plusors levadas per empedir l'armada japonesa d'ocupar la vila de Zhengzhu. L'inondacion destruguèt una zòna de 54 000 km² e tuèt 500 000 a 900 000 personas.
Lo Fluvi Jaune dempuei 1938
[modificar | Modificar lo còdi]
Dempuei la fin de la Guèrra Civila Chinesa en 1949, lo Fluvi Jaune es estat l'objècte d'amainatjaments importants destinats a empedir d'inondacions novèlas e prelevar d'aiga per alimentar lei vilas e l'agricultura localas. Per aquò, foguèron bastidas 46 restancas dins la vau mejana per regular lo debit e crear de resèrvas. En parallèl, la qualitat deis obratges de proteccion foguèt melhorada (contraròtle regular, estandardizacion... etc.). Lei restancas pus importantas permetèron tanben de desvolopar la produccion idroelectrica amb una poissança installada dins lo bacin de 40 TWh/an dins leis ans 2010.
Aquelei transformacions entraïnèron l'aparicion de problemas importantas de pollucion. D'efiech, entraïnan una demenicion de la quantitat d'aiga presenta dins lo fluvi, çò que favoriza la concentracion dei polluents. Òr, amb lo desvolopament de China, l'endrech es venguda una region industriala de premiera importància qu'assosta una populacion de mai de 100 milions d'abitants. Ansin, dins lo corrent deis ans 1980-1990, lei problemas de secaressa dei partidas pus bassas dau deltà se multipliquèron. L'erosion, renfòrçada per l'aumentacion dau nivèu deis oceans, ataquèt tanben certanei sectors dau litorau. Aquelei fenomèns aguèron de consequéncias negativas per leis ecosistèmas aqüatics, especialament per leis espècias migratritz.
Per resòuvre aquelei problemas, un important quadre reglementari foguèt adoptat a partir deis ans 2000. Permet de crear de resèrvas naturalas, de limitar la pesca e de luchar còntra leis espècias invasivas. De mai, favoriza lo mantenement d'un debit minimau fins a l'embocadura gràcias a una reduccion dei degalhatges d'aiga. Dins aquò, lo projècte prevetz tanben lo desviament de quantitats importants d'aiga dei rius dau sud de China vèrs lo nòrd, chantier qu'a d'efiechs fòrça negatius sus la natura. Enfin, lei mejans desplegats èran encara fòrça insufisents e pauc eficaç.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]La vau bassa dau Fluvi Jaune es una region importanta per l'economia chinesa amb una populacion nombrosa (mai de 100 milions d'abitants) e de centres industriaus majors coma Jinan (8,8 milions d'abitants), Luoyang (6,6 milions) ò Zhengzhu (4,4 milions). De mai, la vila de Xi'an (6,5 milions d'abitants) se tròba sus la Wei, un afluent dau fluvi. S'aquela industria es relativament diversificada, son còr istoric es organizat a l'entorn dei jaciments de petròli situats dins lei regions litoralas.
Lo ròtle economic premier dau Fluvi Jaune es donc d'alimentar lei vilas localas e de permetre l'aigatge de zònas agricòlas (aperaquí 75 000 km²). Fòrça ancian, aquela foncion es venguda pus importanta amb l'aumentacion dei besonhs agricòlas durant lo sègle XX. Lo fluvi es tanben una via navegabla que permet de connectar la region au comèrci mondiau. Permet tanben la produccion d'electricitat e certanei luòcs son de zònas toristicas de remarca.
Ecologia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo Fluvi Jaune es la basa de mai d'un ecosistèma aqüatic siá dirèctament dins l'aiga dau flume siá dins lei zònas umidas situadas dins lei zònas vesinas. Per exemple, 160 espècias de peis i son estadas identificadas (dont 19 endemicas). Lo deltà es tanben una importanta zòna umida qu'assosta au mens 265 espècias d'aucèus. Dins aquò, la màger part deis ecosistèmas de la vau bassa e d'una partida de la vau mejana es menaçada per de pollucions importantas. Ansin, en 2008, un tèrç de l'aiga èra considerada coma impròpria a la consumacion umana. De mai, lo deltà es en cors de disparicion en causa de l'erosion car una quantitat importanta de sediments es desenant blocada per lei restancas ò per la baissa dau debit. Durant lo periòde 1970-2015, sa superficia auriá ansin demenit de 50% amb de consequéncias grèvas sus lei populacions de peis e d'aucèus. En parallèl, mai d'una espècia invasiva son a s'installar dins lo fluvi.
Annèxs
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Initiatives pour l'avenir des grands fleuves, Fiche synoptique « Fleuve Jaune », consultada lo 27 d'abriu de 2021, [1].
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ (en) Hu Guangyin, Yu Lupeng, Dong Zhibao, Jin Huijun, Luo Dongliang, Wang Yixuan e Lai ZhongPing, « Holocene aeolian activity in the Headwater Region of the Yellow River, Northeast Tibet Plateau, China: A first approach by using OSL-dating », Catena, vol. 149, 2012, pp. 150-157.
- ↑ (en) T.R. Tregear, A Geography of China, 1965, pp. 218-219.
- ↑ Aperaquí 75% dei sediments drenats per lo fluvi arriban pas a la mar.
- ↑ Lei diferéncias d'autor pus importantas (13 a 20 m) se tròban dins la region de Kaifeng.
- ↑ Lei pus importantas aguèron luòc en 1526, 1534, 1558 e 1587.
- ↑ (en) Xu Xin, The Jews of Kaifeng. China: History, Culture, and Religion, Ktav Publishing Inc, 2003, p. 47.