Ans 1640
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]1640 : en Japon, execucion d'una delegacion de marchands portugués venguts negociar una represa dau comèrci.
1640-1641 : en Asia dau Sud-Èst, presa de Malacca, pòrt principau dei Portugués dins la region, per la VOC. Aquò constituïguèt una etapa decisiva dins l'establiment de la dominacion comerciala dins la region. Per lei Portugués, en revènge, la pèrda de Malacca èra una desfacha grèva que s'inscriviá dins un contèxte pus larg de demenicion de lor influéncia en Asia e dins l'ocean Indian (→ 1649).
1641-1642 : famina dins certanei regions de Japon. En parallèl, leis Olandés aprofichèron sei privilègis laissats per l'edicte Sakoku per renfòrçar sa preséncia a Nagasaki.
1643 : mòrt dau rèi Loís XIII (14 de mai). Son fiu Loís XIV li succediguèt sota la regéncia de sa maire Ana d'Àustria. Capitèt d'annular lei disposicions dau rèi defunt qu'aviá assaiat d'organizar un conseu de regéncia. S'installèt dins lo Palais Reiau amb sei fius e nomèt lo cardenau Jules Mazarin coma ministre principau de son govèrn. Decidiguèt tanben de contuniar la guèrra còntra Espanha, encoratjada per la victòria de Rocroi (19 de mai). Aquelei decisions causèron de decepcions importantas au sen de l'aristocracia auta. Dins lo corrent dau mes d'aost, un complòt dich Cabala deis Importants foguèt organizat per unei Grands dau Reiaume per assassinar Mazarin. La temptativa mau capitèt e lo duc de Beaufort foguèt arrestat e estremat fins a 1648. Plusors senhors importants foguèron tanben exilats en província.
1644 : perseguida de la Guèrra de Trenta Ans amb de succès francés e suedés en Alemanha a Friborg (3-5 d'aost) e a Jüterbog (23 de novembre). En revènge, en Catalonha, leis Espanhòus capitèron de tornar conquistar Lleida (→ 1645).
1644-1645 : en França, trèbols dins la capitala e divèrsei províncias en causa d'aumentacions d'impòsts e de pretz. Aquelei fons èran necessaris per finançar la perseguida de la guèrra. De liechs de justícia permetèron d'impausar lei decisions reialas mai quauquai projèctes de taxa foguèron abandonats.
1645 : avançada francosuedesa vèrs Viena que foguèt brèvament menaçada (→ 1646).
1646 : dins la Guèrra de Trenta Ans, signatura d'una trèva entre lei Províncias Unidas e Espanha après divèrsei victòrias francosuedesas en Alemanha e Suècia. D'efiech, leis Olandés volián pas d'una frontiera comuna amb França. Aqueu retirament permetèt d'iniciar la fin de la guèrra (→ 1648).
1648 : après plusors desfachas grèvas en Flandra e en Alemanha, leis Espanhòus e leis Imperiaus demandèron de negociar la fin de la Guèrra de Trenta Ans. Lei Tractats de Vestfàlia marquèron un succès important per leis adversaris dei Habsborg amb lo mantenement d'una estructura que permetiá pas a l'ostau austrian de prendre lo contraròtle dau Sant Empèri Roman Germanic. En parallèl, l'independéncia dei Províncias Unidas foguèt reconeguda e França e Suècia obtenguèron divèrsei territòris. En revènge, lei negociacions mau capitèron entre França e Espanha que contunièron de se batre.
1648 : en Polonha-Lituània, començament d'una importanta dei Cosacs Zaporoges que vivián sus lo territòri de l'Ucraïna actuala. Aquò marquèt lo començament dau lòng declin de la poissança polonesa.
1648-1653 : en França, maugrat lo succès representat per lei Tractats de Vestfàlia, lei tensions deis ans precedents a prepaus dei questions fiscalas e dau partiment dau poder politic entraïnèron d'insureccions popularas que se transformèron en guèrra civila. Complèx, lo conflicte opausèt lei partisans dau poder reiau (Ana d'Àustria, Mazarin...) a una coalicion de maucontents favorables a una limitacion d'aqueu poder (aristocracia auta, borgesiá...).
1649 : en Asia Centrala, conquista de Kandahar per Pèrsia.
1649-1650 : sota la direccion de la dinastia iarubita, insureccion còntra la preséncia portuguesa a Mascate. Permetèt ai sobeirans omanés d'ocupar lo pòrt e de començar una guèrra còntra lei posicions portuguesas dins l'Ocean Indian.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]
1648 : acabament de la construccion dau Fòrt Roge de Delhi, un important complèx fortificat de 656 × 328 m que permetiá de protegir de palais e de mosquetas utilizats per leis emperaires mogòls. L'endrech venguèt fòrça famós en causa de sa talha e de la color caracteristica dau gres roge utilizat per construrre lei muralhas exterioras.
Sciéncias e tecnicas
[modificar | Modificar lo còdi]1641 : aparicion dau premier termomètre d'alcòl en Itàlia.
1643 : premiera mesura de la pression atmosferica realizada per Evangelista Torricelli (1608-1647).
1644 : a partir dau principi ja enonciat en 1450 per l'Italian Leon Battista Alberti (1404-1472), invencion dau premier anemomètre per lo matematician anglés Robert Hooke (1635-1703).
1644 : realizacion de la premiera carta de la còsta occidentala d'Austràlia per lo fisician francés Melchisédech Thévenot (vèrs 1620 - 1692).
1644 : mesa en evidéncia de la pression atmosferica per lo fisician e matematician Evangelista Torricelli (1608-1647).
1645 : anóncia de la descubèrta d'un satellit naturau de Vènus per l'astronòm italian Francesco Fontana. Observat mai d'un còp per divèrseis astronòms dei sègles XVII e XVIII, aquela luna èra en realitat una illusion optica que foguèt identificada au sègle XIX.
Decès
[modificar | Modificar lo còdi]- Evangelista Torricelli, fisician e matematician italian.
- Francisco de Quevedo, escrivan espanhòu.
- Galileo Galilei, fisician e matematician italian.
- Gaspar de Guzmán y Pimentel, còmte duc d'Olivares e òme politic espanhòu.
- Loís XIII, rèi de França.
- Rabat Ièr, sultan de Sennar.