Endoreïsme
L'endoreïsme (del grèc: endo: en dedins, e rhein : rajar) es un tèrme d'idrologia que descriu un bacin idrografic claus gardant las aigas (superficialas o non) dins una depression tancada. Tot apòrt idric (pluèja o autra forma de precipitacions) pòt pas sortir d'un bacin endoreïc que per evapotranspiracion o infiltracion.
Caracteristicas[modificar | Modificar lo còdi]
L'endoreïsme, que cobrís 11 % de la superfícia dels continents, a mai d'una causas, sovent cumulativas. Es benlèu la consequéncia del relèu (endoreïsme estructural), dins lo cas de concas tancadas de totes talhs.
De factors ligats al sol (infiltracion importanta) e al clima (fòrta evaporacion lo long dels cors d'aiga o dins las lagunas) explican tanben que de cors d'aiga capita pas a aténher la mar. S'agís aloara d'endoreïsme foncional.
Pasmens se los bacins endoreïcs pòdon se trapar dins quin que siá clima, son presents, mai sovent, en mitan desertic. Dins las regions recebent fòrça precipitacions, l'erosion ripariana causada per l'escorriment de las aigas va mai sovent crear de desals d'assecament (subretot pendent los periòdes d'inondacion), que pòdon aténher una autra partida del sistèma idrologic que ne fa partit, crosant la barrièra entre lo bacin endoreïc e los alentorns. La mar Negra èra autrescòp endoreïca fins a que la mar Mediterranèa trenque lo terren los separant.
Dins los desèrts fòrça cauds, lo flux d'aiga es bas e la pèrda d'aiga deguda a l'evaporacion nauta, ralentissant fortament la creacion de sistèmas d'assecament. Lo fach que l'escorrament de las aigas sián tencadas sovent a una concentracion de sals e d'autres minéerals dins l'aiga; los minerals de las ròcas a l'entorn son despausadas dins lo bacin e i son daissats quand l'aiga, que los aviá depausadas s'evapora. Los bacins endoreïcs an alara sovent de salars que, per lor granda talha, superfícia dura e plana, son sovent utilizats en aviacion coma pista economica o per ensejar de batre lo recòrd de velocitat terrèstre.
De lacs permanents e sasonièrs pòdon se formar dins los bacins endoreïcs. De bacins son subretot en estat d'estasi, lo clima avent cambiat, reduisent las precipitacions al punt que pas pus de lac ne se forma. Quitament los lacs permanents son en flux de contunh: cambian de talha e de forma pendent la sason seca, a vegada se separant en mai d'un lacs mai pichons.
Amb l'arribada dels òmes dins la region e l'espandiment de las vilas dins las regions de per abans inabitablas a causa de la fòrta ariditat, los sistèmas fluvials qu'alimentan fòrça lacs endoreïcs son alterats per la construccion de paissièras e aqüeductes. Alara fòrça lacs endoreïcs, subretot dins los païses en vias de developament, mermèron aqueles darrièrs ans (per exemple: mar d'Aral, lac Chad, Lop Nor), provocant una auça de la salinitat e de substéncias polluantas, damatjant l'ecosistèma dels lacs.
Totes los bacins tancats son pas necessàriament endoreïcs, per exemple en mitan carstic.
Exemples[modificar | Modificar lo còdi]
Africa[modificar | Modificar lo còdi]
L'Africa possedís fòrça bacins endoreïcs:
- lo lac Turkana;
- lo delta de l'Okavango, dins lo desert de Kalahari al Botswana;
- lo lac Ngami, au Botswana ;
- lo lac Chad, entre lo Chad, lo Cameron, lo Nigèria e lo Nigèr, alimentat pels fluvis Chari e Logone;
- lo salar Etosha en Namibia;
- lo lac Abbe, situat sus la frontièra entre Jiboti e l'Etiopia.
America[modificar | Modificar lo còdi]
L'America del Nòrd presente fòrça cases escampilhats sus l'ensemble de sa superfícia:
- al Canadà:
- lo Lac Little Manitou e Lac La Vieille al Saskatchewan;
- lo Lac Pakowki en Albèrta;
- lo Spotted Lake en Colónbia Britanica;
- als Estats Units d'America:
- dins lo Grand Bacin dels Estats Units, cobrissent de partida de Nevada, Utah e Califòrnia:
- lo Grand Lac Salat;
- lo desèrt Black Rock;
- lo lac Sevier;
- lo Pyramid Lake;
- lo Mono Lake;
- lo Salton Sea en Califòrnia;
- lo Great Divide Basin al Wyoming;
- lo Nòu Mexcic a mai d'un bacins endoreïcs, coma:
- lo bacin de Tularoosa
- lo Lac Salé Zuni;
- lo bacin de Tularoosa
- lo Crater Lake en Oregon;
- lo Devils Lake (Dakota du Nordtext=Devils Lake)Modèl:Liendel Dakota del Nòrd ;
- lo Devil's LakeModèl:Liendel Wisconsin;
- dins lo Grand Bacin dels Estats Units, cobrissent de partida de Nevada, Utah e Califòrnia:
- al nòrd del Mexic, lo Bolsón de Mapimí ;
- al Guatemala, lo Lac Atitlán.
L'America de Sud presenta tanben de cases:
- Los bacins de l'Altiplano, subretot aquel de sistèma TDPS comprenent lo lac Titicaca, lo lac Poopó e lo Salar de Coipasa, communicant entre eles
- Lo lac Valencia au Veneçuèla;
- Lo lac Mar Chiquita en Argentina.
Antarctica[modificar | Modificar lo còdi]
De rares lacs endoreïcs se situan en clima fred e desertic, subretot en Antartida. Lo lac Vida demora liquid malgrat la temperatura ambianta inferiora a 0 0 °C, a causa d'una salinitat set còp superiora a aquela de l'aiga de mar. Las Vals secas de McMurdo presentan tanben diferents especimens sus una zona redusida al climat particular.
Asia[modificar | Modificar lo còdi]
La mar Mòrta, entre Israèl e Jordania, es ara lo punt emergit de mai bassa altitud de la Tèrra, e un dels lacs mai salins.
L'Asia centrala e l'Asia de l'Oèst constituisson un enòrme bacin endoreïc comptant mai d'un lacs endoreïc, coma:
- la mar Caspiana, mai grand lac del mond. Una granda partida de l'Euròpa de l’Èst, drenat per la Volga, aparten a son bacin idrolic;
- la mar d'Aral, que los fluvis tributaris foguèron desviats per l'asagatge, mermant sa talha de biais espectacular;
- lo lac Balqash, al Cazacstan
- l'Yssyk Koul, al Quirguizstan ;
- lo lac Helmand, sus la frontièra entre l'Iran e l'Afganistan;
- lo lac Tuz e lo lac de Van, en Turquia (Armenia istorica) ;
- lo lac d'Orumieh e lo lac Namak en Iran
En China i a tanben d'exemples:
- le Lop Nor ;
- lo bacin de Tarim, mai grand bassin fluvial endoreïc del mond amb mai de 400 000 km2 ;
- la val de l'Emin;
- la Dzongaria;
- lo lac Qinghai;
- lo bacin de Qaidam.
Euròpa[modificar | Modificar lo còdi]
En Euròpa, après la desapareisson de fòrça cases, existís encara unes lacs endoreïcs:
- le Neusiedlersee en Àustria;
- los lacs de Sete Cidades als Açòres, Portugal;
- le lac de Fuente de Piedra en Espanha.
Oceania[modificar | Modificar lo còdi]
L'Austràlia, fòrça arida, compta fòrça de sistèmas endoreïcs. Los mai importants son:
- lo bacin del lac Eyre, drenant dins lo fòrça cambiadís lac Eyre e inclusissent lo lac Frome;
- lo lac Torrens, en Austràlia Meridionala;
- lo lac Corangamite, un lac de cratèri fòrça salin;
- lo lac George, autrescòp partida del bacin Murray-Darling.
Ancians exemples[modificar | Modificar lo còdi]
De lacs e mers son pas mai endoreïcs, coma:
- lo Lac Tanganyika, dempuèi que lo cors del riu Lukuga, un fluvi qei l'alimentava, se capvirèt e venguèt son emissari;
- lo lac Bonneville, en Utah;
- la val de Mexico abrigava fòrça lacs dins l'èra precolombiana, coma los lacs Texcoco e Chalco;
- la mar Negra;
- la mar Mediterranèa, que foguèt autrescòp copada de l'ocean Atlantica;
- los bacins de l'Èbre e del Douro dins la peninsula Iberica.
Referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
Vejatz tanben[modificar | Modificar lo còdi]
Articles connèxes[modificar | Modificar lo còdi]
- Areïme, abséncia de malhum idrografic organizat
- Exoreïme, escorrament « classic » cap a la mar
- Mar tancada
- Bacin idrografic
- Lac salat