Roald Amundsen

Roald Engelbregt Gravning Amundsen (16 de julhèt de 1872, Borge - 18 de junh de 1928, Mar de Barents) foguèt un marin norvegian, explorator dei regions polaras. En particular, foguèt lo premier navegaire que capitèt de passar per lo Passatge dau Nòrd-Oèst en 1905. Foguèt tanben lo cap de la premiera expedicion qu'agantèt lo Pòl Sud lo 14 de decembre de 1911.

Après aquelei succès, Amundsen pensava obtenir de finançaments per seis expedicions seguentas coma lo premier vòl per dessüs lo Pol Nòrd en 1926. Pasmens, se venguèt una celebritat, deguèt faciar de dificultats financieras regularas fins a sa mòrt. Dispareguèt en 1928 pendent una expedicion de sauvament de l'engenhaire italian Umberto Nobile.

Bibliografia

Jovença

Nascut lo 16 de julhet de 1872 a Borge dins la region d'Òslo, Roald Amundsen èra lo quatren fiu d'un capitani de marina, dich Jens Amundsen (1820-1886), qu'èra vengut armator. Sa maire assaièt de faire pression per l'alunchar de l'activitat maritima au profiech d'estudis de medecina. En 1890, venguèt donc estudiant. Pasmens, après lo decès de sa maire e d'examens mancats en 1893, decidiguèt d'abandonar l'universitat per venir marin. S'engatjèt donc per una campanha de sièis mes sur lo Magdalena, un naviri de caça ai fòcas. Puei, contunièt son aprendissatge sus de batèus de la companhiá de son paire.

Expedicions polaras

L'expedicion de la Belgica (1897-1899)

Lo naviri *Belgica* pendent son expedicion en Antartida.

En 1896, lo comandant bèlga Adrien de Gerlache de Gomery (1866-1934), que preparèt una expedicion d'exploracion de l'Antartida, cromprèt un naviri de caça ai fòcas norvegian que foguèt renomat Belgica. Reüniguèt un equipatge internacionau onte prenguèt Roald Amundsen coma segond luòctenent. L'expedicion comencèt en octòbre de 1897 e agantèt la Tèrra de Graham en genier de 1898.

Amundsen participèt a de missions d'exploracion sus lo continent e venguèt lo premier explorator qu'utilizèt d'esquís en Antartida. Pasmens, en març, lo vaissèu foguèt pres per lei glaç e deguèt esperar sièis mes dins la mar de Bellingshausen avans de s'entornar en Belgica. I recebèt un acuelh trionfau après la capitada de la premiera ivernada passada per una expedicion dins la region. De son caire, Amundsen venguèt amic amb lo mètge de la mission, l'Estatsunidenc Frederick Cook, qu'aviá agut un ròtle decisiu durant lei sièis d'immobilizacion dau naviri. Aquò li permetèt de se familiarizar amb lei tecnicas medicalas de subrevida dins un mitan ostil, element major dins la perseguida de sa carriera.

Lo Passatge dau Nòrd-Oèst (1903-1906)

Article detalhat: Expedicion Gjøa.

Fotogràfia dau *Gjøa* utilizat per l'expedicion dau Passatge dau Nòrd-Oèst.

Après l'expedicion Belgica e son retorn en Norvègia, Amundsen obtenguèt son brevet de capitani e preparèt alora sa premiera expedicion personala amb coma objectiu la dubertura maritima dau Passatge dau Nòrd-Oèst descubèrt dempuei lo litorau american en 1822. Plusors explorators famós coma Jean Cabot (1450-1498), Jacques Cartier (1491-1557), Henry Hudson (1565-1611) ò John Franklin (1786-1847) avián ja assaiat sensa succès d'explorar aqueu passatge. Amundsen foguèt obligat de vendre sei parts dins la societat de son paire per finançar son projècte e crompar un naviri de 47 tonas dich Gjøa. L'equipèt d'un motor e obtenguèt lo sostèn de l'explorator Fridtjof Nansen (1861-1930) que donèt un objectiu scientific a l'expedicion (l'estudi dau Pòl Nòrd Magnetic).

L'expedicion naviguèt dins la mar de Baffin avans de prendre lei destrechs de Lancaster, de Peel, de James Ross e de Rae. Refusant d'imitar Franklin, anèt pas a l'oèst de l'Illa dau Rèi Guilhèm. En plaça, decidiguèt de passar de lòng dau litorau orientau. Pasmens, lo 9 de setembre de 1903, foguèt blocat per lei glaç dins una baia dau sud de l'illa. I demorèt dos ans e i realizèt de mesuras magneticas. Intrèt tanben en contacte amb leis Inuits de la region. Aquò li permetèt d'aprendre divèrsei tecnicas de subrevida que foguèron pus tard decisivas durant son expedicion en Antartida.

Après lo tresen ivèrn passat dins la region, l'expedicion poguèt contuniar son viatge. Capitèt de trobar un passatge dins la mar de Beaufort e d'arribar au destrech de Bering. Amundsen e son expedicion capitèron ansin la premiera traversada dau Passatge dau Nòrd-Oèst. Après aqueu succès, lo naviri contunièt son viatge lòng dau litorau american mai Amundsen poguèt anonciar son succès gràcias au telegraf de la vila de Nome^[1]. Enfin, l'expedicion poguèt contuniar son camin e arribar a San Francisco lo 19 d'octòbre de 1906.

L'expedicion au Pòl Sud (1910-1912)

Article detalhat: Expedicion Amundsen.

Après lo succès de l'expedicion de 1903-1906, Amundsen decidiguèt de preparar una expedicion novèla per venir lo premier òme d'agantar lo Pòl Nòrd. Per aquò, Nansen li prestèt un naviri novèu, lo Fram, e un projècte foguèt estudiat per s'approchar dau Pòl en quatre ò cinc ans. Dins aquò, en setembre de 1909, leis explorators Frederick Cook (1865-1940) e Robert Peary (1856-1920) annoncièron aver agantat lo Pòl Nòrd en abriu^[2]. Amundsen decidiguèt donc de dirigir son expedicion vèrs lo Pòl Sud onte d'autreis expedicions èran en preparacion, especialament l'expedicion britanica dirigida per Robert Falcon Scott (1868-1912).

Arribèt en Antartida lo 14 de genier e installèt son camp dins la Baia dei Balenas. Aprofichant son experiéncia artic, utilizèt d'esquís e de cans per se desplaçar rapidament. Ansin, après quauquei mes de preparacion per establir de depaus d'avitalhament, lo plan èra de se dirigir vèrs lo Pòl Sud segon una linha drecha. Après una premiera revirada lo 8 de setembre de 1911, un segond assai comencèt lo 19 d'octòbre de 1911 amb Amundsen, Olav Bjaaland (1873-1961), Helmer Hanssen (1870-1956), Sverre Hassel (1876-1928) e Oscar Wisting (1871-1936). En despiech de l'obligacion de cercar son camin dins una region desconeguda, lo grop capitèt de passar per un accès novèu dins lo sector dau glacièr Axel Heiberg. Aquò li permetèt d'arribar sus lo plan polar lo 21 de novembre e d'agantar lo Pòl Sud lo 14 de decembre de 1911, un mens avans l'expedicion Scott.

Lo retorn se debanèt sensa problema major e la basa de partença foguèt agantada lo 25 de genier de 1912. Lo 30, l'expedicion quitèt la Baia dei Balenas per anar en Austràlia informar lo monde de son succès. L'acuelh foguèt trionfau mai lei metòdes d'Amundsen e son « professionalisme » li vaudràn lo mespretz d'una partida de l'elèit anglosaxon, especialament après la descubèrta dau destin tragic de Scott

Darriereis expedicions

Après lo succès de l'expedicion en Antartida, Amundsen deguèt remplaçar lo Fram, vengut tròp vièlh, per lo Maud. Amb aqueu naviri, organizèt una expedicion vèrs lo Passatge dau Nòrd-Èst dubèrt en 1879 per lo Suedés Adolf Erik Nordenskiöld (1832-1901). Son objectiu èra de derivar dins l'Ocean Artic mai lo naviri mau capitèt de s'immobilizar dins la glaç. Pasmens, d'estudis scientifics importantas i foguèron complidas per Harald Sverdrup (1888-1957) pendent lo viatge e Amundsen venguèt lo premier òme de passar lei dos passatges arctics.

En parallèl, vèrs la fin deis ans 1910, Amundsen s'interessèt a l'aviacion e obtenguèt un brevet de pilòt en 1918. Cins ans pus tard, preparèt una expedicion aeriana per susvolar lo Pòl Nòrd mai son aparelh s'esquichèt quauquei jorns avans la partença. Un milionari estatsunidenc, Lincoln Ellsworth (1880-1951), li prepausèt alora de finançar lo projècte a condicion de faire partida de l'equipatge. Amundsen acceptèt e, en mai de 1925, una expedicion compausats de dos idravions, dichs N-24 e N-25, se dirigiguèt vèrs lo Pòl Nòrd. Deguèron realizar un aterratge d'urgència a la latitud 87°44'. L'expedicion deguèt passar tres setmanas per bastir una pista avans de despegar e rintrar. En despiech de sa revirada, recebèt un acuelh positiu car lo public la pensava perduda.

Un an pus tard, en 1926, una segonda temptativa aguèt luòc en utilizant un balon. L'engenhaire aeronautic italian Umberto Nobile (1885-1978) aguèt un ròtle important dins la preparacion en prepausant un naviri de sostèn. La mission se debanèt dau 11 au 13 de mai e foguèt un succès. Amundsen e Oscar Wisting venguèron lei premiereis òmes d'agantar lei dos pòls terrèstres.

Disparicion

Après l'expedicion en balon au Pòl Nòrd, Amundsen anoncièt sa retirada. Maugrat sa glòria, aguèt de dificultats financieras importantas e sei rapòrts amb certaneis explorators coma Umberto Nobile èran marrits. Pasmens, quand lo balon d'aqueu darrier s'esquichèt dins lo nòrd de l'Illa de Spitzberg, acceptèt de participar a una mission internacionala de sauvament.

Amb cinc autrei personas, formèt l'equipatge d'un idravion francés que dispareguèt lo 28 de junh de 1928 durant una mission. Quauquei tròç foguèron descubèrts dins lo sector de la costat de Tromsø e lo govèrn norvegian contunièt de recercar Amundsen sensa succès fins au mes de setembre. Lei còrs foguèron jamai retrobats. Segon la version pus probabla, l'aparelh auriá realizat un aterratge d'urgéncia e l'equipatge seriá mòrt dins de circonstàncias desconegudas.

Onor e posteritat

Explorator major de la premiera partida dau sègle XX, Roald Amundsen foguèt a l'origina de l'introduccion de tecnicas novèlas permetent de facilitar l'exploracion dei regions polaras. Demòra ansin una figura majora d'aquela disciplina e divèrsei luòcs geografics pòrtan son nom. Lei principaus son la basa estatsunidenca Amundsen-Scott, la mar d'Amundsen e lo glacièr Amundsen en Antartida, lo gòf Amundsen dins l'Ocean Artic e lo cratèr Amundsen que se situa a proximitat dau Pòl Sud de la Luna.

Liames intèrnes

Bibliografia

(en) Roald Amundsen, Tor Bomann-Larsen, 2006, ISBN 0-7509-4343-2.
(fr) Yves de Chazournes, L'Aventure des Pôles', Éditions Place des Victoires, 2010, 568 p. (ISBN 9782809901559).
(fr) Brigitte Lozerec'h, Sir Ernest Shackleton Grandeur et endurance d’un explorateur, Le Rocher, 2004 (ISBN 2268048314).
(fr) Pierre Marc, Le Tombeau des glaces, duel mortel pour le pôle, Dorval Editions, coll. « Grandes aventures polaires », 2011, 226 p. (ISBN 978-2351071021).
(en) Scott and Amundsen – Duel in the Ice, Rainer-K. Langner, Haus Publishing, London, 2007, ISBN 978-1-905791-08-8.
(fr) Stefan Zweig, Les Très Riches Heures de l'humanité, annadas 1920.

Nòtas e referéncias

↑ Per aquò, li foguèt necessari de menar una pichona expedicion terrèstra car son naviri foguèt tornarmai blocat per de glaç durant l'ivèrn 1905-1906.
↑ Aquò foguèt lo començament d'una lònga polemica per identificar lo premier dei dos òmes qu'arribèt efectivament lo premier au Pòl. Dins lei fachs, lei dos racòntes presentan d'errors importantas e lei revendicacions dei dos explorators son uei fòrça contestadas.

Liames extèrnes

Passatge de l'Artic documentari de la television PBS, amb parts de l'autobiografia de Amundsen e extraches d'una entrevista Roland Huntford.
article de Roald Amundsen en south-pole.com
70South - informacions acerca de Roald Amundsen
Pichona biografia (en anglés)
The Last Place On Earth 1985 miniseries depicting the race between Amundsen and Scott.
Roald Amundsen At Find A Grave

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Roald Amundsen.

[1] Per aquò, li foguèt necessari de menar una pichona expedicion terrèstra car son naviri foguèt tornarmai blocat per de glaç durant l'ivèrn 1905-1906.

[2] Aquò foguèt lo començament d'una lònga polemica per identificar lo premier dei dos òmes qu'arribèt efectivament lo premier au Pòl. Dins lei fachs, lei dos racòntes presentan d'errors importantas e lei revendicacions dei dos explorators son uei fòrça contestadas.

[1]

[2]