Republica de Venècia

La Republica de Venècia, o la Serenissima Republica de Venècia (en venèt: Serenìsima Repùblica de Venessia; en italian: Serenissima Repubblica di Venezia), èra un estat constituit pauc a pauc a l'Edat Mejana a l'entorn de la ciutat de Venècia, e que se desvolopèt amb l'annexion de territòris divèrs e d'establiments comercials lo long de las còstas de la mar Adriatica, en Mediterranèa orientala e en Itàlia del nòrd, fins a venir una de las principalas poténcias economicas europèas. Venècia tenguèt alara una plaça de las primièras pels escambis economics entre l'Occident e l'Orient mediterranèu, bizantin o musulman.

La Serenissima, amb las seunas institucions oligarquicas remarcablament establas pendent prèp d'un milleni, tenguèt un ròtle politic essencial.

A partir del sègle XVI, coneguèt un periòde de declin politic e de regression territoriala un pauc amagada per una extraordinària florason artistica, abans de desapareisser, en 1797, vencuda per Napoleon Bonaparte, general d'una republica revolucionària al respècte del modèl venecian. La Serenissima, amb lo rèsta del seu domèni territorial, passèt alara amb lo tractat de Campo Formio jos la sobeiranetat autriaca.

Istòria

Article detalhat: Istòria de Venècia.

La creacion

La Republica de Venècia vèrs 1000.

Venècia dependiá dempuèi sa fondacion al sègle VI de l'Empèri Bizantin mas la flaquessa de l'Exarcat de Ravenna e de las tribuns de las illas fàcia als Lombards favorizèt l'emergéncia d'un poder local personificat pel primièr duc o « dòga », Paolucio Anafesto (697-717), personatge als tèrmes de la legenda e de l'istòria. Los primièrs dògas demoravan a Eraclea (ara Cittanova), coma o aviá fach lo representant del poder bizantin o magister militum. Lo segond dòga de la tradicion, Marcello Tegalliano (717-726), el meteis seriá estat magister militum quand Paolo Lucio tractava amb lo sobeiran lombard Liutprand. Lo tresen dòga - e primièr istoric - foguèt l'hypatus Orso Ipato (726 a 737), hypatus significant gaireben « cònsol » en grèc. Ensajèt de saquejar la tutèla bizantina pendent la crisi iconoclasta e foguèt assassinat. Lo poder foguèt exerçat pendent cinc ans per de magistri militum abans de tornar al filh d'Orso, Teodato. Aquel transferèt lo seu sèti a Malamocco.

Al sègle IX, Venècia s'emancipèt de l'Empèire bizantin e a l'esquisma de 1054, causiguèt l'obediança de Roma. Al sègle X, lo dòga Angelo Participazio mudèt fin finala a Rialto, aprèp lo sètge de Pepin d'Itàlia. Es lo començament vertadièr de l'existéncia de Venècia sus l'escena internacionala.

L'espandiment medieval

Partiment de l'Empèri Bizantin après la Quatrena Crosada (vèrs 1214).

Mas lo vam de Venècia s'apiejava d'en primièr sus las relacions comercialas amb Constantinòple. En 1082, encara nominalament integrats a l'empèri bizantin, los Venecians recebèron d'importants privilègis comercials, en prèmi de l'ajuda navala qu'aportèron al basilèus Alexis Comnèna contra les Normands, que fasián lo sètge de Durazzo. L'espandiment se faguèt d'en primièr cap a la mar Adriatica. Al sègle X, los Venecians s'assegurèron lo contraròtle de la còsta dalmata. Rebutèron entre autres los piratas dalmatas que damatjava lo lor comèrci.

Coma los autres tres grands pòrts d'Itàlia, Gènoa, Pisa e Amalfi, Venècia èra una ciutat-estat qu'establissiá lo seu poder per la proximitat maritima, en italian Repubblica Marinara. Passèt los seus concurrentas sus mai d'una estapa, la primièra èra la Quatrena Crosada. En 1202-1204, los Crosats l'ajudèron a conquerir qualquas etapas cap a l'Orient (Zara, las illas ionianas) puèi se lancèron a l'assaut de Constantinòple alara qu'èra pas a l'origina la tòca de l'expedicion. Lo desmantelament de l'Empèri bizantin fondèt la grandor de Venècia. Recebèt maites territòris, coma fòrça illas grègas e una partida de la vila de Constantinòple. Aquelas posicions li assegurèron lo contraròtle comercial de tota la Mediterranèa orientala. Fins alara la reina de l'Adriatica, venguèt un punt de passatge obligat entre l'Orient maritim et l'Occident continental. Lo mercant Marco Polo simboliza son esperit d’entrepresa al sègle XIII.

La Republica de Venècia èra al cap d'un ensems de possessions maritimas. Sa dominacion sus la Tèrra Fèrma èra pauca. En Itàlia del nòrd, lo seu territòri anava pas al delà de Vicença, Verona, Pàdoa e de las còstas du Friol.

L'espandiment venecian passèt a una segonda etapa l'endeman de la Guèrra de Chioggia (1378-1381). Mai d'un còp entre lo sègle XIII e lo darrièr tèrç del sègle XIV, Venecians e Genoans se combatèron ferotjament. La guèrra de Chiogga consacrèt un temps la primautat de Venècia sus Gènoa, mas ambedoas vilas contunhèron longtemps de se disputar. La ciutat dels dògats venguèt lo centre dels escambis mediterranèus fins al començament de las guèrras d'Itàlia (1494). La Republica dominava l'economia mond de l'epòca mercé al seu contraròtle sus la majoritat de la còsta Adriatica (coma gaireben totas las vilas-Estats dalmatas), de las illas de la mar Egèa, que Creta e Chipre e mercé a la seuna influéncia notabla a l'Edat Mejana. Venècia se trapava «al còr del sistèma de circulacion mai vast de l'epòca, estendut a la mar entièra». Prenguèt «la mai granda partida de las compras de pèbre e d'espècia del Levant, al mens venguts de l'Ocean Indian a las escalas del Levant» e èra «par excelléncia lo revendaire d'aquelas denadas preciosas a l'Occident, sobretot en Alemanha, mai grand consomator d'Euròpa». L'istoriana Élisabeth Crouzet-Pavan constata que los mercants venecians èran actius sus totas las plaças comercialas, de Constantinòple a la Creta, de Brujas a l'Armenia, de l'Africa del Nòrd a l'Eubèa. Aquela dominacion èra assegurada per la superioritat tecnica de las galèras sortidas de l'Arsenal de Venècia qu'èra, dins la primièra mitat del sègle XV, lo primièr emplegaire de l'Occident amb, dètz e sèt mila emplegats, la flòta mercanda veneciana comptant alara vint e cinq mila marins.

Al sègle XIV, cobesa de regnar sus l'Adriatica, la Republica de Venècia estendèt la seuna influéncia sus las vilas balneàrias d'Istria. La peninsula foguèt despartida en dos: l'entorn maritim tornèt a la Serenissima, l'interior de las tèrras als Habsborgs. E Aquela situacion demorèt pendent quatre sègles, fins a la casuda de Venècia, en 1797.

Ducat venècia, començament del sègle XIV

Lo revengut per capita en 1400 èra alara quinze còp pus naut qu'aquel de París, Madrid o Londres. En 1423, dins lo seu discors sus l'estat de la ciutat, lo dòga Tommaso Mocenigo pòt comptar tres mila naus mercants, tres cent naus de guèrra. La Serenissima èra al trescòl de sa poténcia.

L’Estat agís coma una gigantèsca companhiá de navigacion: cada ans, arma, jos l’autoritat del Senat, quinze a vint naus de 300 a 500 tonèls, navigant totjorn amassats per dos o quatre, cap a l’Orient, l’Egipte, l’Africa del Nòrd, e de totjorn mai cap als pòrts angleses e flamands. L'administracion èra eficaça e rigorosa: la ciutat sens país interior importava de merças alimentàrias (cerealas, vianda, òlo e vin) qu'èra un monopòli d'Estat.

Las guèrras d'Itàlia

Al sègle XV, la Republica fasiá partida de las cinq principalas poténcias en Itàlia, als costats del ducat de Milan, del reialme de Napòls, de la republica de Florença, e dels Estats del Papa. Aqueles diferents Estats s'afrontavan per la supremacia en Itàlia. Venècia ne profeitèt per espandir lo seu territòri sus la tèrra fèrma (Bergama, Brescia, Lodi, Friol), subretot als despens del ducat de Milan.

La patz de Lodi en 1454 assegurava un statu quo entre aquelas poténcias regionalas mas la dintrada de grandas poténcias estrangièras a la fin del sègle XV perturbèt l'equilibri. En 1494, lo rei Carles VII de França dintrèt en Itàlia puèi sometèt Napòls. Venècia prenguèt l'iniciativa de la reaccion. Reüniguèt una coalicion, la santa Liga, constituida dels principals Estats italians (levat Florença e Napòls). Mas l'armda capitèt pas de blocar a Fornoa lo retorn del rei en França.

En 1499, Venècia prenguèt Cremona, Rimini en Romanha e Trieste. Aquela creissença sus la Tèrra Fèrma inquietèt los seus vesins que formèron en 1508 una liga contra ela: la Liga de Cambrai. Comptava d'enemics redotables, a saber lo papa, l'emperaire, los reis de França, d'Anglatèrra, d'Espanha e d'Ongria. Sens comptar Florença e Ferrare. Le papa Juli II, que le poder temporal èra menaçat pels Venecians en Romanha, prononcèt l'excomunicacion de la Republica lo 27 d'abril de 1509. Alara, podava doncas pas mai celebrar d'oficis religioses sul seu territòri. Parallelament, lo rei Loís XII de França capitanejava las operacions militàrias. Dintrèt en Venèt e desfisèt las tropas venecianas a Ghiaradadda. Malgrat la granda desfacha, Venècia capitèt miraculosament de salvar lo seu Estat. La ciutat foguèt pas presa e quitament demorèt sus la Tèrre Fèrma mercé al sosten dels païsans o dels mestierals. Melhor, en 1511, la Liga de Cambrai se tornèt contra lo rei de França: lo papa, los Espanhòls e los Angleses lo cacèron d'Itàlia.

Qualques ans mai tard, las alianças cambièron encara. Los Venecians sostenguèron aquel còp lo rei Francés Ièr de França que s'engatjava dins une reconquèsta del Milanés. Aquel sosten se revelèt decisiu a la victòri francoveneciana de Marignan en 1515.

Dins los ans seguents, Itàlia demorèt un camp de batalha. Francés I^èr e Carles Quint s'i afrontèron. Venècia foguèt una de las raras capitalas italianas que foguèt pas presas.

Pèrda de la supremacia comerciala e maritima (sègle XVI-1797)

L'istorian Fernand Braudel dona dos rasons per explicat lo declin de la Republica a partir del sègle XVI: «çò que donèt rason de Venècia, son las rotas del mond que se desplaçan lentament de la Mediterranèa cap a l'Atlantic; son los Estats nacionals que grandisson. A partir del sègle XVI, Venècia butat aqueles còrs espeses: Espanha, França, l'una e l'autra amb de pretencions imperialas; mai encara sorgiguèt l'Empèri turc, colòs d'una autra edat, mas colòs, contra que s'agotava».

La primièra rason, del cambi de las ancianas rotas comercialas, arriba a la fin del sègle XV quant, d'un caire, Cristòl Colomb aborda en America e quand, d'un autre caire, Vasco de Gama passèt le Cap de Bona Esperança e jonhèt las Indias en 1498. De nòu espacis e de nòu itineraris prometors se dubriguèron atal pels armators e marcands. Contournant Africa, la rota del Cap de Bona Esperança permetava als Europèus d'anar cercar de sedas e espècias d'Orient sens passar per l'abitual intermediari venecian. Venècia, coma lo rèsta de la Mediterranèa, se trobèt marginalizada e lo seu trafic mermèt. Pasmens, la creissénça de la consomacion mondiala permetèt a la Republica de recobrar lo seu nivèl de comèrci dins los ans 1560. Un retorn que deu pas amagar lo fach qu'èra pas mai lo mai grand pòrt europèu. Jamai recobrèt la seuna posicion dominanta en mai qu'a partir de la fin del sègle XVI, los Nordics (Angleses e Olandeses) dintrèron dins lo comèrci mediterranèu e lo detornèron per lo lor profèit.

La segonda rason del declin venecian demòra dins la seuna confrontacion amb los grands Estats vesins. La republica de Venècia, en despach de sa riquessa e de son rai cultural, pesava politicament e militàriament pauc fàcia al Reialme de França o lo Reialme d'Espanha. Mas foguèt lo darrièr vengut dins l'ensems de las grandas potencias europèas, l'Empèri Otoman, que li causèt mai grandas preocupacions. Los Turcs prenguèron un per un los establiment de Venécia sus las rotas del Levant. En 1571, los Venecians furniguèron prèp de la mitat de las naus de la flòta crestian qui desfisèt los Otomans. Èra la batalha de Lepant. Malgrat aquel succés, Venècia contunhava a perdre de terren. Un an aprèp Lepant, deguèt abandonar Chipre e, en 1669, Candia. En 1718, la patz de Passarovitz signa la pèrda de la Morèa que la Republica aviá capitat a conquerir de nòu en 1697.

Lo patriciat de Venise aviá en consequéncia rebastit lo seu fondament economic. L'expleitacion agricòla de la Tèrra Fèrma (seda, ris, cambre, abaliment de fedas) atirèt los capitals fins alara investits dins lo comèrci alunhat.

Malgrat aquel contèxte dificil, complicat per las epidèmias de pèsta a la fin del sègle XVI, l'Estat èsra tolerant dins lo caire de la religion; rebutant tot fanatisme, procedèt a cap d'execucion per eretgia pendent los ans de la Contraraforma alara que la populacion domorèt majoritàriament catolica.

Fàcia a la menaça turca, Venècia deguèt se ligar a Àustria, qu'èra venguda la principala potencia en Itàlia del Nòrd. Son economia foguèt fòrça saquejada per las guèrras. Aprèp prèp un milleni d'independéncia, la Republica de Venècia foguèt ocupada per las tropas de Napoleon Bonaparte lo 12 de mai de 1797 al tèrma de la campanha d'Itàlia. L'invasion dels Franceses acabèt lo sègle que Venècia coneguèt l'apogèu de son rai, venent la vila europèa mai eleganta e rafinat del sègle XVIII, amb una fòrta influéncia sus l'art, l'arquitectura e la literatura.

Lo Tractat de Campo Formio signat lo 18 d'octobre de 1797 entre França e l’Empèri d'Àustriac, liurèt l’ex-« Serenissima Republica » dins aqueles que la transformèron sul còp dins una provícia de lor Empèri.

Existiguèt una efemèra Republica de Sant Marc en 1848-1849 creada a la seguida de l'insurreccion de la vila contra l'Empèri d'Àustriac.

Institucions

Lo sistèma de govèrn d'aquel Estat, pron original per l'epòca, èra la Republica. Mas una republica oligarquica, coma Florença, las vilas liuras d'Empèri, las Províncias Unidas, e la Confederacion soïssa. Las grandas familhas de la vila, representadas al Grand Conselh, elisián lo Dòga (Duc) que menava la politica sa vida durant. Los Venets elaborèron al cors dels sègles una organizacion institucionala originala e fòrça complèxe visant, d'un caire a concentrar los poders entre un nombre reduisit (42 en tot) de familhas patricianas d'anciana origina, d'un autre caire per evitar tota evolucion cap a un sistèma de tipe monarquic, malgrat la preeminéncia d'un personatge, lo Dòga, que simbolisava lo poder de l'Estat e representava la Serenissima Republica.

Foncionament de la republica de Venècia

Lo Concio

A l'origina, lo concio, assemblada populara veneciana (equivalent a l'arengo de las autras ciutats italianas a la meteissa epòca), aviá lo poder legislatiu e elisiá lo dòga, cap de l'Estat investit dels poders executiu e judiciari. Al concio, se substituava pauc a pauc lo « Grand Conselh ».

Lo concio foguèt reünit en 1380 a l'ocasion de la batalha de Chioggia. Venècia aviá pas encara conegut la fòrta expansion demografica del sègle seguent, mas una de las doas grandas fasas d'agrandiment de l'Arsenal ja s'èra facha al començament del sègle XIII.

Grand Conselh

Lo Grand Conselh (Maggior Consiglio en italian) - autoritat suprèma - se substituent a l'assemblada populara nomenada concio. De quin emanián totas las autras institucions: lor multiplicacion e l'embonh de las competéncias favorizèron la collegialitat de las décisions mas tanben la vigiléncia recipròca. Èra compausat d'òmes de mai de 25 ans, membres de las familhas patricianas inscrichas al Libre d'aur (Libro d'Oro) repertoriant l'ensems de la noblessa veneciana. Lo patriciat èra títol estrictament ereditari, i èsser admés, èra totalament impossible per tot autra classa de Venècia. Quitament esposar una femna del bas pòble excluisiá un patrician dels seus drechs d'accès al Grand Conselh. L'aristocracia veneciana se compausava subretot d'armators, de negociants e de banquièrs, que los revenguts se fondavan mai sul comèrci que sus la tèrra. Per la Serrata del Consiglio (« verolhatge del conselh ») en 1297, l'accès al Grand Conseil foguèt reservat a aqueles que los aujòls n'èran ja membres.

Reünit totes los dimenges, lo Grand Conselh prengava las decisions politicas, promulgava las leis e causissiá los nauts magistrats. La tendéncia a delegar los poders d'un còrs nombrós a une comission reducha d'especialista foguèt una caracteristica durable de l'organizacion d'aquela republica oligarquica.

Senat

Organ legislatiu compausat de 120 a 250 membres maximum, lo Senat èra cargat de la politica exteriora e de la nominacion dels ambaissadors. Los ambaissadors venecians d'aquela epòca envièron de rapòrts secrets sus la politica e las rumors circulant dins las corts europèas, çò que constituís una font d'informacion pels istorians modèrnes.

Lo Dòga

Article detalhat: Dòga de Venècia.

Lo cap de l'executiu portava lo títol de dòga (« duc »). Èra teoricament elegit a vida. Lo caractèr viatger se perpetuèt sens cambi pendent de sègles alara que lo dòga perdava pauc à pauc tot poder personal. La foncion de dòga èra reservat a un membre d'una familha patriciana causida dins un cercle redusit, mas la transmission jamai venguèt ereditària malgrat las tentativas de quelques uns. Aquelas acabèron en mai de far evoluar lo mòde de designacion del dòga de biais a exclure tota possibilitat de transmission ereditària o d'acaparrement per de faccions. En seguida, los dògas desmissionèron plan sovent per se retirar dins une vida monastica, jos la pression dels oligarcs, quand èran discreditats per lor accion politica.

Lo Collègi Suprèma

Compausat del Dòga, dels seus sièis conselhèrs, del cancelièr e du president del Conselh dels dètz, lo Collègi Suprèma èra l'organ suprèma de la Republica.

Lo Collègi

Assemblada dels principals membres de l'Estat, compausat de 26 nòbles :

• La Senhoriá de Venècia :
  • lo Dòga e los seis conselhèrs ;
  • tres deputats de la Quarantia Criminala : los Capi di Quaranta (cambiats cada dos meses);
• siès Savis-Grands eissits del Senat ;
• cinq Savis dichs de Tèrra Fèrma que gerissián los afars de tèrre fèrma ;
• cinq Saviss dels Òrdres, que gerissián los afars de la Mar.

Totas las demandas e memòris son introduchs al Collègi, que los distria als mai conselhs e al Senat. Lo Collègi dona alara la responsa del Senat per escrich (la Parte).

Conselh dels Dètz

Creat en 1310 a títol provisòri, puèi rendut definitiu en 1335, lo Conselh dels Dètz es una institucion judiciària destinada a sanccionar los complòts ordits contra la Republica. Constituit en realitat de 17 membres, dispausèron de poders particuliarament espandits, li permetent quitament de destituir lo dòga.

Territòris otramar

Amb los sègles, Venècia ocupèt fòrça territòris del bacin de l'Adriatic e la Méditerranèa orientala, amb de preferéncia per las illas e los pòrts podent servir lo seus interèsts comercials. Coma de colonias d'expleitacion, aqueles territòris forniguèron vin, cerealas, fruchs, mièl, fusta e materials de construccion. Existiguèt dos grops dons aquel empèri venecian que las limitas sovent varièron :

Las possessions de Venècia

Lo Golf correspond a l'Adriatica. Del sègle IX a XI, Venècia aviá per l'objectiu de dominar totes las broas d'aquela mar perque aviá consciéncia dels riscs d'asfixia pel seu comèrci se un enemic aviá l'idèa de barrar lo Golf. Èran partida d'aquelas possessions, pas totjorn al meteis temps:

• Trieste e l'Istria
• Zara
• Ragusa, qu'afirmèt enseguida son independéncia
• Spalato

«Sens dopte aquelas ciutats sonque reconeguèron a Venècia pas qu'une sobeiranetat alunhada». Mas çò qu'importava als Venecians, èra d'obligar totes los trafics adriatics a transitar pel pòrt de Venècia. La flòta de la Serenissima èra aquí per tornar a l'òrdre las ciutats reguitnairas per aquel monopòli comercial.

Las possessions del Levant

La Quatrena crosada permetèt lo primièr espandiment de Venècia dins l'orient grèc. Mercé a l'ajuda logistica portada als Crosats, los Venecians participèron al desmantelament de l'Empèri Bizantin en 1204. Recebèron las còstas e las illas de la mar Ioniana, la mai granda partida del Peloponés, las Cicladas e qualques Sporads, de plaças en Eubèa, de posicions de Gallipoli e de Rodosto suls Estreches, los tres ochens de Constantinòple enfin, amb la basilica Santa Sofia. La restauracion de l'Empèri Bizantin en 1261 eliminèt los Vénicians de qualques d'aqueles territòris. Mas las sortidas sus la méditerranèa per la Rota de la Seda, abans font de riquessa per Bizanci, demorèron dins la lors mans e aquelas dels genoés.

Al començament del sègle XV, la Republica possedava:

• las Illas Ionianas, que Corfou
• Parga
• Creta (o "Candia"), comprada al marqués de Montferrat. Escala fòrça importanta sus la rota de Chipre, de Beirot o d'Alexàndria.
• Coron e Modon, « los uèlhs de la Republica » a l'extrèma sud de Peloponés.
• l'Eubèa (o "Negrepont")
• Chipre, que Venècia aviá succedit als Lusignan.
• Lajazzo
• Acra (?)

Aquel ensems formava d'escalas, de plaças estrategicas sus la rota de Constantinòple, de la Mar Negra, de Siria o d'Egipte.

Las possessions en 1797

A la casuda en 1797, la Republica de Venècia compreniá las províncias seguentas:

• Lo Dogado (« Estat del dòga ») ou « Ducat de Venècia » (La vila de Venècia e una pichona emprisa sus la tèrra fèrma) ;

Domini di Terraferma (« domènis de tèrre fèrma »)

• Padoan (Pàdoa, Bassano, Abano, Este) ;
• Polesina de Rovigo ;
• Veronés (Verona, Peschiera) ;
• Vicentin (Vicença, Asiago) ;
• Bressan (Brescia, Salon, Lonato, Chiari) ;
• Bergamac (Bergama) ;
• Cremasc (Crema) ;
• Marga Trevisena (Trevise, Feltre, Bellune e Pieve di Cadore) ;
• Friol (Udine, Sacile, Pordenone) ;

De 1805 a 1814, las províncias del Domini di Terraferma foguèron absorbidas dins lo reialme d'Itàlia e formèron los departaments Adriatic, Brenta, Bacchiglione, Adige, Serio, Mella, Tagliamento, Piave e de Passeriano.

Stato da Màr (« Estat de la Mar »)

• Istria (Pola, Capo d'Istria)
• còsta dalmatas : Nona, Zara, Trau, Spalato, Sebenico, Clissa, Cettigne, Signia, l'Herzégovine, Cattaro
• Las illas dalmatas dempuèi Osera fins a Curzola
• En Albania veneciana : Parga, Preveza, Vonitsa, Butrinto
• Las Illas Ionianas

Aquelas províncias foguèron partejadas en 1797 pel tractat de Campo Formio :

• Las tres primièras daissadas a Àustria. Aquela las cedèt en 1805 foguèron administradas pel Reialme d'Itàlia, mas integradas a las Províncias illirianas francesas a lor creacion en 1809.
• Las illas Ionianas e las possessions continentalas tocantas formèron los tres departaments francés de Grècia (1799). Una Republica de las Sèt Illas foguèt formada jos la proteccion de Russia e de l'Empèri Otoman, puèi en 1807 de França, abans de venir la Republica de las Illas ionianas jol protectorat del Reialme Unit a partir de 1814.

Vejatz tanben

Bibliografia

• (it)Luigi Tomaz, In Adriatico nell'antichità e nell'alto medioevo, Presentazione di Arnaldo Mauri, Think ADV, Conserve 2001.
• (it)Luigi Tomaz, Il confine d'Italia in Istria e Dalmazia. Duemila anni di storia, Presentazione di Arnaldo Mauri, Think ADV, Conselve 2007.
• (it)Luigi Tomaz, In Adriatico nel secondo millennio, Presentazione di Arnaldo Mauri, Think ADV, Conselve, 2010.

Font

• (fr)Freddy Thiriet; Histoire de Venise; Que sais-je ? » PUF, París; 1952
• (fr)André Zysberg & René Burlet; Venise, la Serenissima e la mar; Gallimard; París; 2006; isbn=2070535193}}
• (fr)Élisabeth Crouzet-Pavan, Venise triomphante. Les horizons d'un mythe, París, Albin Michel, 1999

Articles connèxes

• Cronologia de Venècia
• Istòria de Venècia
• Ducat
• Sequin

Ligams extèrnes

• (fr)Les instutions de la République de Venise sur vivre-venise.com
• (fr)L'empire vénitien. Article d'Élisabeth Crouzet-Pavan sus Clio.fr
• (fr)Venise La Serenissima
• (fr)Tèxtes per l'istòria de Venècia