Gorgonas

Gorgoneion d'epòca arcaïca. Dessenh d'una terralha encontrada en 1836 sota lo Partenon.

Las Gorgonas (en grèc ancian Γοργόνες ou Γοργοῖ), al singular Gorgona ou Gorgo (Γοργώ), son, dins la mitologia grèga, de creaturas fantasticas malfasentas que l'agach a lo poder de petrificar las personas que las regardan.

Son tres sòrres: Medusa (la mai coneguda e sola a èsser mortala), Euriala e Steno (que son immortalas). Lors sòrres ainadas e tanben lors gardianas sona las Grèas.

Mite antic

Masqueta de la Gorgona Medusa, de marbre de Paros. Realizat pel Temple de Vènus e de Roma en137 AbC. (periòde ellenistic) a Roma. Crompa en 1818 a Colonha, Alemanha. Ara, al Musèu roman germanic de Colonha.

Omèr parla de las Gorgonas dins l’Odissèa coma essent de monstres dels Infèrns. Segon Esiòde, serián de las tres filhas de las divinitats marinas Forcis e Ceto : Steno (Σθεννώ, « poderosa »), Euriala (Εὐρυάλη, « grand domèni »), e la mai coneguda, Medusa (Μέδουσα, « dirigenta »), qu'èra mortala, al contrari de sas doas sòrres que coneisson pas la mòrt e venon pas vielhas.

Al sègle V AbC., Euripides menciona una version diferenta amb una sola Gorgona, un monstre concebut per Gèa (la Tèrra) per ajudar sos filhs, los Gigants, dins lor batalha contra los dieus, e que foguèt tuada per Atena.

Al sègle I, l'autor roman Igin dona encara una autra filiacion: Gorgona seriá eissida del Gigant Tifon e d'Equidna, qu'engendrèt Medusa e sas sòrres. Lor demora se trapa de l'autra costat de l'Ocean occidental, al mont Elicon e segon d'autras versions, en Libia.

Segon la descripcions dels ancians coma Ovidi (Metamorfòsis), las Gorgonas èran descrichas coma de joventas amb alas d'aur e de mans de bronze. De sèrps èran enrotladas a l'entorn de lors caps e de lors cenchas. Segon unas traduccions, èran tanben dotadas de defensas de singlars.

Segon los mites, vivián a l'occident extrème, al delà l'Ocean e las Esperidas. Las e defendavan l'accès d'aqueste país mitic. Las Gorgonas terrorizavan los mortals, e los dieus las evitavan, levat Poseïdon, que decidiguèt de s'unir amb Medusa. Dos enfants sortiguèron d'aquesta union: Pegàs, e Crisaor.

Lor agach calhavan aquestes que vesián lors caras. Son mai sovent consideradas coma fòrça laidas: Ovidi parla de « la cara repugnanta de Medusa ».

Persèu, armat d'un bloquièr, que l'interior l'utilizèt de miralh per estar pas petrificat per l'agach del monstre, e d'una espasa ofèrta per Ermès, podèt trencar la tèsta de Medusa. Del sang que gisclèt de son còl sorgiguèron Crisaor e Pegàs, ambedos concebuts per Poseidon. Persèu ofriguèt a Atena la tèsta de Medusa, nomenada le Gorgoneion (Γοργόνειον), (Bibliotèca, II, 4, 2-3). La divesa n'orna son bloquièr, l'egida, qu'es censat aver lo poder de petrificar los enemics.

Segon de versions del mite, de sang levat del costat drech d'una Gorgona podiá tornar un mòrt a la vida, alara qu'aqueste levat de son costat esquèr veniá un poison fatal e instantanèu.

Se ditz tanben que'Eracles recebèt d'Atena una bocla de la caveladura de Medusa (que possedissiá las mèsmas vertuts que sa tèsta) e la donèt a Steopèa, la filha de Cefèa, per protegir la vila de Tegèa contra los atacs.

Representacions

Ceramica grèga

Una Gorgona sus una aenfòra de còl atic de caras negras, vèrs 520–510 AbC.

Sus las scènas penchas dels vases grècs antics, las Gorgonas an mai sovent l'aparéncia de creaturas ibridas semiumanas e semimonstrosas. An un còrs uman e pòrtan de vestits umans, mas possedisson d'alas (doas o quatre) e una cara monstruosa amb una larga boca, de cròcs de falba e una cabeladura de sèrp. Causa rarissima suls vases penches, an la cara virada non pas de perfil mas de fàcia e regardan los espectators. Tiran la lenga. Corron, gesticulan e brandissent sovent de sèrps dins lors mans. Sus las scènas representant lo mite de Persèu, se vei sovent doas o tres Gorgonas percaçant l'eròi.

Lo Gorgoneion

La representacion de la tèsta d'una Gorgona, sovent Medusa (sempre de fàcia, esculptada o grabada dins la pèira, o alara dessenhada, sovent amb de sèrps emergissent del crani e amb la lenga tirada entre los cròcs) foguèt sovent plaçada amb de variacions dins sa composicion, sus las pòrtas, las muralhas, las ceramicas, las monedas, l'equipament militar o las pèiras tombalas per alunhar lo malastre e los esperits malins o terrificar los enemics. Lo Gorgoneion es per exemple representat sul bloquièr d'Atena, la divesa de la guèrra e de la saviesa. Dins aqueste cas, lo simbòl para la pèça d'equipament d'una dobla valor, a l'encòp l'imatge de la victòria sul monstre mas tanben atribuís al guerrièr una identitat e una fòrça capabla d'esglasiar l'enemic. Lo bloquièr es un bon exemple de las variacions graficas d'aquesta figura.

Autres usatges antics del tèrme

Esculptura d'una tèsta de Gorgona dins lo Forum severian de la ciutat de Leptis Magna a Khoms, a unes 120 km a l'èst de Tripolen Libia.

Lo tèrme « Gorgonas » foguèt utilizat quora per designar de guerrièras de Libia, quora per d'animals fabuloses que l'agach petrificava las gents. Plini lo vièlh las descriviá coma de salvajonas recobèrta de pels e de la tinhassa irsuta, çò qu'auriá fa naícer aurait lo mite de la cabeladura de sèrps.

Posteritat dins las arts après l'Antiquitat

Literatura

Lo tèma de las Gorgonas es a vegada utilizat de biais allegoric. Dins son roman Lo Conte de doas ciutats en 1859, l'escrivan britanic Charles Dickens compara l'aristocracia francesa expleitant son país a una Gorgona e desvelopa aquesta metafòra pendent un capítol entièr titulat « La Tèsta de la Gorgona » (S'agís del capítol 9 del libre II).

La literatura fantastica del sègle XIX posa a vegada son inspiracion dins lo mite de las Gorgonas, e tanben la sciéncia ficcion a partir de la fin del sègle XIX.

Als sègle XX e XXI, la fantasiá posa sovent dins las mitologias anticas, qu'es l'escasença de diferentas aparicions de las Gorgonas.

Pintura e escultura

Medusa de Caravaggio, òli sus tela, vèrs 1595–96, musèu dels Oficis de Florença.

De representacions du Gorgoneion (tèsta de Gorgona) contunhan a èsser penchada o escultadas longtemps après lor invencion en Grècia: se'n trapa après la fin de l'Antiquitat dins la pintura classica. En 1597–1598, lo pintre italian Caravaggio pench Medusa que representa la tèsta copada de la Gorgona d'un biais pròche del Gorgoneion grèc antic, n'aumentant encara l'òrre.

Cinèma

Al cinèma, las Gorgonas apareisson dins las peplums contant l'istòria de Persèu, coma lo film american Lo Tust dels Titans de Desmond Davis en 1981, ont aparéis pas que la mai celèbra de las tres Gorgonas, Medusa, que son còrs es serpentifòrma en mai de sa cabeladura de sèrps.

Las Gorgonas apareisson tanben dins los films de fantasiá s'inspirant dirèctament de la mitologia grèga. Percy Jackson: Lo Panaire de pericle, film american de Chris Columbus sortit en 2010 e adaptat d'un roman de Rick Riordan, met en scèna los dieus e creaturas de la mitologia que contunha d'existir als EUA de l'epòca contemporanèa. Percy Jackson i afronta entre autres la Medusa, mai coneguda de las Gorgonas.

Videojòc

Dins lo videojòc God of War (2005), Kratos deu tuar Medusa per se sasir de son cap.

Dins li videojòc Castlevania: Lords of Shadow 2 (2014), Dracula encontra e afronta las tes Gorgonas.

Dins lo videojòc Assassin's Creed: Odyssey (2018), lo jogaire deu tuar Medusa per trobar un artefacte.

Bendas desenhadas e mangas

Dans One Piece, Boa Hancock, Boa Sandersonia, Boa Marigold son las tres sòrres gorgonas de l'equipatge dels piratas Kuja e de l'illa Amazon Lily.

Galariá d'imatges

• 
  Masqueta de Medusa, ornant l'egida de l'estatua d'Atena del Partenon. Còpia d'un original de Fidias.
• 
  La Gorgona Meduda.
  Mosaïc de l'anciana Adrumèta, Musèu arqueologic de Sousse en Tunisia.
• 
  Medusa par Carlos Schwabe.
  Aquarèla sus papièr. Collection principala Nyeste, Glencoe, EUA (1895).
• 
  Medusa de Didimes, ornant lo grand temple d'Apollon.

Vejatz tanben

Fonts anticas

• Apollodòr, Bibliotèca (II, 4, 1-5 ; II, 7, 3 ; III, 10, 3).
• Esiòd, Teogonia (v. 294).
• Omèr, Iliada (V, 741).
• Ovidi, Metamorfòsis (IV, 653 - V, 241).

Bibliografia

• Pierre Chuvin, La mythologie grecque : Du premier homme à l'apothéose d'Héraclès, Paris, Fayard, 1992 (ISBN 9782213029764)
• Pierre Grimal, Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Grands dictionnaires », 1999 (1re éd. 1951) (ISBN 2-13-050359-4)

Articles connexes

• Medusa
• Grèas