Metamorfòsis (Ovidi)

Las Metamofòsis (en latin Metamorphōseōn librī, « Libres de las metamorfòsis ») son un long poèma latin d'Ovidi, qie la composicion comença benlèu en l'an 1. L'òbra comprend 15 libres (près de dotze mila vers) escrich en examètres dactilic e regropa de centenats de racontes sul tèma de las metamorfòsis eisits de la mitologia grèga e de la romana, organizats segon un estructura complèxa e sovent imbricats los uns dins los autres. L’estructura generala del poèma seguís une progression cronologica, dempuèi la crreacion del mond fins al present de l'autor, es dire lo règne de l'emperaire August.

Ja celèbre dins l'Antiquité, lo poèma ven un classic de la literatura e conéis una posteritat fin ara. Provoquèt un fum comentaris comentairs e analisis e insprirèt fòrça artistas de l'Antiquitat fina ièu.

Contèxte de l'elaboracion de l'òbra[modificar | Modificar lo còdi]

Ovidi compausa las Metamorfòsis al sègle

I començar, jol règne de l'Emperaire August. Aqueste periòde istoric es marcada per la fin de las guèrras civilas que damatjan los Romans e l'aveniment de l'Empèri qu’es, malgrat la salvagarda de las institucions republicanas e la volontat de marcar lo retorn a l’edat d'aur, en realitat l'expression d'un poder personal^[1]. Pasmens, l'Emperaire August obrèt fòrça dins lo desvelopament de las arts amb la literatura en sostenent fòrça poètas tels coma Virgili o encara Oraci que contribuiguèron a espandir aquesta idèa de novelum^[1]. Las Metamorfòsis son redigidas alara qu'Ovidi es un poèta reconegut (aviá escrich de recuèlhs poetics coma Las Amors o encara L'art d'aimar). Las Metamorfòsis son pas totalament acabada alaràqu’èra exiliat a Tomis (l'actuela Constanţa en Romania, al bòrd de la mar Nègra) benlèu a causa de son precedant obratge L'art d'aimar ont lo poèta se permet de criticar lo regim en plaça. Es alà, que per el es un exili infernal, qu'acaba a una data imprecisa, belèu en l'an 9 ou 10, son òbra qu’es la sola du poèta latin compausada en examètres dactilics, vèrs abitualament reservat a l'epopèa.

Lo contèxte es pas solament politic, es tanben literari. Aqueste sègle es’marcat per’d’òbras màger de la literatura latina coma L'Eneïda de Virgili que s'inspira dels mites ellenistics per crear un poèma fondator dins la cultura romana. Aquesta ecritura novèla de la matièra grèga es omnipresenta per Ovidi que s'inspira de l'Iliada, de l'Odissèa mas tanben de la Teogonia d'Esiòde^[1].

Projècte de l'autor[modificar | Modificar lo còdi]

Lo projècte de l'autor es complèxe e novèl. Aqueste manifèst poetic utiliza lo vèrs de l'epopèa sens pasmens n’aver los mèsmes objectius. Ovidi vòl pas coma Virgili escrire un tèxte a la glòria d'August a la glòria de Roma. Lo poèta causís de metre en scèna de metamorfòsis que posa l'origina dins los racontes mitoologics, los racontes epics e las tragèdias^[1]. Lo tèrme de metamorfòsi es ja inedich que foguèt benlèu creat pel quita Ovidi (se conéis pas d’ocuréncias precedentas)^[2]. Abans queste, s’utilizava lo tèrme de transformacion^[2]. Implica donc un mòde d’escritura novèla diferenta de çò que precedís. Aqueste tèrme de metomorfòsi es donc doble: a l’encòp de transformacion e a l’encòp genre literari per la quita transformacion del raconter^[3]. D’aqueste vejaire fa inedicha l’òbra d’Ovidi^[2]. Lo poèta foguèt la metamorfòsi de l'epopèa, la tragèdia e la poesia en un raconte poetic unic e complèxe qu’aquesta novèla escritura es un punt comun. Lo projècte aparéis alaracde crear un catalòg de metamorfòsi non pas per explicar l'organizacion del mond coma an podut lo far los tèxtes precedents que s'inspira mas per donar una vision del mond^[2]

Estructura[modificar | Modificar lo còdi]

Libre I[modificar | Modificar lo còdi]

Creacion: dempuèi lo caòs, a partir d'un procediment de separacion e de diferenciacion, iniciat per « un dieu e la natura se debanant » (v. 21), fins a la creacion de l'òme.
Las quatre edats : se descriu l’evolucion de l’umanitat, de la mai armoniosa a la mai bruta : l'« edat d’aur », l'« edat d'argent » (après que Jupiter aguèt pres possession del mond), l'edat de bronze (gaireben pas descrich) e l’edat de fèrre, marcada per l'impietat, l'imoralitat, l'aviditat que provòca la violéncia e la guèrra. Los Gigants, que cercan a penetrar l'Olimp, son espotits pel « paire tot-poderós » e lor sang banha la tèrra d'ont sorgisson los òmes novèls « avids de crudeltat, de murtre e de violéncia ».
Licaon: Jupitèr convòca l'assemblada dels dieus per l'informar de son desir d'anhentament l'espècia umana, a causa de sa malfasença. Primièr conta los crimes de Liacon (son impietar, son assag de tuar Jupitèr e de li far manjar de carn umana) e son castig (sa transformacion en lop). Fin finala los dieus se demandon qui lors farà omenatge se la raça umana desaparéis.
Lo Deluvi : renonçant a utlizar lo fuòc de paur d'abrandar los cèls, Jupitèr decidís d'inondar lo mond per decimar l'espècia umana, amb los vents e lo flots. Alara « se destrian pas pus la tèrra e la mar » (v. 291).
Deucalion e Pirrèa : un radèl, amb un òme, Deucalion, e son esposa Pirrèa, èssers justes, escapa al delivi. Ambedos se preocupan de la subrevida de l'espècia umana e pregan Tèmis de los enlusir: « Passatz rèire l’esquina los òsses de la rèira ». Perplèxes e trucats, comprenon que la rèira est la natura, e los òsses, las pèiras, que lançan alara. « Las pèiras lançadas per la man de l'òme ven una espècia masculina alara qu'una feminina es creada pel jet de la femna » (v. 411-413).
Piton: dins las roïnas del deluvi, de la mèscla del caud e de l'umid, sorgisson diferents èssers coma una sèrp enòrma, Piton, que la tua Apollon. En remembre, instituís lo concord de las Piticas.
Apollon e Dafnèa : ufan de son explech, Apollon se trufa de Cupidon que, per se venjar, envia sul dieu una flècha que´n venga amorós e una sus la nimfa « per caçar l'amor ». Apollon cerca alara a convénce de li resistir pas, puèi cerca a la prene de fòrça, mas Dafnèa se transforma alara, ajudada per son paire Penèu, en un laurièr.
Jupitèr e Iò : Inacus, fluvi d'Argolida, es inconsolable de la disparicion de sa filha Iò. Aquesta aviá estat sedusida e desonorada per Jupitèr, puèi transformada en vedèla per amagar l'infidelitat del dieu a son esposa Junon. Aquesta se fa ofrir la vedèla e la fa gardar per Argus dels mila uèis. Jupitèr, fin finala, envia son filh Mercuri per endormir la vigiléncia d'Argus.
Pan e Sirinx : Per aquò, Mercuri conta la biais que la Naïada Sirinx se metamorfosèt en canvèra per escapar a Pan. Argus fin finala s'assopís e Mercuri li copa la tèstaa. De sos cent uèis, Junon fa lo plumatge de son pavon. Caça enseguida Iò en Egipte ont aquesta torna a sa forma premièra, seguent las preguièras de Jupitèr a son esposa.
Epafus e Faeton : Iò fa nàicer, en Egipte, Epafus qu’acisa un jorn Faeton d’èsser pas, coma, se´n lausa, lo filh de Febus-Apollon. Faeton demanda alara d’explicacions a sa maire Climenèa que confirma son origina divina e li enjonh d'anar demandar d’esperel confirmacion a son paire.

Libre II[modificar | Modificar lo còdi]

Faeton : arribar a la demora de Febus - ont es enrodat de las divinitats del Temps - Faeton li demanda, coma faveur, de poder, un jorn entièr, mena lo « carri de fuòc » (lo carri del solèlh). Febus cerca a lo dissuadir, mas en van. Faeton se ronça alara sul carri mas lèu ne pèrd lo contraròtle. Lo carri davala cap a la tèrra ont es carbonizat. Per estalivar que tot torna al caòs, Jupitèr abat lo carri e lo pilòt. Faeton es alara enterrar en Espèria ont sa maire ven lo plorar. Sas sòrres, las Eliadas, son, de langui, transformadas en arbres que las brancas sagnan quand son copadas (cf. Dante, Infèrns).
Jupitèr Callisto : Jupitèr, en anant veire los damatges causats per Faeton sus la tèrra, apercep la nimfa Callisto, sueguentz de Febèa (Dianz). Se transforma dins aquesta darrièra per l’aprochar, puèi la viola. Mai tard, Callisto es caçada per Diana que s'apercep qu'es pas pus verge. Dona fa nàicer a Arcas puèi es metamorfozada en orsa per la gelosz Junon.
Arcas : Arcas, lo fellen de Licaon, encontra un jorn sa maire metamorfozada en orsa. Presa de pair, vòl la tuar mas Jupitèr la n’empacha e los transpòrta ambedos al cèl e de fach de constellacions vesinas. Junon, despiechad, demanda a Ocean d'interdire a Calliòpa de se banhar dins sas aigas.
Apollon e Coronis : lo còrb, ausèl de Febus, descobrís un jorn l'infidelitat de la bèla Coronis contra son mèstre, e vola la n’avertir. Es arrestat en camin per la gralha que cerca a la n’empachat en li contant la sieunas mesaventuras (sa transformacion en gralha per aver volgut denociar un malfach a Atèna). Lo còrb vòl ne saber pas res mas patís de l'ingratitud d'Apollon : aquestz, après la denonciacion, tua Coronis sens saber qu’es es en prensa. Alara salv lo filh d’aquesta e lo pòrta dins la balma del centaure Quiron, "l'òme caval" (v. 633) e transforma lo còrb de blanc en negre.
<b id="mwiw">Ociroèa</b> : la filha del centaure, Ocicroèa, que sap l'avenir, arriba alara e profetiza pel nenon ("auràs lo poder de restituir lor alma presa per la mòrt", v. 644-645) e per son paire ("los dieus feràn de tu un pacient de la mòrt", v. 653), puèi es metamorfozada en èga.
Mercuri e Battus : en van Quiron implora Mercuri qu’aqueste es de volar la vedèlas de Pilòs. Lo vièlh Battus lo vei e li promet lo silenci contra vedèla. Tornat jos una autra forma, Mercuri lo transforma en pèira que Battus lo traïguèt per doas vedèlas.
Mercuri, Ersèa e Aglauros : passant pels camps de Minèrva, Mercuri apercep las jovas vierges que li son devolgudas. S’enamora de l'una d'elas, Ersèa. Dins lo temple de Minèrva, demanda l’ajudz d'una de las amigas d'Ersèa, Aglauros, contra d’aur. Minèrva, furiosa d’aquesta traïson, va veire l'Enveja que contamine Aglauros. Çò que fa l'Enveja. Aglauros se consuma alara d'enveja fàcia al bonaur d'Ersèa, puèi se metamorfoza en pèira negra.
Jupitèr e Euròpa : de retorn a çò son paire, Mercuri recep mission de menar los taurèls del país de Sidon cap a la broa. Atal Jupitèr pòt se transformar en taure blanc per raubar la bèla Euròpa suls flots. Çò que fa.

Libre III[modificar | Modificar lo còdi]

Cadmus e la fondaion de Tèbas : lo paire d'Euròpa ordona, jos pèna d'exili, a son filh Cadmus de la tornar trobar. Convencut d'avança de son exili, Cadmus demanda a Apollon son destin: trobar la vedèla que lo menarà al luòc ont fondat una novèla ciutat. Aquí i combat e tua un dragon que las dents plantadas al sol venon los premièrs abitants de Tèbzs.
Diana e Acteon : lo fellen de Cadmus, Acteon, un jorn que caça amb sos cans, cai per escasenca sus Diana prenent son banh nuda. Pel lo castigar de son mesfach, lo metamorfòsi en cèrvi que foguèt devorat pels sieus cans.
Venjança de Junon contra Semelèa : Junon, gaujosa del malaur arribada a la familha de Cadmus - fraire d'Euròpa - se'n pren a son autra filha, Semelèa, prensa de Jupitèr. La convenc - metamorfozada en sa vielha serviciala - de demandar a Jupitèr, jos jurament, de la prene coma Junon. Jupitèr promés e s'avançar lo fòlzer a la man, çò que tua Semelèa. Jupitèr pasmens cordurz lo fetus (= lo futur Bacchus) dins sa cuèissa fins a la naissença d’aqueste darrièr.
Tiresias : Jupitèr e Junon, en desacòrdi per saber qui de la femna o de l'òme gaug mai fòrt, demandon Tiresias de los destriar qu’aqueste foguèt set annadas de seguida femna per aver desturbat lo coït de doas grandas sèrps. Pren lo partit de Jupitèr, çò per que Junon lo fa cèc. En contrapartida, Jupitèr li ofris lo don de presciéncia.
Narcís e Ecò : la primièra a urilizar lo don de Tiresias es Liriopèa. la maire de Narcís, que se dich que son filh viurà vièlh "se se conéis pas" (v. 347). A sièis ans, après aver rebutat totes sos pretendents, que n’éra Ecò, e que ne ven la simpla votz, lo bèl Narcís se vei dins una font e s’enamora de se mèsme. Quand compren, morís de desesper e se Metamorfòsi en narcís.
Pentèu, contemptor de Baccus : sol Pentèu se’n trufa de las prediccions de Tiresias que li predich d'èsser abocinat s'onorz pas Baccus. Quand lo dieu dintra dins Tèbas, Pentèu fa arrestar un fidel de Bacchus, Acoetes, que lo raconta sa vida, es per que obten pas de gràci. Pentèu, al moment de metre à mort Acoetes, se metamofòza en singlar e es demembrat per las sieunas maire e tantas.

Libre IV[modificar | Modificar lo còdi]

Las filhas de Minias : a Tèbas, las filhas de Minias refusan d'interrompre lor trabalh de fialatgr per onorar Baccus. Se contan d’istòrias per passar lo temps.
: Piram e Tisbèa : Piran e Tisbèa s'aiman dempuèi l'enfança mas lors parents s'opausan a lor maridatge. Los dos amants decidisson de fugir e decidisson d’un rendetz-vos, una nuèch, jos un amorièr blanc. Tisbèa arriba primièra mas deu s’amagar dins una balma a causa d'una leona de cais ensagnosina qu’estraça lo vèl que Tisbèa daissa caire. Piram arriba e, vesent lo vèl, se tua d'una espasada. La sang giscla sus las amoras. Tisbèa arriba e tanben se tua. Las amores demoraràn negras.
Leucotoèa e Clitia, Salmacís e Ermafrodita, las filha de Minias, Ino e Atamas, Persèu e Andromedes, Medusa, Pegàs.

Libre XIII[modificar | Modificar lo còdi]

Lo sètge de Tròia, Glaucus ; Ulisses e Polifèma; guèrra en Itàlia ; Caribde e Scilla ; Enèu ; Acis e Galatèa.

Libre XIV[modificar | Modificar lo còdi]

Scyola, Enèu, Romul.

Libre XV[modificar | Modificar lo còdi]

Pitagòra, Ippolit, Esculap, Cesar.

Analisi[modificar | Modificar lo còdi]

Los autors que s'inspira Ovidi son de poetas de l'epòca ellenistica que pensavan a acampar las legendas grègas presentant las metamorfòsis dels dieus o del mortals de la mitologia. D’entre aqueste poetas cal citar Nicandre de Colofon (sègles III-II AbC), Antigòna de Carist e Partenios de Nicéèu (sègle I AbC). Lo reviscol del pitagorisme dona tanben una cèrta actualitat a la doctrina del transformisme.

Ovidi met en scèna de centenats de racontes de metamorfòsis (unes 250) depuèi lo Caòs original fins a l'apoteòsi d'August Cesar, de biais devolopat o alara per allusion. Es plan mal aisit de donar a a questa matèria eterogenèa una cèrta unitat. I capita Ovidi, amb d’artificis segur, en s'inspirant des catalògs e de genealogias arcaïcas (coma lo Catalòg de las femnas d'Esiòde). Totas las qualitats d'Ovidi, vèrbia naturala, art del desvelopament, efièch de suspresa, art de las transicions, elegança e leugieretat de toca se trobant dins las Metamorfòsis mas un dosatge particular que corresponda a la durada del poèma. Atal Ovidi cetca lo pintoresc de bon grat e atenh de còps a un realisme brut coma dins lo retrach de Limos (la Fam) (VIII, v. 790-799) :La psicologia dels personatges es variada e s'accompanha quand cal de fonts de la retorica veire de la declamacion (disputa d'Ajax e d'Ulisses al subjècte de las armas d'Aquiles (XIII). Al subjècte dels combats, an sovent lo biais epic de las grandas epopèas. Pasmens, Ovidi renoncia pas a sa frivolitat ni a la malícia del poèta que vòl pas èsser candid al vejaire de son raconte, çò a vegadas fa prejudidi a l'armonia d'ensemble de l'òbra. Fin finala Ovidi, quitament s’es en contacte amb lo pitagorisme que de contunh fa de progresses dins la nauta societat romand, lo fa intervenir sonque dins son darrièr cant^[1].

Ovidi donc creèt una novèla modalitat narrativa qu’unifica l'ensems de l’òbra malgrat de contèxtes variats^[3]. Lo punt comun entre totes a questes racontes es la metamofòsi e la modalitat narrativa utilizada. L'escritura es sempre una comparason a un model epic, poetic o tragic. La metamorfòsi interven coma una pausa narrativa descriptiva que permet a l'escritura poetica de prenre tota son amplor^[3]. Permet de passar del raconte individual al raconte immobil fixat dins l'eternitat. La poesia d'Ovidi ven donc etiologica que malgrat la diversitat e l'eterogeneïtat dels racontes, fixa de punts comuns mercé a l’utilizacion d’una seria de figuras comunas, coma de luòcs, d’arbres, d’animals^[2]. Mercé a Ovidi aqueste mòde narratiu dintrèt dins la cultura literària per la recerca de tornar inventar e encantar lo mond^[2].

Posteritat e evocacions artisticas[modificar | Modificar lo còdi]

Dins l'Antiquitat[modificar | Modificar lo còdi]

Al sègle II, l'autor de lenga latina Apulèu redigís un roman que titula « Onze libres de metamorfòsis », en latin Metamorphoseon libri XI, que lo títol ven mai tard l’Ase d’Aur. L'evocacion a l’òbra d'Ovidi es evidenta que siá pel títol o l’intriga. De fach, L'Ase d'aur met en scèna las aventuras del personatge Lucius, transformat en ase per escasença.

A l’Edat Mejana[modificar | Modificar lo còdi]

Al sègle XIV es compausat L'Ovidi moralizat, una traduccion anonima de las Metamorfòsis qu’amplifica lo tèxte latin e li apond de comantariss explicant caduna de las istòrias dins un sens allegoric^[4].

A l'epòca modèrna[modificar | Modificar lo còdi]

Al sègle XVII, las Metamorfòsis inspirèron doas òbras am poèta barròc espanhòl Luis de Góngora, la Fabla de Piram e Tisbèa e Fable de Polifem e Galatèa
Als sègle XVII e XVIII, las Metamorfòsis son l’inagotabla font de fòrça òbras liricas, de Lully a Gluck e Grétry en passant per Haendel, Dittersdorf o Rameau.
L'edicion illustrada per Pierre-François Basan e Le Mire, entre 1767 e 1771, in-quarto en 4 volums per Jean-Baptiste Despilly e Noël-Jacques Pissot, acompanhat d'una biografia de l'autor per l'abat Goujet es de tria.

A l’epòca contemporanèa[modificar | Modificar lo còdi]

En 1951, lo compositor Benjamin Britten compausa sièis pèças per clarin tituladas Metamorfòsis segon Ovidi. S'inspiran de las metamorfòsis de sièis personatges: Pan, Faeton, Niobèu, Bacus, Narcís e Aretusa.
Las Metamorfòsis foguèron tanben una font d’inspiracion màger en pintura dempuèi la renaissença, lo barròc e fins a l'epoca contemporanèa ; gaireben totes pintres màger avent trabalhat sus aquestes tèmas, dempuèi Diego Velásquez, Rubens fins al sègle XX amb Salvador Dalí (Metamorfòsi de Narcís) e Pablo Picasso.
En 2000, l'artista japonesa escrivent en alemand Yoko Tawada Escrich Òpi per Ovid, una adaptacion contemporanèa de 22 de las Metamorfòsis d'Ovidi e de femnas allemandas d'uèi.
En 2006 la musiciana Patricia Barber editèt per Blue Note Records Mitologias, un album consacrat a sa vision de las Metamorfòsis.
L’artista plastician, Jean-Claude Meynard, realizèt en 2014-2015, una seria d’exposicions internacionala en referéncia a las Metamorfòsis d’Ovidi. « Metamorfòsis, Ibrids e autras mutacions », crea un Bestiari fractal amb d'algoritmes de siloetas umanas, una mitologia novèla en resson a la primièra frasa d'Ovida: « una metamorfòsi de las formas en de còrs novèls... ». En 2018, son libre « L’Animal fractal que soi » ^[5]desvolopa lo concèpte.
Lo film Métamorphoses, del realizator francés Christophe Honoré, sortit en 2014, s'inspira liurament d’unes dels racontesu de metamorfòsis que figuran dins lo poèma d'Ovidi.

Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 et ^1,4 {{{títol}}}.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 et ^2,5 Error en títol o url.
↑ ^3,0 ^3,1 et ^3,2 Error en títol o url.
↑ Marylène Possamaï, « L’Ovide moralisé, ou la « bonne glose » des Métamorphoses d’Ovide », in Cahiers de linguistique hispanique médiévale, n^o (2008), p. 181-206. Lire en ligne sur le portail de revues Persée (page consultée le 7 novembre 2010).
↑ {{{títol}}}.

Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]

Edicions[modificar | Modificar lo còdi]

Estudis savents[modificar | Modificar lo còdi]

Jacqueline Fabre-Serris, Mythe et poésie dans les Métamorphoses d'Ovide : fonctions et significations de la mythologie dans la Rome augustéenne, Paris, Klincksieck, 1995 (ISBN 9782252029923)
Rosalba Galvagno, Le Sacrifice du corps. Frayage du fantasme dans les Métamorphoses d'Ovide, Panoramitis, 1995 (ISBN 978-2911040054)
Isabelle Jouteur, Jeux de genre: dans les Métamorphoses d'Ovide, Louvain-Paris, Peeters Publishers, 2001 (ISBN 9789042910713)
Jean-Pierre Néraudau, Ovide ou les Dissidences du poète, Paris, Hystrix, 1989 (ISBN 9782907783019)
Jean-Pierre Néraudau, préface des Métamorphoses, Gallimard, 1992
Hélène Vial, La métamorphose dans les Métamorphoses d'Ovide : Étude sur l'art de la variation, Paris, Les Belles Lettres, coll. « Études anciennes Série latine », 2010 (ISBN 978-2251328799)
(en) Barbara Weiden Boyd, Brill's Companion to Ovid, Leiden-Boston-Köln, Brill, 2002 (ISBN 978-9004121560)
{{{2}}},
(en) Otto Steen Due, Changing Forms : Studies in the Metamorphoses of Ovid, Museum Tusculanum Press, 1974 (ISBN 9788772890883)
(en) Karl Galinsky, Ovid's Metamorphoses : An Introduction to the Basic Aspects, University of California Press, 1975 (ISBN 9780520028487)
{{{2}}},
(en) Charles Paul Segal, Landscape in Ovid’s Metamorphoses : A study in the transformations of a literary symbol, Wiesbaden, 1968
{{{2}}},
(en) Joseph B. Solodow, The World of Ovid's Metamorphoses, Chapel Hill, UNC Press Books, 1988 (ISBN 9780807854341)

Articles connèxes[modificar | Modificar lo còdi]

Ovidi

Ligams extèrnes[modificar | Modificar lo còdi]

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 et ^1,4 {{{títol}}}.

[:1-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 et ^2,5 Error en títol o url.

[:2-3] 3,0 ^3,1 et ^3,2 Error en títol o url.

[4] Marylène Possamaï, « L’Ovide moralisé, ou la « bonne glose » des Métamorphoses d’Ovide », in Cahiers de linguistique hispanique médiévale, n^o (2008), p. 181-206. Lire en ligne sur le portail de revues Persée (page consultée le 7 novembre 2010).

[5] {{{títol}}}.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]