Euripides

A mens de precision contrària, las datas d'aquesta pagina son sosentendudas « abans Jèsus Crist ».

Euripides - Εὐριπίδης
imatge:Euripide Louvre Ma343 détail buste.jpg Detalh d’una estatueta d'Euripides setat amb la liste de sas òbras, sègle II, Lovre.
Naissença	-483, Salamina
Decès	-406, Macedònia
Genre	tragèdia

Euripides, en grec ancian Εὐριπίδης / Euripídês (Salamina vèrs 480 - Macedònia en 406) es un dels tres grands tragics de l'Atena classica, amb Esquil e Sofòcles. Unes autors antics li atribuisson 95 pèças, mas segon la Soïda, n'escriguèt pas mai de 92, que 18 o 19 conservadas dins lor integralitat; existís de fragments, unes de bona longor, de las autras pèças. Demora d'Euripides mai de pèças que d'Esquil e Sofòcles reünits, que sa popularitat augmentava alara que la lor declinava. Coneguèt un imens vam pendent l'epòca ellenistica. Conegut d'entre los escrivans de l'Atenas classica per sa simpatiá sens egala per totas las victimas de la societat, femnas compresas, sos contemporanèus l'associèron a Socrates, e ne faguèron lo pòrtavotz d'un intellectualisme decadent. Los dos personatges sovent se'n burlan los poètas comics coma Aristofanes. Alors que Socrates foguèt jutjat per èsser fin finala executat amb per motiu la « corrupcion de las mòrs », Euripides causiguèt l'exili volontari a una edat avançada, en Macedònia, ont morrís.

Euripides es l'origina de novelums qu'influencièron prigondament lo teatre, subretot per sa representacion dels eròis tradicionals e mitics coma de personas ordinàrias fasent fàcia a d'escasenças extraordinàrias. Foguèt, amb aqueste vejaire, un davancièr, e d'ecrivans mai tard adaptèron a la comèdia aquestes desvelopaments, qu'unes son caracteristicas del roman de cavalariá. Foguèt tanben « lo mai tragic dels poètas », se concentrant suls motius prigonds de sos personatges d'un biais inedich,. Foguèt « l'inventor de […] la gàbia teatrala ont se debana l'Othello de Shakespeare, la Phèdre de Racine o lo teatre d'Ibsen e de Strindberg, […] empresonant de femnas e d'òmes que se destruson mutualament per l'intensitat de lors amors e de lors òdis », e es tanben lo predecessor de Menandre.

Biografia

Fonts

La vida d'Euripides es mal coneguda, las fonts ancianas son tardièras e utilizan d'elements dobtoses, sovent colportats pels poètas comics que'n foguèt la cibla : avèm una Vida, escricha per un autor anonim, mesclant fòrça legendas e de fachs credibles; un capítol de las Nuèchs Aticas d’Aulus Gelli consacrar a Euripides ; tres epigramas funeràrias de l’Antologia palatina.

Per Justina Gregory, los detalhs biografics venon gaireben totes de tres fonts inverificablas :

• lo folclòr, utilizat pels ancians per donar de la consistància a la biografia dels autors;
• la parodia, utilizada pels comics contemporanèus per ridiculizar los poètas tragics;
• los indicis « autobiografics » recampats de sas pèças.

Començaments

Segon la tradicion, Euripides naís a Salamina lo mèsme jorn de la batalha, en 480, d'una famillha atenenca refugiada sus l'illa per escapar als Perses. Son nom vendriá de l'Euripos, estrech entre lo continent e l'illa d'Eubèu. Son paire, Mnesarc, èra un comerçant de detalh que viviá dins un vilatge pròche d'Atenas. Après qu'un oracle li aguèt anonciat que son filh èra destinat a ganhar de « laurièrs de la victòria », Mnesarc insista per que participe a un entraïnament en vista d'una futura carrièra d'atlèta. Serviguèt pendent un temps coma dançaire e portaire d'entorchas dins los rituals consacrats a Apollon Zosterios. Segon lo Tractat de l’Embriaguesa de Teofrast, Euripides foguèt botelhèr d'unes dels citutadans de tria, dels dançaires nomenats « Orquèstes », que dançavan a l'entorn del temple de l’Apollon delian. Aristofan insinuís mai d'un còp dins sas pèças qu'es de bassa extraccion, çò que confirma Teofrast. Pasmens, sa cultura mòntra una educacion carestiosa, près de sofistas coma Prodicos de Ceòs o Protagoras, çò qu'auriá pas estat possible se sa maire aviá veraiament vendut d'èrbas, coma lo dich una tradicion que lo trufa.

Euripides participa tanben a de jòcs gimnics, e es coronat als jòcs teseians. Contemporanèu de Socrates, es tanben son amic. Segon lo poèta comic Teleclides, lo filosòf foguèt lo coautor de las pèças d'Euripides. Segon Aristofan, lo pretendut autor collaborator èra un actor celèbre, Cefisofont, que partajava tanben son ostal de tragedian e tanben sa femna, alara que Socrates ensenhava a una escòla entièra de galejaires coma Euripides :

“ Es donc bon de demorar pas setat près de Socrates, per charrar, desdenhant la musica e mespresant las sublimitats de l’art tragic. Téner de discors enfatics, deblaterar de subtilitats nècias, e passar per aquò una vida d'òci, es lo fach d’un òme que perdèt la rason ” — Las Granhòtas

Carrièra teatrala

Euripides èra lo mai jove dels tres grands tragedians, que gaireben èran contemporanèus: sa primièra pèça foguèt jogada tretze ans après la primièra pèça de Sofocles, e sonque tres ans après lo cap d'òbra d'Esquil, l’Orestia. Alors qu'Esquil aviá combatut a Salamina, ont la Grècia aviá vencut la Pèrsa, Sofòcles aviá just l'edat per celebrar la victòria dins un còr de mainats, alara qu'Euripides naquèt lo quita jorn de la batalha. Una granda partiada de sa viada e de sa carrièra correspond a la guèrra del Peloponès, pendent que Atenas e Esparta se disputavan l'egemonia sus la Grècia, mas visquèt pas pro de temps per veire la desfacha finala de sa ciutat.

Comença la tragèdia a partir de 455. Sa primièra pièça, Las Peliadas, obten lo tresen prèmi. Empòrta enseguida un primièr prèmi a las Dionisias en 441 puèi dos autres en 428 e en 403 e ven lèu popular. Plutarc, dins sa Vida de Nicias, conta qu'après lo desastre naval de Siracusa en 413, los presonièrs atenencs capables de recitar de tiradas d'Euripides son relargats. En 420, representa Melanipa la Filosòfa, que Plutarc cita unes passatges, dins lo Dialòg sus l'Amor eissit de sas Òbras moralas (756b).

Darrièras annadas

Se seriá retirat e auriá realizat un ostal dins una balma de Salamina, « ont se constituiguèt una impausanta bibliotèca e visquèt en comunion jornalièra amb la mar e lo cèl. »

Dins Los Acarnians, Aristofan lo descriu coma un reclaus vivent una vida mornarosa dins una cabana, environat pels costums trocejats de sos personatges de reputacion dobtsa. Pasmens, se trapa una descripcion similara dins la pèça mai tardièra Las Tesmoforias, ont Agaton, un autre poèta tragic, es descrich dins de condicions tan estranhas o gaireben. Aqueste fach simboliza benlèu l'isolament d'un intellectual fòrça en avança sus son temps.

Retirada en Macedònia e mòrt

Après Oresta, produch en 408, Euripides se seriá retirat en 406 en Macedònia, a la cort d'Arquelaos. En camin, s'arrèsta un temps en Magnesia, o es onorat amb una proxenia. Arribat a la cort d'Arquelaos, escriu doas pèças, Las Bacantas e Arquelaos (uèi perduda).

Morís al començament de l'annada 406. « Una dobla tradicion voldriá que seriá mòrt trocejat per de cans — o per de femnas », o tocat per lo rufe ivèrn macedonian, segon un cercaire modèrne .

Òbra

Al vejaire de la pèrda massissa de la literatura antica, Euripides es fòrça melhor conservat qu'Esquil e Sofòcles (set pèças cadun) : 19 pèças son son conegudas de son nom, coma la satira Lo Ciclòp e Resos, apocrif. Es gaireben un cinquen de l'òbra complèta. L'espandida dels fragments (agrandida amb los papirs d'Oxirinc) es encara màger. Aquesta conservacion se deu d'en primièr a la popularitat d'Euripides qu'es mai granda que pel dos autres tragics, mas tanben a de principis pedagogics e a l'azard manuscrit. Se foguèt pas concervat çò qu'es considerat coma sas melhoras òbras (Telèf, Faeton, Andromèda).

Lo nombre de dramas es malaisit de determinar, las fonts epigraficas e papirologicas son fragmentàrias. Segon doas tradicions biograficas, atestèton 92 dramas, 67 o 78 pèças foguèron conservadas, tres d'una l'autenticitat contestada e uèit satiras. Segon la Soïda, escriguèt 75 o 92 dramas, destriats en 22 tetralogias, 77 son conservadas. Segon Thomas Magister, Euripides compausèt 92 dramas amb 8 satiras. Las donadas globalas concòrdan, de divergéncia qu'exclusisson las satiras, las pèças jogadas fòra d'Atenas (Arquelaos e Andromac) e los apocrifs, es a dire 92 dramas amb 78 conservats, e 3 apocrifs. Se crei donc que 14 dramas desapareguèron abans la creacion de la bibliotèca d'Alexàndria.

Transmission

La transmission textuala de las pèças entre la data de lor composicion, al sègle V AbC e l'èra de l'estampariá, foguèt un procediment fòrça aleatòri pendent que una granda partida del trabal d'Euripides foguèt perduda o corrompuda.

Las pèças d'Euripides, coma aquesta d'Esquil o de Sofòcle, d'en primièr circulèron jos forma escricha d'entre los membres del public e los actors de pichons festenals, coma ajuda memòrias. Pasmens, de convencions literàrias avián encara pas estadas inventadas: i aviá pas d'espaci entre los mots, pas de verias règlas de pontuacion, ni d'elision, ni de marcas per la respiracion o pels accents (que son de guidas per la prononciacion e donc per la reconaissença del mòt), pas de convencion per simbolizar lo cambiament de personatge ni de didascalia, e los vèrs èran escrichs los uns seguent los autres coma de pròsa. Es possible qu'aquestes que crompavan aquestes tèxtes introdusián las lor marcas per l'interpretacion dels vèrs. De descobèrtas de papirs mòstran, per exemple, qu'un cambiament de personatges èra de biais negligit notat per una varietat de signes que seriá los equivalents dels actuals tirets, dos punts e punt final. L'abséncia de convencions editorialas modèrnas, que son una ajuda de la compreneson, foguèt de longas una font d'errors tocant la transmission dels tèxtes. D'errors s'acumulan tanben quand Atenas remplaça son viemh alfabet atic par l'ionian, un cambiament realizat per la lei en 403-402, apondent atal una novèla complicacion al trabalh de copia. Fòrça errors venon tanben de la tendéncia dels actors a interpolar de mots o de vèrs, produsent tant d'erros e de variacions que Licurg prepausèt una lei, en 330, dispausant « [...] que las pèças d'Esquil, de Sofòcle e d'Euripides devián èsser transcrichas e preservadas dins una institucion publica; que lo foncionari deuriá legir lo tèxte amb los actors ; e que totes las representacions que se conformarián pas a aquesta règla deviá èser fachas illegalas ». La lei foguèt pasmens lèu vite enfranh e fòrça d'actors contunhèron a far los lors cambiaments fns a 200, après aquesta abitud s'atudèt.

Escòla d'Alexandria

Es al començament del sègle III AbC qu'Aristofan de Bizanci regropa totas las pèças entièras d'Euripides en una edicion, collegidas a partir de copias anterioras, los acompanhant d'una introduccion atal que d'un comentari publica de biais separat. Aquesta practica d'edicion, que s'impausa e ven correnta, respècta diferentas convencions editorialas que los lectors modèrnes espèran encontrar, quitament s'i aviá pas totjorn d'espaci entre los mots, ni de pontuacion o alara pauc, nimai de didascalias. Mas i aviá d'abreviacions de noms que ara marcavan lo cambiament de personatge, los cants èran descopadas en cola (linhas) e en στροφαί /strophaí (estròfas, e un sistèma d'accentuacion aviá estat introduch.

Fragment d'un codèx de velin entre los sègles IV e V, mostrant los vèrs en anapèstes de Medèu, linhas 1087-91. Tan brèu que sián, aquestes fragments influencièron las edicions modèrnas de la pèça.

Après la creacion d'aquesta edicion estandarda, lo tèxte foguèt en granda partida levat d'erros, levat la corrupcion graduala inerenta a una copia manuscricha repetida. Fòrça errors arriban pendent lo periòde bizantin, quand se passa de l'escritura onciala a la minuscula, e fòrça errors èran degudas al fach que las grafias η, ι, οι e ει del grèc ancian correspondavan totas a un mèsme fonèma en grèc bizantin.

Vèrs 200 AbC una edicion d'òbras causidas (benlèu que d'autras edicions foguèron elaboradas mas se'n perdèt la traça), seleccionadas segon de critèris morals e pedagogics, comprenent detz pèças al total, e que conteniá de comentaris, nomenats scolias, dins las margas, benlèu a usatge escolar, comença a circular. D'edicions similaras apareguèron per Esquil e Sofòcle, cadun avent set pèças. Aquesta seleccion ven canonica amb lo temps, concernís Ecuba, Orèste, Las Fenicianas, Ipolit, Medèu, Alcèst, Andromac, Resus, Las Troianas e Las Bacantas. Los autres dramas foguèron pas retranscrichs pendent lo passatge al pargamin e foguèron progressivament perduts, tanben a causa dels elements exteriors e ostils: « L'expansion dels Gòts e de Tartars pel mond roman, la destruccion de las bibliotècas per de papas e d'emperaires colerics e fanatics, èran desfavorables al progrès mas pas entièrament fatals a la conservacion dels estudis literaris. ».

Edicion « alfabetica »

Euripides aguèt pasmens un astre melhor que los autres tragics que se conservèt una segonda edicion de son òbra, pedent l'epòca bizantina, 9 pèças compiladas dins un òrdre alfabetic de E a K e benlèu eissit d'una edicion complèta, mas sens scolias. Foguèron atal salvats lo prològ apocrif de Danaèa puèi Elèna, Electra, Eracles, Eraclides, Ciclòo, Ion, Las Suplicantas, Ifgenia en Taurida e Ifigenia a Aulis. Aquesta edicion alfabetica foguèt combinada a l'edicion de pèças causidas per un erudit bizantin desconegut, que recamp atal las 17 pèças que demoran. Las òbas causidas s'encontran dins diferents manuscrits medievals, mas dos manuscrits solament tièran las pèças en òrdre « alfabetic ». Aqueses manuscrits son sovent nomenats « L », segon la bibliotèca Laurenciana e « P » segon la bibliotèca Palatina, ont son gardats. Se pensa que P es eissit, per las pèças alfabeticas e unas de las pèças causidas d'un aujòl de L, mas que lo rèste ven d'una autra font. P compren totas las pèças complètas d'Euripides, mas manca a L Las Troianas e la fin de las Bacantas.

En mai de L e P, e fòrça autres manuscrits medievals, tenon tanben de fragments de pèças sus papir. Aquestes sovent podèron èsser deschifrats sonque mejans a tecnologia modèrna. En junh de 2005, de filològs classics de l'universitat d'Oxford trabalhèron sus un projècte comun avec l'universitat Brigham Young, utilizant la tecnologia d'imatgeria per resonància magnetica per tornar far legibles los escrits del Papir d'Oxisinc. Aquestas fonts permeton als especialistas de reconstituir las pèças originalas. Mas de pèças, coma Las Fenicianas e Ifigenia en Aulida, son fòrça corrompudas per d'interpolacions. De fach, la quita existéncia de las pèças « alfabeticas », o pulsèu l'abséncia d'una edicion equivalenta per Sofòcles e Esquil, poiriá aver desformat nòstra percepcion de las quitas qualitats d'Euripides, que gaireben totas sas pèças mens « tragicas » son dins aquesta edicion e los dos autres poètas tragics poirián aparéisser tanben a la limita del genre tragic tot coma aquestas de l'« infatigable experimentator » qu'èra Euripides se se possedava d'aquestes mai que l'edicion de lors caps d'òbra coneguts.

Cronologia

Euripides participa pel primièr còp a las Dionisias, lo celèbre festenal teatral atenenc, en 455, un an après la mòrt d'Esquil, mas es sonque en 441 qu'il ganha lo primièr prèmi. Sa darrièra competicion a Atenas data de 408. Las Bacantas e Ifigenia a Aulis foguèron representadas après sa mòrt, en 405, e emporta lo primièr prèmi de postum. En tot, sas pèças ganhèron lo primièr prèmi cinc còps.

Sas pèças e e aquestas d'Esquil e de Sofòcles testimònian d'una diferéncia de pensada. Aqueste lindal entre generacions se deu benlèu al desvelopament de la sofistica a partir de la mitat del sègle V AbC: Esquil continunhva de se referir a la Grècia arcaïca, Sofòcles èra en transicion entre dos periòdes e Euripides èra entièrament inspirat pel corrent novèl de l'Epòca classica. Quand s'observa las pèças d'Euripides dins l'òrdre cronologi , revelan tanben una possibla evolucion de pensada, çò que dona una mena de « biografia espirituala », que se resuma dins las estapas seguentas:

• Un primière periòde de grandas tragèdias (Medèu, Ipolit).
• Una periòde patriotic sus fons de guèrra del Peloponés (Las Eraclidas, Las Suplicantas).
• Un periòde mejan de desillusion sus l'absurditat de la guèrra (Ecuba, Las Troianas).
• Un periòde d'evasion que se concentra sus l'intriga romantica (Ion, Ifigenia en Taurida, Elena).
• Un periòde final de desesper tragic (Orèste, Las Fenicianas, Las Bacantas).

Pasmens, mai dels tres quarts de sas pèças son perdudas e quitament las pèças mai complètas que gardam nos permet pas de far una tièra exaustiva de son evolucion: atal, se Ifigenia en Taurida data del mèsme periòde que Las Bacantas, pèça plena de desesper, conten d'elements que venon tipics del novelum de la comèdia. Dins Las Bacantas, reataura lo ròtle tradicional del còr e del discors dins l'intriga tragica, e la pèça sembla èsser un trescol d'un assag de regression e d'arcaïszacion que paréis dins sas darrièras òbras. Supausadas aver estat compausadas sus las tèrras salvatjas de Macedònia, Las Bacantas dramatisan un aspècte primitiu de la religion grèga, e de criticas modèrnas an per aquò interpretat aquesta pèça d'un biais particular dins la biografia. Es vista coma una mena de conversacion sul lièch de mòrt a l'entorn d'una conversion o d'una renonciacion a l'ateïsme, un adssag del dramaturg de se desfar de l'accusacion d'impietat que condemnarà mai tard son amic Socrates, o lo signe d'una novèla cresença que la religion pòt èsser analizada de biais racional.

Fonts dirèctas

Las datas originalas de produccion d'unas pèças d'Euripides nos son conegudas per de documents antics, coma las listas dels premiats a las Dionisias, e se deu contentar d'aproximacions pel rèste. Lo dramaturg e son òbra son parodiats per de poètas comics coma Aristofan, las datas conegudas de las lors pèças servisson alara de terminus ante quem, quitament se l'interval entre los dos pòsca èsser considerable (per exemple, 27 ans separan Telèf, representada en 438, de sa parodia dins las Tesmoforias en 411). Las referéncias a d'eveniments contemporanèus donan un terminus post quem, quitament se a vegada, las referéncias pòsca precedir un eveniment databla (p. ex., los vèrs 1074-89 d'Ion descrivon una procession a Eleusis, episòdi benlèu escrich abans que los Eparciatas ocupèron la vila pendent la guèrra del Peloponès).

Estilometria

D'autres indicis de datacion son obtenguts per la estilometria. La tragèdia grèga e se compausa de partidas liricas e de dialògs. Aquestes darrièrs son subretot redigits en trimètres iambics (tres parelhs d'iambes per vèrs). Euripides « resòlv » a vegada las doas sillabas de l'iambe (˘¯) en tres sillabas (˘˘˘). Aquesta tendéncia s'accentuèt amb lo temps, fins a que lo nombre de « pes resolgut » d'una pèça pòt servir a indicar una data aproximativa de composicion (cf. infra). Se constata tanen un enriquiment del vocabulari, consistissent sovent en l'usatge de prefixes per modificar los sens dels mots, çò que permet al tèxte d'adoptar un ritme mai natural, tot en autorisant mai de subtilitats psicologicas e filosofics.

Mai, Euripides utiliza a l'escasença lo tetramètre trocaïc catalectic, considerat per Aristòtel coma lo mètre d'origina del dialòg tragic, dins sas darrièras pèças, alara que sembla l'avoir pas cap utilizat al començament de sa carrièra. Las Troianas constituisson lo primièr exemple d'un usatge espandit d'aqueste esquèma metric, çò qu'es simptomatic d'una tendéncia a l'arcaïsme que se pòt observar dins sas darrièras pèças,.

Las pèças tardièras fan tanben un usatge espandit de l'esticomitia, dialògs ont dos personatges se respondon vèrs per vèrs. La mai longa occurréncia d'aqueste procedimment representa 105 vèrs dins Ion (v. 264-369). Esquil passava jamai 20 linhas d'esticomitia; l'exemple mai long per Sofòcles passa pas cinquanta linhas, e es interromput mai d'un còp per de ἀντιλαβαί (Électre).

Las partidas liricas d'Euripides dins las partidas cantadas de sas òbras mostran l'influéncia de Timotèu de Milet dins las darrièras pèças. Lo ròtle del cantaire individual ven preeminent, e se li dona mai d'amplor, per li permetre de far veire sa virtuositat dins de duals lirics entre actors. Unas foncions del còr son remplaçadas per sas monodias. Mentratant, los òdes corals començan a adoptar de caracteristicas dels ditirambs, ressons de la poesia de Bacquilid, que presenta un tractament complèxe dels mites. A vegada, aqueste òdes corals semblan èsser ligats flac a l'intriga de la pèça, jonhent l'accion pas que dins lor ton. Las Bacantas, ont restaura lo ròtle tradicional del còr, constituisson pasmens un retorn als esquèmas ancians, benlèu per un efièch arcaïzant deliberat o simplament qu'i aviá pas de cantaires virtuoses en Macedònia, ont la pèça poiriá aver estat escricha.

Lista de las òbras

Tragèdias

Eraclès furiós, cratèri d'Asteas benlèu inspirat de La Folia d'Eraclès d'Euripides

• Alcèst (Ἄλκηστις / Álkêstis) en -438
• Medèa (Μήδεια / Mếdeia) en -431
• Las Eraclidas (Ἡρακλεῖδαι / Hêrakleĩdai) en -430
• Ipolit pòrtacorona (Ἱππόλυτος στεφανοφόρος / Hippólytos stephanophóros) en -428
• Andromac (Ἀνδρομάχη / Andromákhê) en -426
• Ecuba (Ἑκάϐη / Hekábê) en -424
• La Folia d'Eraclès (Ἡρακλῆς μαινόμενος / Hêraklễs mainómenos) en -416
• Las Suplicantas (Ἱκέτιδες / Hikétides) en -424
• Ion (Ἴων / Íôn) en -413
• Las Troianas (Τρῳάδες / Trốiádes) en -415
• Ifigenia en Taurida (Ἰφιγένεια ἡ ἐν Ταύροις / Iphigéneia hê en Taúrois) en -414
• Electra (Ἠλέκτρα / Êléktra) en -413 ;
• Elena (Euripides) (Ἑλένη / Hêlénê) en -412,
• Las Fenicianas (Φοινίσσαι / Phoiníssai) v. -410
• Orestes (Ὀρέστης / Oréstês) en -408
• Ifigenia a Aulis (Ἰφιγένεια ἡ ἐν Αὐλίδι / Iphigéneia hê en Aulídi) en -406
• Las Bacantas (Βάκχαι / Bákkhai) en -405

Drama satiric

Lo Ciclòp (Κύκλωψ / Kýklôps) es un drama satiric contant lo celèbre episòdi de Polifèma, dins l’Odissèa.

Òbras fragmentàrias

Demora de fragments de tragèdias formant un total d'unes 3 000 vèrs, que 1 000 per la sola Ipsipilia.

• Telèf (Τήλεφος / Têlephos) en 438
• Autolicos A e B, satiras [58].
• Los Creteses (Κρητές / Krêtés) en 435
• Egèu (Αἰγεύς / Aigeús) avant 431
• Estenebèa (Σθενέϐοια / Sthenéboia) avant 429
• Bellerofont (Βελλεροφόντης / Bellerophontês) en 430-425 que ten sonque 90 vèrs conservats, que la tirada celèbra: « Se los dieus cometent un acte non respectable, son pas de dieus ».
• Cresfontes (Κρεσφόντης / Kresphóntês) vers 425
• Erectèu (Ἐρεχθεύς / Erekhtheús) en 422
• Faeton (Φαεθών / Phaethôn) en 427-404, 200 vèrs conservats amb un centenat per Plutarc. Goethe assagèt una reconstitucion.
• Melanipa la Savia o Melanipa la Filosòfia (Μελανίππη σοφή / Melaníppê sophê) vèrs 420
• Alexandre (Ἀλέξανδρος / Aléxandros) en 415
• Palamedes (Παλαμήδης / Palamếdês) en 415, 43 vèrs conservats (amb un decenat incomplets). La pèça multiplicava los novelums.
• Sisif (Σίσυφος / Sísyphos) en 415
• Melanipa encadenada (Μελανίππη δεσμώτις / Melaníppê desmótis) en 412
• Andromèda (Ἀνδρομέδα / Androméda) en 412 amb Elena
• Antiòp (Ἀντιόπη / Antiópê) vers 410
• Arcelaos (Ἀρχέλαος / Arkhélaos) vers 410
• Ipsipil (Ὑψιπύλη / Hupsipulê) en 412-405, la mai importanta en talha que de largs extrachs foguèron encontrats sus papir. Mas, sus aqueste supòrt, la lectura es malaisida. Puèi i a un trauc de 500 vèrs çò que fa las reconstitucions sempre problematicas.
• Filoctetes (Φιλοκτήτης / Philoktêtês) vers 410
• Ipolit velat (Ἱππόλυτος καλυπτόμενος / Hippólutos kaluptómenos)
• Plistenes (Πλεισθένης / Pleisthénès)
• Eòl (Αἰόλος / Aiolos), que lo fragment 21, 3 es dins la Metafisica de Teofrastes : « de bens sauprián pas se produire de biais separat » e « Que n'i a de vegonhós dins un acte, se paréis pas atal a son autor ? »
• Poliidos, que se conéis un extrach pel Gorgias de Platon : « Quin sap se la vida es pas per nosaltre una mòrt, E la mòrt una vida? »
• Frixos, pèça que s'atribuís l'extrach qu'es question al dessús

Òbra apocrifa

• Resos (Ῥῆσος / Rhễsos): tragèdia plan segura pocrifa très. Lo debat sus son autenticitat se basa subretot sus de critèris estilistics.

La Vida d'Euripides signala tres pèças apocrifas, Tennès, Radamantis e Pirithoòs, attribuidas a Critias[65].

Analisi

Contèxte

La tragèdia atenenca a l'epòca d'Euripides èra una competicion publica entre dramaturgs, subvencionada per l'Estat, e que premiava los venceires. Las pèças, versificadas, èran recitadas o cantadas, e l'encastre de la representacion consistiá en un espaci circular o orquèstra ont lo còr podava dançar, un espaci pels actors, al nombre de tres (pels ròtles parlants) a l'epòca d'Euripides, un decòrs o σκηνή/skênê, e unes efièchs especials: un ekkyklêma e una mèchanè, servissent a metre en òbra lo procediment de Apò mêkhanễs theós. Amb l'introduccion del tresen actor, novelum atribuit a Sofòcles, se comença a considerar lo jòc d'actor coma un talent que deviá èsser premiat per un prèmi, e que demandava un long aprendissatge dins lo còr. Euripides e d'autres dramaturgs compausèron en consequéncia sempre mai de partidas liricas destinadas als actors complits, e aquesta tendéncia s'enfòrça dins sas darrirèas pèças : la tragèdia èra un « genre vivent e movent ».

Los poètas tragics presentavan cadun una tetralogia, que compreniá tres tragèdias e un drama satiric.

Un genre didactic e ligat a l'experiéncia democratica

La tragèdia del sègle V AbC èra un luòc d'assemblament amb per objectiu de « manténer e desvelopar los fondaments morals » de la societat e ofrissiá als espectators una « esfèra de discussion institucionalizada de verai unica ». Lo ròtle d'un dramaturg èra pas sonque de divertir mas tanben d'educar sos conciutadans; se deviá alara èsser lo portaire d'un messatge.

Actualizacion dels mites

Los subjèctes èran tirats de la mitologia tradicionala, mas l'autor deviá se mostrar innovant per manténer l'interés del public; aquestes novelums menan a una novèla definicion de las figuras eroïcas, e a l'utilizacion del passat mitologic per tractar de problèmas actuals. La diferéncia entre Euripides e sos predecessors es granda: sos personatges parlan del present mai dirèctament e de biais mai polemic que lo faisián Esquil e Sofòcles, a vegada fins a tornar sus l'òrdre democratic. Atal, per exemple, Ulisses es descrich dins Ecuba coma un individú « de ment agila, del plasent parlar e que lo pòble agrada », es a dire una mena de demagòg que s'encontrava sovent a Atenas pendent la Guèrra del Peloponès. coma pòrtaparaulas dels problèmas contemporanèus, « semblan totes aver seguit al mens un cors elementari de declamacion publica ».

Los dialògs contrastan sovent de biais tan marcat amb lo reire plan mitologic e eroïc que sembla i aver aquí un objectiu parodic de la part d'Euripides. Per exemple, dins Las Troianas, ont la preguièra racionala de l'eroïna provòca lo comentari de Menelas :

“ Ecuba: Ò, tu que fa se mòure la tèrra, e qu'en ela demora, quin que siá fin finala, impenetrabla a la pensada, Zèus ! Necessitat de la natura o Esperit dels mortals, t’implori! que, per de vias amagadas, menas amb equitat totas las causas mortalas!

Menelas: Qu’es aquò? Quinas preguièras inacostumada als Dieus!

” — Las Troianas

Aspècte retoric

Los ciutadans atenencs, que frequentavan l'Assemblada e las corts de justícia, èran familiars de la retorica, e de cercaires penson qu'Euripides s'interessava a sos personatges mai per lor ròtle d'interlocutors menats a debatre de questions de fons puslèu que per lor veresemblança psicologica. Son donc conscients de parlar de biais manlevat, e lor elocucion paréis coma malabil, maladrech, coma se Euripides explorava la natura problematica del lengatge e de la comunicacion. Atal, dins l'exemple precedent, Ecuba se presenta coma una intellectuala sofisticada amb una concepcion racionala del cosmos e, pasmens, son discors es mal adaptat a son auditòri, que Menelas es un auditor pauc educat. Mai, lèu, lo murtre brutal de son felen pels Grècs victoriós mòstra que sa peguièra conveniá tanpauc al cosmos. Dins <i id="mwA2Q">Ipolit</i>, los dialògs son verboses e maladrechs coma se volián soslinhar las limitacions del lengatge.

Lo comic

Euripides es considerat coma lo davancièrs dels autors comics tant diferents coma Menandre e George Bernard Shaw.

Esquil e Sofòcles creavan, eles tanben, d'efièchs comics pel contraste entre l'eroïc e lo banal, mas utilizavan per çò far de personatges secondaris, alara qu'Euripides va al delà, utilizant tanben de personatges principals. Sas tòcas comicas pòdon èsser vistas coma un meja, d'accentuar lo buf tragic, e son realisme, que fa sovent paréisser sos personatges a la limita del ridicul, presenta un mond d'eroïsme avilit: « La pèrda de tota substéncia intellectuala e morala ven un element central de la tragèdia ».

Los viraments psicologics son corrents, e se debana tant aviadament que l'inconsisténcia dels personatges pujava la critica de fòrça, entre autres Aristòtel, que cita en exemple Ifigenia a Aulis. Per d'autres, aquesta inconsistença psicologica es pas un real punt de trucada per la creacion d'una bona pèça: « Euripides mira mai larg: cerca a expausar los dos plans, emocional e racional, que l'èsser uman confronta la sieuna mortalitat. » Unes, a vegada, considèran qu'un comportament imprevisible es realista dins una tragèdia: « pertot se vei l'òbra per Euripides una preoccupacion per la psicologia individuala e sos aspèctes irracionals [...] Per el, la tragèdia explora pel primièr còp los cantons intims de l'alma umana e daissa las passions far virar l'accion ». La tension entre la rason e la passion es simbolizada per la relacion amb los dieus, coma se lo vei dins la preguièra d'Ecuba, que respondon ni Zèus, ni la Rason, mas lo brutal Meneas coma se parlava al nom de las ancianas divinitats. E es lo cas per excelléncia dins Las Bacantas, ont lo dieu Dionís brutaliza los sieus adèptes. Puèi, quand los dieus apareisson, coma lo fan dins uèit de sas pèças entièras, son coma « sens vida e mecanicas ». A vegada condamnat per de criticas coma un biais pauc imaginativa per acabar una istòria, l'espectacle d'un dieu prononciant un jutjament del naut d'una maquina de teatre poiriá de fach aver per objectiu de provocar de biais deliberat un cèrt scepticisme cap a las dimensions religiosas e eroïcas d'aquestas pèças,. Tanben, sas pèças començan sovent d'un biais banal que mina l'illusion teatrala. A la diferéncia de Sofòcles, qu'establissiá lo luòc e lo contèxte de sas pèças per un dialòg introductiu, Euripides dona a una divinitat o a un personatge uman un monològ per dire dirèctament al public tot çò qu'aqueste a besonh de saber que comprenga l'accion subsequenta.

Escafament dels genres

Esquil e Sofòcles foguèron innovants, mas Euripides arribèt a un tal resultat dins aqueste « genre sempre movent » que podava aisidament capvirar del tragic al comic, del romantic al politic, una versatilitat que se vei dins sas pèças mas tanben dins le debanament de sa carrièra. Son potencial comic repausa dins son utilizacion de personatges « contemporanèus », sa sofisticacion, sa lenga gaireben familièra, e son usatge biaisut d'intrigas centradas sus las motivacions, que venon mai tard de caracteristicas de la novèla comèdia de Menandre, coma la « scèna de reconaissença ». D'autres tragedians avián tanben utilizat aquesta scèna, mas èra de buf epic, coma dins las Coefòras d'Esquil, qu'Euripides parodièt dins Electra. Euripides èra unic d'entre los tragedians per son incorporacion de critica teatrala dins son òbra. La mitologia, amb son resson d'exotisme, sas aventuras eroïcas e sas batalhas epicas, constituiá un terren potencial pel melodrama romantic e tanben per de comentaris politics sus un tèma marcial, de biais que las pèças d'Euripides son una mescla extraordinària d'elements diferents. Per exemple, Las Troianas, compausadas après lo chaple de Milos - su que Tucidides escriguèt un passatge celèbre - e pendent los preparatius de l'expeditcon de Sicília, son un panflet sul tèma de l'atrocitat de la guèrra, e versemblablament una critica de l'imperialisme atenenc, mas conten un dialòg comic entre Menelas e Ecuba e lo còur considèra Atenas, « tèrra benesida de Zèus » coma un refugi desirabla. Una tala complexitat, una tala ambiguïtat son tipicas de sos sentiments a l'encòp patriotics e pacifistas.

Dramas satirics

Los pauc fragments de dramas satirics atribuits a Esquil e Sofòcles mostran qu'èran de pèças d'estructura flaca, sens pas d'autre objectiu qu'aqueste de divertir. Al contrari, lo Ciclòp d'Euripides, sol drama complet concervat, es puslèu estructurat coma una tragèdia, e conten d'ironia critica caracteristica del rèste de son òbra. Es dins l'Alcèst, una mescla d'elements tragics e satirics, que son abiletat a escafar las frontièras entre los genres es mai visibla. Aquesta quatrena pèça de sa tetralogia de 438, es a dire la posicion qu'ocupan abitualament los dramas satirics, es una « tragèdia » que presenta Eracles coma un eròi satiric, dins de scènas convencionalas del genre satiric: una arribada, una taulejada, una victòria sus un ògre (aquí la Mòrt), una fin astruca, una fèsta, e una partença per d'aventuras novèlas.

Feminisme

Euripides èra taben conegut d'entre los escrivans de l'Atenas classica per sa simpatia sens egala per totas las victimas de la societat, que tanben i a las femnas,. Son public mascle conservator foguèt sovent trucat per las « eretgias » que plaçava dins la boca de sos personatges, coma aquestes mots de l'eroïna Medèa : « Peferariái lutar tres còp sota un bloquièr que de s'ajaire un sol còp ».

Natura umana e estatut social

Los protagonistas d'Esquil e de Sofòcles destriavan a vegada entre los esclaus servils per natura e aquestes que lo vengan oas per escasença, mas Euripides va al delà: afirma que la marca veraia de la valor d'un individú, es sa ment puslèu que sa condicion fisica o sociala. Atan, dins Ipolit, una reina malade d'amor se rasona al subjècte de sa posicion, e sas paraulas son un comentari sul meriti intrinsec e tanben qu'una reflexion sus l'adultèri : « Aqueste flagèl d'en primièr comencèt dins las familhas aristocraticas, e quand de causas vergonhosas semblan aprovadas pels eleits, alara lo pichon pòble a son torn comença a las considerar coma acceptablas... ».

Lenga

Sa lenga e son estil son pas fondamentalament diferents d'aquestes d'Esquil o de Sofòcles. Utiliza de mètres poetics, un vocabulari rare, una sintaxi complèxe e de figuras d'estil, trachs totes destinats a l'obtencion d'un estil naut. Pasmens, sos ritmes an quicòm de mai liure e natural qu'aquestes de sos predecessors, e lo vocabulari foguèt alargat per permetre de subtilitats intellectualas e psicologics.

Musica

Euripides èra tanben un grand poèta liric. Dins sa Medèa (v. 824 et seg.), per exemple, compausa per sa ciutat lo mai nòble de sos elògis. Sas competéncias en matèria de lirisme son pasmens pas cofinadas e de poèmas isolats : « Una pèça d'Euripides es un tot musical [...] una musica fa resson a una precedenta, en mèsme temps que n'anóncia una autra. ». Per d'unes, las partidas liricas semblan sovent desligadas de l'accion, mas aqueste punt fa encara l'objècte de debats dins lo mond universitari.

Euripides es lo sol dels tres « grands tragics » que se pòsca atribuir, amb una cèrta versemblança, una òbra musicala. Un extrach de son Orestes (v. 338-344), inscrich sus papir, datariá de -200, o « sonque » 200 ans après sa mòrt. Alara, prennt en compte de l'academisme de l’Atenas d'alara, sembla plausible que ne siá lo compositor. La quita musica es un cromatisme d'una granda puretat sonora (la, sol♯, si, si, la♯, la) çò que la fa mai agradabla d'escochar que las autres productions musicalas conservadas de l'Antiquitat. Mai l'usatge d'aqueste cromatisme es caracteristic d’Euripides, se se'n crei las pauca fonts qu'avèm sul subjècte.

Una autra « composicion » d’Euripides extracha d’Ifigenia a Aulis demora, mas l'atribucion es aqueste còp fòrça mai incertana e la musica (un simple acompanhament de lira) d'un ben mendre interés.

Bibliografia

• Aldo Brancacci, Antisthène : Le Discours propre, Éditions Vrin, coll. « Tradition de la pensée classique », 2005, 283 p. (ISBN 2-7116-1726-2), page 64. 
• Suzanne Amigues, Recherches sur les plantes : À l’origine de la botanique, Belin, 2010, 432 p. (ISBN 978-2-7011-4996-7). 
• H. Petitmangin, Histoire sommaire illustrée de la littérature grecque, Paris, J. de Gigord, 1934, 176 p. 
• Aristote (trad. Odette Bellevenue et Séverine Auffret), Poétique, Mille et une nuits, 2006, 95 p. (ISBN 978-2-842-051174). 
• Euripide (trad. F. Jouan et H. Van Looy), Fragments. De Aigeus à Autolykos, t. VIII, 1re partie, Les Belles Lettres, coll. « Collection des Universités de France (Budé) », 1998
• Luc Brisson (dir.) (trad. Monique Canto-Sperber), Ion : Platon, Œuvres complètes, Éditions Flammarion, 2008 (1re éd. 2006), 2204 p. (ISBN 978-2081218109). 
• Pierre Pellegrin (dir.) (trad. Pierre Somville), Aristote : Œuvres complètes, Éditions Flammarion, 2014, 2923 p. (ISBN 978-2081273160), « Poétique ». 
• Luc Brisson (dir.) et Georges Leroux, La République : Platon, Œuvres complètes, Éditions Gallimard, 2008 (1re éd. 2006) (ISBN 978-2-0812-1810-9). 
• • Wikidata: Q48305
  • Multimedia: Euripides

  Fonts

  • Aristòtel, Poetica.
  • (en + grc) Soïda, s.v. « Εὐριπίδης », epsilon 3695 Adler.

  Obratges generals

  • Harold Caparne Baldry, The Greek Tragic Theatre, Cambridge University Press, 1951, trad. en français : Le théâtre tragique des Grecs, Paris, Maspero/La Découverte, 1975, éd. revue et corrigée Presses Pocket, coll. « Agora », 1985
  • Paul Demont et Anne Lebeau, Introduction au théâtre grec antique, Livre de Poche, coll. « Références », Paris, 1996
  • Jacqueline de Romilly, L'Évolution du pathétique, d'Eschyle à Euripide, Paris, Les Belles Lettres, 1980 (1re éd. 1962) ;
  • Jacqueline de Romilly, La Tragédie grecque, PUF, 1970, 8e éd., coll. « Quadrige », 2006
  • Jacqueline de Romilly, Précis de littérature grecque, PUF, 1980, 2e éd., coll. « Quadrige », 2007
  • Suzanne Saïd, Monique Trédé et Alain Le Boulluec, Histoire de la littérature grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Premier Cycle », 1997 (ISBN 2130482333 et 978-2130482338)
  • Jean-Pierre Vernant et Pierre Vidal-Naquet, Mythe et tragédie en Grèce ancienne (2 vol.), Maspero, 1972, rééd. La Découverte, coll. « La Découverte/Poche », 1986, 1995, 2001

  Estudis sus Euripides

  • (en) William Spencer Barrett et Martin L. West, Greek lyric, tragedy, and textual criticism collected papers, Oxford, Oxford University Press, 2007 (ISBN 0199203571) ;
  • (it) Vincenzo di Benedetto, Euripide, Teatro e Società, Turin, 1971 ;
  • (en) D. J. Conacher, Euripidean Drama: Myth, Theme, and Structure, London, Oxford University Press, 1967 ;
  • (en) N.T. Croally, Euripidean polemic : the Trojan women and the function of tragedy, Cambridge, Cambridge University Press, 2007, poche (ISBN 978-0-521-04112-6) ;
  • (en) Martin Cropp, Kevin Hargreaves Lee et David Sansone, Euripides and tragic theatre in the late fifth century, Stipes Pub. LLC, 2000 (lire en ligne) ;
    • (en) D. J. Mastronade, « European Tragedy and Genre », dans Euripides and Tragic Theatre in the Late Fifth Century, 2000 ;
  • Paul Decharme, Euripide et l'esprit de son théâtre, Paris, 1893 ;
  • (en) E. R. Dodds, Euripides: Bacchae, Oxford University Press, 1960 ;
  • Jacqueline Duchemin, L'Agôn dans la tragédie grecque, Paris, Les Belles Lettres, 1968, 2e éd. (1re éd. 1945) ;
  • (en) Euripides et Erich Segal (éditeur), Euripides: A Collection of Critical Essays, Englewood Cliffs, NJ, Prentice-Hall, 1968
  • (en) Euripides et William Spencer Barrett (éditeur), Hippolytos, Oxford, Clarendon Press, 1983 (ISBN 019814167X)
  • Euripides (introduction J. Michael Walton), Plays VI, London, Methuen, 1997, vii-xxii p. (ISBN 0413716503), « Introduction »
  • Roger Goossens, Euripide et Athènes, Bruxelles, Palais des Académies, 1962
  • (en) Justina Gregory, Euripides and the instruction of the Athenians, Ann Arbor, University of Michigan Press, 1991 (ISBN 978-0-472-10230-3)
  • (en) Justina Gregory, A Companion to Greek Tragedy, Blackwell Publishing Ltd, 2005 ;
    • (en) Justina Gregory, « Euripidean Tragedy », dans A Companion to Greek Tragedy
    • (en) Neil Croally, « Tragedy's Teaching », dans A Companion to Greek Tragedy
    • (en) Christopher Pelling, « Tragedy, Rhetoric and Performance Culture », dans A Companion to Greek Tragedy ;
    • (en) Bernd Seidensticker, « Dithyramb, Comedy and Satyr-Play », dans A Companion to Greek Tragedy ;
  • (en) Moses Hadas, Ten Plays by Euripides, Bantam Classic, 2006 ;
  • (it) P. Ippolito, La vita di Euripide, Naples, Dipartimento di Filologia Classica dell'Universit'a degli Studi di Napoli Federico II, 1999
  • François Jouan, Euripide et les légendes des Chants cypriens, Paris, Les Belles Lettres, 1966 ;
  • H. D. F. Kitto, Greek tragedy : a literary study, New York, Barnes and Noble, 1959
  • (en) P. Easterling et B. Knox, The Cambridge History of Classical Literature I: Greek Literature, Cambridge University Press, 1985 ;
    • (en) B. Knox, « Euripides », dans The Cambridge History of Classical Literature I: Greek Literature, Cambridge University Press, 1985 ;
    • (en) John Gould, « Tragedy in performance », dans The Cambridge History of Classical Literature I: Greek Literature, Cambridge University Press, 1985
  • (en) David Kovacs, Euripidea, Leiden, E.J. Brill, 1994 (ISBN 978-90-04-09926-5)
  • (en) Mary R. Lefkowitz, The lives of the Greek poets, London, Duckworth, 1981 (ISBN 978-0-7156-1721-2)
  • (en) Robin Mitchel-Boyask, Euripides: Medea, Hackett Publishing Co., 2008 ;
  • (en) Gilbert Murray, Euripides and His Age, London, Oxford University Press, 1946, 2nd éd.
  • (en) A. S. Owen, Euripides: Ion, Bristol Classical Press, 1990 ;
  • (en) Denys L. Page, Euripides: Medea, Oxford University Press, 1976 ;
  • (en) L. P. E. Parker, Euripides: Alcestis, Oxford University Press, 2007 ;
  • (en) M. Platnauer, Iphigenia in Tauris, Oxford University Press, 1938 ;
  • (en) Anton Powell, Euripides, women, and sexuality, Londres, Routledge, 1990 (ISBN 041501025X)
  • André Rivier, Essai sur le tragique d'Euripide, Lausanne, 1944 ;
  • Jacqueline de Romilly, La Modernité d'Euripide, Paris, PUF, coll. « Écrivains », 1986 ;
  • (en) Richard Rutherford, Medea and Other Plays. By Euripides, Introduction, Penguin, 2003 (ISBN 0140449299) ;
  • (en) S. Scullion, « Euripides and Macedon, or the silence of the Frogs », The Classical Quarterly, vol. 53, no 2,‎ 2003, p. 389–400
  • (en) Charles Segal (éditeur), Euripides and the poetics of sorrow : art, gender, and commemoration in Alcestis, Hippolytus, and Hecuba, Durham, N.C., Duke University Press, 1993 (ISBN 082231360X)
  • (en) Alan H. Sommerstein, Greek drama and dramatists, London, Routledge, 2002, poche (ISBN 978-0-415-26028-2)
  • (de) Hans Strohm, « Euripides, Interpretationen zur dramatischen Form », Zetemata, Munich, vol. 15,‎ 1957 ;
  • (en) Philip Vellacott, Euripides: The Bacchae and Other Plays, Penguin Classics, 1954
  • (en) T. B. L. Webster, The Tragedies of Euripides, London, Methuen, 1967
  • Jacqueline Assael, Intellectualité et théatralité dans l'œuvre d'Euripide, Nice, Publ. de la Fac. des Lettres de Nice, 1993.
  • Jacqueline Assael, Euripide, philosophe et poète tragique, Louvain/Namur, Peeters, 2001.

  Ligams extèrnes

  • Ressource relative à la littérature :
    • (en) Internet Speculative Fiction Database 
  • Bilingual Loeb editions downloadable at the Internet Archive
  • Euripides-related materials at the Perseus Digital Library
  • Useful summaries of Euripides' life, works, and other relevant topics of interest at TheatreHistory.com.
  • EuripidesScholia.org, édition en ligne des scholies aux pièces d'Euripide (American Philological Association)
  • GPC.edu
  • Imagi-nation.com
  • IMDBs List of movies based on Euripides plays
  • Euripides Resources
  • Staging of Euripides' fragmentary Hypsipyle
  • Virginia Polytechnic Institute and State University, Euripides, Trojan Women, 740-779; read by Stephen Daitz
  • Multispectral imaging. Oxyrhynchos online. Retrieved on 28 October 2007.