Ans 1520
| Sègles | sègle xv - sègle xvi - sègle xvii |
|---|---|
| Decennis | 1490 - 1500 - 1510 - 1520 - 1530 - 1540 - 1550 |
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]v. 1520 : consequéncia de l'arribada deis Europèus en Mesoamerica, una importanta epidèmia de variòla, malautiá encara desconeguda dins la region, comencèt de decimar lei populacions localas. En certaneis endrechs, lo taus de mortalitat agantèt 90%[1].
1520 : dins l'Empèri Otoman, mòrt dau sultan Selim Ièr que foguèt remplaçat per son fiu Soliman.
1520-1521 : revòuta generala deis Astècs còntra leis Espanhòus. Pasmens, mau capitèron d'anientar lei tropas de Hernán Cortés a la batalha d'Otumba e foguèron durament tocats per la variòla. Ansin, après aver reorganizat son armada, lo conquistador poguèt assetjar Tenochtitlan que capitulèt lo 13 d'aost de 1521 après la mòrt d'au mens 150 000 defensors e abitants.
1521 : après la variòla, començament d'una epidèmia de senepion en Mesoamerica.
1522 : en Mediterranèa Orientala, conquista de Ròdes, darriera fortalessa deis òrdres militars crosats dins la region, après un sètge saunós e una evacuacion negociada dei defensors.
1522 : en Mesoamerica, invasion dau Reiaume Tarasc per leis Espanhòus. Afeblits per la variòla e lo senepion, lei Tarascs chausiguèron de negociar. Acceptèron la senhoriá espanhòla, lo pagament d'un tribut e l'intrada de missionaris catolics en cambi dau mantenement d'una autonòmia importanta. Lo cazonci Tangáxuan II se convertiguèt tanben au cristianisme.
1522-1527 : guèrra entre lei Zapotècs e leis Espanhòus. Gràcias a una viva resisténcia, lei Zapotècs gardèron seis institucions mai lei malautiás entraïnèron pauc a pauc l'afondrament de sa civilizacion.
1523 : en Asia, captura per la flòta chinesa d'un naviri portugués transportant doas colobrinas que foguèron rapidament copiadas per leis engenhaires chinés.
1523-1527 : aprofichant una aliança amb lei Maias Kakchikels, Hernán Cortés menèt una importanta campanha dins la partida meridionala dau territòri maia. I someteguèt divèrsei vilas en cremant leis elèits locaus. Pasmens, l'expedicion deguèt s'arrestar en causa dei guèrras civilas entre conquistadors.
1524 : en Pèrsia, mòrt d'Ismail Ièr que foguèt remplaçat per son fiu Tahmasp Ièr.
1524-1526 : dins lo Sant Empèri, debanament de la Guèrra dei Païsans Alemands, un ensemble d'insureccions localas entraïnadas per lei tensions religiosas liadas a l'aparicion dau protestantisme e de problemas sociaus liats a d'abús de part dei senhors feudaus. Lo movement obtenguèt lo sostèn dei classas pauras de la borgesiá urbana e promulguèt lo tèxte dei Dotze Articles que prefiguran lei declaracions dei sègles ulteriors sus lei Drechs de l'Òme. Pasmens, leis armadas regularas dei senhors resistiguèron e prenguèron l'avantatge a la batalha de Frankenhausen (15 de mai de 1525). Au finau, la repression causèt la mòrt de 100 000 païsans e permetèt ai senhors de renfòrçar sei proprietats. Dins aquò, leis abús pus grèus foguèron corregits dins lo corrent deis ans seguents.
1525-1526 : invasion dau Sultanat de Delhi per lei tropas dau cap afgan Babur. Ben equipada e comandada, son armada ganhèt lo combat decisiu a Panipat en julhet de 1526. Lo sultan Ibrahim Lodi i foguèt tuat e lo venceire poguèt fondar l'Empèri Mogòl.
1526 : dins la Peninsula Iberica, expulsion dei populacions musulmans installadas en Aragon.
1526 : dins lei Balcans, batalha de Mohács entre Ongrés e Otomans. Durament batut, lo Reiaume d'Ongria s'afondrèt e venguèt l'enjòc d'una guèrra entre Àustria e l'Empèri Otoman (→ 1529).
1527 : en Yucatan, lo conquistador Francisco de Montejo recebèt una autorizacion dau rèi d'Espanha per conquistar lei ciutats maias. Pasmens, se turtèt a una resisténcia acarnada e deguèt se retirar (→ 1530). En mai la tropa lutheriana motinada de Carles Quint saqueja Roma.
1527-1529 : en Africa Orientala, guèrra novèla entre Etiopia e lo Sultanat d'Adel. Gràcias a la crompa d'armas de fuòc, lei tropas dau sultan capitèron d'envaïr una partida dau territòri etiopian. Pasmens, subiguèron de pèrdas importantas e deguèron marcar una pausa.
.svg){kind=small}
1528 : famina grèva en Lengadòc.
1528 : vengut bòrni, Askia Muhammad, sobeiran de l'Empèri Songai, foguèt reversat per son fiu. Aquò marquèt lo començament d'un periòde d'instabilitat dins l'Empèri.
1529 : après divèrsei succès, lei Turcs poguèron assetjar Viena (27 de setembre - 15 d'octòbre). Pasmens, afeblits per de problemas d'avitalhament e per la resisténcia dei defensors, deguèron se retirar. Perdiguèron plusors miliers d'òmes durant lo movement en causa de l'ivèrn.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]1528 : introduccion de favas de cacau en Euròpa per Hernán Cortés. Aquò marquèt lo començament de la difusion dei bevendas chocoladas en Espanha.
Sciéncias e tecnicas
[modificar | Modificar lo còdi]1522 : retorn dei subrevivents de l'expedicion Magellan, dirigits per lo capitani Juan Sebastián Elcano (1476-1526), e demostracion definitiva de la natura redona de la Tèrra.
1525 : redaccion dau premier manuau d'algèbra escrich en alemand Christoff Rudolff (1499-1545). Son autor i presentèt lo simbòl modèrne de la racina carrada. D'autra part, totjorn en Alemanha, l'artista e matematician Albrecht Dürer (1471-1528) escribuèt lo premier manuau de matematicas destinat ais artistas.
1526 : invencion dau signe "√" per l'Alemand Christoff Rudolff.
1527 : invencion d'una classificacion novèla deis elements quimics per lo sabent e mètge soís Paracelse (1493 ò 1494 - 1541). Aquò favorizèt lo passatge de l'alquimia a la quimia.
Decès
[modificar | Modificar lo còdi]- Albrecht Dürer, artista e matematician alemand.
- Arnaud de Moles, artista e artesan occitan.
- Cosijoeza, rèi zapotèc.
- Ferrand Magellan, explorator e marin portugués.
- Giovanni da Verrazzano, marin e explorator italian.
- Ibrahim Lodi, sultan de Delhi.
- Ismail Ièr, cha de Pèrsia.
- Josquin des Prez, compositor flamenc.
- Juan Sebastián Elcano, explorator e marin portugués.
- Martin Waldseemüller, cartograf alemand.
- Moctezuma II, tlatoani astèc.
- Selim Ièr, sultan e califa otoman.
- Stephen Burrough, navegaire anglés.
- Ulrich von Hutten, poèta e chivalier alemand.
- Vasco de Gama, marin e explorator portugués.
- Zuangua, cazonci tarasc.