Revolucions de 1988-1989

Lei Revolucions de 1988-1989 son un ensemble de movements revolucionaris populars menats en 1989 per lei populacions dei país dau blòt de l'Èst. Iniciats en Polonha, entraïnèron l'afondrament dei regims comunistas d'Euròpa Centrala e Orientala (Polonha, RDA, Checoslovaquia, Ongria, Bulgaria e Romania). Illustrant lei dificultats de l'URSS a la fin deis ans 1980, aguèron de consequéncias importantas car se difusèron au sen de la màger part deis Estats comunistas dau periòde, compres en Union Sovietica ela meteissa que dispareguèt en 1991.

Causas

La crisi dau comunisme sovietic

Partiment dau mond entre lei blòts de l'Èst e de l'Oèst en 1980.

Article detalhat: Mikhaïl Gorbachov.

A partir deis ans 1970, lo comunisme sovietic intrèt dins un periòde de crisi marcat per de problemas economics coma una productivitat febla, un retard tecnologic a respècte de l'Oèst e un otís industriau vièlh. De mai, lei despensas militaras, tròp importantas, empachavan la mesa en plaça d'una politica de modernizacion e leis institucions, especialament lo Partit, èran blocadas per de tendàncias conservatritz e per la corrupcion d'una partida dei quadres. Divèrsei simbòls illustran aqueu declin coma l'accident nuclear de la centrala de Chernobil.

Ansin, a partir de 1985, lo cap novèu de l'URSS, Mikhaïl Gorbachov, decidèt de laissar mai de libertat ai caps dei país comunistas d'Euròpa per trobar de solucions a sei problemas. En parallèl, assaièt de reformar l'economia sovietica e de demenir la pression militara gràcias a de negociacions amb leis Estats Units per redurre l'importància deis arsenaus nuclears. En consequéncia, lei Sovietics sostenguèron mens la repression dei movements d'oposicion e poguèron pas mantenir la totalitat de l'ajuda economica portada a seis aliats. De mai, Gorbachev encoratjèt l'adopcion de reformas.

Lo desvolopament de la contestacion en Polonha

Fòrça impopular dins un país tradicionalament catolic e ostil a Russia, lo regim comunista èra a faciar una importanta contestacion populara dempuei lo començament deis ans 1980. Fondat lo 31 d'aost de 1980, lo sindicat Solidarność èra lo còr d'aquela contestacion. En 1981, lo generau Wojciech Jaruzelski proclamèt la lèi marciala per assaiar de reprimir lo movement. Aquò permetèt de restaurar l'òrdre mai pas resòuvre lei dificultats economicas dau país. Au contrari, menada per Lech Wałęsa amb lo sostèn dau papa Joan Pau II, l'oposicion polonesa perseguiguèt son desvolopament.

A la fin deis ans 1980, lo desengatjament sovietic agravèt la posicion dau regim qu'aviá plus la fòrça necessària per organizar una repression massisa. En 1988, après una tiera de grèvas duras dins l'industria, lo Partit Obrier Unificat Polonés (POUP) acceptèt de durbir de negocacions per organizar una transicion vèrs lo capitalisme. L'abséncia de reaccion ostila de part de Moscòu entraïnèt alora la disparicion rapida dau regim.

Debanament

L'afondrament de la Republica Populara de Polonha

Article detalhat: Solidarność.

En genier de 1988, d'aumentacions importantas dei pretz avián entraïnat de movements de grèvas dins de sectors importants de l'economia polonesa coma la construccion navala ò lei minas. Enebit, lo sindicat Solidarność s'impausèt coma lo representant dei manifestants. Après de negociacions malaisadas, lo sindicat foguèt tornarmai autorizat en genier de 1989, çò que permetèt l'organizacion de discussions oficialas. Lo 5 d'abriu seguent, un acòrdi foguèt trobat per assegurar la libertat sindicala e de reformas politicas coma l'organizacion d'eleccions legislativas.

Aquel escrutinh se debanèt en junh e veguèt la victòria totala de Solidarność qu'obtenguèt l'eleccion de 92 senators (sus 100) e de 160 deputats (sus 161). Lo POUP gardèt la majoritat car nomava lei dos tèrç dei parlamentaris mai lo resultat mostrèt l'abséncia de sostèn popular en favor dau regim. Aquò accelerèt ansin son afondrament. Lo 24 d'aost, Jaruzelski, elegit president gràcias au sostn de Lech Wałęsa, acceptèt la formacion d'un govèrn de coalicion dirigit per Tadeusz Mazowiecki, un sòci de Solidarność.

Aqueu regim novèu adoptèt pauc a pauc de lèis favorables a l'introduccion dau capitalisme e Wojciech Jaruzelski abandonèt sei foncions lo 22 de decembre de 1990 laissant sa plaça a Lech Wałęsa. Lo POUP votèt sa dissolucion lo 27 de fenier de 1990 e lei comunistas polonés dispareguèron rapidament dau païsatge politic.

Lei reformas ongresas

Fotografia de manifestacions a Budapèst.

Ongria conoguèt una transicion vèrs lo capitalisme relativament similara a aquela de Polonha. Pasmens, sa dinamica es diferenta. D'efiech, dempuei l'insureccion de 1956, lo país ocupava una plaça particulara au sen dau Pacte de Varsòvia. Sensa armada importanta, èra dirigit per János Kádár qu'aviá aprofichat l'abséncia de despensas militaras importantas per metre en plaça una economia relativament liberala. En 1988, Ongria aviá ansin lo nivèu de vida pus aut dau blòt orientau e lei movements de contestacion èran febles.

Dins aquò, la question dau remplaçament de Kádár devesiguèt lo Partit Socialista Obrier Ongrés (PSOO). Lo 22 de mai de 1988, Károly Grósz, un reformator prudent, venguèt lo cap novèu dau país. Per contentar l'ala reformatritz, nomèt dos reformators radicaus au Politburo. Aquela decision entraïnèt l'aparicion de manifestacions dins tot lo país e lo 16 de junh, Grósz ordonèt de reprimir un movement dins la capitala. Pasmens, aquò empediguèt pas la deliquescéncia dau poder. Ansin, durant l'autona, plusors organizacions politicas foguèron creadas e lei mèdias arrestèron d'aplicar lei consignas de l'Estat. Lo 24 de novembre de 1988, Miklós Németh remplacèt Károly Grósz a la tèsta dau país.

Aqueu procès permetèt au camp reformator de prendre lo contraròtle dau PSOO. Son comitat centrau votèt lo principi d'una transicion vèrs lo multipartisme (11 de febrier de 1989) e de l'adopcion d'una constitucion novèla (20-21 de febrier). Puei, comencèron de negociacions amb lei diferents movements implicats dins la transicion. Lo 7 d'octòbre, lo PSOO decidèt sa dissolucion e lo 22, jorn anniversari de la Revolucion de 1956, lo president Matyas Szürös anoncièt la disparicion de la Republica Populara Ongresa e la proclamacion de la III^a Republica. Lei premiereis eleccions legislativas liuras aguèron luòc en març-abriu de 1990 e veguèron la victòria d'una coalicion liberala.

La Revolucion de Velós

Fotografia d'una manifestacion durant la Revolucion de Velós.

Article detalhat: Revolucion de Velós.

A partir de 1988, Checoslovaquia conoguèt a son torn un fenomèn de multiplicacion dei votz dissidentas. Lei similituds entre la perestroïka e lei revendicacions de la Prima de Praga de 1968 encoratjèron aqueu movement que prenguèt rapidament d'importància. Lo 9 de decembre de 1988, durant un viatge oficiau, lo president francés François Miterrand poguèt ansin organizar un rescòntre amb plusors dissidents, compres Václav Havel.

Considerat coma una reconoissença oficiala, aquel eveniment accelerèt lo procès. Lo 15 de genier de 1989, una manifestacion de quauquei miliers de personas se reüniguèt per commemorar la mòrt de l'estudiant Jan Palach. La repression entraïnèt d'autrei manifestacions e l'agitacion ganhèt lei mitans catolics, artistics e universitaris. Pasmens, en abriu, lo govèrn de Milouš Jakeš èra encara pron poderós per condamnar publicament la perestroïka e lei manifestacions. Aquò empediguèt pas lo desvolopament dau movement amb la mesa en plaça d'una peticion demandant la liberacion dei presoniers politics e la legalizacion de totei lei partits politics. En parallèl, lo país deguèt acuelhir de refugiats venguts de RDA mai leis autoritats e la polícia contunièron de gardar lo contraròtle dau país.

L'eveniment decisiu aguèt luòc lo 17 de novembre amb la mobilizacion de 50 000 estudiants per commemorar l'assassinat d'un jove per leis Alemands en 1939. La manifestacion se transformèt rapidament en movement còntra lo regim e d'autrei cortegis foguèron organizats dins lo corrent dei jorns seguents dins la capitala e lei vilas pus importantas (Brno, Ostrava, Bratislava...). Lo 21, lo Comitat Centrau Partit Comunista Checoslovac acceptèt de durbir de negociacions amb l'oposicion avans d'anonciar sa demission tres jorns pus tard. Lo 28, lo poder acceptèt lei demandas de l'oposicion e lo 29, una reforma de la constitucion foguèt votada per lo Parlament. Marquèt la fin de la Checoslovaquia comunista.

La dubertura de la RDA

Fotografia de la destruccion de la muralha de Berlin.

Aliat fisable de l'URSS, la RDA conoguèt de trèbols a partir de julhet-aost de 1989 quand l'afondrament dei regims comunistas ongrés e checoslovac permetèt l'emigracion de plusors desenaus de miliers d'abitants. Lei premierei manifestacions comencèron lo 4 de setembre a Leipzig. Après la dissolucion dau Partit Socialista Obrier Ongrés, leis autoritats poguèron plus contenir l'agitacion e Erich Honecker foguèt obligat d'abandonar lo poder lo 19 d'octòbre. Egon Krenz lo remplacèt e son govèrn anoncièt, lo 9 de novembre, la dubertura dei frontieras entraïnant la destruccion de la muralha de Berlin per leis abitants.

Lo 1^èr de decembre de 1989, lo Parlament modifiquèt la constitucion de la RDA per ne'n retirar lei disposicions relativas au marxisme-leninisme. Puei, Krenz abandonèt lo poder lo 3 de decembre e lo 16, lo Partit Socialista Unificat d'Alemanha votèt sa dissolucion. Lo 18 de març de 1990, una coalicion menada per l'Union Crestiana-democrata d'Alemanha (CDU) ganhèt leis eleccions legislativas amb 48% dei vòtes còntra 22% per lei socialistas e 16% per lei comunistas. Finalament, après quauquei mes de negociacions, la RDA foguèt integrada a la RFA lo 3 d'octòbre de 1990.

Lei reformas bulgaras

Coma la RDA, Bulgaria èra considerada coma un membre fisable dau Pacte de Varsòvia car sei relacions amb Moscòu èran anterioras au periòde comunista. Pasmens, de manifestacions comencèron lo 20 de mai de 1989 per protestar còntra la politica d'assimilacion fòrçada de la minoritat turca decidida en 1984. La repression entraïnèt la partença de 80 000 Bulgars d'origina turca e lo govèrn foguèt obligat de mobilizar una partida de la populacion per assegurar lei recòltas. Aquò suscitèt un certan maucontentament e de manifestacions organizadas per de grops ecologics se debanèron lo 23 d'octòbre.

En despiech d'una repression violenta, l'agitacion contunièt de se desvolopar e de manifestacions pus importantas aguèron luòc a partir dau 9 de novembre. En fàcia d'aquela pression, lo Comitat centrau dau Partit Comunista Bulgar (PCB) decidèt d'exclure son ala conservatritz e lo 8 de decembre, un govèrn novèu foguèt constituït amb de partisans de la perestroïka. Lo caractèr marxista dau regim foguèt mantengut mai de negociacions comencèron amb l'oposicion.

Lei negociacions donèron pauc de resultats e una manifestacion giganta se debanèt a Sòfia (200 000 personas) lo 25 de febrier de 1990. Accelerèt la fin dau regim amb la transformacion dau PCB e l'abandon dau marxisme-leninisme lo 3 d'abriu. Lei premiereis eleccions liuras foguèron organizadas lei 10 e 17 de junh. Veguèron la victòria dau Partit Socialista Bulgar, partit successor dau PCB. Pasmens, l'afondrament generau dau blòt orientau entraïnèt una crisi economica grèva. Lo 15 de novembre, la Republica Populara de Bulgaria foguèt abolida e lo govèrn PSB demissionèt lo 29 de novembre laissant lo poder a la minoritat parlamentària.

La Revolucion Romanesa

Fotografia de manifestacions en Romania en decembre de 1989.

Article detalhat: Revolucion Romanesa de 1989.

Inicialament relativament liberau, lo govèrn de Nicolae Ceauşescu aviá pauc a pauc adoptat de posicions fòrça conservatritz e nacionalistas. A partir de 1985-1986, aviá egalament afiermat son ostilitat a la glasnost e a la perestroïka. Ansin, la repression deis opausants politics demorèt la nòrma en Romania maugrat lei criticas estrangieras (compres sovieticas).

Lo 17 de decembre de 1989, una manifestacion espontanèa aguèt luòc per protestar còntra l'expulsion d'un pastor ongrés de la vila de Timisoara. L'armada tirèt sus la fòga e tuèt quauquei personas. Pasmens, la propaganda ongresa e estatsunidenca anoncièt de centenaus de victimas e la descubèrta d'un carnàs. Aquò entraïnèt una multiplicacion dei manifestacions dins tot lo país. Lo 21, Ceauşescu foguèt publicament chamat durant un discors destinat a tornar provar sa fòrça. Au contrari, l'abséncia de reaccion de la polícia politica mostrèt sa feblessa.

Dins la nuech dau 21 au 22, de combats caotics comencèron dins Bucarèst. Inquiets, lo pareu Ceauşescu s'enfugiguèt e foguèt arrestat per de policiers lo 25. Après un procès rapid, foguèt executat. En parallèl, un govèrn provisòri dirigit per Ion Iliescu e Petre Roman, dos quadres comunistas, prenguèt lo poder. Fondèron un Frònt de Sauvament Public que prononcièt la fin de la Republica Socialista de Romania lo 22. Durant quauquei jorns, de combats violents opausèron divèrseis unitats militaras, sostengudas per de manifestants, que pensavan luchar còntra de partisans de Ceauşescu. La situacion s'amaisèt pauc a pauc en genier de 1990 e d'eleccions, marcadas per plusors violéncias, veguèron la victòria dau Frònt de Sauvament Public en mai.

Consequéncias

Fotografia d'una estatua de Lenin tombada après la Revolucion Romanesa.

Lei consequéncias dei revolucions europèas de 1988-1989 son nombrosas. Au nivèu de la confrontacion Èst-Oèst, marcan una etapa decisiva dins l'afondrament dau camp sovietic que dispareguèt definitivament en novembre-decembre de 1991. Permetèron ais Estats Units d'estendre son esfèra d'influéncia en Euròpa Centrala e Orientala e a Alemanha de tornar prendre sa plaça au centre dau continent. Lei diferents país regardats per aquelei movements abandonèron lo comunisme au profiech d'una economia liberala capitalista. Totei son venguts membres de l'Union Europèa e de l'OTAN. Dins lo cas checoslovac, lei desacòrdis entre Chècs e Eslovacs entraïnèron la scission pacifica dau país en 1993.

Au nivèu economic, la transicion vèrs lo capitalisme, rapida e pauc preparada, foguèt relativament dura per la màger part dei populacions. D'efiech, una partida dau teissut industriau conoguèt una crisi grèva car lei companhiás privatizadas èran pas rendablas. De mai, la disparicion de la planificacion trebolèt lei cambis economics tradicionaus. Ansin, en 2021, i aviá encara una diferéncia importanta de nivèu de vida entre l'Oèst e l'Èst. Dins quauquei regions coma l'èx-RDA ò Boèmia, aquelei problemas favorizèron la recreacion de partits comunistas influents e norriguèron una certana nostalgia per lo periòde comunista. Pasmens, d'autrei país assaian de criminalizar lo comunisme e de perseguir seis actors (Polonha, Ongria...).

Dins lo rèsta dau mond, la casuda dei regims comunistas europèus entraïnèt la reforma ò la disparicion de mai d'un regim comunista en Africa e en Asia. Aquò permetèt de reglar de conflictes lòngs e saunós coma aquelei de Moçambic e d'Etiopia.

Annèxs

Liames intèrnes

• Blòt de l'Èst.
• Comunisme.
• Guèrra Freja.
• Pacte de Varsòvia.
• Solidarność.
• URSS.