Quatrena Republica

La IV^a Republica designa lo regime politic de França dau 3 de junh de 1944 au 5 d'octòbre de 1958. Instituïda après la creacion dau Govèrn Provisòri de la Republica Francesa (GRPF) après la liberacion de França en 1944-1945, èra un regime parlamentari relativament similar a la III^a Republica. Capitèt d'assegurar la reconstruccion dau país après la Segonda Guèrra Mondiala mai si turtèt a de dificultats quasi permanentas sus lei questions financieras e colonialas. De mai, sei govèrns foguèron sovent instables en causa de la manca de majoritat politica duradissa. Tocada per mai d'una crisi durant son existéncia, la IV^a Republica subrevisquèt pas ai trèbols causats per la Guèrra d'Argeria e foguèt remplaçada per la V^a Republica après la crisi de mai-junh de 1958.

Un periòde de transicion malaisat

Lo Govèrn Provisòri

La restauracion de l'Estat

Carta de racionament de 1947.

A la Liberacion, lo poder foguèt assegurat per lo Govèrn Provisòri de la Republica Francesa (GPRF) eissit de la Resisténcia e de la França Liura. Presidit per lo generau de Gaulle, èra estat bastit sus un modèl d'union nacionala e recampava totei lei corrents politics e lei movements interiors e exteriors aguent luchat còntra l'Ocupacion. S'installèt a París lo 25 d'aost de 1944. De Gaulle aviá alora doas prioritats : restaurar l'Estat e tornar integrar França dins lei Grandei Poissanças.

Regardant lo premier ponch, lo GPRF foguèt energic amb lo desarmament dei milícias de resistents, la restauracion de l'administracion e la creacion de tribunaus regulars per perseguir l'epuracion. Ansin, en setembre de 1944, l'epuracion espontanèa s'acabèt. L'epuracion legala foguèt fòrça activa fins a la lèi d'amnistia de 1953. 160 000 dossièrs foguèron tractats e 7 037 accusats condamnats a la pena de mòrt (767 penas executadas). La premsa foguèt egalament epurada amb de sancions fòrtas còntra lei jornalistas aguent collaborat.

En genier de 1945, l'autoritat dau GPRF èra ansin ben establida sus lo territòri nacionau e París foguèt capable d'alinhar una armada d'un milion d'òmes (gràcias a l'ajuda materiala deis Estats Units). Aquò permetèt a França de s'administrar ela meteissa e, gràcias au sostèn de Churchill, lo país foguèt finalament admés a la conferéncia dei « Grands » encargats de redigir lei tractats de patz. Pasmens, aquela restauracion de la posicion internacionala de França èra parciala car lei problemas financiers la mantenían dins la dependéncia estatsunidenca.

La revirada dau projècte politic de la Resisténcia

Maurice Thorez en 1948.

La guèrra, lo regime de Vichèi e la Resisténcia avián largament destruch lei partits politics de la III^a Republica (franc dau PCF). D'un biais generau, fòrça resistents volián una transformacion prefonda de la vida politica e la creacion d'un « grand partit de la Resisténcia ». Lo Conseu Nacionau de la Resisténcia (CNR), organ politic de la França Liura durant la guèrra, aviá ansin definit un programa sociau avançat (extension dei drechs civics ai fremas, drech au trabalh, creacion de la Seguretat Sociala...) e de reformas economicas (nacionalizacions, planificacion...). Dins aquò, per tenir còmpte de l'ostilitat deis Estats Units e de la màger part de la populacion, un regime comunista èra excluch.

Pasmens, tre 1943, lei partits politics tradicionaus èran estats integrats dins lo CNR. Aquò permetèt la renaissença rapida de la Seccion Francesa de l'Internacionala Obriera (SFIO). De mai, de militants crestians fondèron lo Movement Republican Popular (MRP) a la Liberacion. Lo « partit de la Resisténcia » demorèt ansin a l'estat de pantais e tres partits dominèron rapidament la vida politica de la segonda mitat deis ans 1940 :

• lo PCF apareissiá coma lo partit martir de la Resisténcia (lo « partit dei 75 000 fusilhats »). Sota la direccion de Maurice Thorez, reclamèt l'aplicacion dau programa dau CNR. Gràcias a sei 500 000 sòcis e a l'influéncia dau jornau L'Humanité, aviá un ròtle sociau important.
• la SFIO èra estada restaurada per Léon Blum. Refusèt de rompre amb son programa marxista e desvolopèt una vision basada sus leis idèas de Jaurés.
• lo MRP èra un partit novèu fondat per de caps de la Resisténcia crestians, anticomunista e pròche dau generau de Gaulle (Georges Bidault, Robert Schumann). Dins aquò, son electorat èra devesit amb de tendàncias de senèstra e de drecha. Politicament, aqueu partit aguèt un ròtle important dins l'evolucion politica dau catolicisme francés qu'abandonèt lentament sei posicions pus conservatritz sota son influéncia.

La drecha tracionala, accusada d'aver sostengut Vichèi, s'afondrèt e seis elegits preferissèron prendre l'appelacion « d'independents ». Lo radical-socalisme, considerat coma lo responsable de la desfacha de 1940, dispareissèt egalament. D'un biais generau, lo personau politic foguèt renovelat.

Aquela transformacion de la vida politica francesa s'observèt tre leis eleccions dau 21 d'octòbre de 1945 ganhadas per lo PCF (26,8 % dei sufragis exprimits), lo MRP (23,9 %) e la SFIO (23,4 %). Confiemat a l'unaminitat coma cap dau GPRF per lei deputats lo 13 de novembre, de Gaulle aguèt lèu de dificultats per trabalhar amb lei deputats. Capitèt de formar un govèrn amb de comunistas (Thorez), de socialistas (Auriol) e de fidèus (Malraux, Soustelle) mai foguèt escartat de la redaccion de la constitucion. Ostil a un regime d'assemblada, demissionèt lo 20 de genier de 1946. Aquò marquèt la fin de l'union nacionala formada durant la guèrra.

La formacion dau tripartisme

Par faciar la crisi dubèrta per la demission de de Gaulle, lo PCF, la SFIO e lo MRP signèron un acòrdi per dirigir lo país. Cada partit designèt un tèrç dei ministres dau govèrn per gerir lei problemas constitucionaus.

D'efiech, un premier projècte de constitucion foguèt redigit a la prima de 1946 per lei comunistas e lei socialistas. Preveguèt una assemblada unica que dispausava de totei lei poders, elegissiá lo president de la Republica e lo president dau Conseu. Pasmens, lo MRP s'opausèt a aqueu tèxte en causa de la dependéncia totala de l'executiu au legislatiu. Lo 5 de mai de 1946, lo projècte de constitucion foguèt ansin refusat per 53 % dei sufragis exprimits.

En junh de 1946, una segonda assemblada constituenta foguèt donc elegida. Lei tres partits venceires foguèron lei meteis mai lo MRP arribèt en tèsta (28 %). Lo PCF (25,8 %) e la SFIO (21 %) declinèron leugierament. Lo projècte novèu resultèt donc d'un compromés. Per defugir un regime d'assemblada unica, una segonda assemblada – lo Conseu de la Republica – foguèt creada. Lo president de la Republica li èra elegit per lo Congrès e encargat de nomar lo president dau Conseu. Aquò suscitèt l'ostilitat dau generau de Gaulle que rompèt amb lo MRP. Dins aquò, una pichona majoritat l'aprovèt lo 13 d'octòbre de 1946 (53 %).

Fin dau tripartisme e « Tresena Fòrça »

L'exclusion dei comunistas

Lei premiereis eleccions legislativas de la IV^a Republica si debanèron lo 10 de novembre de 1946. Foguèron ganhadas per lo PCF (28,2 %) seguit per lo MRP (25,9 %) e la SFIO en declin (17,8 %). Lo 16 de genier seguent, Vincent Auriol foguèt elegit a la presidéncia de la Republica. En revènge, li aguèt de dificultats per trobar lo president dau Conseu. Après un brèu govèrn Léon Blum, Paul Ramadier foguèt investit.

Pasmens, lo tripartisme resistissèt pas au començament de la Guèrra Freja. D'efiech, ostils au colonialisme e favorables a l'URSS, lei comunistas condamnèron lo començament de la Guèrra d'Indochina (decembre de 1946) e la repression en Madagascar (març de 1947). De mai, la posicion d'equilibri entre Washington e Moscòu adoptada per París après 1945 èra plus possibla. En març de 1947, lo PCF votèt còntra de budgets militars e critiquèron l'alinhament creissent sus la politica estatsunidenca (doctrina Truman, Plan Marshall). Lo 25 d'abriu, una grèva, facilitada per l'inflacion, l'abséncia d'aumentacion dei salaris e lo mantenement dau racionament, foguèt organizada per lo PCF e la CGT dins leis usinas Renault.

En reaccion, Ramadier decidèt de rompre lo tripartisme e d'exclure lei ministres comunistas dau govèrn. Per contuniar de dirigir lo país, fondèt una aliança novèla, la « Tresena Fòrça », constituïda per la SFIO, lo MRP, lei radicaus e lei moderats. Dins aquò, lo regime si turtèt desenant a l'oposicion dau PCF a senèstra e dau Rassemblament dau Pòble Francés (RPF) fondat per de Gaulle a drecha.

La fragilitat e la dislocacion de la Tresena Fòrça

Fragila, la Tresena Fòrça aguèt de dificultats per faciar lei contradiccions intèrnas entre son ala socialista e son ala liberala sus lei questions de l'escòla, de la religion, de l'economia e dei reformas socialas. De mai, a l'autona de 1947, l'inflacion agantèt un nivèu de 43 % (còntra 11 % d'aumentacion per lei salaris). L'agitacion sociala traguèt de grèvas duras, especialament dins lei camins de fèrre. La creacion dei Companhías republicanas de Seguretat (CRS) e de divisions sindicalas (scission de la CGT amb la creacion de la CGT-Fòrça Obriera) permetèron de rompre lei grèvas per fòrça entre novembre de 1947 e genier de 1948.

Dins aquò, aquelei trèbols minèron l'estabilitat dei govèrns. Après la demission de Paul Ramadier en novembre de 1947, li succedissèt coma president dau Conseu Robert Schuman (novembre de 1947-julhet de 1948), André Marie (julhet-aost de 1948), Henri Queuille (setembre de 1948-octòbre de 1949) e Georges Bidault (octòbre de 1949-junh de 1950). En junh de 1951, lei partits de la Tresena Fòrça capitèron de renovelar son aliança per s'opausar au PCF e au RPF. Modifiquèron tanben la lèi electorau per facilitar l'eleccion de sei candidats. Aquò li permetèt de gardar la majoritat absoluda en despiech de la victòria dau RPF.

Pasmens, lei divergéncias politicas contunièron de s'agravar. En setembre de 1951, lei socialistas refusèron de votar la lèi Marie-Barangé d'ajuda ais escòlas privadas, çò qu'accelerèt la dislocacion de la coalicion durant lei govèrns de René Pleven (aost de 1951-genier de 1952) e d'Egdar Faure (genier-febrier de 1952). Lo bilanç de la Tresena Fòrça es ansin mitigat. Capitèt d'acabar la reconstruccion mai posquèt pas d'enraiar l'inflaccion. Inicièt tanben l'integracion europèa de França amb l'adesion a l'OTAN (abriu de 1949) e a la CECA (abriu de 1951). Otramar, mau capitèt de véncer l'insureccion en Vietnam en despiech de la creacion d'un important còrs expedicionari en 1949.

L'evolucion dau regime vèrs la drecha

La perseguida de l'instabilitat ministeriala

Après la rompedura de la Tresena Fòrça, una aliança novèla si formèt entre lo centre e la drecha moderada per governar. Aquela evolucion entraïnèt la desintegracion dau RPF que si devesissèt sus la question de la participacion au govèrn. Fragila coma lei coalicions precedentas, l'aliança formada en 1952 si mantenguèt au poder de març de 1952 a junh de 1954. Es marcada per lo govèrn d'Antoine Pinay (març-decembre de 1952) que capitèt d'estabilizar la situacion economica gràcias a la fin de la Guèrra de Corèa (1950-1953). Dins aquò, l'instabilitat ministeriala demorèt la nòrma e la rigor sociala impausada per lo govèrn suscitèt de grèvas importantas (4 milions de grevistas en aost de 1953).

La question dei guèrras colonialas

D'un biais generau, l'aliança dau centre e de la drecha arribèt a trobar de compromés sus lei questions intèrnes. En revènge, si devesissèt sus leis afaires internacionaus. Aqulei tensions foguèron illustradas per l'eleccion malaisada de René Coty, un moderat desconegut, a la presidéncia de la Republica après 13 torns. La question de la Comunautat Europèa de Defensa (CED) foguèt un dei problemas majors.

Pasmens, lei divisions pus importantas regardèron l'evolucion de l'Empèri. En Magrèb, lei protectorats en Marròc e en Tunisia èran contestats per lei populacions localas. Puei, en Indochina, l'armada francesa foguèt batuda a Dien Bien Phu per lo Viet-Minh. Favorable a la perseguida de la guèrra, lo MRP s'isolèt e lo govèrn de Joseph Laniel (junh de 1953-junh de 1954) deguèt demissionar a son torn.

Lo redreiçament impossible

Lo govèrn de Pierre Mendès France

Pierre Mendès France en 1948.

Article detalhat: Pierre Mendès France.

De junh de 1954 a febrier de 1955, lo govèrn de Pierre Mendès France foguèt una parentèsi particulara de la IV^a Republica. Dinamic e ajudat per son mestritge dei mejans de comunicacions modèrnes, Mendès France reglèt lo conflicte en Indochina en signant leis acòrdis de Genèva. Puei, reconoissèt l'autonòmia intèrna de Tunisia. Pasmens, refusèt d'acceptar l'independéncia d'Argeria après l'insureccion dau 1^èr de novembre de 1954.

En Euròpa, acceptèt d'enterrar la CED e participèt ai conferéncias que permèton lo rearmament alemand. Au nivèu intèrne, prepausèt divèrsei reformas economicas e politicas. Pasmens, aquelei mesuras suscitèron d'oposicions de part de totei lei partits (enterrament de la CED per lo MRP, rearmament alemand per lo PCF, divèrsei projèctes de reformas economicas per lei moderats...). Finalament, foguèt obligat de demissionar après lo refús dei deputats de restablir l'escrutinh d'arrondiment lo 6 de febrier de 1955.

Lo radicau Egdar Faure venguèt president dau Conseu. Inquiet de la presa dau poder au sen dau Partit radicau per Mendès France qu'èra a crear un movement a l'entorn de seis idèas, ordonèt la dissolucion de l'Assemblada Nacionala. Aquò entraïnèt son exclusion per lo Partit radicau. Leis eleccions foguèron ganhadas per lo Frònt Republican (SFIO, radicaus, USDR, gaullistas moderats) amb 27,1 % dei votz exprimidas. Lo PCF obtenguèt 25,3 % e l'Union de defensa dei comerçants e artesans 12,6 %. Aqueu darrier movement, fondat per Pierre Poujade, èra ben implantat dins lei regions ruralas. Denonciant lei modernizacions que menaçavan leis entrepresas familhalas, leis independents e la multiplicacion dei contraròtles fiscaus e administratius, adoptèt rapidament lo discors de l'extrèma drecha (antiparlamentarisme, nacionalisme e, de còps, antisemitisme).

Lo govèrn de Guy Mollet

Article detalhat: Guy Mollet.

Au poder de febrier de 1954 a genier de 1956, Guy Mollet dirigissèt lo darrier « grand ministèri » de la IV^a Republica gràcias au sostèn dau PCF (desirós de tornar participar ais afaires governamentaus) e dau MRP. Au nivèu sociau, es l'autor d'una òbra importanta coma la tresena setmana de congiet, un melhorament dau remborsament dei despensas de santat ò de la retirada dei trabalhaires. Contunièt tanben la construccion europèa amb la creacion de la Comunautat Economica Europèa e d'Euratom lo 25 de març de 1957.

Pasmens, si turtèt ai questions colonialas. Si l'opinion publica s'opausèt gaire a l'independéncia de Marròc e de Tunisia en març de 1956 e au vòte de la lèi Deferre que menèt a l'autonomizacion dei colonias d'Africa Negra, èra pas question d'acceptar l'independéncia d'Argeria. Dins aquò, la question de la Guèrra d'Argeria devesissèt lei partits de senèstra e de tensions grèvas opausèron lèu lei partisans de la guèrra e de la negociacion amb lo FLN. Lei revelacions sus l'usatge de la tortura per l'armada francesa compliquèron mai la situacion. Finalament, per sostenir lei Francés installats dins lo país, Mollet decidèt de mandar lo contingent.

La revirada de l'expedicion de Suèz, qu'illustrèt la pèrda de son estatut de granda poissança per França, e lo començament de la batalha d'Argier per lei tropas dau generau Massu agravèron lei tensions sus la question d'Argeria. De problemas financiers precipitèron la casuda dau govèrn en genier de 1958.

L'afondrament de la IV^a Republica

La Guèrra d'Argeria e la desintegracion deis institucions

Article detalhat: Guèrra d'Argeria.

Après Guy Mollet, lei govèrns de Maurice Bourgès-Maunoury (junh-setembre de 1957) e de Félix Gaillard (novembre de 1957-abriu de 1958) aguèron pas de majoritat establa per governar. Enterin, la Guèrra d'Argeria agravèt la crisi deis institucions. D'efiech, per luchar d'un biais pus eficaç còntra lo FLN, l'armada prenguèt de facto lo poder e transformèt la region en « província militara ». Pasmens, en despiech de la violéncia de la repression, la perseguida deis atemptats còntra lei Francés suscitava la paur de l'independéncia. En parallèl, la situacion financiera, totjorn catastrofica, necessitèt de demandar una avança de 300 milions de dolars au FMI.

Accusat de feblessa en Argeria, Gaillard foguèt reversat lo 15 d'abriu de 1958. Inquiets d'un abandon, lei militars en Argeria, dirigits per lo generau Salan creèron un Comitat de Salut Public lo 13 de mai. Puei, lei militars menacèron de realizar un còp d'Estat (operacion « Resureccion »). Lo 24 de mai, Corsega jonhèt l'insureccion.

Lo retorn de de Gaulle au poder

Per empachar una guèrra civila, lo centre, la drecha e lei militars acceptèron de demandar lo retorn dau generau de Gaulle au poder. Maugrat una importanta manifestacion organizada per la senèstra e lei sindicats lo 28 de mai, René Coty lo designèt coma president dau Conseu lo 29. Lo 2 de junh de 1958, l'Assemblada Nacionala li donèt lei plens poders per sièis mes e l'autorizèt a revisar la constitucion a condicion de mantenir lo regime parlamentari, de respectar la separacion dei poders e de sometre la futura constitucion a un referendum. Presentat lo 4 de setembre e ratificat per lei Francés lo 28, lo tèxte entraïnèt la fin de la IV^a Republica e lo començament de la V^a.

Bilanç

La IV^a Republica a laissat un imatge negatiu en França en causa de son instabilitat e de son incapacitat a resòuvre lei crisis colonialas e financieras deis ans 1940-1950. Aquò li a fòrça descreditat lo regime parlamentari e la V^a Republica fondat per lo generau de Gaulle adòpta una vision contrària amb un president de la Republica poderós. De mai, lei temptativas de reformas capitèron mau en causa de l'abséncia de majoritat politica.

Pasmens, en realitat, aquò es de nuançar. L'instabilitat es la consequéncia de la rompedura dau tripartisme qu'aviá fondat la creacion de la IV^a Republica. D'efiech, lo projècte iniciau de sei fondators èra de federar tres grands partits, recampats 75 %, dins una coalicion duradissa. Òr, tre 1947, lo PCF, la SFIO e lo MRP rompèron seis acòrdis. D'autra part, se l'identitat dau president dau Conseu cambièt regularament, abòrd de ministres demorèron au poder durant de periòdes lòngs, çò que limita lei consequéncias de l'instabilitat ministeriala.

Annèxas

Liames intèrnes

• Charles de Gaulle.
• Conseu Nacionau de la Resisténcia.
• Govèrn Provisòri de la Republica Francesa.
• Guèrra d'Argeria.
• Guèrra d'Indochina.
• Movement Republica Popular.
• Partit Comunista Francés.
• Seccion Francesa de l'Internacionala Obriera.
• Segonda Guèrra Mondiala.

Bibliografia

• Jean-Jacques Becker, Histoire politique de la France depuis 1945, París, Colin, coll. « Cursus », 1988, 192 p.
• P. Touchard, C. Bermond, P. Cabanel e M. Lefebvre, Le siècle des excès. Le XXe siècle de 1870 à nos jours, París, Presses universitaires de France, 2001, 686 p.
• Michel Winock, La fièvre hexagonale, París, Seuil, coll. « Points-Histoire », 1995, 472 p.