Montreal

Montreal Monréal
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
.
Bandièra Armas
Geografia fisica
Coordenadas	45° 30′ 17″ N, 73° 33′ 25″ O
Superfícia	363,97 km²
Altituds  · Maximala	(mont Reial) 234 m
Geografia politica
País	Canadà
Província	Quebèc
Geografia umana
Populacion (2014)	1 988 243 ab.
Autras informacions
ville.montreal.qc.ca

Montreal o Mont Re(i)au (Mount-Re(i)au en nòrma mistralenca; Montréal en francés) es la segonda pus granda vila de Canadà e se situa dins lo sud de la província de Quebèc, que n'es la principala metropòli. Sa populacion es tres còps pus importanta que la de Quebèc, la capitala de la província . En 2011, la vila comptava 1 649 515 abitants, e son aira urbana prèp de quatre milions. En 2006, aperaquí 53 % de sa populacion èra de lenga francesa, 13 % èra de lenga anglesa e 34 % d'una autra lenga, ne fasent una de las vilas pus cosmopòlitas del monde.

L'Agéncia Espaciala de Canadà i a son sèti social.

Toponimia

Gravadura de Pierre-Charles Canot illustrant Montreal e lo mont Reial vist del fluvi de Sant Laurenç al sègleXVIIIen

En Kanien’kéha (lenga mohawk), l'isla de Montreal es sonada Tiohtià:ke Tsi (un nom que fa referéncia als rabeges de Lachine, al sud oèst de l'isla) o Ka-wé-no-te. En Anishninaabemowin (ojibwa), l'endrech es nomenat Mooniyaang (un nom que significa "lo primièr arrèst" e qu'aperten a la Profecia dels set fuòcs).

Pus tard, es l'explorador breton Jacques Cartier, pendent son segond viatge en America, que bategèt la montanha que domina la vila. Dins son raconte de viatge, ditz : "Et au parmy d'icelles champaignes est scituee et assise la ville de Hochelaga pres et joignant une montaigne qui est alentour d'icelle labouree et fort fertille de dessus laquelle on veoyt fort loing. Nous nommasmes icelle montaigne le mont Royal". ("E entre aquelas campanhas es situada e assetada la vila d'Ochelaga al ras d'una montanha als alentorns laurats e fertils e ont òm vei fòrça luenh. Nomenèrem aquela montanha lo Mont Reial.")

Pasmens la forma del toponim Montréal en luòc d’un *Mont Royal esperat, es atestada tre 1575 a cò de François de Belleforest, gentilòme originari d'Occitània. D'efièch, lo tipe toponimic Montreal, commun en Occitània, es principalament caracteristic de la lenga d'òc, mentre qu'es escàs dins lo domeni d'oïl (exemples isolats). Le terme mont en francés (e en occitan) es eissit del galloroman MONTE (sortit de l'acusatiu montem, del latin mons « montagne »), aviá tanben lo sens de « nautor, elevacion, puèg » en francés ancian, colline essent un manlèu del sègle XVIen a l'italian. Réal representa generalament la forma occitana francizada (occitan modèrn reial, reiau) corespondenta al francés ancian royal qu'es atestat tre l'Edat mejana.

E mai que lo primièr establiment francés sus l'illa pòrte lo nom de Ville-Marie, es lo nom Montréal que venguèt l'apellacion de facto de la vila a partir del sègle XVIIen; mai d'una mapas ne testimònian.

Le nom venguèt oficial lo 31 de març de 1831, data de l'incorporacion de la Vila de Montreal.

Geografia

Vista satellitària de l'archipèla d'Hochelaga

Situacion

La vila es situada sus l'illa de Montreal, dins l'archipèla d'Hochelaga, en bordura del Sant Laurenç, a proximitat d'Ontàrio e dels Estats Units. Montreal se situa a 45° 31′ de latitud nòrd e a 73° 39′ de longitud oèst. Situat dins lo sud de Quebèc en Canadà, dins l'archipèla d'Hochelaga, al jonhent de fluvi Sant Laurenç e de la ribièira dels Outaouais, es delimitat sus sa riba sud per le lac Sant Loís, los rabeges de Lachine, lo bacin de la Prada e lo fluvi Sant Laurenç proprament dit. Sus sa riba nòrd elle es banhada per lo lac de las Doas Montanhas puèi per la ribièira de las Prada. La vila ocupa la pus granda part de l'illa de Montreal, la pus granda de l'archipèla amb sos 482,8 km², en mai de l’illa Bizard, l’illa des Sœurs, l’illa Sainte-Hélène e l’illa Notre-Dame.

La vila es situada dins las bassas tèrras de Sant Laurenç, una granda val plana situada entre los Apalaches e las Montanhas Laurentianas. La principala elevacion de l'illa, lo mont Reial, susplomba lo centre-vila de sos 234 mètres.

La munucipalitat de Montreal s'estend sus 359,96 km², enclava las municipalitats de Montreal-Èst, Mont-Royal, Hampstead, Côte-Saint-Luc, Montreal-Oèst e Westmount e parteja de frontièras terrèstras dins lo West Island amb Beaconsfield, Baie-d'Urfé, Dorval, Dollard-Des Ormeaux, Kirkland, Pointe-Claire, Sainte-Anne-de-Bellevue e Senneville.

Lo centre istoric de la vila, tanben dich lo Montreal vièlh, se situa sus las ribas del fluvi Sant Laurenç, a qualques quilomètres en aval dels rabeges de Lachine. L'ipercentre amb sos gratacèls es situat tot près, sus una terrassa entre lo fluvi e lo versant sud del mont Reial ; long del baloard René-Lévesque.

Vista del centre-vila a partir del mont Reial, l'ivèrn

Clima

Carrièra de Montreal après une tempèsta de nèu màger

Las donadas climaticas oficialas de Montreal son reculhidas a l'Aeropòrt internacional Pierre-Elliott-Trudeau de Montreal situat a 36 mètres d'altitud a 25 quilomètres a l'oèst del centre-vila, coordonadas 45° 28′ N, 73° 45′ O. La region de Montreal ten un clima continental umid amb fòrta amplituda termica. De 1971 a 2000, la temperatura mejana annadièra s’es enauçada a 6,2 °C. Le mes pus caud es julhet, amb una temperatura mejana de 20,9 °C, e pus fred es genièr amb una mejana de −10,2 °C. Òm i compta en mejana cada an 8 jorns en dessús de 30 °C e 17 jorns en dejos de −20 °C. La temperatura pus bassa jamai enregistrada foguèt −37,8 °C, lo 15 de genièr de 1957 ; la temperatura pus enauçada foguèt 37,6 °C, le 1èr d'agost de 1975. L'humidex pus enauçat foguèt 47,2 lo 17 de junh de 1994 e lo refregiment eolian pus bas foguèt de - 49,1 lo 23 de genièr de 1976. Segon un estudi publicat lo 5 de decembre de 2005 per lo ministèri del Desvolopament durable, de l'Environament e dels Parcs de Quebèc, l'oèst del Quebèc meridional se seriá rescalfat de 1 a 1,25 °C de 1960 à 2003.

Dins lo periòde de 1971 a 2000, Montreal a recebut aperaquí 979 mm de precipitacions l'an, 764 mm jos forma de pluèja e 218 cm e de nèu. La data mediana de la primièra nèu se situa del 1^r al 15 de decembre e la de la fonda del cobèrt de nèu de contunh del 1^r al 15 d'abril ; siá un total d'aperaquí 4 meses de cobèrt nevós. Lo jorn pus pluviós foguèt lo 8 de novembre de 1996 en Quebèc, amb 94 mm enregistrats en una sola jornada. La nevada pus voluminosa jamai enregistrada en una sola jornada foguèt lo 27 de decembre de 2012 en Quebèc amb una precipitacion de 45 cm, alara que sus un periòde de 24 oras lo recòrd es estat establit del 4 al 5 de març de 1971, amb una precipitacion de 47 cm durant la famosa tempèsta del sègle. Los 26 e 27 de decembre de 1969, la metropòli de Quebèc visquèt sa pus fòrta tempèsta amb mai de 70 cm en 48 oras, recòrd qu'es sempre pas batut uèi. La granda cobèrta nevosa es estada mesurada lo 12 de marsç de 1971 amb 102 cm.

Montreal a la prima de 2015 (naut) e en ivèrn 2014-2015 (bas) vist del Mont Reial.

Istòria

Ochelaga

Mapa del viltage d’Oochelaga per Giacomo Gastaldi segon lo raconte de Jacques Cartier

De pròvas arqueologicas mòstran que las Primièras Nacions ocupavan l'illa de Montreal 4000 ans i a. Cap a l'an mila, comencèron de cultivar de milh. I a qualques centenas d'annadas, bastiguèron de vilatges fortificats. Los Iroquoians del Sant Laurenç, un pòble distinct de la nacion iroquesa que viviá alara en la Nòva York actuala, establiguèron lo vilatge d'Ochelaga al pè del Mont Reial dos sègles abans l'arribada dels franceses. Los arqueològs an trobats de pròvas de sas abitacions ailà e dins d'autres endreches de la val, al mens dempuèi lo sègle XIV. L'explorador francés Jacques Cartier visitèt Ochelaga lo 2 d'otobre de 1535, e estimèt la populacion locala a "mai de mila personas".

Quora Samuel de Champlain explorèt le fluvi en 1603, près de 70 ans mai tard, los Iroquoians ocupava pas pus l'illa de Montreal e lo país bassòl de Sant Laurenç. Ochelaga, lo vilatge descrit per Cartier aviá desaparegut ; los istorians poguèron pas jamai conéisser son emplaçament exact.

En 1611, Champlain establiguèt un pòst de negòci de forradura sasonièr sus l'illa de Montreal, en un luòc que nomenèt Place Royale (uèi Pointe-à-Callière). Deguèt l'abandonar en seguida de las atacas dels guerrièrs Mohawks.

Ville-Marie

Paul Chomedey, sieur de Maisonneuve, considerat coma la fondador de la vila

La colonizacion francesa de Montreal comencèt vertadièrament amb l’establiment de la Société Notre-Dame de Montréal e la fondacion de Ville-Marie, una colonia missionària creada per evangelizar los pòbles natius, lo 17 de mai de 1642. La societat es dirigida per Jérôme Le Royer, sieur de La Dauversière, Jean-Jacques Olier, Paul Chomedey, sieur de Maisonneuve e Jeanne Mance, una missionària que fondèt l’espital Hôtel-Dieu de Montréal. Montreal coneguèt de debuts precaris. La cinquantena de colons se paravan sovent dins lo fòrt Ville-Marie ; d'unes foguèron tuats o capturats pels iroqueses. Aquesta sistuacion fasiá l'agricultura de mal practicar. En mai, la Société Notre-Dame de Montreal arribava pas a convertir sufisentament d'amerindians per assegurar la creissença demografica. Maisonneuve foguèt obligat de tornar en França per tal de recrutar d'autres colons en 1653 e en 1659 ; aquestes esfòrces faguèron venir 200 colons entre los quals sœur Marguerite Bourgeoys, la fondatritz de la Congrégation de Notre-Dame de Montréal en 1659. Aqueles novèls arribants permetèron lo desvolopament de l'agricultura qu'assegurèt la subrevida e lo desvolopament de Ville-Marie.

En 1663, la Nòva França venguèt una província reiala. Foguèt plaçada jol comandament del Conselh sobeiran de la Nòva França qui relevava de l'autoritat dirècte de Loís XIV. La societat de Notre-Dame foguèt dissolguda lo meteis an. Maisonneuve foguèt remandat en França pel governador Alexandre de Prouville de Tracy. La senhoriá de Montreal foguèt daissada al Seminari Sant Sulpici de París en 1665. Los sulpicians influencièron d'un biais significatiu lo desvolopament de Montreal.

Lo comèrci de las pelissas venguèt a partir de 1665, gràcia a d'intervencions militaras francesas, una part principala de l'economia de Montreal. Las pelissariás venentas de la ribièira dels Outaouais transitavan a Montreal que comptava mai de 600 abitants a aquesta epòca. Los sulpicians faguèron bornar las carrièras de çò qu'es uèi lo Montreal Vièlh en 1672. La vila foguèt fortificada en 1687. Pendent que Montreal se desvolopava, d'autres sectors de poblament apareissián sus l'isla de Montreal. En amont dels rabeges del Sault-Saint-Louis sul Sant Laurenç, un fieu foguèt daissat a l'explorador René Robert Cavelier de la Salle que fondèt Lachine en 1669. Al Sault-au-Récollet, al nòrd de l'isla, sus la ribièira de las Pradas, una mission foguèt fondada pels sulpicians en 1696.

Capitulacion dels franceses de cara a l’armada britanica a Montreal le 8 de setembre de 1760.

Malgrat qualques passas de tranquilitat, las Guèrras francoiroquesas fasián de mai en mai de degalhs dins la colonia a la fin del sègle XVIIen. Òm compta entre los eveniments sagants que survenguèron prèp de Montreal lo chaple de Lachine lo 5 d'agost de 1689.

En agost de 1701, lo tractat de la Granda Patz de Montreal metèt fin a las ostilitats. 1 200 amerindians d'una quarantena de nacions de la region dels Grands Lacs e mai d'un notables de Nòva França, coma lo governador Hector de Callières, s'amassan a Montreal per la signature del tracat.

L'expansion de Montreal se perseguís durant la primièra mitat del sègle XVIIIen, los primièrs barris apareisson durant los ans 1730 quora la vila compta aperaquí 3 000 abitants. En mai del negòci de las pelissas, la vila venguèt lo centre d'un territòri agricòla en plena creissença.

Començada pauc abans la guèrra de Sèt Ans, las guèrras francoindianas oposavan los franceses e los britanics amb cadun sos aligats amerindians a partir de 1754. En mai de la citadèla de Montreal, los franceses avián a l'epòca mai d'un fòorts sur l'illa de Montreal coma fòrt Lorette, fòrt de la Montagne, fòrt de Pointe-aux-Trembles e fòrt Senneville.

L'eissida de la batalha de las planas d'Abraam, una victòria britanica, a Quebèc lo 13 de setembre de 1759 anóncia la fin de la Nòva França. Malgrat una darrièra temptativa de tornar prene la vila a la batalha de Sainte-Foy lo 28 d'abril de 1760, lo duc de Levís es constrenh de replegar sas tropas a Montreal.

Lo 8 de setembre de 1760, las tropas francesas a Montreal, commandées par Pierre de Cavagnal, Marquis de Vaudreuil, se rendon a l’armada britanica comandada per Lord Jeffery Amherst. Lo tractat de París de 1763 marquèt la fin de la Nòva França.