Vejatz lo contengut

Empèri Roman d'Occident

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
(Redirigit dempuèi Empèri roman d'Occident)
Cal melhorar l'escritura d'aquel article.
L’ortografia, la gramatica, lo vocabulari, la sintaxi o autres aspèctes lingüistics incorrèctes son de verificar. O podètz corregir o crear la discussion.

L'Empèri Roman d'Occident es l'Estat successor de l'Empèri Roman, quand aquel foguèt divisat lo 395 ApC a la mòrt de Teodosi I lo grand, que daissèt la part occidentala de l'empèri a lo sieu filh Onòri, e la partida orientala al sieu filh Arcadi.

Son istòria essenciala seguís aquelas dels Visigòts federats.

La fin de l'Empèri Roman d'Occident

[modificar | Modificar lo còdi]

Juli Nepos envièt una armada contra los visigots jol d'Orestes. Aquel, puslèu que d'utlizar sas tropas per combatre los visigòts, se rebelèt e marchèt contra Ravena ont èra Nepos, amb l'intencion de lo destronar e se proclamar a sa plaça. Nepos, qu'aviá pas de fòrça militars, fogiguèt a Dalmàcia (ont demorèt fins a son assassinat en 480) e Orestes dintrèt a Ravena e proclamèt Emperaire lo sieu pròpri filh Romul August, menor d'edat, conservant lo meteis lo poder efectiu coma regent en 475.

Orestes confièt l'armada a de sosten eruls, que lo cap èra Odoacre, los prometent la cession de tèrras. Fàcia a l'impossibilitat de veire complida la paraula donada, Odoacre tardèt pas a se rebelar. Orestes Fogiguèt a Pavia mas Odoacre prenguèt la vila, capturant e executant Orestes. Romul August, Emperaire en títol, qu'èra un mainat amb pauc capacitat, foguèt perdonat.

Mai s'Odoacre prenguèt per se meteis los insignes imperials, l'Empèri s'atudèt de fach. Basilisc en Orient reclamèt la succession (que li reveniá juridicament, mas qu'èra pas admissible qu'un barbar podava pas ocupar lo tròn) e Nepos a Dalmàcia conservèt lo títol imperial. Basilisc foguèt destronat pauc après per Zenon l'an 477, que mantenguèt lo títol d'Emperaire d'Occident, e Nepos foguèt assassinat en 480 e los sieus domènis passèron edins sa màger partida dins las mans d'Odoacre (unas zònas foguèron ocupadas per l'Empèri d'Orient), los conservant fins a que los ostrogòts de Panònia, que comencèron a atacar Dalmàcia en 481, se foguèron sacat en 489.

Odoacre prenguèt las insignes imperials amb lo títol de patrici donat per l'emperaire d'Orient, mas sens que foguèsse reconegut fòra d'Itàlia. Zenon donèt lo títol d'Emperaire a Teodoric lo grand, rei dels ostrogòts, qu'ocupèt Itàlia e après tres ans de sètge de Ravena, tuèt Odoacre, mas Teodoric prenguèt pas mai lo títol.

Emperaires d'Occident

[modificar | Modificar lo còdi]

Los sobirans màger (levat los usurpators menors) èran:

Cambiaments dins l'armada romana

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo cambiament màger que se produguèt entre las epòcas de la pax romana e la division de l'Empèri Roman se vegèt subretot dins l'armada romana. Après la Batalha de Adrianòpolis, l'empèri abandonat de basar son estrategia en la formacion de legions per de cavaleriá; las armas utilizadas per las legions, coma lo gladius o lo scutum, foguèron remplaçadas per la mai longa spatha e d'escuts de forma redonda, al biais barbar; las popularas armaduras romanas, la lorica segmentata donèron foguèron replaçadas per las mens caras e d'eficaças còtas de malhas, que de per abans èran utilizadas per las tropas de sosten. Aquò se deu, d'un costat, al fach que l'armada romana comencèt a introduire de guerrièrs barbars dins l'armada, lo federati. E de l'autra, a causa de la raretat d'aur dins las arcas imperialas, qu'obliguèt a l'armada romana de mermar lo còst dels sieus materials.

En mao dels cambiaments materials e estrategics de l'armada, la raretat de caps militars capables foguèt tanben un factor decisiu. Dins los darrièrs temps de l'Empèri Roman d'Occident, gaireben la totalitat de l'armada romana èra compausada per barbars federati. Çò vòl dire que la disciplina tactica e militara, qu'aviá donat tant de reputacion a las legions dins lo passat èra, passat. E la manca de caps militaras qu'avèm ja mencionat fasiá que las armadas èra jol comandament de generals incompetents, puslèu que pel sieus meritis e n'èran per la siá proximitat als governaires romans. Èran pas gaire de líders capables, qu'amb abiletat e adresa capitèron als merits per l'empèri, en luchant subretot contra los barbars o en revòltas intèrnas, coma o foguèron Flavi Aeci, Estilicon o Ricimer, mas a causa de l'excès de popularitat qu'avián prés mercés als sieus successes, o èran assassinats de geloses, o s'profechavan del poder qu'avián per governar en nom d'autres.

Decadéncia occidentala e prosperitat orientala

[modificar | Modificar lo còdi]
L'Empèri Roman de'Occident e l'Empèri Roman d'Orient en 476 ApC

A la mòrt de l'emperaire Teodosi I, aquel dividisèt l'Empèri Roman en doas mitats, a son ainat, Arcadi, li donèt lo tròn de l'Empèri Roman d'Orient, a al cabdèt, Onore, lo nomenèt emperaire d'Occident, sabent que son filh èra fòrça jove, nomenèt lo general Estelicon tutor. Après la division de l'Empèri Roman, l'Orient comportava Ispània, Itàlia, Gàllia, Britània, Magrèb e las còstas de Libia, l'Orient comportava  la peninsula dels Balcans, Anatolia, l'Orient Mejan e Egipte, e venguè l'Empèri Bizantin, non venet de Bizanci, ancian nom grèc de sa capitala Constantinòble.

Onòri situèt sa capitala a Milan. dempuèi de temps, ja, la mitat occidentala de l'Empèri Roman èra somés a de guèrras civilas pel poder de contunh, amb de generals que se rebelavan cada meses e s'autocoronavan d'emperaires alternatius, subretot en Britània e Gàllia. A aquel encastre complicat, qu'èra fòrça malaisit manténer lo govèrn sus l'Empèri de l'Occident, s'apondavan las contunhas ingeréncias dels pòbles barbars, que s'opausavan alternativament als òrdres d'unes o d'autras pretendents o trencavan amb totes se liurant al sacatge segon los desir.

Mai, l'Occident patiguèt plan fòrça de las consequéncias de la crisi del sègle III, alara que l'Orient capitavan se recuperar pauc a pauc, malgrat las menaças termierèras dels gòts e dels sassanids, a causa dels revenguts dels rics camps d'Anatolia e Egipte, sa melhora coesion intèrna e sa populacion mai abondianta e mens tocada per las guèrras civilas, la corrupcion e las pèstas que l'Occidant.

Invasions germanicas

[modificar | Modificar lo còdi]
Invasions germanicas e dels huns a l'Empèri Roman, 100–500 ApC

La crisi asasiguèt l'Orient quand los visigòts jol comandament d'Alaric I se dirigiguèron cap a Itàlia en 402. Dins un primièr temps, lo general roman d'origina vandala Estilicon, una de las darrièras grandas figuras de militaras de l'Occident, capitèt a derrotar Alaric I a la Batalha de Pollentia. Pamens, las tropas romanas èran pas tan nombrosas que dins los tempses precedent e Estilicon poguèt somque amassar los òmes sufisents retirant bona part d'aqueles basats sus la frontièra del Ren. Alara, la Nadal de 406 los vendals, suèus, francs e dins una mendre mesura los gepids, alans, sarmats e eruls, crosèron de manièra massiva lo riu gelat e s'espandiguèron coma una plaga per tota Gàllia e après per Ispània, saquejant totas las vilas sul passatge.

Pauc après Alaric I tornèt menaçar Roma exigissent lo pagament d'importants tributs, alara qu'en Britània un nòu usurpator se coronava d'esprel coma Constanci III. Estilicon foguèt incapable d'atudar la crisi e, victima de las conspiracions dels pretendents d'Onòri, foguèt executat en 408. Las tropas romanas abandonèron Britània alara qu'èra ocupada per de nòus contengents barbars per calmar la situacion en la Gàllia, mas poguèron far pauc. Dins tot l'Empèri l'autoritat romana mermava, e sonque las successivas capitalas de Milan e Ravena comptavan amb de fòrças sufisentas per se defendre coma cal.

Dins aquel contèxte, a Alaric I li èra pro aisit de far pression sus la vila abandonada de Roma l'assetjant successivament en 408 e 409, se retirant a l'obtenir la quantitat l'aur contractada amb lo Senat. Mas en 410 poguèron pas liurar las 4.000 pèças exigidas e Alaric ordenèt lo sacatge de la vila. Un tal acte foguèt vist pels quita romans coma la fin d'una èra e un otratge inimaginable, que l'anciana granda capitala del vièlh Empèri cas saquejada pels barbars. Alara qu'Alaric saquejava la vila, Onòri èra a Ravena enrodat de cortesans flatoses e faguèt pas res per evitar lo sacatge. Fasiá mai de sèt sègles que dins Roma èra pas intrada pas una armada estrangièra.

Alaric I se dirigiguèt après cap a Nàpols amb intencion d'embarcar cap a Africa, mas moriguèt en camin. Amb surpresa Galla Placidia, Sòrre de l'emperaire Onòri (refugiat a Ravena), qu'aviá estat capturada a Roma, capitèt a convéncer los visigòts que signèsson la patz e s'aliguèsson amb los romans. Sagelèt aquela aliança se maridant amb lo nòu rei visigòt, Ataülf, que se li cediguèsse Aquitània en 412 amb la fin que foguèsse tornat l'autoritat romana sus Gàllia, e que capitèt a prene aprè de longas guèrras amb autres los pòbles barbars.

Mai trd, los gòts recebràn tanben la carga de restablir l'òrdre en Ispània, çò que capitèron amb una consequéncia: l'expulsion dels vandals d'Ispània en 429, aqueles se dirigiguèron cap a l'Africa per la mometre prenent Cartage. Ala prenguèron çò que demorava de la flòta romana e aprenguèron l'art de navegar, espandissent lo nòu empèri maritim sens problèmas per Corsega, Sardenha, una partida de Sicília e Balearas. Saquèjon tanben fòrça vilas, Roma encara en 455. Los romans perdèron la dominacion de la mar e sa principala resèrva de cereala, aquela del Nòrd d'Africa.

Los huns

[modificar | Modificar lo còdi]

Redusit a Gàllia, Itàlia e una partida d'Ispània, l'empèri decadent afrontèr una nòva menaça, encara pièger qu'aquela dels pòbles germans. Amb l'arribada dels huns d'Atila en 451, los romans coneguèron la destruccion totala, los sacatges sistematics e lo genocidi de populacions entièras. Sonque podèron expulsar l'armada dels huns de Gàllia mercés a l'engenh militar del darrièr grand general roman, Flavi Aeci, que se ligant amb los visigòts, los francs e los alans, capitèt a desrotar los huns e la naus ostrogòt dins la Batalha dels Camps Catalaunics.

Pasmens, Atila tornèt prene e ocupar Itàlia en 452, en s'aclapant pas que davant las pòrtas de Roma quand lo papa Leon I lo Grand s'encontrèt amb el. Dos ans mai tard, l'Emperaire Valentinian III, envejós e gelós dels succèsses d'Aeci, decidiguèt d'executar lo genral, abandonat lo sieu melhor general e condemnant de forma definitiva l'Empèri d'Occident a la destruccion.

L'agonia finala de l'Empèri Roman d'Occidant

[modificar | Modificar lo còdi]
Lo Reialme Ostrogòt foguèt la roïna de l'Empèri Roman d'Occident

En 451 l'aflaquiment de l'Empèri èra evident. Lo rei dels huns Atila aviá fracassat Euròpa e l'Empèri d'Orient. Una letra d'amor de la part de la sòrre de l'emperaire occidental, (Valentinian III), Onòria, demandava al barbar que la salvèsse del las parets de Roma e se maridèsse amb ela. Atila, Vesent los avantatjes que çò que poiriá significar, marchar contra Roma.

Lo general roman Flavius Aetius, conegut coma «lo darrièr grand roman», marchèt cap a la frontièra, en Gàllia, e establiguèt d'alianças amb diferentas tribus barbaras (visigòts, francs, alans, burgonds e sarmats) dins çò una armada que s'estima entre 100.000 e 200.000 òmes. Atila, Amb una armada numericament superiora, format d'huns, ostrogòts, gepids, eruls e turings, de mièg milion d'òmes, s'avancèt. Foguèt atal coma lo 20 de junh de l'an 451, s'afrontèron a Chalons. La Batalha dels Camps Catalaunics foguèt epica. Se calcula que los mòrts èran nombroses dins ambedós partits, amb un total de 300.000 mòrts. La victòria venguèt al camp d'Aetius, après aver desfach moralament un, fins alara, invencible Atila.

En 452 Atila lancèt una poderosa contraofensiva que lo menèt fins a las quita pòrtas de Roma. Alà, lo papa Leon I l'encontrèt en secrèt, e a l'esissida, Atila ordenèt la retirada de sas tropas sens cap d'explicacion. Se sap pas encara çò que se passèt entre eles, e mai probale Atila se retirèt a causa de la fam e epidèmias que patissiá son armada, e que li auriá empachat de manténer un sètge sus Roma.

Pauc après, las fòrças d'Atila foguèron aniquiladas per una granda pèsta e los huns desapareguèron. Après la desaparicion d'Atila, Valentinian III comencèt a dobtar de l'importància d'Aetius e de sa leialtat, fins a l'assassinar per traïson en 454. Un an après, en 455, lo senator Petròni Maxim, amb d'amics d'Aetius, assassinèron a Valentinian III e prenguèron lo poder. En 455, lo rei barbar Genseric Genseric desembarquèt en Itàlia e saquejèt Roma, assassinant Petròni Maxim.

A l'epòca, es clar que lo destin de l'Empèri Roman d'Occident èra mai que sagelat. Valentinian morriguèt sens pas cap d'eretièr, lo sacatge de Roma aviá portat un còp brutal, subretot al moral roman, las armadas demorèron sens cap capabla après l'assassinat d'Aetius de la mans de Valentinian, e los romans descobriguèron que los huns e visigòts èran pas los sieus enemics màger. Après l'autoproclamat emperaire Petròni Maxim, arribèt lo sacatge de Genseric, que foguèt mai brutal qu'aquel de gòt Alaric, fasent esclaus los abitants e saquejant tot aquò que tenián de riquesas, e mai se mercés al Papa Leon I lo Grand, los vandals de Genseric cometèron pas las accions abitualas d'un sacatge, coma incendis o viòls.

Après lo sacatge e amb la marcha de Genseric, foguèt elegit emperaire Avit, qu'èra ja estat magister militum amb Petròni Maxim, Avit nomenèt magister militum Ricimer e aquel capitèt de campanhas en Panònia e contra los vandals al nom de l'emperaire, quitament de luènh 'atenguèt pas a blocar lo poder naval d'aqueles. Utilizant una seria de revòltas a Roma, e sabent lo biais de far dels militars per capitat, en mai de comptar amb lo sosten del Senat, Ricimer e son associat Majorian se revoltèron contra Avit e lo capvirant.

Après Avit capvirat, arribèt Majorian, que foguèt coronat per Ricimer, mas Majorian se mostrèt mai independent del que Ricimer voliá e après lo fracàs de Majorian dirigiguèt una expedicion contra los vandals que s'acabèt amb lo desastre de la Batalha de Cartagena (lo fracàs aguèt fòrça a veire amb Ricimer e plen d'oficièrs romans), Majorian foguèt obligat d'abdicar pels sieus soldats.

Après aver capvirat Majorian, Ricimer coronèt a Libi Sevèr, que se mostrèt mai manipulable que son precedent e mai aquel moriguèt lèu, empoisonat per Ricimer o de causas naturalas. Li succediguèt lo considerat darrièr emperaire en capacitat, Procòpi Antèmi. Lo regne d'Antèmi comencèt plan, qu'èra lo candidat de l'emperaire d'Oriental e amb lo bon voler de Ricimer. Antèmi foguèt malaut e venguèt fòl, Ricimer ne profiechèt per se levar contra el, executèt Antèmi après lo capvirèt e succediguèt Anici Olibri, lo candidat de Ricimer, e son aliat d'alara, Genseric. A l'epòca, ont Ricimer nomenava los emperaires coma voliá, e que las foncions d'aqueles èran pas que formalas, èra clar que las foncions de l'emperaire avián pas pus de sens, e un unic òme fòrt, dins aquel cas, Ricimer, fasiá pas que mantenir la farsa dels emperaires per poder agir amb totala libertat e sens oposicion.

Lo regne de Anici Olibri durèt pas qu'unes meses, après aquel arribèt Glicèri, qu'aviá estat designat emperaire pel nòu magister militum, Gundebald, nebòt del mòrt Ricimer, mas coma Glicèri èra un usurpator per l'emperaire d'Orient, Flavi Valèri Leon, aquel designèt coma emperaire Juli Nepos, governaire de Dalmàcia, aquel arribèt a Ravena e expulsèt a Glicèri, e mai se li salvèt la vida e se faguèt nomenar emperaire, tractèt sul còp de signar la patz amb Genseric, mas èra pas interessat. Juli Nepos aucèt a un barbar nomenat Flavi Orestes coma magister militum, mas aquel, prenguèt Ravena e capvirèt Nepos, per nomenar lo sieu filh, Romul August, coma emperaire, quitament s'èra un mainat de 10 ans. Juli Nepos tornèt en Dalmàcia considerat en Orient coma l'autentic emperaire legitim.

Quand los eruls, escòrtas e mercenaris turings exigiguèron de tèrras en Itàlia, Orestes se neguèt e foguèt capturat e executat pel cabdil barbar Odoacre, aquel capvirèt lo jove Romul August e envièt los insignes imperials a Constantinòble, en cambi, l'emperaire d'Orient, Zenon, nomenèt Odoacre patrici. Juli Nepos contunhèt de reclamar sas pretensions al tròn imperial fins a sa mòrt en 480. Malgrat que 476 es considerat coma la fin de l'Empèri Roman d'Occident, aquel aviá ja desaparegut dempuèi d'ora, e se conservava pas que la dignitat imperiala de baias sonque formal.[1]

Mai tard, e ja amb l'empèri d'Occident desaparegut, lo rei ostrogòt Teodoric lo Grand, per òrdre de l'Empèri Roman d'Orient desfaguèt e assassinèt Odoacre, fondant lo Reialme ostrogòt. En Gàllia los visigòts fondèron lo Reialme visigòt de Tolosa, e encara mai tard la desrota contra los francs, se retirèron cap a Ispània, dins lo nomenat lo Reialme visigot de Toledo. Los vandals demorèron al Nòrd d'Africa fins que lo Reialme vandal siá conquistat pel general bizantin Belisari. E en Britània, s'installèron los angles e los saxons, que dins lo sègle XI foguèron derrotats per Guilhèm lo Conquerent.

Principals motius de la desapareisson de l'Empèri Roman d'Orient

[modificar | Modificar lo còdi]
  • De contunh de revòltas socialas e revòltas intèrnas contra que sovent, las autoritats imperialas podián far pas res, que lor volgavan reservar sas armadas per lutar contra los barbars.
  • Las invasions dels huns d'Atila èran un punt d'inflexion, que los romans jamai avián vist semblable nivèl de destruccion e desastre, coma quel Atila sometent Gàllia e lo nòrd d'Itàlia e causa que foguèt nomenat flagèl de dieu.
  • De contunh devaluacion de la moneda romana. Lo trafic comercial, que se realizava subretot en Mediterranèa èra paralizat sempre a causa de las raziàs dels piratas, (los vandals faguèron de piratariá son arma màger contra l'Empèri Roman).
  • Las plagas e fams tocavan de contunh la populacion, que provocava lo desplaçament cap al camp, que significava la despoblament de las vilas.
  • La barbarizacion de las armadas romanas, que perdèron la disciplina militara e lor incomparable equipament militar, en mai del manca de caps militars competents.
  • Los dos sacatges de Roma realizats pels reis Alaric e Genseric portèron un còp terrible al moral dels romans, que fasiá mai de sèt sègles que pas cap d'armada estrangièra aviá penetrat a Roma e faguèron pèrdre a l'Empèri Roman son imatge d'nvencibilitat.

Division de l'Empèri Roman d'Occident

[modificar | Modificar lo còdi]

Malgrat lo capvirament de Romul August es considarat coma la fin de l'Empèri Roman, es pas atal, que l'Empèri Roman d'Orient subrevisquèt gaireben 1000 ans de mai. Los ancians territòris de l'ancian Empèri Roman d'Occident foguèron ocupats per las diferentas tribús barbaras que foguèron, gaireben totas aquelas, responsablas de sa casuda. La division dels barbars segon las ancianas frontièras de l'empèri son:

Referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Tucker

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Henning Börm: Das weströmische Kaisertum nach 476. In: Josef Wiesehöfer te a lo. (eds.), Monumentum Te instrumentum inscriptum. Stuttgart 2008, pp. 47–69.
  • Sandberg, K., The Son-Called Division of the Demòra Empire. Nòtas Ont A Persistenta Theme in Western Historiography, Artos 42 (2008), 199-213.
  • Lo Housin Helal Ouriachen, 2009, La ciudad bética durante la Antigüedad Tardía. Persistencias y mutaciones locales En relación con la realidad urbana del Mediterraneo y del Atlántico, Tèsis doctoralas, Universidad de Granada, Granada.

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Empèri_Roman_d%27Occident&oldid=2187818 »