Surinam
| Surinam | |
| Republiek Suriname | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Gentilici surinamés | |
Forma de govèrn | |
• Totala 163 270 km² | |
• Aiga , % % | |
• Totala (2015) 579 633 ab. | |
PIB (2017) 3.641 miliard USD | |
( SRD) | |
SR | |
modificar  |
Surinam, oficialament Republica de Surinam, es un estat independent d'America dau Sud qu'es enviroutat per Guyana, Brasil e la Guaiana Francesa. Sa capitala es Paramaribo. Amb una superficia de 165 000 km², es l'estat pus pichon d'America dau Sud. Es tanben lo solet estat de la region que sa lenga oficiala es lo neerlandés.
Si formèt a partir dau sègle XVII gràcias a l'installacion de colons neerlandés e anglés. En 1667, leis Olandés conquistèron tota la region. Autonòm en 1954, Surinam venguèt independent en 1975. Deguèt rapidement faciar un periòde de trebols intèrns de 1975 a 1990 e l'emigracion d'un tèrç de sa populacion vèrs la metropòli anciana. Puei, dempuei leis annadas 1990, dèu faciar de dificultats economicas importantas en causa de la dependéncia de seis exportacions ai prètz dei matèrias premieras.
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Territòri
[modificar | Modificar lo còdi]
Surinam es lo país pus pichon d'America dau Sud ambé 163 000 km². Son territòri sembla a un carrat de 400 km e si situa a l'èst de Guyana, a l'oèst de la Guaiana Francesa a au nòrd de Brasil. La màger part dau territòri (96%) es cubèrta per una selva tropicala. La mitat sud e l'oèst dau país son de tipe montanhós. La cima pus auta de Surinam es lo Julianatop (1 286 m). La zòna litorala es formada de plans.
Lo territòri es organizat en 62 ressorten que son gropats en dètz districtes. En causa de sa posicion geografica pròcha de l'eqüator terrèstre, Surinam a un clima equatoriau caud que sa temperatura mejana anuala si situa entre 29 e 34°C ambé doas sasons secas d'abriu a aost e de novembre a febrier.
Demografia
[modificar | Modificar lo còdi]En 2013, la populacion èra estimada a 567 000 abitants (170en reng mondiau) magerament concentrats lòng de l'Ocean Atlantic. Son temps mejan es de 28,2 ans, son esperança de vida es de 71,4 ans e son aumentacion anuala es de 1,15%/an. L'urbanizacion aganta 69%. La capitala an 224 000 abitants e doas autrei vilas, Lelydorp (18 000) e Nieuw Nickerie (13 000), passan 10 000 abitants.
Clima
[modificar | Modificar lo còdi]
Surinam a un clima caud e umide. Sa mitat nòrd es somesa a un clima eqüatoriau. En Paramaribo, lei temperaturas mensualas mejanas son compresas entre 26 e 28 °C e de precipitacions mensualas situadas entre 90 e 290 mm. Lo taus d'umiditat li es generalament superior a 80 %. Dins la mitat sud, lo clima es de tipe tropicau de monson.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Periòde avans l'arribada deis Europèus
[modificar | Modificar lo còdi]Lo periòde avans l'arribada deis explorators europèus es mau conegut per leis istorians en causa de la manca d'informacions. Lei premiereis populacions serián arribadas vèrs 3 000 avC e aurián constituit una societat de caçaires nomadas organizada segon un sistèma tribau. Lei doas tribús pus importantas èran aquelei deis Arawaks e dei Maronis qu'èran installadas lòng dau litorau. D'autrei tribús (Akurio, Trió, Wayarekule, Warrau e Wayana) s'establiguèron dins la selva pluviala.
Periòde coloniau
[modificar | Modificar lo còdi]
Lei premiers Europèus desbarcats dins la region dau Surinam modèrn foguèron de marchands neerlandés que s'installèron en realitat au Guiana. L'i fondèron la coloonia d'Essequibo que foguèt destrucha en 1596 per leis Amerindians e leis Espanhòus. Dirigida per Joost van der Hooge, una segonda temptativa de colonizacion s'installèt sus una illa, dicha "Kyk-over-al", dau riu Mazaruni situada a 25 km de l'ocean. Aquel endrech favorizèt lo comèrci locau ambé leis Amerindians. Puei, Van der Hooge trobèt lei vestigis d'un fòrt portugués onte comencèt la bastida d'un novèu fòrt, dich Fòrt Hoog, per melhorar son contacte ambé l'Ocean Atlantic. Finit en 1621, Fòrt Hood venguèt un dei sètis de la Companhiá Neerlandesa deis Índias Occidentalas. La cultura de cacau, d'indigòt e de coton si desvolopèt e la colonia e Fòrt Hoog foguèron dichs Nòva Zelanda en 1638.
Lei colons neerlandés establiguèron de liames matrimoniaus ambé certanei tribús amerindianas per s'aparar còntra la poissança deis Arawaks. En 1614, un Espanhòu s'inquietèt d'aquelei relacions que permetián ais Indians d'obtenir d'armas europèas. De 1624 a 1632, d'autrei colons arribèron per renfòrçar la colonia e d'autreis installacions foguèron fondadas coma Fòrt Nassau sus lo riu Berbice en 1627. La situacion d'aqueu fòrt a 80 km de l'ocean mostra lei progrès diplomatics deis Olandés ambé lei tribús localas. A partir de 1624, de governadors foguèron nomats per dirigir la colonia e, a la fin deis annadas 1620, lei colons aprofichèron la victòria olandesa de la baia de Matanzas per s'installar dins lei regions meridionalas dau Brasil actuau. Pasmens, maugrat aquelei succès, l'interès per la colonia de Surninam demeniguèt e lo sèti foguèt abandonat en 1657. En 1664, la màger part dei colonias olandesas èran ansin abandonadas ò gaire desvolopadas.
Dins aquò, d'autrei temptativas de colonizacion si debanavan au sud d'Essequibo. De jusieus neerlandés e italians l'i desbarquèron avans 1630 e jonhèron en 1639 la colonia de Torarica fondada vèrs 1630 sus lo riu Surinam. Totjorn en 1630, una autra colonia foguèt fondada per una expedicion anglesa dirigida per lo capitan Marshall. Assaièt sensa succès de cultivar de tabat.
En 1650, la fugida d'Anthony Rowse de l'illa de Barbados amb un centenau de colons e dos mil esclaus per fondar una colonia, dicha fòrt Willoughby ò Willoughbyland[1], lòng dei rius Surinam e Para après negociacions ambé lei caps amerindians[2]. Pasmens, en 1650, la guèrra civila sus lo territòri anglés causèt l'insureccion de la colonia reialista de Barbados que foguèt menaçada per una flòta mandada per lo Parlament. De mai, lei parlementaris anglés anullèron l'installacion de colons britanics que foguèt finalament legalizada en 1661 per lo rèi Carles II. D'aqueu temps, d'autrei jusieus jonhèron la region de Surinam e la populacion blanca agantèt un milièr d'abitants.
En febrier de 1667, una expedicion neerlandesa ataquèt e ocupèt la colonia anglesa[3]. Fòrt Willoughby foguèt renomat Fòrt Zeelandia e l'annexion foguèt acceptada per Londres en 1667 au tractat de Breda en cambi de la cession de la colonía de Nòva York maugrat una reconquista anglesa tre octòbre de 1667[4]. Willoughbyland venguèt alora la Guaiana Neerlandesa. En 1673, la colonia foguèt reconquista per leis Anglés que perdèron Nòva York durant la Tresena Guèrra Angloneerlandesa mai lo tractat de Westminster de 1674 restaurèt lo statu quo.
En 1675, una lèi foguèt adoptada per protegir lei drechs deis Amerindians per pacificar lo territòri. Puei, en 1682, la Companhiá Neerlandesa deis Índias Occidentalas foguèt remplaçada per una societat de Surinam tenguda per la Companhiá, Cornelis Aerssen e la vila d'Amsterdam. A partir, d'aqueu periòde, franc dei conflictes còntra leis esclaus escapats, la vida politica de la colonia foguèt suava[5]. En 1799, la colonia foguèt tornarmai ocupada per lei Britanics après l'invasion francesa dei País Bas. Lei tropas britanicas si retirèron en 1816.
L'esclavatge e son abolicion
[modificar | Modificar lo còdi]L'agricultura si desvolopèt durant lo sègle XVIII gràcias a l'esclavatge. Pasmens, lo nombre d'escapats foguèt important e lei condicions geograficas permetèron ais esclaus marrons de s'installar dins la jungla onte fondèron de vilatges regularament en guèrra còntra lei colonias europèas[6]. L'abolicion foguèt prononciada en 1863 per lo govèrn olandés mai la liberacion vertadiera deis esclaus se debanèt solament en 1873. Enterin, lei colons comencèron de far venir d'obriers chinés o indians per remplaçar leis esclaus[7].
Autonòmia e independéncia
[modificar | Modificar lo còdi]Surinam venguèt autonòm en 1954 e lo govèrn gardèt solament la contraròtle deis afaires estrangiers e militars. A partir de 1973, de negociacions comencèron per parlar d'independéncia que venguèt oficiala lo 25 de novembre de 1975. Johan Ferrier e Heck Arron venguèron president e premier ministre dau país. Un programa d'ajuda foguèt creat per lei País Bas mai un tèrç de la populacion preferèt emigrar vèrs la metropòli.
Dictatura militara e guèrra civila
[modificar | Modificar lo còdi]Lo govèrn Arron foguèt reversat en 1980 per un còp d'estat militar dirigit per Desi Bouterse. Lo president Ferrier assaièt de resistir mai foguèt tanben reversat per un segond còp dei militaris a la fin de l'annada. Henk Chin A Sen foguèt nomat a la tèsta dau país. Aquelei cambiaments foguèron ben acceptadas per la populacion en causa de la corrupcion dau govèrn e dei dificultats economicas[8]. Pasmens, lo regime novèu venguèt rapidament dictatoriau entraïnant la fin de l'ajuda economica neerlandesa après l'execucion d'opausants en 1982.
Lo govèrn deguèt donc se liberalizar e la defensa de formacion d'un partit politic foguèt levada en 1985. Una constitucion novèla foguèt preparada e adoptada. D'eleccions se debanèron en novembre de 1987 e s'acabèron per la victòria d'una coalicion anti-Bouterse. Pasmens, de tensions apareguèron rapidament entre Bouterse e lei deputats. Bouterse organizèt donc un novèu còp d'estat lo 24 de decembre de 1990 mai l'armada repostèt e l'empachèt de tornar prendre lo poder. Un govèrn sostengut per l'armada foguèt format e d'eleccions se debanèron en 1991. Ronald Venetiaan foguèt elegit president e negocièt la fin de la guèrra civila de Surinam.
D'efèct, dempuei 1986, lei regions orientalas dau país èran lo teatre d'un conflicte entre lei fòrças armadas de Surinam e la rebellion dei Jungle Commandos formats per de descendents d'esclaus marrons opausats a la dictatura. Fòrça violenta, la guèrra civila veguèt la destruccion d'unei vilatges marrons per leis autoritats e lei Jungle Commandos foguèron pauc a pauc dispersats. Après la patz de 1991, una partida evolucionèt vèrs d'activitats criminalas liats ai trafecs dins la selva.
Istòria contemporanèa
[modificar | Modificar lo còdi]Durant lei darriereis annadas, l'economia de Surinam contunièt de faciar de dificultats importantas causadas per la demenicion dau prètz d'alumini. De programas d'ajustaments estructuraus foguèron adoptats en 1992 e en 1994 per melhorar la situacion mai lei dos plans mau capitèron. De grèvas importantas si debanèron en 1999. Dempuei 2000, lei relacions si melhoran ambé lei País Bas e una ajuda financiera es estada obtenguda per completar lo budget de l'estat e son deute.
Institucions
[modificar | Modificar lo còdi]Surinam es una republica parlementària. Lo poder legislatiu es tengut per una assemblada de 51 deputats elegits au sufragi universau per un mandat de cinc annadas segon un sistèma de representacion proporcionala. Aquela assemblada es cargada de l'eleccion dau president e dau vice-president. Lo president tèn lo poder executiu e noma lei ministres. En cas de pèrda de la majoritat dei deputats, existisse pas de possibilitat d'organizar un vòte de maufisança. Enfin, lo poder judiciari es dirigit per una Còrt Suprèma que sei membres son nomats per lo president ambé la collaboracion de l'assemblada, dau Conseu d'Estat e de l'Òrdre Nacionau deis Avocats privats.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]De veire: Economia de Surinam
L'economia de Surinam es basada sus l'indústria miniera, especialament aquelei d'alumini, d'aur e de petròli, que representa 85% deis exportacions e 25% dau budget de l'estat. Lo país es donc vulnerabla ai variacions de prètz dei matèrias premieras. En 2012, lo PIB agantava 6,7 miliards de dolars (124en reng mondiau). L'agricultura ocupava 8% de la populacion activa e representava 10,4% dau PIB, l'indústria 14% e 36,% e lei servicis 78% e 52,9%.
Afaires estrangiers e defensa
[modificar | Modificar lo còdi]Surinam fa partida deis organizacions internacionalas e regionalas principalas coma l'ONU, l'OAS, lo Movement dei País Non Alinhats, la Comunautat Caribana e lo Mercat Comun e l'Associacion deis Estats Caribans. Es tanben associat a l'Union Europèa per la Convencion de Lome. Enfin, lo país fa tanben partida d'organizacions de desvolopament economic sud-american ò islamic. Revendica una partida de la Guaiana Francesa (entre lei rius Litani e Marouini) e de Guyana (entre lei rius Courantyne e Koetari).
Lei fòrças armadas de Surinam èran en 2012 compausadas de 2 200 òmes organizats en una fòrça terrèstra, una fòrça aeriana e una fòrça maritima. Son budget representava 0,7% dau PIB. Dempuei l'independéncia dau país, aquelei fòrças participèron a la guèrra còntra lei Jungle Commandos, a la repression d'insureccions amerindianas localas e a divèrsei missions internacionalas a Aïtí. Lei fòrças aeriana e maritima son equipadas leugierament e son subretot destinadas au transpòrt e a la susvelhança. Lei fòrças terrèstras an tanben d'equipaments pus importants coma d'automitralhièras ò de veïculs blindats d'un desenau de tonas.
Lengas
[modificar | Modificar lo còdi]La lenga oficiala de Surinam es l'olandés qu'es la lenga mairala de 60% de la populacion. Leis autrei lengas dau país an ges d'estatut a l'ora d'ara. Lei pus importantas son l'indi e lo javanés parlats per lei descendents deis obriers asiatics, divèrsei menas de lengas creòlas o marronas, divèrsei lengas amerindianas e divèrsei lengas europèas coma l'anglés, l'espanhòu ò lo portugués. Existisse un debat sus l'importància de donar a aquelei lengas dins la societat de Surinam.
Religion
[modificar | Modificar lo còdi]En causa dei diferentei periòdes d'imigracion sus lo territòri de Surinam, existisse unei religions diferentas au sen de la populacion. Lei diferentei menas de crestianisme representan 50% deis abitants (25% de protestants e 23% de catolics), l'indoïsme representa 27%, l'islam 20% e lei religions amerindianas 5%.
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- Site oficiau de la Republica de Surinam : http://www.gov.sr/
Nòtas & referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Frank Loewen Salomon e Stuart B. Schwartz, South America, Cambridge University Press, 1999, p. 414.
- ↑ Frank Salomon, Stuart B. Schwartz, Bruce G. Trigger, Wilcomb E. Washburn, Richard E. W. Adams e Murdo J. MacLeod, The Cambridge history of the native peoples of the Americas, Vol. 2 e 3, Cambridge University Press, 1996.
- ↑ Frank Loewen Salomon e Stuart B. Schwartz, South America, Cambridge University Press, 1999, p. 416.
- ↑ Frank Loewen Salomon e Stuart B. Schwartz, South America, Cambridge University Press, 1999, p. 415-416.
- ↑ P. C. Emmer, Bridget Brereton e B. W. Higman, General history of the Caribbean: The Caribbean in the twentieth century, Vol. 5, UNESCO, 2004, p. 403.
- ↑ Wim S. M. Hoogbergen, Out of Slavery: A Surinamese Roots History, Edicions LIT Verlag Münster, 2008.
- ↑ P. C. Emmer, Bridget Brereton e B. W. Higman, General history of the Caribbean: The Caribbean in the twentieth century, Vol. 5, UNESCO, 2004, p. 257.
- ↑ Jean-Claude Buhrer, Reprise en main au Surinam, Le Monde Diplomatique, decembre de 1980.
