Zhu Xi
Zhu Xi[1] (18 d'octòbre de 1130 - 23 d'abriu de 1200) es un filosòfe chinés dau segle XII que viupuguèt dins l'Emperi Song. Egalament istorian, poëta e òme politic, aguèt un ròtle centrau dins la renovacion de la pensaa confucianista e dins la fondacion dau neoconfucianisme. En particular, fixèt una version novela dels Classics chinés e desvolopèt sas observacions dins de comentaris que venguèron la basa dau programa dels concors imperiaus fins a l'abolicion de l'Emperi.
Biografia[modificar | modificar la font]
Zhu Xi nasquèt dins la província de Fujian. Son paire trabalhava dins l'administracion imperiala regionala. Çaquelà, en 1140[2], deupuguèt quitar son pòste en causa de son oposicion a la politica d'amaisament amb los Jurchens decidiá per l'emperaire Song Gaozong (1127-1162). Ansin, Zhu Xi foguèt directament educat per son paire que descubriguèt rapidament la precocitat de l'enfant. Après 1143, en causa de la mòrt de son paire, son instruccion foguèt perseguá per d'amics de la familha. Puei, Zhu Xi passèt lo concors imperiau en 1148 e intrèt dins l'administracion. Entretemps, venguèt disciple de Li Tong, un saberut neoconfucianista.
En 1179, Zhu Xi foguèt nomat prefècte dau districte militar de Nankang. I favorizèt la renaissença de l'Academia de la Bauma dau Cervi Blanc[3]. Pasmens, tres ans mai tard, foguèt oblijat d'abandonar sa charja en causa d'acusaments de corrupcion e d'incompeténcia. Aquò l'empachèt pas de reçaupre d'autras charjas mas, mai d'un còp, foguèt acusat de crimes greus. Finalament, una peticion foguèt organisaa per Han Tuozhou, un rivau politic que foguèt chef dau govèrn, per demandar son execucion[4]. Pasmens, aquelas atacas minèron pas la popularitat de Zhu Xi entre aquelos partisans. Ansin, un milier de personas assistiguèron a son enterrament en 1200[5].
La memòria de Zhu Xi foguèt reabilitaa en 1208 per l'emperaire Ningzong (1194-1224) que reconoguèt la valor de son ensenhament[6]. En 1228, l'emperaire Lizong (1224-1264) li donèt lo títol postume de duc de Hui. Enfin, Zhu Xi receupuguèt l'estatut de « sant » confucean en 1241.
Òbra e posteritat[modificar | modificar la font]
Los Classics chinés[modificar | modificar la font]
Zhu Xi e sos estudiants codifiquèron lo canon confucean dels Classics chinés. O devesiguèron en dos ensembles. Lo premier es compausat per los Quatre Libres que son los Analèctas de Confuci, lo Menci, lo Grand Estudi e lo Mitan Invariable. Lo segond es compausat dels Cinc Classics que son lo Classic dels vers, lo Classic dels documents, lo Classic dels mutacions, lo Libre dels rites e los Annaus de las Primas e de las Autonas. Zhu Xi escriguèt mantuns commentaris d'aquelos classics mas aquelos obratges foguèron pas reconeguts e difusats durant sa vita. En revènge, venguèron mai tard de classics obligatòris per l'estudi de la pensaa chinesa e la preparacion dau concors imperiau fins a lor abolicion en 1905[7]. Tanben, aguèron una influéncia importanta sus los corrents neoconfucianistas en Japon e en Corèa.
Lo principi de la fòrça vitala[modificar | modificar la font]
Lo còr de las concepcions de Zhu Xi èra lo creire en l'existéncia de dos principis universaus. Lo premier es lo qi[8] qu'es generalament traduch sota lo terme de « fòrça vitala » o de « fòrça materiala ». Lo segond es lo li[9] qu'es generalament considerat coma un principi racionau liat a la lei. L'origina dau qi es pas clarament presentaa dins lei textes de Zhu Xi e sos successors desvolopèron de teorias metafisicas diversas per assaiar de l'explicar. Pasmens, ges de consensus apareguèt.
L'origina dau li seriá lo taiji[10], un concepte centrau de la cosmogonia chinesa que representa l'ideia de teule de biscre de l'Univèrs. Es relativament conegut coma fònt dau yin e dau yang. Lo còr metafisic de chasque objècte, en i inclusent l'anma umana, seriá coma aquò estachat au taiji. De mai, i auriá una dependéncia mutuala entre lo qi e lo li qu'es liaa ai conceptes de yin e de yang. Dins chasque objècte, l'oposicion entre aquelas nocions explicariá sa forma e son evolucion.
Aqueu sistema es fòrça similar a la pensaa bodista chinesa e Zhu Xi e sos successors foguèron regularament accusats d'aver copiat d'ideias bodistas. Pasmens, los conceptes centraus de la pensaa de Zhu Xi existián ja avans l'arribaa dau bodisme en China. En parallèl, Zhu Xi assaièt de prepausar un sistema compatible amb lo taoïsme, l'autre sistema filosofic chinés major de son periòde. Dins aquò, se l'ideia de taiji es ben presenta dins lo taoïsme, sa forma es mens dinamica que dins lo neoconfucianisme. En particular, lo taoïsme accèpta pas l'oposicion regulara entre qi e lo li de Zhu Xi.
La natura umana[modificar | modificar la font]
Pertochant la question de la natura de l'èsser uman, Zhu Xi s'opausèt ai tèsis de Xun Kuang (vèrs 310-238 avC), un filosòf confucianista que s'èra alunchat de l'ideia de bontat umana innaa promougua per Menci (380-289 avC). Per Zhu Xi, lo ben es un principi fondamentau de l'òme e chasque individú es dotat d'un li perfect. Pasmens, coma lo qi es present en chasque element de l'Univèrs, pòt trebolar lo jutjament. Per Zhu Xi, lo qi es donc la causa de las accions immoralas e lo pretzfach primordiau de la civilisacion e de la morala es de limitar lo qi present en l'individú.
Calligrafia[modificar | modificar la font]
Zhu Xi es tanben reconegut per la calligrafia chinesa per la qualitat de son estile. Çaquelà, aquela partia de son òbra es mens reconegut que la resta de son trabalh. D'efiech, son influéncia es ben mens importanta dins aqueu domeni.
Anexas[modificar | modificar la font]
Liames internes[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- (en) J. Percy Bruce, Chu Hsi and His Masters, Probsthain & Co., 1922.
- (en) Bruce E. Carpenter, « Chu Hsi and the Art of Reading », dins Tezukayama University Review, n° 15, 1977, pp. 13–18.
- (fr) Anne Cheng, « La trame et la chaîne : aux origines de la constitution d'un corpus canonique au sein de la tradition confucéenne », Extrême-Orient, Extrême-Occident, vol. 5, n° 5, 1984.
- (fr) Anne Cheng, Histoire de la pensée chinoise, Le Seuil, coll. « Points Essais », 1997.
- (en) Julia Ching, The religious thought of Chu Hsi, Oxford University Press US, 2000.
- (fr) Jacques Gernet, Le Monde chinois. 1. De l'âge de bronze au Moyen Âge, Armand Colin, « Pocket », 1972.
- (fr) Marcel Granet, La pensée chinoise, Albin Michel, 1968.
- (fr) François Jullien, « Ni écriture sainte ni œuvre classique : du statut du texte confucéen comme texte fondateur vis-à-vis de la civilisation chinoise », Extrême-Orient, Extrême-Occident, 1984, vol. 5, n° 5.
- (en) Yung Sik Kim, The world-view of Chu Hsi (1130-1200), knowledge about natural world in Chu-tzu ch'üan-shu, Princeton University, 1980.
- (en) Yung Sik Kim, The Natural Philosophy of Chu Hsi, Diane Pub Co, 2000.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
- ↑ 朱熹 en mandarin. Dins los textes vielhs, la romanisacion « Chu Hsi » es frequenta.
- ↑ Los Song e los Jurchens èran en guèrra dempuei 1125 o 1127. Après mai d'una desfacha, los Song foguèron oblijats d'abandonar tots los territòris au nòrd de la ribiera Huai. Après de periòdes mens actius, lo conflicte durèt dinque a 1164.
- ↑ (en) Daniel K. Gardner, Learning To Be a Sage, University of California Press, Berkeley, 1990, pp. 3-6.
- ↑ (en) Rodney Leon Taylor e Howard Yuen Fung Choy, The Illustrated Encyclopedia of Confucianism: A-M, The Rosen Publishing Group, genier de 2005, p. 53.
- ↑ (en) Wing-tsit Chan, A Source Book in Chinese Philosophy, Princeton University Press, 1963, p. 588.
- ↑ (en) Wing-tsit Chan e Chu Hsi, New Studies, University of Hawaii Press, 1989, p. 34.
- ↑ (en) Wing-tsit Chan, A Source Book in Chinese Philosophy, Princeton University Press, 1963, p. 589.
- ↑ 气 en mandarin.
- ↑ 理 en mandarin.
- ↑ 太极 en mandarin.